TỘI PHẠM DO NGƯỜI NƯỚC NGOÀI THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH MIỀN TRUNG - TÂY NGUYÊN TÌNH HÌNH, NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN, PHÒNG NGỪA
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.18 MB, 93 trang )
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
ĐỖ ĐÌNH TUẤN
TỘI PHẠM DO NGƯỜI NƯỚC NGOÀI
THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH
MIỀN TRUNG - TÂY NGUN: TÌNH HÌNH,
NGUN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN, PHỊNG NGỪA
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI, năm 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
ĐỖ ĐÌNH TUẤN
TỘI PHẠM DO NGƯỜI NƯỚC NGOÀI
THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH
MIỀN TRUNG - TÂY NGUN: TÌNH HÌNH,
NGUN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN, PHỊNG NGỪA
Chun ngành: Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm
Mã số: 838.01.05
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. ĐINH THẾ HƯNG
HÀ NỘI, năm 2020
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi.
Những tài liệu, số liệu sử dụng trong luận văn này được thu thập và phản ánh
chính xác theo các hồ sơ, tài liệu của các đơn vị nghiệp vụ của Lực lượng Cơng an
nhân dân, Qn đội nhân dân và Tịa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng hiện đang
quản lý, sử dụng.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Đỗ Đình Tuấn
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1. TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƯỜI NƯỚC NGOÀI THỰC
HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH MIỀN TRUNG - TÂY NGUYÊN TRONG
GIAI ĐOẠN 2014 – 2019 .............................................................................................. 6
1.1. Nhận thức chung về NNN phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam ...................................6
1.2. Đánh giá về phần ẩn của tình hình tội phạm do NNN thực hiện trên địa bàn các
tỉnh miền Trung – Tây Nguyên giai đoạn 2014 - 2019 ...................................................9
1.3. Đánh giá về phần hiện của tình hình tội phạm do NNN thực hiện trên địa bàn
các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên giai đoạn 2014 – 2019 ..........................................16
1.4. Một số vụ án hình sự do người nước ngoài thực hiện tại địa bàn các tỉnh miền
Trung – Tây Nguyễn đã được Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng xét xử phúc
thẩm giai đoạn 2015 - 2019 ........................................................................................... 29
CHƯƠNG 2. NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI
PHẠM DO NGƯỜI NƯỚC NGỒI THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC
TỈNH MIỀN TRUNG – TÂY NGUYÊN TRONG GIAI ĐOẠN 2014 – 2019 .......40
2.1. Khái niệm về nguyên nhân và điều kiện của tình tội phạm ...................................40
2.2. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm do NNN thực hiện trên địa
bàn các tỉnh miền Trung – Tây Ngun ........................................................................40
CHƯƠNG 3. PHỊNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NNN THỰC
HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH MIỀN TRUNG – TÂY NGUYÊN ................55
3.1. Dự báo tình hình tội phạm do người nước ngoài thực hiện trên địa bàn các tỉnh
miền Trung - Tây nguyên .............................................................................................. 55
3.2. Một số giải pháp phòng ngừa tội phạm do NNN thực hiện trên địa bàn các tỉnh
miền Trung – Tây Nguyên ............................................................................................ 66
KẾT LUẬN ..................................................................................................................79
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ANQG:
An ninh quốc gia
ANTT:
An ninh trật tự
BLHS:
Bộ luật hình sự
CAND:
Cơng an nhân dân
XNC:
Xuất nhập cảnh
CQĐT:
Cơ quan điều tra
CSĐT:
Cảnh sát điều tra
ANĐT:
An ninh điều tra
NNN:
Người nước ngoài
VAHS:
Vụ án hình sự
VKSND:
Viện kiểm sát nhân dân
TAND:
Tịa án nhân dân
CHXHCN:
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
T. T. Huế:
Thừa Thiên Huế
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng
1.1.
2.1.
2.2.
Tên bảng
Bảng thống kê các vụ vi phạm pháp luật hình sự của NNN tại
Việt Nam giai đoạn 2014 - 2019
Bảng thống kê số lượng nnn tạm trú tại các tỉnh miền Trung –
Tây Nguyên giai đoạn 2014 – 2019
Số liệu NNN vi phạm XNC từ 01/01/2014-31/12/2019
Trang
17
42
44
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm vừa qua, xuất phát từ chính sách ngoại giao của Đảng và Nhà
nước, chủ trương tiếp tục thực hiện đường lối đổi mới, mở cửa, đa phương hóa, đa
dạng hóa các quan hệ quốc tế để hội nhập và phát triển, thực hiện quan điểm Việt Nam
muốn làm bạn với tất cả các nước trên thê giới nhằm phát triển kinh tế trong thời kỳ
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công
bằng, dân chủ, văn minh. Chúng ta đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 187 quốc gia và
vùng lãnh thổ, là thành viên của 63 tổ chức quốc tế và có quan hệ ngoại giao với hơn
500 tổ chức phi chính phủ trên thế giới. Việc thực hiện chủ trương trên của Đảng đã
đạt được nhiều thành tựu, góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã
hội, độc lập, chủ quyền, thống nhất và tồn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, an ninh chính trị
và trật tự, an toàn xã hội được giữ vững, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế ngày
càng được nâng cao, quan hệ của nước ta với các nước ngày càng được mở rộng.
Trong bối cảnh đó, lượng người nước ngồi đến Việt Nam để cơng tác, học tập, lao
động, tham quan, du lịch, nghiên cứu thị trường, đầu tư... ngày càng đông, với nhều
thành phần, thuộc nhiều quốc gia, dân tộc khác nhau trên thế giới. Lượng người nước
ngồi đơng đảo đến Việt Nam cư trú, hoạt động đã tạo điều kiện cho chúng ta mở rộng
giao lưu quốc tế, tiếp thu những thành tựu của khoa học kỹ thuật, nguồn vốn, tri thức
của nước ngoài để xây dựng và phát triển đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những yếu tố
tích cực đó, người nước ngồi đến Việt Nam cư trú, hoạt động cũng mang theo những
mặt trái, tiêu cực ảnh hưởng đến đời sống văn hóa, xã hội cũng như nảy sinh nhiều
hoạt động vi phạm pháp luật, thậm chí tội phạm xâm phạm đến an ninh, trật tự của đất
nước. Tình hình tội phạm do NNN gây ra tại Việt Nam có nhiều diễn biến phức tạp,
nhiều phương thức và thủ đoạn hoạt động mang tính chất tinh vi, xảo quyệt, ngày càng
có xu hướng phát triển cả về tổng số vụ phạm tội và tính chất mức độ nghiêm trọng.
Trước tình hình đó, cơng tác đấu tranh phòng chống tội phạm do NNN gây ra tại Việt
Nam đã được Đảng, Nhà nước và các cơ quan chức năng đặc biệt quan tâm, chú ý.
Địa bàn miền Trung - Tây Nguyên là địa bàn rộng lớn, dân số đơng, nhiều thành
phần dân tộc, có nhiều địa phương giáp ranh biên giới với Cộng hòa dân chủ nhân dân
Lào, có đường bờ biển dài, là đầu mối giao thông vận tải biển và là cửa ngõ giao lưu
quốc tế đường bộ, nhiều cửa khẩu Cảng hàng không quốc tế, Cảng biển, nhiều nhà máy
1
xí nghiệp, khu cơng nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế mở... với lượng người nước ngoài
đến cư trú và hoạt động ngày càng tăng, chiếm tỉ lệ cao nhất cả nước.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, do nhiều nguyên nhân khác
nhau tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật của người nước ngoài trên địa bàn các
tỉnh miền Trung – Tây Nguyên còn diễn biến phức tạp với những phương thức, thủ
đoạn mới tinh vi hơn, xảo quyệt hơn.
Từ thực trạng NNN phạm tội trên địa bàn, để giảm thiểu tình hình tội phạm,
nguyên nhân và điều kiện phát sinh, địi hỏi phải có nghiên cứu, tổng kết một cách
toàn diện, đề ra được các giải pháp khắc phục, hạn chế, nâng cao hiệu quả công tác
quản lý, đấu tranh với tội phạm NNN trong thời gian tới. Đây chính là lý do học viên
lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Tội phạm do người nước ngoài thực hiện trên địa bàn
các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên: tình hình, nguyên nhân và điều kiện phịng
ngừa” để làm luận văn Thạc sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Hiện tại, chỉ có một số ít các cơng trình nghiên cứu liên quan đến tình hình
NNN phạm tội, trong đó có đề tài khoa học cấp Nhà nước: “Những giải pháp nâng
cao hiệu quả quản lý Nhà nước nhằm đảm bảo an ninh trật tự của lực lượng Công an
nhân dân trong thời kỳ đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” của đồng
chí Thiếu tướng, Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Phùng Hồng, Tổng biên tập tạp chí Khoa
học Cơng an năm 2002, nghiên cứu về công tác quản lý Nhà nước đối với người nước
ngoài cư trú, đi lại, hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam; Cơng trình nghiên cứu: “Cơng
tác quản lý người nước ngồi nhập, xuất cảnh Việt Nam – Những kiến nghị nhằm đảm
bảo an ninh quốc gia” của đồng chí Đại tá, Thạc sỹ Phan Quốc Thái – Phó Cục trưởng
Cục Quản lý Xuất nhập cảnh năm 2000, nghiên cứu về công tác quản lý người nước
ngoài xuất nhập cảnh; Luận án Tiến sĩ Luật của đồng chí Nguyễn Quỳnh Anh, cán bộ
Học viện Cảnh sát nhân dân với đề tài: “Áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với mgười
nước ngồi trong vụ án hình sự” năm 2017 với mục đích góp phần bổ sung, hoàn
thiện lý luận về áp dụng các biện pháp ngăn chặn đối với NNN trong điều tra vụ án
hình sự của cơ quan cảnh sát điều tra, đánh giá đúng thực trạng tội phạm do NNN gây
ra ở Việt Nam và việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn, từ đó đề xuất các giải pháp
nâng cao hiệu quả cơng tác điều tra vụ án hình sự của cơ quan điều tra.
2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nhận thức lý luận về phòng ngừa tội phạm, phân tích, đánh giá tình
hình, ngun nhân của tình hình hình tội phạm, dự báo tình hình tội phạm do người nước
ngoài thực hiện trên địa bàn các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên, luận văn đề xuất các giải
pháp và luận giải cho tính khả thi của các giải pháp phòng ngừa tội phạm do người nước
ngoài thực hiện trên địa bàn các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên trong thời gian tới.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu trên, luận văn sẽ thực hiện các nhiệm vụ sau đây:
- Nghiên cứu tình hình tội phạm do NNN thực hiện trên toàn quốc trong những năm
gần đây và trên địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên trong giai đoạn 2014 – 2019.
- Nghiên cứu các nguyên nhân, điều kiện hình thành và đánh giá hiệu quả của
các biện pháp phòng ngừa tội phạm do NNN thực hiện trên địa bàn của các chủ thể
phòng ngừa tội phạm.
- Nghiên cứu các dự báo về tình hình tội phạm của NNN trên địa bàn trong thời
gian tới.
- Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm do
NNN thực hiện trên địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của Đề tài là những vấn đề lý luận về tình hình, nguyên
nhân của tình tình hình tội phạm, lý luận về phịng ngừa tội phạm nói chung và phịng
ngừa tội phạm do người nước ngoài thực hiện trên địa bàn các tỉnh miền Trung- Tây
Nguyên nói riêng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn được nghiên cứu dưới góc độ Tội phạm học và phịng ngừa tội phạm,
tập trung vào tình hình tội phạm, nguyên nhân của tình hình tội phạm do người nước
ngồi ngồi thực hiện trên địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên.
Về thời gian: Từ năm 2014 đến năm 2019.
Về địa bàn nghiên cứu: đề tài được nghiên cứu trên phạm vi 12 tỉnh thành thuộc
miền Trung - Tây Nguyên.
Luận văn không nghiên cứu NNN được hưởng các quyền ưu đãi miễn trừ về
ngoại giao, lãnh sự, tổ chức quốc tế trên địa bàn. Khơng nghiên cứu người nước ngồi
3
phạm tội trên tàu bay, tàu thủy mang quốc tịch Việt Nam đang hoạt động ngoài lãnh
thổ Việt Nam.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Đề tài luận văn Thạc sĩ được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận là chủ
nghĩa duy vật biện chứng – duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương đường
lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, các quy định của ngành Công an về
cơng tác đấu tranh, phịng chống tội phạm, bảo vệ ANQG. Luận văn cũng dựa trên cơ
sở lý luận của tội phạm học và phòng ngừa tội phạm.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu của tội phạm học và phòng ngừa tội
phạm như: phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê, so sánh, tiếp cận hệ thống và
phương pháp chuyên gia kết hợp với lý luận về khoa học luật Hình sự, khoa học điều
tra hình sự. Cụ thể:
- Sử dụng phương pháp thống kê hình sự để nắm các số liệu về tình hình tội
phạm do NNN thực hiện ở Việt Nam nói chung và ở địa bàn nghiên cứu nói riêng, kết
quả phát hiện, điều tra, xử lý các tội phạm đó, căn cứ trên các báo cáo sơ kết, tổng kết,
các báo cáo chuyên đề của lực lượng phòng chống tội phạm trong CAND, lực lượng
Quản lý XNC của Công an nhân dân, Quân đội nhân dân.
- Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh kết hợp phương pháp
thống kê để phân tích, tổng hợp, so sánh số liệu từ các nguồn khác nhau, qua đó đánh
giá được thực trạng công tác hồ sơ, ghi chép, thống kê, lưu trữ thông tin, tài liệu của
các lực lượng trong đấu tranh, phịng chống tội phạm, thực trạng tình hình tội phạm do
NNN thực hiện trên địa bàn nghiên cứu, từ đó đưa ra những nhận xét, đánh giá về
cơng tác kiểm tra, kiểm soát NNN nhập cảnh vào Việt Nam, tình hình cơng tác ngăn
chặn, đấu tranh, xử lý tội phạm do NNN thực hiện.
- Sử dụng phương pháp điều tra điển hình, thu thập, nghiên cứu, phân tích hồ sơ
vụ án do NNN gây ra tại địa bàn nghiên cứu từ Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng,
các hồ sơ lưu trữ vụ án tại CQĐT Công an địa phương, Cục điều tra hình sự Bộ Quốc
Phịng, hồ sơ vụ việc tại các đơn vị Công an cửa khẩu quốc tế, Biên phòng cửa khẩu
quốc tế.... từ đó khái quát các đặc điểm chung nhất về tội phạm do NNN gây ra, thực
trạng điều tra xử lý và chuyển hướng xử lý.
- Sử dụng phương pháp tọa đàm, trao đổi, lấy ý kiến chuyên gia để nghiên cứu
4
chun sâu, góp phần hồn thiện luận văn, trao đổi xin ý kiến của người hướng dẫn
khoa học, các đồng chí Lãnh đạo, chỉ huy lực lượng Quản lý XNC của Cục Quản lý
Xuất nhập cảnh – Bộ Công an (A08), Cục cửa khẩu – Bộ Tư lệnh Bộ đội biên phịng,
các điều tra viên có kinh nghiệm của lực lượng phịng chống tội phạm trong Cơng an,
Qn đội, Hải quan....
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
- Đây là cơng trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu về phịng ngừa tội phạm do
người nước ngồi thực hiện trên địa bàn các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên có ý nghĩa
đối với lý luận và thực tiễn như sau:
6.1. Ý nghĩa lý luận
Vận dụng và cụ thể hóa lý luận của tội phạm học và phịng ngừa tội phạm nói
chung vào để giải quyết vấn đề phòng ngừa tội phạm của đối tượng cụ thể là người
nước ngoài phạm tội trên địa bàn cụ thể là các tỉnh miền Trung- Tây Ngun. Thơng
qua đó có ý bổ sung, làm phong phong phú cho kho tàng lý luận của tội phạm học và
phòng ngừa tội phạm ở Việt Nam.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Thông qua việc vận dụng lý luận của tội phạm học và phòng ngừa tội phạm,
luận văn đánh giá tình hình tội phạm, chỉ ra ngun nhân của tình hình tội phạm do
người nước ngồi thực hiện trên địa bàn miền Trung - Tây Nguyên, từ đó đề xuất các
giải pháp nhằm hạn chế tình hình tội phạm, các hành vi vi phạm pháp luật hình sự Việt
Nam của NNN. Với ý nghĩa đó, luận văn cung cấp luận cứ khoa học cho các cơ quan
nhà nước có thẩm quyền xây dựng, triển khai các biện pháp phịng ngừa có hiệu quả
tính hình tội phạm do người nước ngoài thực hiện trên địa bàn miền Trung- Tây
Nguyên nói riêng và cả nước nói chung.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được cấu
trúc gồm 03 chương:
Chương 1: Tình hình tội phạm do người nước ngoài thực hiện trên địa bàn các
tỉnh miền Trung - Tây Nguyên trong gian đoạn 2014 – 2019.
Chương 2: Nguyên nhân của tình hình tội phạm do người nước ngoài thực hiện
trên địa bàn các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên trong gian đoạn 2014 – 2019.
Chương 3: Các điều kiện phịng ngừa tình hình tội phạm do người nước ngoài
thực hiện trên địa bàn các tỉnh miền Trung - Tây Nguyên.
5
CHƯƠNG 1
TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƯỜI NƯỚC NGỒI THỰC HIỆN TRÊN
ĐỊA BÀN CÁC TỈNH MIỀN TRUNG - TÂY NGUYÊN
TRONG GIAI ĐOẠN 2014 – 2019
1.1. Nhận thức chung về NNN phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam
1.1.1. Khái niệm người nước ngoài
Việc xác định NNN trên thế giới hiện nay thường được phân chia theo hai
trường phái: nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, người nước ngoài là tất cả
những người khơng có quốc tịch của nước sở tại. Tức là những người đang cư trú tại
một quốc gia nhưng mang quốc tịch của một quốc gia khác và những người khơng có
quốc tịch hoặc quốc tịch chưa xác định. Khái niệm này được nêu trong pháp luật của
nhiều quốc gia như Canada, Ailen, Ba Lan… Theo nghĩa hẹp, NNN là người có quốc
tịch của một quốc gia nước ngồi nhưng khơng phải là cơng dân của nước sở tại. Theo
nghĩa này, những người khơng có quốc tịch hoặc quốc tịch chưa xác định sẽ không
thuộc diện người nước ngồi. Đồng thời trong những trường hợp người có nhiều quốc
tịch, trong đó có quốc tịch nước sở tại thì mặc nhiên được coi là công dân nước sở tại
mà khơng phải là người nước ngồi. Khái niệm này thường được nêu trong pháp luật
của các quốc gia thừa nhận chế độ tồn tại song song của hai hay nhiều quốc tịch như
Anh, Pháp, Úc, Hoa Kỳ...
Còn đối với Việt Nam, từ trước đến nay trong các văn bản pháp luật của Nhà
nước cũng tồn tại nhiều thuật ngữ khác nhau dùng để chỉ NNN như: “Người ngoại
quốc”, “Ngoại kiều”… Đến năm 1993, Pháp lệnh về việc kết hôn giữa cơng dân Việt
Nam với người nước ngồi đã xác định: “ Người nước ngồi là người khơng có quốc
tịch Việt Nam, có quốc tịch nước ngồi hoặc khơng có quốc tịch”. Từ năm 2000 đến
nay, theo Điều 3 Pháp lệnh số 24/1999/PL-UBTVQH10 về Nhập cảnh, xuất cảnh, cư
trú của NNN tại Việt Nam được Ủy ban thường vụ Quốc hội khóa 10 thơng qua ngày
28/04/2000 (gọi tắt là Pháp lệnh năm 2000) đã xác định: “Người nước ngồi là người
khơng có quốc tịch Việt Nam”. Đây là cơ sở pháp lý để xác định NNN của Việt Nam
hiện nay, tuy nhiên trên thực tế việc vận dụng cơ sở pháp lý này để xác định vẫn cịn
gặp nhiều khó khăn, nhất là trường hợp người Việt Nam định cư ở nước ngồi mang
quốc tịch nước sở tại nhưng chưa thơi quốc tịch Việt Nam… Mặt khác khi xác định
NNN, chúng ta không chỉ căn cứ vào cơ sở pháp lý mà còn phải xem xét, đánh giá một
6
cách cụ thể trong mối quan hệ giữa con người với xã hội cũng như các yếu tố tác động
qua lại, nhất là yếu tố cư trú, hoạt động tại Việt Nam…
Luật số 47/2014/QH13 được Quốc hội khóa 13 nước CHXHCN Việt Nam ban
hành ngày 16/06/2014 đã khẳng định: “Người nước ngoài là người mang giấy tờ xác
định quốc tịch nước ngồi và người khơng quốc tịch nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh,
cư trú tại Việt Nam”.
Theo quy định của luật quốc tế, người nước ngồi được hiểu đó là: Người
khơng mang quốc tịch của quốc gia nơi mà mình sinh sống. Nếu theo quy định này
chúng ta thấy: một người có thể có một quốc tịch, cũng có thể có hai hay nhiều quốc
tịch, và cũng có thể một người khơng có quốc tịch của một quốc gia nào, họ chỉ trở
thành người nước ngồi khi họ hoặc khơng mang quốc tịch của nước sở tại họ đang
sinh sống hoặc họ là người khơng có quốc tịch. Pháp luật của mỗi nước quy định về
địa vị pháp lý của người nước ngoài phù hợp với các nguyên tắc cơ bản và những quy
phạm của luật quốc tế và những điều ước quốc tế mà nước đó là thành viên, theo quy
định của Hiệp định tương trợ tư pháp và pháp lý được ký kết giữa nước đó và các nước
thành viên khác.
Trong thực tế, NNN đến Việt Nam cư trú, hoạt động với rất nhiều lý do, mục
đích khác nhau, thời hạn cư trú của họ có thể ngắn hoặc dài và được hưởng những
quyền ưu đãi, miễn trừ khác nhau. Để tạo điều kiện thuận lợi cho NNN cư trú, hoạt
động tại Việt Nam và công tác quản lý NNN tại Việt Nam, Pháp luật đã quy định có
02 nhóm người như sau:
- Nhóm người thường trú: Là những NNN cư trú không thời hạn tại Việt Nam,
gồm người lưu trú, lao động, đầu tư, làm ăn, sinh sống lâu dài ở Việt Nam như: Ngoại
kiều, người tị nạn. Theo quy định của Pháp luật, họ được Cục Quản lý Xuất nhập cảnh
– Bộ Công an cấp thẻ thường trú.
- Nhóm người tạm trú: Là NNN cư trú có thời hạn tại Việt Nam. Tuy nhiên căn
cứ vào việc được hưởng các quy chế ưu đãi, hạn chế của luật Quốc tế và pháp luật Việt
Nam, nhóm người này được phân chia thành hai loại:
+ Nhóm những người được hưởng quy chế ngoại giao và quy chế tương tự, hay
còn gọi là những người được hưởng quyền ưu đãi về miễn trừ ngoại giao, lãnh sự, tổ
chức quốc tế.
+ Nhóm người được hưởng quy chế ưu đãi nhưng không thuộc quy chế ngoại giao,
lãnh sự, tổ chức quốc tế như: chuyên gia, lưu học sinh, nhà đầu tư, khách du lịch…
7
Theo quy định, những người thuộc diện này được cơ quan Quản lý Xuất nhập
cảnh – Bộ Công an cấp thẻ tạm trú hoặc giấy chứng nhận tạm trú. NNN cư trú trên
lãnh thổ quốc gia đồng thời chịu sự điều chỉnh của hệ thống pháp luật quốc gia sở tại
và hệ thống pháp luật của quốc gia mà họ mang quốc tịch. Trong một số trường hợp,
quyền và nghĩa vụ của NNN trên lãnh thổ quốc gia còn được quy định trong các điều
ước quốc tế được kí kết giữa các quốc gia hoặc tập quán quốc tế. Ở Việt Nam, Hiến
pháp năm 2013, Luật Quốc tịch năm 2018 và các văn bản quy phạm pháp luật khác đã
được ban hành nhằm điều chỉnh các vấn đề về dân cư. Nhà nước ta cũng đã ký nhiều
điều ước quốc tế như các Hiệp định lãnh sự, Hiệp định tương trợ tư pháp trong các vụ
việc dân sự, hôn nhân gia đình và hình sự, tham gia các Cơng ước quốc tế về các
quyền dân sự và chính trị, Cơng ước quốc tế về các quyền kinh tế - xã hội và văn hóa
năm 1966… góp phần nâng cao hiệu quả của việc điều chỉnh pháp lý về các vấn đề
dân cư nói chung và NNN nói riêng.
Việc phân chia NNN cư trú theo các nhóm nói trên có ý nghĩa quan trọng trong
việc xác định phạm vi, địa bàn cư trú, lĩnh vực hoạt động cũng như công tác phòng
ngừa, ngăn chặn, đấu tranh và xử lý tội phạm do NNN thực hiện.
1.1.2. Khái niệm về người nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam
Hiện nay trong khoa khoa học pháp lý hình sự chưa có khái niệm về người
nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam. Để xác định tội phạm do người nước
ngoài thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam cần dựa vào quy định của Bộ luật Hình sự
2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Cụ thể là Điều 5 BLHS 2015 về Hiệu lực của BLHS.
Người nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam trước hết phải là người nước ngoài
được xác định trên ccơ sở luật quốc tịch. Bên cạnh đó, người nước ngồi phạm tội trên
lãnh thổ Việt nam cịn phải đảm bảo các điều kiện sau:
Thứ nhất, họ phạm một tội được quy định trong BLHS Việt Nam hoặc được
quy định trong luật hình sự quốc tế. Điều đó có nghĩa nếu người nước ngoài thực hiện
hành vi mà luật hình sự Việt Nam hoặc luật hình sự quốc tế khơng quy định là tội phạm
thì họ khơng được coi là phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam.
Thứ hai, họ phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam. Lãnh thổ Việt Nam theo Bộ luật
Hình sự Việt Nam được hợp thành bởi ba bộ phận:
+ Lãnh thổ có thực: bao gồm vùng đất, vùng nước, vùng trời thuộc chủ quyền
của Việt Nam.
+ Lãnh thổ mở rộng: Tàu thủy mang cờ hiệu của Việt Nam đang ngoài vùng
8
biển quốc tế, máy bay dân dụng mang cờ hiệu của Việt Nam trên đường bay. Tàu
chiến, máy bay quân sự của Việt Nam đang ở bất cứ nơi nào.
+ Lãnh sự quán, Đại sứ quán của Việt Nam ở nước ngoài.
Hành vi được coi là phạm tội xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam nếu bắt đầu hoặc
kết thúc hoặc diễn ra trọn vẹn trong phạm vi không gian nói trên.
Tuy nhiên, đối với đối tượng là người nước ngoài được hưởng các quyền ưu đãi và
miễn trừ ngoại giao là trường hợp ngoại lệ được quy định tại Khoản 2 Điều 3 Bộ luật
Hình sự: “Đối với người nước ngồi phạm tội trên lãnh thổ nước Cộng hịa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam thuộc đối tượng được hưởng các quyền miễn trừ ngoại giao hoặc quyền
ưu đãi và miễn trừ về lãnh sự theo pháp luật Việt Nam, theo các điều ước quốc tế mà
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký kết hoặc tham gia hoặc theo tập quán quốc
tế, thì vấn đề trách nhiệm hình sự của họ được giải quyết bằng con đường ngoại giao”.
Như vậy, Bộ luật hình sự có các quy định ngoại lệ đối với các đối tượng được
hưởng quyền miễn trừ tư pháp với hai nhóm như sau:
+ Theo pháp luật Việt Nam, theo hiệp định Quốc tế mà Việt Nam tham gia thì
những đối tượng được hưởng các đắc quyền ngoại giao là thành viên của đoàn ngoại
giao trở lên.
+ Theo thơng lệ quốc tế thì vợ hoặc chồng hoặc con chưa thành niên của những
người kể trên cũng được hưởng quyền miễn trừ tư pháp.
Trên thế giới hiện nay cịn có quan điểm cho rằng tội phạm người nước bao
gồm người nước ngoài phạm tội mà tội đó được quy định trong luật hình sự quốc gia
hoặc tội đó được quy định trong luật hình sự quốc tế. Trong phạm vi luận văn, cá nhân
tôi chỉ nghiên cứu đối tượng nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ Việt nam và tội phạm
đó được quy định trong BLHS Việt Nam.
Từ phân tích về người nước ngồi và người nước ngồi phạm tội trên lãnh thổ
Việt Nam có thể đưa ra định nghĩa như sau: “Người nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ
Việt Nam là công dân, pháp nhân nước ngoài thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội
bị luật hình sự Việt Nam quy định là tội phạm và tội phạm đó được thực hiện trên
lãnh thổ Việt Nam”.
1.2. Đánh giá về phần ẩn của tình hình tội phạm do NNN thực hiện trên địa
bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên giai đoạn 2014 - 2019
1.2.1. Khái niệm tình hình tội phạm ẩn:
Tình hình tội phạm ẩn (tiếng La tinh: Lantens, Latentis là tiềm ẩn, không thấy
9
được) là một bộ phận hiện thực, nhưng tiềm ẩn hoặc không được thống kê của các tội
phạm đã thực hiện trên thực tế.
Tình hình tội phạm thực tế thơng thường cao hơn nhiều lần tình hình tội phạm
được hệ thống tư pháp hình sự biết đến, cịn tình hình tội phạm được hệ thống tư pháp
hình sự biết đến là một bộ phận của tình hình tội phạm đã được đăng ký (thống kê) và
xét xử. Hệ số chênh lệch giữa tình hình tội phạm đã được thống kê và tình hình tội
phạm trên thực tế tạo thành tình hình tội phạm ẩn. Ở một số nước, trong đó có Liên
bang Nga, tình hình tội phạm ẩn cao hơn nhiều lần so với tình hình tội phạm thống kê.
Các loại tội phạm ẩn tồn tại theo cơ chế hình thành như sau:
- Các tội phạm khơng trình báo: Các loại tội phạm đã được thực hiện, nhưng
những người bị hại, người làm chứng, những người có chức vụ, quyền hạn và các cơng
dân khác có mối quan hệ với tội phạm đã được thực hiện, họ là những người chứng
kiến (nhân chứng) của các tội phạm đó hoặc họ là những người hiểu biết về các tội
phạm đó, nhưng khơng thơng báo điều đó cho các cơ quan bảo vệ pháp luật.
- Các tội phạm không được thống kê: Các tội phạm được các cơ quan bảo vệ
Pháp luật hiếu biết (có các lý do và các cơ sở đế đăng ký các tội phạm và khởi tố vụ án
hình sự), nhưng khơng được đăng ký và khơng đuợc điều tra.
- Các tội phạm không được xác minh (chứng minh): Các tội phạm đã được trinh
báo, đã được đăng ký, đã được điều tra, nhưng vì thái độ thiếu trách nhiệm của các cán
bộ điều tra, truy tố, xét xử, vì trình độ nghề nghiệp yếu kém, nghiệm vụ hình sự sai
lầm của họ và các nguyên nhân khác mà không chứng minh đuợc sự kiện hoặc cấu
thành tội phạm trong hành vì đã được thực hiện.
Thơng thường, khơng thể biết được một cách chính xác các quy mơ của tình
hình tội phạm ẩn. Các quy mơ đó được xác định bằng việc áp dụng các phương pháp
xã hội học, thống kê và phân tích khác nhau (phân tích so sánh các chỉ số có mối liên
hệ vói nhau của thống kế hình sự; so sánh các dữ liệu của thống kế hình sụ với số liệu
của các vi phạm hành chính và kỷ luật, với số liệu của các cơ sở y tế về sự trợ giúp về
lý do gây ra thương tích hoặc tổn hại cho thân thể với việc thống kê các đơn, thư kiến
nghị, khiếu nại, tố cáo đến các cơ quan bảo vệ pháp luật và các cơ quan nhà nước
khác; phỏng vấn các công dân, những người bị kết án và những người chấp hành hình
phạt trong các trại giam; đánh giá thẩm định của các chuyên gia ...).
Người ta cho rằng, loại tội phạm nghiêm trọng nhất thì hệ số ẩn của nó thấp
nhất. Tồn tại sự phụ thuộc như vậy, nhưng sự phụ thuộc đó khơng phải là tuyệt đối. Ví
10
dụ chứng minh cho điều đó có thế là chính các tội phạm nghiêm trọng - các tội cố ý
giết người được che đậy bằng các trường hợp bất hạnh, cái chết tự nhiên, sự biến mất
không rõ ràng của con người...
Theo một số nghiên cứu quốc tế, các tội phạm khơng trình báo tạo nên gần 50%
và lớn hơn từ tổng số các tội phạm đã thực hiện trên thực tế. Ở các nước phát triển
theo một số loại tội phạm cụ thể (ví dụ tội hiếp dâm, tội lừa đảo khách hàng, tội trộm
cắp tài sản có giá trị khơng lớn...) phần tội phạm khơng được trình báo có thể lớn hơn
rất nhiều. Các tội phạm khơng trình báo về cơ bản gắn liền với sự thiếu tin tưởng của
công dân và nạn nhân của tội phạm đối với các cơ quan bảo vệ pháp luật; sự không tin
tưởng vào khả năng làm sáng tỏ tội phạm và bảo vệ người trình báo; với sự khơng
mong muốn liên quan với Công an, Cảnh sát, với nguy cơ bị trả thù từ phía những
người phạm tội; với việc khơng muốn loan truyền sự kiện bị xâm hại (ví dụ: hiếp
dâm); với việc ký kết hợp đồng thỏa hiệp với người phạm tội; với việc không hiểu biết
rằng họ đa trở thành nạn nhân của tội phạm, và với các nguyên nhân khác.
Các tội phạm không được đăng ký mang tính chất phổ biến tồn cầu, nhưng do
các ngun nhân lịch sử và các nguyên nhân khác mà chúng cũng được phổ biến rộng
rãi ở Việt Nam. Một số loại tội phạm có mức độ khơng thống kê (đăng ký) rất cao. Có
nhiều nguyên nhân và lý do của việc thống kê khơng đầy đủ tình hình tội phạm, đó là:
+ Khả năng kiểm sốt yếu kém của Cơng an và các cơ quan bảo vệ pháp luật
khác đối với tình hình tội phạm (trong đó có cả bệnh thành tích).
+ Các cơ quan bảo vệ pháp luật khơng có khả năng khắc phục sự gia tăng của
tình hình tội phạm.
+ Các cơ quan bảo vệ pháp luật từ chối làm sáng tỏ các vụ án hình sự phức tạp.
+ Thiếu tính tổng thể (hệ thống) về cán bộ và kỷ luật của hệ thống bảo vệ pháp
luật.
+ Sự yếu kém trong nghề nghiệp của cán bộ cơ quan bảo vệ pháp luật.
+ Tình trạng tham nhũng và lạm quyền phổ biến trong hệ thống tư pháp hình sự
…
1.2.2. Đánh giá về phần ẩn của tội phạm do NNN thực hiện trên địa bàn các
tỉnh miền Trung – Tây Nguyên giai đoạn 2014 – 2019
- Trên địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên trong giai đoạn 2014 - 2019,
tình hình tội phạm ẩn có tỉ lệ cao so với tình hình tội phạm được thống kê:
NNN đến Việt Nam nói chung và đến địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây
11
Ngun nói riêng với nhiều lý do và mục đích khác nhau, đa dạng và phong phú, trong
đó đơng nhất là vào với mục đích du lịch và người nước ngồi gốc Việt Nam vào với
mục đích thăm thân. Ngồi ra họ còn đến Việt Nam để làm việc trong các văn phòng
đại diện, tiến hành những hoạt động từ thiện, nhân đạo, hoạt động trong các cơ quan
thông tấn báo chí, vơ tun truyền hình, xuất bản, phim ảnh, nghệ thuật, khoa học - kỹ
thuật, y tế, giáo dục – đào tạo, dự các hội nghị, hội thảo, tham gia triển lãm, các hoạt
động văn hóa thể thao, nhận con nuôi, kết hôn... Trong số này đáng chú ý là một bộ
phận NNN vào làm việc trong các tổ chức phi chính phủ (Non-Governmental
Organizations, gọi tắt là NGOs) nước ngoài tại Việt Nam. Trong những năm gần đây,
các tổ chức NGOs nước ngoài tại Việt Nam vừa tăng về số lượng, vừa mở rộng địa
bàn và phạm vi hoạt động, xâm nhập vào hầu hết các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn
hóa... của nước ta. Theo số liệu của Cục An ninh đối ngoại (A01) - Bộ Công an, trên
địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên giai đoạn 2014 – 2019 đã có hàng ngàn dự
án được triển khai trên nhiều lĩnh vực như y tế, giáo dục, phát triển kinh tế xã hội, tài
nguyên – môi trường... phần lớn vẫn là các tổ chức NGOs của Mỹ. Đây là vấn đề đáng
quan tâm đối với cơng tác bảo vệ ANQG, nhất là an ninh chính trị nội bộ trong tình
hình hiện nay, bởi vì các tổ chức này chính là một cơng cụ quan trọng mà các thế lực
thù địch nước ngoài, đặc biệt là Mỹ thường xuyên sử dụng để thực hiện chiến lược
“Diễn biến hịa bình” đối với cách mạng nước ta. NNN nhập cảnh Việt Nam với nhiều
thành phần, ngày càng phức tạp hơn, đại bộ phận trong số họ có cảm tình với Việt
Nam, nhập cảnh, cư trú và hoạt động với mục đích chính đáng, nhưng cũng có một bộ
phận bất đồng chính kiến với Đảng, Nhà nước ta. Đặc biệt thời gian gần đây, một số
đối tượng có tư tưởng, hành động chống đối xin nhập cảnh vào Việt Nam dưới danh
nghĩa thành viên của các tổ chức bảo vệ tự do, dân chủ, nhân quyền để thảo luận, hội
thảo với các cơ quan, tổ chức trong nước; gặp gỡ, tiếp xúc với các phần tử cơ hội
chính trị, thực chất là tìm cách liên kết lực lượng trong ngoài để phá hoại cách mạng
nước ta. Các cơ quan đặc biệt nước ngoài thường xuyên cài cắm người vào các cơ
quan thường trú, lâm thời tại Việt Nam, lợi dụng danh nghĩa công khai của các cơ
quan, tổ chức này để tiến hành các hoạt động thu thập tình báo, từng bước chuyển hóa
bên trong theo phương thức “Diễn biến hịa bình” đối với nước ta. Mục đích của chúng
là xóa bỏ sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, lật đổ chế độ XHCN ở nước ta,
đưa Việt Nam đi theo con đường tư bản chủ nghĩa. Hoạt động của chúng nhận được sự
chỉ đạo, tiếp sức cả về vật chất và tinh thần của các thế lực thù địch bên ngoài, được
12
che giấu bởi các vỏ bọc công khai và hợp pháp. Theo tài liệu của Cục Bảo vệ chính trị
nội bộ - Bộ Công an, đến năm 2018, trong số hơn 2000 nhân viên NNN đang làm việc
tại các cơ quan thường trú, lâm thời tại Việt Nam như: Đại sứ qn, Tổng lãnh sự
qn, Văn phịng Thơng tấn, kinh tế, báo chí; Tổ chức kinh tế của các nước; Tổ chức
phi chính phủ (NGOs); Tổ chức quốc tế và Liên hợp quốc... tại địa bàn các tỉnh miền
Trung – Tây Nguyên, ta đã phát hiện gần 100 đối tượng là nhân viên các cơ quan đặc
biệt nước ngồi có hoạt động xâm phạm ANQG, trong đó có đối tượng nằm trong các
vụ án do cơ quan An ninh điều tra đang đấu tranh. Phương thức, thủ đoạn của các đối
tượng này là lợi dụng vị thế của các cơ quan thường trú, lâm thời và các văn phòng đại
diện để thâm nhập sâu vào nội bộ ta trên tất cả các lĩnh vực, thực hiện các nhiệm vụ
mà cơ quan đặc biệt giao cho chúng. Đáng chú ý là, trong thời gian gần đây các thế lực
thù địch nước ngoài, đặc biệt là Mỹ đã triệt để sử dụng các tổ chức phi chính phủ nước
ngồi (NGOs) như là một công cụ để thực hiện kế hoạch “Diễn biến hồ bình” đối với
nước ta. Hoạt động xâm phạm ANQG của các đối tượng trong các tổ chức phi chính
phủ nước ngoài (NGOs) diễn ra trên tất cả cảc lĩnh vực của đời sống xã hội, thâm nhập
sâu vào nội bộ các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị, kinh tế, xã hội, các vùng
trọng điểm về an ninh, quốc phòng của đất nước ta. Nổi lên trong số này là “Đội Hồ
bình” (Peace Corps, gọi tắt là PC), là tổ chức độc lập theo nhánh hành pháp của Chính
phủ Mỹ. Trước năm 1975, PC đã triển khai hoạt động hầu như khắp các địa phương ở
miền Nam Việt Nam dưới tên gọi “Tình nguyện viên quốc tế”, thực chất là phục vụ
cho kế hoạch “Bình định nơng thôn” của Mỹ Ngụy. Sau năm 1975, PC đã nhiều lần
xin vào Việt Nam nhưng đều bị ta từ chối. Từ năm 2005, để tranh thủ Quốc Hội Mỹ
thông qua quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn với Việt Nam (PNTR), Chính
phủ ta đã đồng ý cho PC vào Việt Nam. Mục tiêu chính trị của PC tại Việt Nam được
thể hiện qua thư của giáo sư Fullbright, cựu tình nguyện viên của PC, gửi Đại sứ Mỹ
tại Hà Nội như sau: “Điều tốt nhất mà PC có thể làm không phải là dạy tiếng Anh hay
đưa công nghệ đến giúp người nghèo… mà là thay đổi văn hoá của Việt Nam thơng
qua giáo dục khoa học, thí nghiệm, đầu tư công nghệ tại các cấp học bằng tiền của
Việt Nam; thành lập các tổ chức và các câu lạc bộ trong sinh viên để trao quyền cho
họ, tiếp cận các quyền công dân…”. Các tổ chức phản động người Việt trong và ngồi
nước thơng qua đường xuất nhập cảnh công khai, hợp pháp để liên kết lực lượng, tiến
hành các hoạt động xâm phạm ANQG. Nổi lên trong số này là tổ chức “Việt Tân” với
ý để thực hiện “cách mạng màu” ở Việt Nam. Thông qua đường xuất, nhập cảnh công
13
khai, chúng đã đưa nhiều người vào nước ta để móc nối xây dựng cơ sở, tập hợp lực
lượng nhằm hình thành tổ chức chính trị đối lập với Đảng và Nhà nước ta ngay ở trong
nước. Chúng tìm cách lôi kéo, mua chuộc số sinh viên, học sinh Việt Nam đi du học ở
nước ngoài, đưa vào tổ chức, sau đó tung về nước hoạt động. Các đối tượng người
nước ngoài trong các tổ chức phản động tại Việt Nam đã đưa người trong nước ra
nước ngoài tổ chức tập huấn về dân chủ nhằm xây dựng lực lượng nòng cốt cho
“phong trào dân chủ” hoạt động theo phương thức bất bạo động.
Tội phạm nước ngoài, nhất là tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia thường xuyên
lợi dụng đường nhập cảnh công khai hợp pháp để hoạt động xâm phạm TTATXH
nước ta. Đặc biệt, trong thời gian gần đây, các đối tượng là người nước ngoài sau khi
nhập cảnh Việt Nam đã lợi dụng công nghệ cao để thực hiện hành vi lừa đảo trong
thực hiện các hợp đồng kinh tế, trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, sử dụng các thiết
bị kỹ thuật cao để trộm cắp cước viễn thông quốc tế… Hầu hết trong các vụ án đều có
sự câu kết chặt chẽ giữa các đối tượng ở trong nước với đối tượng ở nước ngoài để gây
án. Tội phạm do NNN thực hiện xâm hại đến trật tự an tồn xã hội cũng vơ cùng nguy
hiểm, đặc biệt là các đối tượng buôn lậu, vận chuyển ma túy, tổ chức đưa người XNC
trái phép, buôn bán phụ nữ, trẻ em... Hoạt động lừa đảo của tội phạm là NNN trong
lĩnh vực xuất khẩu lao động, du học xảy ra khá phổ biến ở các địa phương trên địa bàn,
hầu hết các nạn nhân đều bị mất tiền, tài sản, nhiều khi ra nước ngoài mới biết bị lừa
hoặc bị cơ quan di trú các nước bắt giam, trục xuất về nước. Nạn nhân của các vụ việc
trên thường ở các tỉnh nông thôn các tỉnh khu vực miền Trung – Tây Nguyên như:
Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú
n, Gia Lai, Kon Tum, Đăk Lăk… có hồn cảnh kinh tế khó khăn.
Trong hoạt động vi phạm pháp luật về XNC của NNN tại địa bàn các tỉnh miền
Trung – Tây Nguyên thì nguy hiểm nhất là việc sử dụng hộ chiếu, giấy tờ giả để nhập
cảnh, cư trú trái phép và hoạt động nhập cảnh khơng có giấy tờ tùy thân qua đường
biên giới tiểu mạch, sau đó vào nội địa và đi sâu vào các tỉnh, thành phố miền Trung –
Tây Nguyên để cư trú trái phép. Thực tế cho thấy đây là hoạt động của tội phạm có tổ
chức thực hiện, chúng đã áp dụng các thành tựu của khoa học, kỹ thuật cao để làm giả
giấy tờ, cho nên trình độ làm giả giấy tờ, tài liệu phục vụ xuất nhập cảnh trái phép rất
tinh vi, hiện đại và khó phát hiện. Trong khi đó các cơ quan quản lý nhà nước trên lĩnh
vực XNC lại thiếu những phương tiện, kinh nghiệm và cơ sở dữ liệu về hộ chiếu của
các nước nên các đối tượng thường xuyên sử dụng phương thức này để nhập cảnh vào
14
địa bàn cư trú nhằm trốn tránh pháp luật Việt Nam và tiếp tục hoạt động phạm tội...
Điển hình là trường hợp 02 công dân Srilanka sử dụng hộ chiếu Ấn Độ và thị thực Hoa
Kỳ giả để xuất nhập cảnh trái phép, trong đó trang nhân thân của hộ chiếu được làm
giả bằng kỹ thuật cao, mắt thường không thể phát hiện, thị thực trong 02 hộ chiếu
được làm giả bằng phương pháp xóa thơng tin trên phơi thật sau đó in đè thơng tin của
các đương sự lên.
Bên cạnh đó, đối với hoạt động nhập cảnh cư trú trái phép của các đối tượng
người Bắc Triều Tiên, Trung Quốc, Srilanka, Pakistan... cũng tiếp tục tăng lên và diễn
biến phức tạp hơn vì hiện nay các tổ chức tội phạm buôn bán người, tổ chức cho NNN
xuất cảnh trái phép đang lựa chọn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên làm điểm trung
chuyển người từ đây đi nước thứ ba, chúng thường tìm cách cư trú tại những nơi
chúng ta bng lỏng quản lý, có nhiều sơ hở và thường xuyên di chuyển để lẩn tránh
sự phát hiện của các cơ quan chức năng, đồng thời lôi kéo công dân Việt Nam tham
gia hoạt động trong đường dây này. Đặc biệt nguy hiểm cịn có tình trạng cơ quan đặc
biệt Hàn Quốc còn đứng sau lưng hỗ trợ, chỉ đạo cho người Bắc Triều Tiên nhập cảnh,
cư trú trái phép trên địa bàn, công khai can thiệp để chúng ta cho họ xuất cảnh sang
Hàn Quốc gây ảnh hưởng rất lớn đối với cơng tác xử lý vì liên quan đến nhiều vấn đề
tế nhị, nhạy cảm về chính trị, ngoại giao...
Hoạt động buôn lậu quốc tế, chuyển ngân trái phép qua đường hàng không,
hoặc các cửa khẩu đường bộ, đường biển cũng xảy ra phổ biến, thường xuyên trong
thời gian dài. Tuy nhiên chỉ một số trường hợp bị phát hiện, ngăn chặn và xử lý. Trên
tuyến biên giới có tình trạng NNN lợi dụng địa bàn này để nhập cảnh trái phép vào
Việt Nam để đi nước thứ ba, cư trú bất hợp pháp. Đáng chú ý là người mang quốc tịch
Trung Quốc, Campuchia nhập cảnh và cư trú bất hợp pháp trong thời gian dài mới bị
phát hiện, xử lý.
- Nguyên nhân của tình trạng trên là do:
+ Phần lớn nạn nhân của các vụ án liên quan đến hành vi lừa đảo, chiếm đoạt
tài sản do NNN thực hiện trên địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên bằng thủ
đoạn làm quen, tặng quà qua mạng xã hội Facebook là phụ nữ, là những người có trình
độ nhận thức hạn chế, hám lợi… nên sau khi trở thành nạn nhân của tội phạm thì mang
tâm lý e ngại, xấu hổ, không khai báo với cơ quan chức năng, từ đó khơng có căn cứ
để khởi tố vụ án, khởi tố bị can.
+ Các đối tượng NNN thực hiện hành vi phạm tội trên địa bàn các tỉnh miền
15
Trung – Tây Nguyên qua mạng Internet, tội phạm công nghệ cao thường lợi dụng núp
bóng các vỏ bọc doanh nhân, các danh nghĩa hợp pháp, sau khi hành vi phạm tội bị
phát hiện thì tẩu tán tài sản, tiêu hủy tang vật, rời khỏi nơi cư trú, trốn ra nước ngoài
… dẫn đến việc các cơ quan bảo vệ pháp luật khơng thể truy tìm được người nước
ngồi thực hiện hành vi phạm tội.
+ Hành vi sử dụng, làm giả giấy tờ, con dấu, tài liệu của cơ quan nhà nước, làm
giả hộ chiếu, thị thực, chứng nhận tạm trú, dấu kiểm chứng xuất nhập cảnh, tổ chức cho
người khác xuất nhập cảnh trái phép… của NNN diễn ra thường xuyên, liên tục, bằng
nhiều thủ đoạn tinh vi phức tạp nhằm mục đích xuất, nhập cảnh trái phép vào Việt Nam
hoặc ở lại Việt Nam bất hợp pháp, nhất là tại địa bàn các Cảng hàng không quốc tế, Cửa
khẩu đường bộ, đường biển thuộc các tỉnh, thành phố khu vực miền Trung – Tây
Nguyên. Tuy nhiên lực lượng Cơng an cửa khẩu, Biên phịng cửa khẩu chỉ điều tra, xác
minh ban đầu rồi thực hiện các biện pháp nghiệp vụ như: xử phạt vi phạm hành chính,
đẩy đuổi, trục xuất đối tượng vi phạm, trả người vi phạm về nơi xuất phát… mà không
điều tra, xét xử về tội “Xuất, nhập cảnh trái phép” theo Điều 247 Bộ luật hình sự năm
1999, hoặc tội “Tổ chức, cưỡng ép người khác trốn đi nước ngoài hoặc ở lại nước
ngoài” và tội “Sửa chữa, sử dụng giấy chứng nhận và tài liệu của cơ quan, tổ chức”, tội
“Làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức” theo Điều 275, Điều 266 và Điều 267
của Bộ luật hình sự 1999 cũng góp phần làm gia tăng tình hình tội phạm ẩn. Các tội
phạm ẩn này chỉ được thống kê trong các hồ sơ vi phạm hành chính, hồ sơ vụ việc, hồ
sơ nghiệp vụ an ninh, hồ sơ nghiệp vụ biên phịng, có đủ cơ sở và các căn cứ để khởi tố
vụ án hình sự nhưng khơng được đăng ký và không được điều tra.
+ Tâm lý sợ bị trả thù, sợ bị liên lụy, gặp phải những rắc rối pháp lý, mất thời
gian làm việc với các cơ quan bảo vệ pháp luật khi tham gia làm chứng, làm người có
quyền lợi và nghĩa vụ liên quan trong các vụ án hình sự có liên quan đến tội phạm do
NNN thực hiện trên địa bàn cũng góp phần làm gia tăng tình hình tội phạm ẩn trên địa
bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên.
1.3. Đánh giá về phần hiện của tình hình tội phạm do NNN thực hiện trên
địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên giai đoạn 2014 – 2019
1.3.1. Tình hình phạm tội của NNN trên địa bàn nghiên cứu
Theo thống kê của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, thành phố các địa phương trong
địa bàn khu vực miền Trung – Tây Nguyên, tổng số vụ vi phạm pháp luật hình sự đã
được xét xử ngày càng tăng qua các năm:
16
Bảng 1.1. Bảng thống kê các vụ vi phạm pháp luật hình sự của NNN tại Việt Nam
giai đoạn 2014 - 2019
Đơn vị tính: Vụ án
Địa phương
STT
Năm
Năm
Năm
Năm
Năm
Năm
2014
2015
2016
2017
2018
2019
1
Tp. Đà Nẵng
4
6
5
7
11
15
2
Khánh Hồ
2
3
5
6
9
10
3
Quảng Trị
3
4
7
5
8
11
4
Thừa Thiên - Huế
2
2
3
6
5
8
5
Quảng Bình
3
4
2
4
7
8
6
Đắk Lắk
4
5
3
5
4
6
7
Phú Yên
1
3
4
6
6
7
8
Quảng Nam
2
1
3
4
6
7
9
Quảng Ngãi
3
0
2
4
3
6
10
Kon Tum
2
4
2
1
3
5
11
Bình Định
0
1
3
1
2
4
12
Gia Lai
2
4
5
3
4
5
Nguồn: Báo cáo tổng kết công tác năm của ngành Tòa án nhân dân các địa phương
giai đoạn 2014 – 2019
Qua thống kê ta có thể thấy, từ năm 2014 đến 2019, trên địa bàn các tỉnh miền
Trung – Tây Nguyên đã sảy ra 321 vụ án hình sự do NNN thực hiện đã bị xét xử,
chiếm 1/3 số lượng vụ án hình sự do NNN thực hiện và chiếm 1/5 số đối tượng NNN
bị xét xử trong cùng giai đoạn trên địa bàn cả nước. Theo thống kê cho thấy, có tỷ lệ
tăng giảm về số vụ giữa các năm của từng địa phương trong vùng, tuy nhiên tổng số
vụ phạm tội hình sự đều tăng qua các năm, tăng nhanh trong những năm gần đây. Từ
năm 2014 đến 2019, tổng số vụ án do NNN phạm tội đã tăng 30,4%, từ 28 vụ án lên
92 vụ án đã được điều tra, xét xử.
- Cơ cấu tình hình tội phạm do NNN gây ra ở Việt Nam:
+ Cơ cấu và mối tương quan giữa tình hình tội phạm do NNN gây ra với tình
hình tội phạm xảy ra ở Việt Nam: Theo số liệu thống kê từ năm 2014 đến 2019, tổng
số vụ NNN phạm tội trên địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên chiếm 0,23% so
với tổng số vụ án hình sự, số đối tượng NNN phạm tội chiếm 0,18% tổng số người
17
phạm tội trên cả nước.
+ Cơ cấu theo tội danh: Trong tổng số 321 vụ phạm tội do các đối tượng NNN
gây ra thì tội phạm về hình sự chiếm tỉ lệ cao nhất, với khoảng gần 60%, tập trung chủ
yếu ở các nhóm tội xâm phạm sở hữu (chiếm khoảng 40%), các tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe (chiếm khoảng 5%). Tội phạm về kinh tế chiếm tỉ lệ cao trong đó chủ
yếu là tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và buôn lậu. Tội phạm về ma túy chiếm 81 vụ
(khoảng 25%) tập trung chủ yếu là tội vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy. Tuy
nhiên trong thời gian gần đây nổi lên hiện tượng các đối tượng tội phạm NNN đến
Việt Nam để sản xuất, chiết xuất các loại ma túy, trong đó phần nhiều là sản xuất ma túy
tổng hợp.
+ Cơ cấu tội phạm theo địa bàn: Địa bàn xảy ra tội phạm do NNN thực hiện
tương đối đa dạng, tuy nhiên thường xuyên sảy ra ở những thành phố lớn, các địa
phương có cụm, khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế có vốn đầu tư nước ngồi,
trên địa bàn các tỉnh, thành phố như Đà Nẵng, Khánh Hòa, Quảng Trị… là những địa
phương có tình hình NNN cư trú phức tạp, đa dạng về quốc tịch và nghề nghiệp. Một số
địa phương như Quảng Trị, Quảng Bình có đường biên giới tự nhiên với nước
CHDCND Lào, là một trong 3 trung tâm sản xuất ma túy của Tam giác vàng nên hiện
tượng NNN buôn bán, vận chuyển, sử dụng trái phép chất ma túy diễn ra thường xuyên.
- Về mức độ, tính chất: Do tội phạm NNN gây ra có liên quan và tác động trực
tiếp, tồn diện tới chính sách pháp luật, các quy định về quản lý an toàn xã hội, quản lý
kinh tế, xã hội và đặc biệt là chính sách đối ngoại. Do vậy, tội phạm do NNN thực hiện
đã gây ra hậu quả nghỉêm trọng đến mọi mặt đời sống xã hội. Số vụ án do NNN gây ra
trên địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên liên quan đến bạo lực ngày càng có xu
hướng gia tăng, tính chất phạm tội ngày càng nghiêm trọng với phương thức thủ đoạn
công khai, trắng trợn, thủ đoạn che giấu tội phạm rất tinh vi gây nhiều khó khăn cho cơ
quan thi hành pháp luật trong việc điều tra, khám phá. Bên cạnh đó, số lượng các vụ án
có sử dụng các phương tiện khoa học kỹ thuật ngày càng nhiều, tập trung chủ yếu ở tội
trộm cắp tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, đánh bạc. Về tính chất phạm tội, các đối
tượng có xu hướng cấu kết chặt chẽ, có tổ chức, hình thành băng, ổ nhóm, nhất là
trong các loại tội như bn bán trái phép các chất ma túy, buôn bán người, trộm cắp,
lừa đảo… Nổi lên là trong cộng đồng người nước ngồi có quốc tịch Trung Quốc, Hàn
Quốc, Đài Loan tại miền Trung – Tây Nguyên. Qua phân tích cho thấy, đối với nhóm
tội này, trung bình ở mỗi vụ có khoảng 1,5 đối tượng.
18
1.3.2. Đặc điểm hình sự của tội phạm do NNN thực hiện trên địa bàn các tỉnh
khu vực Miền Trung – Tây Nguyên
* Đặc điểm về đối tượng phạm tội:
- Về quốc tịch của đối tượng phạm tội:
Các đối tượng NNN phạm tội trên địa bàn nghiên cứu đến từ đâu, mang quốc
tịch nước nào cũng là vấn đề cần quan tâm để phục vụ công tác điều tra, đảm bảo các
yêu cầu chính trị, ngoại giao, đối ngoại của cả vùng. Theo thống kê cho thấy đối tượng
NNN phạm tội ở nước ta mang nhiều quốc tịch khác nhau, tuy nhiên tập trung chủ yếu
vào các đối tượng người Châu Á trong đó đối tượng quốc tịch Trung Quốc chiếm tỉ lệ
cao nhất (khoảng 22%), tiếp theo là Lào chiếm 8,6%, Đài Loan chiếm 6,3%,
Campuchia chiếm 6%, Hàn Quốc chiếm 4,2%, Iran chiếm 4,8%, tiếp đến là các đối
tượng da màu gốc Châu Phi mang quốc tịch các nước như Mỹ, Nigieria.
Các đối tượng có quốc tịch các nước Châu Á phần lớn là các nước đã có cơ
quan đại diện ngoại giao tại Việt Nam hoặc những nước đã kí kết Hiệp định tương trợ
tư pháp với Việt Nam. Vì vậy, để liên hệ xác minh nhân thân, lai lịch của đối tượng và
giải quyết các thủ tục pháp lý khi điều tra, áp dụng các biện pháp ngăn chặn sẽ ít phức
tạp hơn các đối tượng thuộc các quốc gia khác. Đối với các đối tượng có quốc tịch các
quốc gia Châu Mỹ hoặc Châu Phi, đặc biệt là những nước chưa có quan hệ ngoại giao
với Việt Nam thì thủ tục tiến hành thường phức tạp hơn do tính nhạy cảm trong quan
hệ đối ngoại hoặc do những nước này chưa có cơ quan đại diện ngoại giao tại Việt
Nam, chưa ký kết Hiệp định tương trợ tư pháp nên việc liên hệ cơ quan chức năng các
nước để xác định nhân thân, lai lịch đối tượng và những thông tin, thủ tục cần thiết hết
sức khó khăn.
Trên địa bàn các tỉnh miền Trung – Tây Nguyên, các đối tượng phạm tội chủ
yếu là người Trung Quốc đại lục, Đài Loan, Hồng Kông, Lào, Campuchia với các
nhóm tội xâm phạm sở hữu (Lừa đảo chiếm đoạt tài sản, trộm cướp…), xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của người khác (Giết người, cố ý gây thương tích…), các tội về quản
lý kinh tế, đánh bạc trái phép qua mạng, trộm cước viễn thông, các tội mua bán trái
phép, tàng trữ trái phép và sử dụng trái phép chất ma túy, buôn lậu….
- Đặc điểm về lứa tuổi của các đối tượng NNN phạm tội:
Trong số các đối tượng NNN phạm tội có nhiều lừa tuổi, tuy nhiên chủ yếu tập
trung vào những người ở độ tuổi trung niên. Qua các số liệu phân tích về độ tuổi cụ thể
cho thấy, các đối tượng dưới 25 tuổi chiếm 4,8%, từ 25 đến 35 tuổi chiếm 42%, từ 35
19
