conduongcoxua welcome to my blog

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (198.88 KB, 12 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TỈNH QUẢNG NAM
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LÊ QUÝ ĐÔN

-- **

---SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

*****

TÊN ĐỀ TÀI

NGƯỜI THỰC HIỆN: PHẠM THỊ HỒNG

ĐƠN VỊ: TỔ NGỮ VĂN

NĂM HỌC 2010 – 2011

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

Trong lịch sử nhà trường đã tồn tại sai lầm khá lâu là coi học sinh (HS) chủ
yếu như một khách thể, một đối tượng thụ động chịu tác động của giáo viên
(GV). Nhưng trước sự phát triển của xã hội, thời đại, của các khoa học liên
ngành và chuyên ngành, vai trò chủ thể và hoạt động tích cực sáng tạo của HS
trong quá trình dạy học đã được đặc biệt chú ý. Hiện nay, vấn đề phát triển chủ
thể HS đang bùng lên với một sức mạnh mới, trở thành xu thế phổ biến, thu hút
sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà phương pháp, nhà sư phạm học.

Đề cao vai trò chủ thể HS trong quá trình giảng dạy và học tập văn hố nói
chung, văn học nói riêng chính là tìm một phương hướng cơ bản để nâng cao
hiệu quả dạy học. Phương hướng đó không những phù hợp với yêu cầu của thời
đại khoa học hiện nay mà còn là vấn đề quan điểm nhân văn và nhận thức khoa
học (xây dựng những con người mới tích cực, chủ động, sáng tạo, tự tin vào
năng lực của mình). Chính từ luận điểm này, theo hướng dẫn của Chương trình

ngữ văn trung học phổ thơng, Đọc - hiểu văn bản đang được xem là khâu trung

tâm của quá trình dạy học văn, và đổi mới phương pháp dạy học Đọc - hiểu văn
bản văn học là khâu trung tâm của đổi mới phương pháp dạy học văn trong nhà
trường.

CƠ SỞ LÝ LUẬN

TS. Nguyễn Thị Thanh Hương cho rằng: “ Mối quan hệ giữa văn bản - bạn
đọc - học sinh thực chất là mối quan hệ giữa sự tác động của văn bản đến sự
tiếp nhận của bạn đọc”, từ đó xác định GV là “chủ thể tác động và định hướng
quá trình tiếp nhận những tác động thẩm mĩ của một văn bản văn học cho HS”.
“Hoạt động định hướng của GV, theo tác giả là hoạt động hai chiều: định hướng
dạy và định hướng học. Định hướng dạy để dẫn dắt, khêu gợi, định hướng
những rung động thẩm mĩ của HS nhằm giúp các em tiếp nhận các tác động cụ
thể của một văn bản văn học, uốn nắn những sự hiểu sai, hiểu lệch lạc, phát
triển và nâng cao năng lực tiếp nhận của HS. Định hướng học nhằm hoàn thành
tốt ba nhiệm vụ: giáo dục, giáo dưỡng, và phát triển”.

Như vậy, đọc một tác phẩm (TP) văn học, dù ở mức độ nào thì cuối cùng vẫn
phải đi đến mục đích chung là hiểu văn. Khái niệm “hiểu” ở đây không chỉ là
nhận ra kí hiệu và nghĩa của kí hiệu mà cịn phán đoán ra ý muốn biểu đạt của
tác giả, tức là đồng cảm và nắm được những thông điệp nghệ thuật mà nhà văn
muốn nói, muốn gửi gắm tới người đọc. Có những lúc nhận ra nghĩa của kí hiệu
và hiểu ý muốn biểu đạt khơng khó, nhưng trong nhiều trường hợp, để hiểu
đúng văn thật không đơn giản chút nào.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

Đối với mỗi GV dạy văn, nếu có ý thức nghề nghiệp, sẽ thấy day dứt về tình

trạng dạy văn trong nhiều thập kỷ qua, đặc biệt là những năm gần đây. Thực
trạng HS không học văn, chất lượng môn văn ở trường phổ thông sút kém là bởi
nhiều ngun nhân, trong đó khơng thể khơng nói đến phương pháp dạy học.
Một thực tế là lâu nay chúng ta vẫn quan niệm dạy văn là mơ hình “dạy học lấy
thầy giáo làm trung tâm”. Giờ học văn chủ yếu là giờ thầy giảng, trò nghe, trò
ghi chép, học thuộc một cách thụ động. Theo đó, dạy văn là truyền đạt những
điều thầy hiểu về văn cho học trị, ít quan tâm hình thành kỹ năng đọc cho HS,
phát huy suy nghĩ của HS. Đã đến lúc ta phải đổi thay quan niệm dạy học văn,
đổi thay mô hình và phương pháp dạy học văn. Dạy văn hơm nay là dạy HS
Đọc - hiểu văn bản. HS là người chủ động kiến tạo kiến thức văn học trong giờ
học dưới sự tác động của thầy. GS. Trần Đình Sử qua bài viết “Đọc hiểu văn
bản - một khâu đột phá trong nội dung và phương pháp dạy văn hiện nay” đã
nhấn mạnh: “…môn văn trong nhà trường là môn đọc văn. Dạy văn là dạy cho
HS năng lực đọc, kỹ năng đọc để HS có thể đọc - hiểu bất cứ văn bản nào cùng
loại”. Dạy đọc văn theo tác giả, “tức là dạy cho học sinh một hoạt động phải
làm việc với từng con chữ, với câu văn, với dấu phẩy, dấu chấm của văn bản để
hiểu đúng, hiểu sâu văn bản đó”. Đọc - hiểu văn bản là quá trình đối thoại giữa
học sinh, thầy giáo với văn bản. Đó là cuộc đối thoại vượt thời gian, vượt không
gian, vượt chênh lệch lứa tuổi để đến với cái thật, cái đẹp, cái thiện. Muốn dạy
học văn theo phương pháp mới cần phải xây dựng hệ thống kỹ năng đọc - hiểu
văn bản một cách khoa học. Cơng việc đó địi hỏi vừa tìm tịi cái mới , vừa kế
thừa mọi yếu tố tích cực trong quá trình dạy học văn truyền thống. Đó là cơng
việc lâu dài và của đông đảo các nhà giáo dục, chứ khơng một cá nhân nào có
thể đảm đương được. Tuy vậy, sau hai năm thực hiện hướng dẫn của Chương

trình ngữ văn trung học phổ thơng về việc đổi mới phương pháp dạy học văn,

tôi xin mạnh dạn đề xuất các thao tác cơ bản trong hoạt động Đọc - hiểu văn
bản của tiết học Đọc văn (một hoạt động trọng tâm của giờ học) để góp phần
nâng cao hiệu quả của việc dạy và học môn văn.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

1/ Tổ chức học sinh tự đọc - hiểu ở nhà

- Tổ chức cho HS tự đọc - hiểu ở nhà là “tạo tiền đề cho việc cảm thụ ở trên lớp”,
góp phần hình thành những cảm xúc, ấn tượng của HS trong bước Đọc - hiểu văn
bản trên lớp ; tự đọc ở nhà là bước “ tập dượt cho sự cảm thụ trên lớp được sâu sắc
hơn”. Trong giờ lên lớp, trên cơ sở những ấn tượng, cảm xúc hình thành được
trong quá trình tự đọc ở nhà của HS, GV “khơi sâu phát triển những ấn tượng đúng
đắn và loại trừ đi những cảm xúc và suy nghĩ ban đầu còn chủ quan lệch lạc về TP,
về tác giả hay về một nhân vật, một chi tiết trong TP”.

- Hoạt động tự đọc ở nhà của HS bao gồm nhiều nội dung hết sức phong phú, đa
dạng địi hỏi phải có sự định hướng của GV. Ngoài hệ thống câu hỏi đọc hiểu trong
SGK, GV cần phải xây dựng một hệ thống câu hỏi hướng dẫn việc tự đọc hiểu ở
nhà cho HS. Hệ thống câu hỏi này vừa khêu gợi hứng thú, say mê, thích thú, hấp
dẫn HS vừa phải hướng dẫn HS đi vào những vấn đề trung tâm, then chốt của TP,
vừa có tác dụng chuẩn bị cho hoạt động phân tích, khám phá TP của GV và HS
trên lớp.

Ví dụ (giáo án trích ngang): Ở bài học Tam đại con gà, ngoài những câu hỏi đọc

hiểu trong sách giáo khoa, GV hướng dẫn HS về nhà tìm hiểu bài học qua các câu
hỏi sau:

Hoạt động của thầy Hoạt động của trò Nội dung
Thầy giáo đặt các câu

hỏi:

- Khái niệm truyện cười.

- Những điều kiện tạo ra
tiếng cười trong truyện
cười là gì?

- Phân loại truyện cười?

HS đào sâu suy nghĩ để
trả lời các câu hỏi trong
quá trình đọc hiểu ở
nhà, nhằm:

- Hiểu được đặc điểm
của văn bản Tam đại

con gà, hiểu được ý

nghĩa sâu xa của vấn đề
qua văn bản…

- Chuẩn bị tâm thế để
tiếp nhận bài ở lớp tốt
hơn.

- Truyện cười là những tác
phẩm tự sự dân gian ngắn, có
kết cấu chặt chẽ, kết thúc bất
ngờ, kể về những sự việc xấu,
trái tự nhiên trong cuộc sống,
có tác dụng gây cười, nhằm

mục đích giải trí, phê phán.
- Cái đáng cười có thể là một
thói xấu (thói keo kiệt, thói
khoe của, dốt nát…), nhưng
chưa đủ, cần phải tạo ra hồn
cảnh thích hợp để hiện tượng
mang sẵn cái đáng cười có
điều kiện tự bộc lộ và bị phát
hiện. Trong Tam đại con gà
đặt thầy đồ dốt vào hoàn cảnh:
chữ kê trong sách Tam thiên tự
(là sách dạy cho trẻ vỡ lịng)
mà cũng khơng biết, để đến
nỗi phải bịa đặt linh tinh.

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

dân gian Việt Nam ra làm hai
loại:

+ Truyện khôi hài: kể về
những cái đáng cười do những
sai lầm, hớ hênh, đãng trí hoặc
khuyết tật nào đó của con
người, chủ yếu nhằm mua vui,
giải trí.

+ Truyện trào phúng: kể về
thói hư tật xấu của con người,
ngược lại điểm đạo đức truyền
thống của nhân dân.

2/ Tổ chức HS đọc - hiểu trên lớp

Tổ chức Đọc - hiểu tác phẩm văn chương trên lớp nhằm giúp HS có thể cắt
nghĩa, lí giải ý nghĩa khách quan của tác phẩm, thâm nhập vào thế giới nghệ thuật,
nắm bắt được thông điệp thẩm mĩ trong tác phẩm. Đồng thời khơi gợi bộc lộ
những tiếp nhận chủ quan của cá nhân HS đối với vấn đề tác giả đặt ra trong tác
phẩm.

a) Đọc diễn cảm

Khi hướng dẫn HS nắm bắt giọng điệu và đọc diễn cảm, GV cần chú ý một số
yêu cầu sau:

- Đảm bảo độ chính xác trong việc nắm bắt giọng điệu và thể hiện bằng giọng đọc
tương ứng. Tránh tình trạng nắm khơng đúng giọng điệu của bài văn dẫn đến hiểu
khơng đúng thái độ, tình cảm, tư tưởng của nhà văn.

- Chú ý điều chỉnh, uốn nắn kịp thời những lỗi về ngữ âm, chính tả cho HS trong
quá trình HS đọc diễn cảm.

- Có thể sử dụng những phương tiện kĩ thuật cần thiết để hướng dẫn HS đọc diễn
cảm như: nghe nghệ sĩ ngâm thơ, đọc văn qua máy ghi âm…

b) Đọc - hiểu ngôn từ văn bản

So với việc đọc và tìm hiểu chú thích văn bản, việc đọc - hiểu ngơn từ văn bản có
u cầu cao hơn. Ở đây chúng ta khơng chỉ tìm hiểu nghĩa của từng từ riêng lẻ mà
phải hiểu được cách diễn đạt, nắm bắt mạch văn xuyên suốt văn bản, đặc biệt phải
phát hiện ra mạch ngầm văn bản để hiểu được những nét đặc sắc, khác thường, thú
vị trong nghệ thuật sử dụng ngơn từ của tác giả.

Ví dụ (giáo án trích ngang): Bài học Chiến thắng Mtao-Mxây

Hoạt động của thầy Hoạt động của trò Nội dung
Thầy giáo cho HS đọc

đoạn: “Đến lúc này

Mtao – Mxây bảo Hơ
Nhị quăng cho hắn

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

một miếng trầu.
Nhưng Đăm Săn đã
đớp được miếng trầu.
Chàng nhai trầu, sức
mạnh chàng tăng lên
gấp bội” (tr.32)

Có thể hiểu: “Đây là
phần thưởng của tình
yêu mà Hơ Nhị tặng
chàng. Do đó khi nhai
trầu, sức mạnh của
Đăm Săn tăng lên, ý
chí chiến đấu trở nên
quyết liệt hơn” được
không?

…

HS thảo luận và cử
đại diện trả lời câu
hỏi.

…

hiểu như thế. Cách hiểu này xa rời
văn bản và dễ dẫn đến ngộ nhận:
Hơ Nhị cũng tích cực góp phần
làm nên chiến thắng của Đăm
Săn.

…

c) Đọc - hiểu hình tượng nghệ thuật

Theo lí thuyết tiếp nhận văn học, đọc là một hoạt động sáng tạo nhưng khơng
phải là một hoạt động hồn tồn tự do. Người đọc trước hết bị quy định bởi văn
bản tác phẩm với các mã ngơn từ, mã nghệ thuật. Có những khi, việc đọc - hiểu
một hình tượng nghệ thuật tưởng đơn giản nhưng lại rất phức tạp.

Ví dụ (giáo án trích ngang): Bài học Tấm Cám

Hoạt động của thầy Hoạt động của trò Nội dung
Em hãy phát biểu cảm

nhận của mình về hình
tượng quả thị mà Tấm
hoá thân.

…

HS thảo luận và phát
biểu ý kiến.

…

Trong truyện cổ tích thần kỳ
nói chung, mơ típ nhân vật
giấu mình trong vật thiêng vốn
là chi tiết quen thuộc và mang
tính thẩm mĩ cao. Trong truyện
Tấm Cám, quả thị thể hiện vẻ
đẹp bình dị, khơng cao sang
quyền quý nhưng cũng không
nhếch nhác, thể hiện bước phát
triển về nhận thức của nhân
vật (biết im lặng một cách cần
thiết) chứ khơng hót vang như
chim vàng anh, không kẽo kẹt
như chiếc võng hoặc lách cách
như khung cửi.

…

d) Đọc - hiểu tư tưởng tình cảm tác giả

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

của tác phẩm”. Vì vậy, Đọc - hiểu văn bản văn học là phải phát hiện được linh hồn
đó. Tuy nhiên tình cảm thường khơng được tác giả bộc lộ trực tiếp mà được thể

hiện ở giữa lời, ngoài lời.

Việc Đọc - hiểu tư tưởng tình cảm tác giả địi hỏi phải có năng lực tổng hợp, khái
quát cao. Để phát hiện đúng tư tưởng tình cảm tác giả , người đọc một mặt phải kết
hợp ngôn từ và phương thức thể hiện hình tượng, mặt khác phải từ những phán
đốn về các mối quan hệ giữa các nhân vật, sự kiện, chi tiết…trong tác phẩm.

Ví dụ (giáo án trích ngang): Bài học Tấm Cám

Hoạt động của thầy Hoạt động của trò Nội dung
- Trong truyện cổ tích

Tấm Cám, việc Tấm

chết đi sống lại nhiều
lần, cuối cúng đã tìm
được hạnh phúc mà
không phải đợi đến kiếp
sau như quan niệm về
kiếp luân hồi của nhà
Phật cho thấy quan niệm
của nhân dân ta về hạnh
phúc như thế nào?

- Xây dựng hình tượng
Bụt chỉ hiện lên giúp
Tấm khi Tấm cịn là
một cơ bé yếu đuối,
nhân dân ta muốn gửi
vào tác phẩm thơng điệp

gì?

HS thảo luận theo
nhóm, cử đại diện trình
bày.

HS thảo luận theo
nhóm đơi và trả lời câu
hỏi.

- Quan niệm của nhân dân ta
về hạnh phúc: hạnh phúc
không tồn tại ở đâu xa xôi,
trừu tượng mà tồn tại ở ngay
trong cuộc đời trên cõi trần
thế.

- Chi tiết Bụt chỉ hiện lên giúp
Tấm khi Tấm cịn là một cơ bé
yếu đuối, ngây thơ cho thấy
chính sức sống mãnh liệt của
con người, của cái thiện mới
là nguyên nhân quan trọng
nhất tạo nên chiến thắng cuối
cùng.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Sau nhiều năm học thực hiện phương pháp đổi mới việc dạy học môn văn của

Bộ Giáo dục và Đào tạo, bản thân tơi đã cố gắng tìm tịi, tham khảo các tài liệu về
phương pháp Đọc - hiểu văn bản của các nhà sư phạm, tôi đã chú ý nhấn mạnh các

thao tác trong hoạt động Đọc - hiểu văn bản của tiết Đọc văn (xin được lặp lại,

đây chỉ là các thao tác cơ bản của một hoạt động trong tiết học Đọc văn).

- Với các thao tác này, học sinh đã hiểu sâu về tác phẩm, nắm bắt được những tín
hiệu, thơng điệp mà tác giả gửi vào tác phẩm một cách đầy đủ và chính xác hơn, từ
đó mà hình thành và duy trì những ấn tượng nghệ thuật, những rung động mạnh
mẽ về tác phẩm trong HS để HS tiếp tục đi sâu vào những khám phá mới.

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

- Sau nhiều năm ứng dụng các thao tác cơ bản trong hoạt động Đọc - hiểu văn

bản của tiết Đọc văn, kết quả về bộ môn văn ở các lớp mà tôi đã dạy đạt được kết

quả khá cao. Trong các học kỳ, đã có nhiều lớp đạt tỷ lệ cao nhất khối

KẾT LUẬN

Đọc - hiểu văn bản là hoạt động trung tâm của hoạt động dạy học Văn đổi

mới, bởi vì nội dung trọng tâm của phần Văn trong bài học Ngữ văn là “Đọc 
-hiểu văn bản”. Mục đích của việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ

thông là thay đổi lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “phương pháp
dạy học tích cực” nhằm giúp HS phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng

tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học… Muốn đổi mới cách học phải đổi
mới cách dạy, trong đó đổi mới dạy học Văn thông qua hoạt động Đọc - hiểu văn

bản là một biểu hiện cụ thể và trực tiếp.

Hy vọng những vấn đề đổi mới phương pháp dạy học Văn sẽ tiếp tục thu hút
sự quan tâm, chú ý của các thầy cô giáo.

ĐỀ NGHỊ

- Đọc - hiểu văn bản là hoạt động đọc văn một cách nghiêm túc, có nghiền ngẫm,
cảm xúc, tưởng tượng và liên tưởng. Bản chất Đọc - hiểu là tìm hiểu phân tích để
chiếm lĩnh văn bản bằng nhiều biện pháp và hình thức dạy học văn. Như vậy cần
hiểu được Đọc - hiểu văn bản có nội hàm phong phú hơn, sâu sắc hơn các khái
niệm giảng văn, phân tích văn học lâu nay quen dùng.

- Để phát huy cá tính sáng tạo của HS trong hoạt động Đọc - hiểu văn bản, thầy
giáo phải coi trọng cách cảm thụ, thể nghiệm, lí giải chủ quan của HS, từ đó mà
nâng trình độ của HS lên trình độ khoa học. Khích lệ HS nêu thắc mắc, nêu cách
hiểu khác,…để tạo hứng thú trong giờ học. Muốn vậy HS phải chuẩn bị bước Đọc
- hiểu ở nhà thật kỹ và GV cũng phải phát huy cá tính của riêng mình trong giờ
dạy.

- Trong đổi mới phương pháp phải có sự hợp tác của thầy và trò, sự phối hợp hoạt
động dạy với hoạt động học sẽ đem lại kết quả cao trong quá trình dạy học.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

- Cách dạy quyết định cách học, tuy nhiên thói quen học tập thụ động của HS cũng
ảnh hưởng đến cách dạy của thầy. Do vậy GV cần phải kiên trì cách dạy theo
phương pháp dạy học tích cực.

Nếu được coi trọng bồi dưỡng năng lực đọc - hiểu văn bản thì HS chẳng những
ghi nhớ được kiến thức thầy dạy, mà sẽ phát huy, mở rộng được kiến thức đã học,
tự bồi dưỡng thêm nhiều kiến thức mới.