Tổ hợp cú phóng chiếu chính phụ trong tiếng Việt

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.44 MB, 8 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 24 (2008) 127-134

TỔ hợp cú phóng chiếu chính phụ trong tiêhg Việt

N guyễn Thị M inh Tâm*

Khoa Ngơại n g ừ chuỵên ngành, T rư ờng Đ ại học N goại ngữ,

Dại học Q uôc gia Hà N ộ ì Đ ường Phạm Văn Dơng, Cau Ciâỵ, H à Nội, Việt N am

N h ậ n n g à y 12 th á n g 3 n ă m 2008

T ó m Út? T ố h ợ p c ủ là k h á i n iộ m d ư ọ c H a liid a y s ừ d ụ n g k h i n g h i ê n c ứ u v ẽ c á c đ ơ n v ị n g ừ p h á p
t r ê n c ủ th e o q u a n đ iò m c h ứ c n â n g h ộ th ổ h g th a y c h o k h á i n iệ m c â u v â n đ ư ợ c d ù n g tr o n g n g ủ p h á p
t r u y ễ n th ố n g - T ố h ọ p c ú đ ư ợ c p h â n là m h a i lo ạ i d ự a tr ẽ n m ố i q u a n h ệ lo g ic n g ữ n g h ĩa t h à n h tố
h ợ p c ú b à n h t r ư ớ n g v à t ố h ợ p c ú p h ó n g c h iê u , th e o m ô i q u a n h ệ t h ứ b ậ c th ả n h t ố h ợ p c ú d ẳ n g ỉậ p
v à \ồ h ọ p cú c h ín h p h ụ . B ài b á o n à y tậ p t r u n g k h ả o s á t m ổ i q u a n h ệ p h ó n g c h ic u tr o n g t ổ h ợ p cú
c h ín h p h ụ tr o n g tiỏ h g V i ộ t

1. D ã n lu ậ n

Con n g ư ò i s ử d ụ n g n g ô n n g ử đ ể p h á n
á n h các hiộn tư ợ n g cúa Ih ế giói k h ách qu an ,
tro n g đ ó các s ự kiộn ngôn n g ừ củ n g là m ộỉ
tro n g n h ữ n g hiện tu ự n g đ ư ọ c p h ả n án h . N ếu
c h ú n g ta đ ư a v ào tro n g p h á t n g ô n m ộ t sự

Kiviỉ iứ đỉcit lã n ^ ỏ n

n g ữ c h ứ k h ô n g p h ải diẻn tả các hiện tư ợ n g
p h i n g ỏ n ngữ . Bài viết này tậ p tru n g k h ả o sát

m ộ t p h ẩ n hiộn tư ợ n g sử d ụ n g n g ò n n g ữ đê
p h ản á n h các sự kiện ngôn n g ũ . Đ ó là tổ h ợ p
củ p h ỏ n g chièu ch ín h phụ ỉro n g tiến g Việt.

M ục đích của bài vic't là:(i) giải thích m ột

sô' k h á i n i^ m VC tố h ợ p cú, h iệ n ỉư ọ n g p h ó n g

chic'u v à m ộ t sô' khái niệm cẩn th iế t p h ải lâm
rõ có liên q u a n đ ế n nội d u n g n g h iẻn cứ u cùa

b à i viè't; (ii) giải thích VC m ơ ì q u a n h ệ t h ứ bậc
tro n g tổ h ợ p cú p h ó n g chiếu; (iii) k h à o sát
đ ặc đ ic m tổ h ợ p cú p h ó n g ch iêu ch ín h phụ
tro n g tiến g Việỉ.

2. Một số khái nỉệm

2 .1 .T ổ h ợ p cú

Đ T : 8 4 4 -7 5 4 1 3 8 1

E -m a il: t a m n tm n n c n (? ^ v n u .e d u .v n

T ro n g h o ạ t đ ộ n g giao tiếp, s ự ỉh ố n g n h ất
v ề n g ô n từ đ ư ợ c tạo n ên từ s ự g an kết giữa
các th à n h p h ẩ n . M ồi p h á t n g ô n p h á t ra đ ể u là

n \ ộ l c h i n h I h c c ấ u t h à n h n c n t ừ c á c đ r m v ị

n g ừ p h áp . C ác đ ơ n vj n g ữ p h á p này có m ơì
q u a n h ệ th eo trụ c n g ữ đ o ạ n . Đ on vị n g ữ
p h á p n h ò n h ấ t là h ìn h vị, sau đ c h từ, ngử/ và
củ. C ác tiêu chỉ xác đ ịn h đ ơ n vị cú cũ n g râ't
đ a d ạ n g . T ừ q u a n điem lơgíc • n g ữ nghĩa, cú
đ ư ợ c xem là đ ơ n vị d iễn đ ạ t m ộ t p h á n đoán,
T heo q u a n đ iểm cấu trúc, cú đ ư ợ c p h ân
th à n h cú đ ộ c lập, cú chính v à cú p h ụ thuộc.
T heo q u an đ iế m gido tiẽp củ đ ư ợ c p h â n loại
th eo th ứ c n ên có các cú n h ậ n địn h , cú cẩu
khiên, cú ng h i vấn, v à cú cảm thán. T ro n g
v ản b ả n v iê ì, đ ơ n vị n g ữ p h á p cao h ơ n cú là
câu, m ộ t câu có th ế g ổ m m ộ t h a y n h iểu cú
n h ư n g tro n g v ă n bản nói, các p h á t n g ô n đư ợc
đ ư a ra rất k h ỏ có th ể q u y v ề câu. Bới v ậy khi
m u ô n k h ảo sá t đ ặ c đ iếm các đ ơ n vị n g ử p h á p

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

128 Nguyễn Thị Minh Tảm / Tạp chi Khoa học DHQCHN, Ngoại ngừ 24 (2()08) 127-134

lớn h ơ n câu, khái niộm tố h ọ p cú đ ư ợ c lựa
ch ọ n vì khái niệm n ày là m ộ t khái n iệm cỏ
th ể tư ơ n g đ ư o n g với câu tro n g v ă n b ản viêi
v à cảc p h á t n g ô n g ổ m n h iề u h ơ n m ộ t cú
tro n g v àn b ản nói. Theo H all id ay [1]/ tố h ọ p
cú là m ộ t tậ p h ọ p hai hay n h ic u cú tro n g đ ó
có cú chính và các cú p h ụ b ổ s u n g n g h ĩa cho
cú chính. C ác củ th à n h p h ầ n tro n g m ộ t tổ
h ợ p cú đ ư ợ c liên k ế t với n h a u bỏi q u a n hệ
th ử bậc và q u a n hệ logic n g ữ nghĩa.

2.2. Hiện tượng phóng chiêíí

H iện tư ợ n g p h ó n g chiếu (2) h ay xạ ản h
Ị3] là việc ch u y ển m ộ t sự việc n à o đ ó v ào m ột
lời nỏi h ay ý n g h ĩ k h á c h iể u là b ắ n hay
p h ó n g h ìn h ản h c ủ a s ự việc đ ó v à o m ộ t lời
nói h ay ý nghĩ. H iện tư<7n g n ày trư ó c đ áy
d ư ợ c gọi là d ẫ n lòi, v ẽ sau th êm p h ẩ n d ẫ n ỷ.
T ro n g n g ữ p h á p chứ c n ă n g , hiện tư ợ n g
p h ó n g chiếu đ ư ợ c h iểu rộng h ơ n việc d ẫ n lòi
d ẫ n ý vì p h ó n g chiếu b a o g ổ m cả n h ữ n g
đ ộ n g từ d iễn đ ạ t n h ữ n g cảm n h ậ n khác n h ư
"tin', ‘thây", ’*hiếu",... không chi g ổ m riêng
các đ ộ n g tử chi s ự nói n ăn g v à su y nghỉ.

T rn n g h ợ p cú p h ó n g rh ip u , c i c cú 
th à n h p h ẩ n gọí là củ p h ỏ n g chiếu v à cú đ ư ợ c
p h ó n g chiếu. C ác q u á trìn h tro n g cú p h ó n g
chiếu là q u á trìn h tin h th ẩ n n h ư "nghr*, "hi
vọng", tro n g khi các q u á trìn h tro n g cú
bị p h ó n g chiếu lại k h ô n g b ị h ạ n c h ê 'ở bâ't kỳ
m ộ t kiếu cú cụ th ế nào . N êíi q u á trìn h tro n g
cú p h ó n g chiêu lâ q u ả trìn h p h á t n g ơ n thì cú
đ ư ợ c p h ó n g chiêu là lòi đ ư ợ c d ẫ n (d ẫ n loi)^
n êu q u á trìn h tro n g cú p h ó n g ch iêu là q u á
trìn h tinh th ẩ n thì củ đ ư ợ c p h ó n g chiếu là ý
đ ư ợ c d ẫ n (d ẫ n ý). Ví dụ:

M ẹ bào: "Chẵn cứ ng đá m ẽm n h é r (dẫn ìờiì
Bà T ư m ời chị Tám chiẽu sang chơi, (dấn ý)

C ú đ ư ợ c p h ó n g chiếu có th ể là p h á n đ o án

(propositions), b ao g ổ m n h ậ n đ ịn h

(statem ents) V â cẳu hòi (questions), h ay khiêh

n g h ị (proposals) b ao g ổ m m ệ n h lệnh

(co m m an d s) v à m òi (offers). H iện tu ợ n g
p h ó n g chiếu có th ế đ ư ợ c p h â n loại th àn h
p h ó n g chièu trích n g u y ê n (quotes) và phóng
chiếu th ơ n g báo lại (reports). Ví dụ:

"Tổi c h ú n ^ ta đã có thêm nhiẽìí k ỳ quan 
m ói.'' (nhận định)

Bộ trư ớng Bộ Vãn hóa, T h ể thao, D u lịch 
Hoàng Th A n h nói: "Tơi nghĩ chúng ta đã có 
thêm nhiểu k ỳ quan mới. " (trích nỊỊuỵên)

Bộ trường Bộ Văn hóa, T h ể thao, Du lịch 
Hoàng Tuấn A n h cho rầng chúng ta đã có thêm 
nhiểu k ỳ quan mới. (thơng báo ỉại)

"ư ớ c m ơ gì? (câu hói)

Tơi ỉại hịi: "ư ớ c m ơ g ì? '' (trích ngun)
Tơi hịi U am xem cậu ta có lĩớc m ơ gì. (thơng 
báo ỉại)

"'Hiệp đa ơng ngõi d ậ y '\ (mệnh ỉệnh)

ô n g cụ bảo: "'Hiệp đờ ơtĩg tìgõi d ậ ỵ /' (triciĩ 
ngiỉỵẽn)

ô n g cụ sai H iệp đỡ ngõi dậỵ. (thông báo lại) 
"'Chiều qua tôi chơi đ i" (mời)

Bà T ư rủ chị Tám: "Chiễu qua tôi chơi đ ư 
(trích nguyên)

Bà T ư m ời chị Tám chiều sang chơi, (thông 
báo lại)

Q u a n h ệ g iừ a các cú th à n h p h á n tr o ig tô
h ọ p cú p h ó n g chicu có th ể là q u a n hỆ dẳng
iập hoặc q u a n h ệ c h ín h p h ụ . Bài b á o này
kh ảo sát n h ữ n g đ ặc đ iểm cúâ (ố hợp củ
p h ó n g chiêu c h ín h p h ụ tro n g tiêhg Việt d ự a
th eo q u a n đ iếm chứ c n ă n g h ệ thôhg.

3. S ơ lư ợ c v ể m ố i q u a n h ệ th ử b ậc tro n g tổ
h ợ p cú p h ó n g ch iếu

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

NỹUỊ/ền Thị Minh Tăm / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN. Ngoại n g ũ 24 (2008) 127-134 129

th u y ế t chức n ăn g , hai q u a n h ệ n ày đ ư ợ c gọi
là q u a n hệ n g a n g bậc v à dư ó i bậc.

Q u an hệ n g a n g b ậc hay đ ằ n g lập chù y ếu

x u ất hiện ỉro n g p h ó n g chiêu trích n g u yên.
T ro n g tổ hợ p cú p h ó n g chiếu đ ẳ n g lập, hai cú
th à n h p h ần có vị th ế ng an g b ằ n g n h au . Các
cú th à n h p h ầ n tro n g tố h ọ p cú d ẳ n g lập đư ợc
ký hiệu là 1 v à 2. T ro n g n g ô n b ả n v i ê l loại
h in h p h ó n g chiếu n ày đ ư ọ c đ á n h d ấ u bởi
d ấ u ngoặc kép. T ro n g n g ò n b á n nói, cú
p h ó n g chiếu có đ ặc đ iém n g ữ âm kém nổi b ật
hem cu đ ư ọ c p h ó n g chiếu. C h ứ c n ă n g cùa cú
p h ó n g chiếu đ ơ n g iàn chi đ ế chỉ ra rằ n g cú
cò n lại !à p h á t ngôn đ ư ọ c tríc h n g u y ên . Bản
th â n p h ần từ n g ữ của cú d ư ợ c p h ó n g chiếu
k h ô n g chi ra đ ư ợ c rằ n g nó là cú đ ư ợ c p h ó n g
chiêu. Các cú p h ó n g chiếu ch ù y ếu là các q u á
trin h p h át n g ô n h o ặc các q u á trìn h tin h thần.
Ví dụ:

111 M ẹ bảo: 11 "Chân cúng đá mổm nhé!" 11 i

1 2

Q u an h ệ d ư ó i b ậc hoặc p h ụ th u ộ c xuất
h iện ch ù y ế u tro n g p h ó n g chiếu th ơ n g báo
lại. C ú bị p h ó n g chiếu đ ư ọ c cho là có q u a n hệ
k h ô n g n g a n g b ậc n ếu nó là m ộ t cú b ố su n g
h ay p h ụ th u ộ c v à o cú p h ó n g chiếu. Các cú
th à n h p h ẩ n đ ư ọ c ký hiệu là a ch o cú chính
v à cho cú p h ụ th u ộ c. Cú p h ụ th u ộ c tro n g tổ
h ợ p cú có m ộ t sơ’ đ ặc đ icm n h â t đ ịn h ; các yếu
tô' sở chi đ ư ọ c c h u y ế n đổi ch o p h ù h ợ p với

tìn h h u ố n g p h á t n g ô n và th ì c ủ a đ ộ n g từ
cũ n g đ ư ợ c th a y đ ô i cho p h ù h ọ p . T rong
p h ó n g chiếu th ô n g b áo lại, cú p h ó n g chiêíi
p h ẩ n )ớn là các q u á trình íin h th ẩn , cụ th ế là
các q u á trin h n h ận thức, v à cú đ ư ợ c p h ó n g
chiêu k h ô n g p h ái là lòi m à là ý. Y đ ư ợ c
p h ó n g chiếu ch in h là ngôn n g ừ d iễ n tả ở tẩn g
n g ữ nghĩa, c h ứ k h ô n g p h ải tâ n g n g ữ p h á p từ
v ự n g . C h ín h b ở i v ậy chứ c n ă n g lý tư ờ n g cùa
p h ó n g chiếu th ô n g b á o lại là d iễ n lả ý chính
cù a p h á t n g ô n c h ứ k h ô n g p h ải d iễ n tà
n g u y ê n v ă n cù a p h á t ngôn [41.

111 Y ơng kêu I mọi n g ư ờ i im lặ n g III.
g

H iện tu ợ n g p h ó n g ch iếu còn d iễ n ra ngay
tro n g nội tại cú th àn h p h ầ n cù a m ộ t tổ h ọ p
cú. M ơì q u a n h ệ giữ a th à n h p h ẩ n phóng
chiêu v à th à n h p h ần đ ư ợ c p h ó n g chiếu
k h ò n g p h ải là m ơì q u a n h ệ g iũ a các cú thành
p h ẩ n với n h a u m à là m ơì q u an hệ g iữ a các
th à n h p h â n cù a m ộ t d a n h n g ữ th u ộ c m ộ t cú
th à n h p h ẩn . T ro n g íru ị n g h ợ p n à y cú đ u ợ c
p h ó n g chiêu là cú bi bao, đ ó n g chứ c năng
h o ặc là sự v ậ t h o ặc là m ộ t h ậ u b õ t ố ư o n g
m ộ t d a n h ngữ , D anh từ làm th à n h p h ẩ n
p h ó n g chiếu tro n g trư ờ n g h ọ p n ày chinh là

tê n gọi c ủ a lời h ay ý. cú đ ư ợ c p h ó n g chiêíi có
v a i trò đ ịn h n g h ĩa cho d a n h từ này. Đôi khi
cú p h ó n g chiếu bi b ao n ày đ ư ợ c d a n h lính
h ó a đ ế to n tại ò d ạ n g đ ư ợ c p h ó n g chiêu m à
k h ô n g cẩn m ộ t d an h tù làm th à n h p h ầ n
p h ó n g chiếu đ i kèm [5J.

4. T ố h ợ p cú p h ó n g c h iế u c h ín h p h ụ tro n g
tiế n g V iệt

V iệr k h ản sát các đ ăc đ iếm củ a tố h ợ p cú
p h ó n g chiếu ch ín h p h ụ tro n g tiến g V iệt d ự a
trê n 3 tiêu chí: đ ặc d icm c ù a đ ộ n g từ p h ó n g
chiếu tro n g cú p h ó n g chiếu, v ị trí c ủ a cú
p h ó n g chiêli v à cú đ ư ợ c p h ó n g chiêu, v à sự
khác biệt củ a cú đ ư ọ c p h ó n g chiếu so với
p h á t n g ô n gốc.

4.1. Đ ộng từ phóng chiẽu trong tố h ợ p cú phóng 
chiẽu chính phụ

M ộ t tro n g n h ữ n g đ ặc đ iể m n ổ i b ậ t cúa
p h ó n g chiếu th ô n g b á o lại là khi th ô n g bão
lại, ch ứ c n ă n g giao tiếp c ủ a cú đ ư ọ c p h ó n g
chiếu k h ô n g rõ nên đ ộ n g từ p h ó n g chiếu
p h ả i th ế h iệ n rõ hơ n ch ứ c n ă n g đó.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

130 Nguyễn V xịM inh Tâm ỉ Tạp chi Khoa học ĐHQ CH N, Ngoại ngừ 24 (2008) 127-134

p h ó n g chiếu. Tuy n h iê n m ộ t sô' đ ộ n g từ hàm

chứ a n h ữ n g đ ặ c đ iểm lièn n h ằ n h a y m iêu tả
thái độ, cảm giác, đ ộ n g t á c c ừ chi đ i kèm
p h á t ngôn đ ư ọ c p h ó n g chiếu tro n g lình
h u ơ h g giao tiế p n h ư thỏh thức, thở dài, rạng 
rỡ, khúc khich, cười nhạt, vỗ vể, v.v... không
đ ư ợ c sử d ụ n g tro n g tố h ợ p cú p h ó n g chiẽu
ch ín h p h ụ bởi c h ú n g k h ô n g b a o h àm nét
n g h ĩa " n ó r. C ác d ộ n g từ n à y chi đ ư ợ c d ù n g
đ ể trích n g u y ên , đ ặc b iệ t tro n g các p h á t ngôn
trẩ n thuật. V í dụ:

ĩa. Bà T ư Rêu dậm chân v u n g taỵ: ‘'Nó 
khơng lay tỉển của chị, chị khen tơì phải rổi.'*

ĩb. Bà T ư Rêu dậm chân v u n g tay rằng hấn 
khơng tiẽh cùa chị Tám thì chị khen tôĩ là phải^

2a. Bà chủ hàng ái ngợi: "U ôhg nước 
không?^'

2b. Bà chủ hàng ái ngại ch ủ n g tôi có hg 
nirớc khơng *

3a. Người con vo vẽ: " V ứ i ba nghi cho khịe 
rùìé/*

U gười con vỗ v ẽ ông cụ ngh i cho khỏe. *
4a. Chi cười nhại: "'Nghề của chúng em vSì 
vả lắm, có gi hay ho đâu c h ư

4b. Chị cười nhạt rằng n g hề cùa các chị vâĩ 
vá chắrtỊỊ hay ho gt. •

N ếu tổ n tại ngoài cánh h u ố n g p h ỏ n g
chiẽu trích n g u yên, các đ ộ n g từ dậm chân 
v u n g iay, ải ngại, v ễ về, cười nhạt n à y không
Iruyển tải đ ư ợ c n ét n g h ia ’n ó i” m à chì tru y ến
tải các h à n h đ ộ n g cử chỉ và thái đ ộ c ủ a ngư ời
nói đ i kèm th eo p h á t ngôn đ ư ợ c p h ó n g chiếu.
Các lố h ợ p cú p h ó n g chiêU Ib , 2b, 3b, 4b vì
v ậy khơng tổ n tại tro n g việc s ử d ụ n g ngôn
n g ử của ng ư ị í Việl.

Bên cạnh đ ó có m ộ t s ố đ ộ n g từ chi đặc
trư n g d ù n g tro n g tố h ợ p cú p h ó n g chicu
ch ín h p h ụ m à k h ô n g d ù n g tro n g các tố h ợ p
cú p h ó n g chiếu đ ẳ n g lập. Bán th ân n g h ĩa cũ a
các đ ộ n g từ n ày có ch ứ c n ă n g n g ô n n g ữ q u á
rõ n h ư tư ờ n g th u ậ t lại, nhắc lại ý ch ín h cúa
m ộ t p h á t n g ô n khác, VD: hàm ý, ám chỉ, v .v ...

n ê n v iệ c c h ú n g d i kèm các p h á t n g ơ n trích
n g u y ê n m a n g đ ấ y đ ủ c h ứ c n ă n g g ia o tiếp là
k h ô n g p h ù h ợ p . Ví d ụ :

5a. ''C h ú n g ta chưa có đủ năng lự c đ ể chọn 
từ nhiẽu n g ư ờ i ra m ội n g ư ờ i."

5b. Đ ại biểu D ư ơ n g T ru n g Q uõc h à m ỷ rằng 
việc lựa chọn là không khả thi.

5c. D ại biểu D ư ơ n g T ru n g Q uôc hànt ý: 
"'Chúng tứ chưa có đủ n ã n g lự c đ ể chọn từ nhiểu 
ngtrời ra m ộ t người.

6a. "Nó khơng lay tiền cùa chị, chị khen tơì

I » • tt

phải roi.

6b. Bà T ư Rễu ám chỉ chị Tám là ngư ời vô 
trách nhiệm.

6c. Bà T ư R êu ám chi: "NỚ kììơng lãỵ tiền của 
chị, chị khen tơì phải roi.

C h ín h b ờ i đ ặ c đ iể m n h ư trê n , các đ ộ n g tù
hàm ý v à ám chi chi có t h ể đ ư ợ c d ù n g tro n g tô 
h ợ p cú p h ó n g chiếu c h ín h p h ụ 5b v à 6b vi
q u á trìn h p h ó n g ch iêu s ư d ụ n g tro n g tổ h ọ p
cú n à y là p h ó n g chiêii th ơ n g b áo lại. C ác tố
h ợ p cú đ ằ n g lậ p 5c v à 6 c SỪ d ụ n g q u á trinh
p h ó n g chiêU tríc h n g u y ê n n ê n sự xuằ't hiện
c ủ a h ai đ ộ n g từ n à y là k h ô n g h ợ p lý.

N g o à i ra tro n g tồ h ọ p cú p h ó n g chieu
c h in h p h ụ , q u a q u á trìn h p h ó n g chiếu th ô n g
b á o ịậi, c h ứ c n ă n g g ia o tiè'p h ay th ứ c cùa
p h á t n g ô n g ổ c k h ô n g đ ư ọ c th ể hiện rõ trong

cú đ ư ợ c p h ó n g chiếu. T h ứ c là m ôi q u a n hệ
của h à n h đ ộ n g d o đ ộ n g tử th ể hiện vóí hiện
th ự c th e o q u a n đ iế m c ủ a ngưcri nói. Thức
tro n g tiế n g V iệt b a o g ổ m th ứ c chi đ ịn h gổm
th ứ c tu y ê n b ố v à th ứ c n g h i v â h (hữ u cực và
ph i cự c) v à th ứ c cẩu k h iến (k ế cả n g ư ờ i nói
h ay k h ơ n g k ể n g irờ i nó i). T heo qu an điểm cua
n g ữ p h á p tru y c n th ô n g th ứ c cảm thán dộc lập
với th ứ c chi đ ịn h n h ư n g theo q u an điểm cùa
n g ữ p h á p ch ứ c nảng, th ứ c cám thán chi là m ộỉ
bộ p h ậ n đ ặc b iệ t của ứ iức chi định.

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Nguỵễn Thị M inh Tãm / Tạp chí Khoa học Đ HQ CH N, Ngoại ngữ 24 (2008) Ĩ27-I34 131

p h ó n g chiếu, cụ th ế là đ ộ n g từ p h ó n g chiêu
p h ả i cụ th ế h ó a ch ứ c n ă n g g ia o tiẻ p này.
Đ ộ n g tù p h ó n g chiếu p h ụ th u ộ c v à o th ứ c cùa
p h á t ngơn đ ư ợ c p h ó n g ch iếu , đ ặc biệt khi
p h át ngôn đ ó là m ộ t khiêh n g h ị h ay m ộ t cú
thơng tín ở thức nghi vâh. Việc s ừ d ụ n g n h ữ n g

đ ộ n g từ t r u n g t i n h n h ư "nóỉ' k h ơ n g t h e h i ệ n

đư ọ c hêi chức n ản g ciia p h á t ng ô n gơíc. Ví dụ:
7a "ư ớ c m ơ gì?"

7b Tơi hỏi N am rằỉig cậu ta có ước m ơ gì.
7c Tơi lại nóihỉam rằng cậu ta có lỉớ c m ơ g ì*
8a 'Đ i ra ngồi m au lên!".

8b. Ò ng lão ra lệnh cho đ ứ a cháu đ i ra ngoài.
8c O ng lão nói đứa cháu đi ra ngồi.*

N hư m in h h ọ a tro n g v í đ ụ trê n đ â y , tổ
h ợ p cú 7c v à 8c d o s ừ d ụ n g d ộ n g từ nói là
đ ộ n g từ m a n g tin h c h ấ t tru n g tín h , k h ơ n g
d iễ n tà đ u ợ c thức, đ ư ợ c m ụ c đ íc h g ia o tiế p
c ú a p h át n g ơ n góc n ê n k h ô n g p h ó n g chiêu
đ ư ợ c tru n g thục, n g u y ê n v ẹ n p h á t n g ô n 1, 8.
H ai đ ộ n g từ hòi th ể h iệ n đ ư ợ c th ứ c n g h i v ân
cù a phát n g ô n gôc 7 v à ra lệnh d iễ n tả đ ư ọ c
th ứ c của p h á t n g ô n g ô c là cẩu k h iế n . D o v ậy
h ai tố h ọ p cú 7b v à 8b p h ó n g chiêíi đ ư ọ c k h á
h o àn hão p h á t n g ô n gô’c.

4.2. Vị trí cùa cú plĩótKỊ chiếu và cú đieợc phóng 
cbiẽíi trong tố h ợ p cú phón<Ị chiêíí chinh phụ

N hư đ ã đ ế cập, tro n g tổ h ọ p cú p h ó n g
chiếu các cú th à n h p h ấ n có thê’ đ ó n g ch ứ c
n ă n g là cú p h ó n g ch iếu h a y cú đ ư ợ c p h ó n g
chiếu. C ú p h ó n g ch iếu có t h ể đ ứ n g trước,
đ ứ n g sau h ay th ậm chí n ằ m x en k ẽ tro n g nội
bộ cú dư ợc p h ó n g c h iế u n h ư tro n g các v í d ụ
d ư ớ i đây:

9. Bà C hín ngờ v ự c hỏi: "X â u là th ĩn à o ? "
10 Y ơ ng kêu mọi n g ư ờ i y ê n lặng.

11 "Cài lạo v ư ờ n tạ p ," ô n g dặn, ''n h ư n g nhớ

g iữ lại m ay bụi tre."

12 K ỳ thự c nó chi là ảo ảnh đánh lừa mất, 
các nhà khoa học nói, và nó chẳng liên quan 
đẽn bã*, c ứ ảnh h ư ớ n g nào cùa bâu khi quyển.

13. "A nh tên gì?" tơi hỏi.

T ro n g k h i cú p h ó n g chiêu tro n g tố h ọ p cú
p h ó n g chiếu đ ẳ n g lập có th ế là p h ía trưóc,
p h ía sau h ay đ ứ n g xen k ẽ tro n g nội bộ cú
đ ư ợ c p h ó n g chiêu, cú p h ó n g chiêu tro n g tổ
h ọ p cú p h ó n g chiếu ch ín h p h ụ tiếng Việt
k h ô n g th ế đ ứ n g sau cú đ ư ợ c p h ó n g chiêíi.
D o v ậy việc ch u y ên tổ h ọ p cú p h ó n g chiêu 13
k h i từ d ạ n g đ ẳ n g lập san g ch ín h p h ụ sẽ đ ư a
cú p h ỏ n g ch iếu v ể vị trí đ ứ n g trư ó c cú đư ợc
p h ó n g chiêíi

Tơi hỏi anh ta tên là gì.

H iệ n tư ợ n g cú p h ó n g chiếu đ ứ n g xen kẽ
tro n g n ộ i b ộ cú đ ư ợ c p h ó n g chiếu cùa tổ h ợ p
cú p h ó n g ch iếu chính p h ụ n h ư tro n g tổ h ợ p
cú 10 c ũ n g có th ế bị coi là cách s ử d ụ n g ngôn
n g ữ n g o ại lai, không th u ầ n Việí. T h ô n g
U iường cách s i p xếp cú p h ó n g chiêu n h ư vậy
tro n g tố h ợ p cú p h ó n g chiêu n h ư v ậy cũng
đ a p h â n x u ấ t h iện tro n g các v ă n b ản d ich từ
tiế n g n ư ó c n g o ài vi k h i dịch, ít n h iê u dịch giả

bị ản h h ư ở n g củ a văn p h o n g n ư ớ c ngoài và
đ ô i k h i vô tìn h m ư ợ n cách d iễn đ ạt, cách sắp
xê'p trậ t tự c ủ a tiêhg n ư ó c ngồi, không
th u ẩ n tiến g Việt.

4.3. S ự khác biệt giữa cú được phóng chiãi và phát 
ngôn g x trong tổhợp cú phóng chiêu chính phụ

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

132 Nguỵềĩĩ V iị Minh Tđm / Tạp chỉ Khoa học Đ H Q C H K Ngoại n g ừ 24 (2008) 127-734

p h ó n g chiêu. M ột s ố các th à n h p h ẩ n n h ư n g ữ
thái từ à, ư, nhì, nhé, các tiếu từ đ i kèm d ộ n g
từ n h ư lĩăy, đừng, chớ, các th á n từ , q u á n n g ữ
cảm th ả n n h ư ô, ô i ú i c h ị trời đâì ơi h a y các
th à n h p h ẩ n h ô gọi n h ư nảy..., thưa..., hỡi... 
không xxxàt hiện tro n g cú đ ư ợ c p h ó n g chiêu
trong tổ h ợ p cú p h ỏ n g chiếu chính p h ụ . Ví dụ:

lOa. A n h ta toe toét Cĩỉỉri hỏi ông tru n g tá: 
"Có chu\/ện ^ ở đấỵ vậy, thua tru n g tá?'*

lOb. A n h ta toe toét a m hỏi ông tru n g tá 
xem có chuyện gi x à y ra ờ đó.

ĩ ĩa . Ba T ỷ thẳng thắĩí ỵ i u cSu tôi: "Hôm naỵ 
tôi chi làm cho anh thôi. "

ĩ lb . Ba T ỷ thằng thắn ỵêu cẫu tơi rằng ngàỵ 
hơm đó anh ta chỉ làm cho tôĩ thôi.

N h ư tro n g các ví d ụ trên đ â y , các y ế u tố
s ờ chi đ ư ợ c ch u y ể n đ ổ í cho p h ù h ợ p với tìn h
h u ố n g p h ó n g chiêu: trạ n g từ đ ịa đ iếm ở đâỵ 
tro n g p h á t n g ô n gốc đ ã đ ư ợ c c h u y ế n th à n h ở 
đó, trạ n g từ thèri g ian hỏm nay th à n h hơm đó, 
đại từ n h â n xư ng tôi th àn h anh ta v à anh 
ch u y ển th à n h tôi. C ụ m từ hô gọi thưa tru n g tá 
c ũ n g b ị tin h lược q u a q u á trìn h p h ó n g chiêu
th ô n g báo lại.

Trong m ộ t sô' ngôn ngữ, th ứ c của các phát
ngôn đ u ọ c p h ó n g chicu tKơng C}ua Cị Uưih
phóng chicu thơng báo lại không đ ư ợ c lưu giữ
n h ư trong cảc ví d ụ tiêhg Anh d ư ớ i đây:

Ĩ2a. "TTie transit system is not the original 
target** (thức tuyên bô).

(^H ệ thông trung chuỵển không phải là m ục 
tiêu được định trước từ đãu. '*).

12b. They believed the transit system w as not 
the original target, (thứ c tuyên bõ).

H ọ tin rằng hệ thôhg tru n g chuyển không 
phải là m ục tiêu được định trước từ đâu.

13ứ.'*Am I dreaming?'' (thửc nghi van, hữu cực) 
CCó phải tơi đang m ơ không?'*)

13b. Ịiỉla wondered iflwhether she was 
dreaming or noi. (thứ c tuyẽn hơ).

(]iỉỉa bàn khoăn khơng biẽì có phải m ình đang 
m ơ không).

Ĩ4a. "W hoknoios where?" (thức ĩĩghi v&ĩ, vô cục) 
f M i là ngư ời biẽi chỗ đỏ ớ đâu ?"').

Ĩ4b. She asked w e again who k n r jj where, 
(th ứ c tu y ên bơ).

(Cơ hịi lại tơi xem ữi là ngirời biêỉ chỗ đó ở đâu) 
15. "H o w w o n d erýu V /'(th ứ ccả m thán)

C T u y ệ i i h ậ t r i

ĨS b .T h e m an said that the sem e was 
w onderful.(th ứ c tu ỵ ên bơ).

(Ngirời đàn ơrtg nói quang cảrửĩ tíiật là tuyệt Xĩời.) 
ló a . ''Go o u t! "(thức m ệnh lệnỉt)

ngoài! ”)

16b. The D u k e asked the servant to go out. 
(th ứ c tu y ên bỗ).

N gài Bá Tước ra ỉệnh cho anh hau ra ngoài. 
N h ư tro n g các v í d ụ trẽ n đ â y , thức cúa

các p h á t n g ô n 12a, 13a, 14, 15a, ló a c u â q u á
trìn h p h ó n g ch iẻu th ô n g b á o lại đ ế u biêh đổi
s a n g th ứ c tu y ê n bôý đ ặ c b iệ t th ứ c cua p h át
n g ô n 12a là n g h i v â h h ữ u cự c n ê n khi đ ư ợ c
p h ó n g ch iêu có th êm if/w hether đi k èm

T ro n g tiẽ h g V iệt q u a q u á trìn h p h ó n g
c h iế u th ô n g b á o lại, các th ứ c c ủ a cú đ ư ọ c
p h ó n g ch iêu c ũ n g có s ự th a y đ ố i so y ýị th ứ c
c ủ a p h á t n g ô n g ô c n h ư vậy . V í dụ:

17«. 'T rí nhớ dũi hạn chi có ờ ỉoat 'ĩgươi." 
(th ứ c tu ỵ ên bõ).

Ĩ7b. Trước đây ngtrời ta cho rằng trí nhó dài 
hạn chỉ cỏ ở ỉoài người, (th ứ c tu ỵ ên bô).

18a. **Anh th a y nơi này th ến à o ? '* (th /c nghi 
vấn, p h i cực).

Ĩ8b. K h ư ơ n g hịi tơi th ấ y nơi đó u ế nào. 
(ìh ứ c tu y ễn bơ).

Ĩ9a. '^Anh có thích nơi nàỵ kh ơ n g ? ' (thức 
nghi vấn, h ữ u cực).

Ĩ9b. K hư ơ ng hói tơi có thích nơi nàỳ không, 
(th ứ c iu y ên bõ).

20a. '^Khương thật á ẹ p r (th ứ c cảm then)

20b. Tôi thôi lên rằng K hư ơng thật đợỊ. (thức 
tuỵễn bõ).

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

Nguyễn Thị Miỉíh Tâm / Tạp chí Khoứ học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 24 (2008) 127-734 133

210 ƠìĩịỊ dận con cháu cải tạo vườĩt tạp 
ìĩhirrĩ^ n h ớ g iữ ỉạ i m a y bụi tre. (th ứ c tu ỵ ên bôX

Trong các VI đ ụ trên , th ứ c c ũ a các p h á t
n gôn 19a. 20a. 21a đ ể u k h ô n g đ ư ợ c g iữ
nguyên m à c h u y ế n th à n h th ứ c tu y ê n b ố q u a
q u á trình p h ó n g ch iẽb th ô n g b á o lại. N h ư
vậy, trư các p h á t n g ơ n có th ứ c tu y ê n bỏ^ các
p h á t ngôn còn lại tro n g tien g V iệt k h ô n g lư u
g iữ đư ợc thức.

Tóm ìại, q u á trìn h p h ó n g c h iê u th ô n g b á o
lại cỏ th ể k h ô n g lu ti g iử đ ư ợ c m ọ i th à n h
p h ẩ a đặc điếm củ a p h á t n g ô n g ô c tro n g cú
đ ư ợ c p h ó n g chiếu.

5. K ết lu ận

N h ư đ ă chi ra ò p h ẩ n d ẫ n luận^ m ụ c đích
c ủ a bài viết n ày là k h ảo sát các đ ặ c đ iể m của
tô h ợ p cú p h ó n g c h iê u ch ín h p h ụ tro n g tiếng
Việt. Q uá trin h k h ả o sát đ ả Ih u đ ư ọ c m ộ t kêt
q u ả ban đ ẩ u v ẽ đ ặ c d icm c ủ a tổ h ọ p cú
p h ó n g chiếu c h in h p h ụ tro n g tiê h g V iệt d ự a
trê n q u an điếm c h ứ c n ă n g h ệ th ố n g . X ét v ề

đ ặc đicm cùa đ ộ n g từ d ù n g đ ế p h ó n g chiêu

t r o n g t ỗ K ợ p c ú p h ó n g r h i p u r h í n h p h ụ . C Á C

đ ộ n g từ n ày p h ụ th u ộ c v ào thái đ ộ cú a p h á t
n gôn th ế đỏì v ó i p h á t n g ô n đ ư ợ c p h ó n g
chiếu và th ứ c củ a p h á t n g ô n đ ư ợ c p h ó n g
chiếu. MỘI s ố đ ộ n g Kr h à m c h ứ a các đ ậc
đ iềm liên n h ân h a y m iêu tả th ái đ ộ , cả m giác,
đ ộ n g iàc, củ chi đ i kcm p h á i n g ô n k h ô n g
đ ư ọ c sử d ụ n g là m đ ộ n g từ tro n g q u á trìn h
p h ỏ n g chiếu c ù a tố h ọ p củ c h ín h p h ụ . Bên
cạnh đó, m ộ t sơ' đ ộ n g từ cỏ c h ứ c n à n g n g ô n
n g ữ q u á rõ n h ư tư ờ n g th u ậ t lại, n h ắc lại ý
chính của m ộ t p h ả t n g ô n k h á c lại là đ ặ c
trư n g c ủ a q u á trìn h p h ó n g c h iế u tro n g tổ h ọ p
cú p h ó n g chiếu c h ín h p h ụ v \ c h ú n g k h ô n g
d ư ọ c d ù n g tro n g tổ h ợ p cú p h ó n g ch iếu đ ă n g

lập. v ể vị trí c ủ a củ p h ó n g chiếu v à cú đư ợc
p h ó n g chiẻíi, cú p h ó n g chiêu tro n g tố h ợ p cú
p h ó n g cKiêb chính p h ụ tro n g tiêh g Việt
k h ô n g b a o g iờ đ ứ n g sau cú đ ư ợ c phóng
chiêu, ra't h iêm k h i d ử n g xen kẽ tro n g nội bộ
cú đ ư ợ c p h ó n g chiêu m à ch ủ y ếu đ ứ n g trư ó c
cú đ ư ợ c p h ó n g chiếu. V ẽ s ự kh ác b iệ t giữ a cú
p h ó n g chiếu v à p h á t ngôn gôc, cú đ ư ợ c
p h ỏ n g chiêu chi tru y ể n tải ý ch ín h cúa p h át
n g ô n gôc n ên rẳlt nhiẽu ứ \àn h p h ẩ n n h ư các
y ếu tố sò chi v à th ò i g ian bị th ay đ ổ i cho p h ù

h ợ p với h o à n cán h p h á t ngôn, các n g ữ thái
từ, q u á n n g ữ cảm thản, h a y các th à n h p h ẩ n
hô g ọ i bị tin h lư ọ c q u a q u á trìn h p h ó n g chiếu
th ô n g b á o lại. T h ứ c c ũ a p h á t n g ô n gôc cũ n g
p h ầ n ló n k h ô n g đ ư ợ c lư u g iữ tro n g cú đư ợc
p h ó n g chiêli. C ác đặc đ iểm c ủ a tổ h ợ p cú
p h ó n g chiêU c h in h p h ụ tiếng Việt trìn h bày
trê n đ â y là n h ữ n g đ ặc đ iế m co b ả n n h ấ t đư ợc
tìm ra tro n g q u á trin h k h ảo sál. Với n h ữ n g
k ết q u ả k h à o sát ỉh u đ ư ợ c n h ư trên, bài báo
n ày g ó p p h ã n làm rõ khái niệm v ể q u á trình
p h ó n g chiếu Irong tic'ng Việt, cụ th e là tro n g
tố h ợ p cú p h ó n g chièb ch ín h p h ụ .

T ài liệ u th a m k h io

|1 | M .A .K . H d llid a y , A n Introduction to Functional 
Grammar, L o n d o n : A r n o ld , 1994.

[2] H o à n g V ă n V â n , N gữ pháp kinh nghiệm củíì củ

tiih g Việt: M ô tà thệo qu a n đ iím chức năng h ị

thõng. N X B K h o a h ọ c Xa h ộ i, H ả N ộ t 2005.
[3] D iộ p Q u a n g B an, N gữ Pháp Việt Nam: Phđn câu.

Hà Nội, N XB Đ ạ i H ọ c S ư P h ạ n \ 2004.

[4] Nguyền Thị Minh Tâm, Quan hệ phỏng chiếu
trong lố hợp cú tíêhg Anh và Uẽhg Việt - So

s á n h tr ê n q u a n đ iể m c h ứ c n ă n g h ệ th ố n g , D ạ i
học Qc gia Hà Nột« Hà Nội, Luận Vãn Thạc 
S y , 2 0 )7 .

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Hypotactic clause complexes of projection ữì Vietnamese

N g u y e n T h i M i n h T a m

134 Nguyễtì Thị M inh Tâm / Tạp chí Khoa học DHQCHNr Ngoại ngữ 24 (2008) Ĩ27-Ì34

D epartm ent o f Foreign Languages fo r Speríứ/ purposes, College o f Foreign Languages,
Vietnam National U niversity, Hanoi, Pham Van D ong Street, Cau d a y , H a n o i Vietnam

</div>