Mục lục liên hợp - Một giải pháp quan trọng tích hợp nguồn tin và thúc đẩy sự chia sẻ thông tin và tài liệu giữa các thư viện trong cách mạng công nghiệp lần thứ 4

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>MUC LỤC LIẾN HỢP, MỘT GIẢI PHÁP QUAN TRỌNG TÍCH HỢP </b>
<b>NGUỒN TIN VÀ THÚC ĐẨY s ự CHIA SẺ THÔNG TIN VÀ TÀI LIỆU GIỮA </b>

<b>C Á C T H Ư V I Ệ N T R O N G CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẨN THỨ 4</b>

<b>ThS. Nguyễn Ngọc N a m ’ </b>

<b>ĐẶT VÂN ĐẼ</b>

Cách m ạng C ông n g h iệp 4.0 được d ự báo sẽ d iễn ra trên ba lĩnh vực chính
gồm C ơng nghệ sinh học, Kỹ th u ậ t số và Vật lý. N h ữ n g yếu tố cốt lõi của Kỹ th u ậ t
số tro n g Cách m ạn g C ông n g h iệp 4.0 sẽ là: Trí tuệ n h â n tạo (AI), Vạn v ật kết nối -
In tern et of T hings (IoT) và d ữ liệu lớn (Big Data). Với thực tiễn đó, việc kết nối giữa
các th ư viện sẽ g iú p cho việc hình th àn h d ữ liệu lớn và tạo ra n h iều cơ hội cho n g ư ờ i
sử d ụng. Bài viết n ày ch ú n g tôi đề x u ất m ột giải p h á p q u an trọng là tạo lập m ụ c lục
liên h ợ p đ ế giú p cho các th ư viện tạo được m ột yêu cầu bức thiết của cuộc số n g hiện
đại, làm cho bốn b ể m ộ t nhà, tạo nên sự kết nối giữa các th ư viện và bạn đọc, h ỗ trợ
cho ngư ờ i sử d ụ n g có th ể n h ận biết, khai thác thông tin và tài liệu m ột cách h iệu quả.

<b>1. </b> <b>VẼ KHÁI NIỆM MỤC LỤC LIÊN HỢP</b>

M ục lục liên h ợ p là loại m ục lục p h ả n ánh vốn tài liệu của nhiều th ư viện độc
lập. N h ờ n h ữ n g ký h iệu tên các th ư viện thành viên, m ục lục liên hợ p nêu rõ m ộ t tài
liệu cụ thê hiện đ an g đ ư ợ c lư u giữ ờ th ư viện nào.

Trên thực tế, loại m ụ c lục n ày th ư ờ n g do n h iều th ư viện cộng tác với n h a u biên
soạn đ ể p h ả n án h tài liệu của các th ư viện đó về m ột đề tài hoặc m ột lĩnh v ự c nào
đó. Việc biên soạn m ục lục liên h ợ p có th ể tạo điều kiện cho việc chia sẻ n g u ồ n lực
và thúc đẩy việc m ư ợ n giữa các th ư viện.

M ục lục liên h ợ p đ ã x u ất hiện và được xây d ụ n g đ ầu tiên ở Đức vào cuối th ế

kỷ XIX. Song đ ến n h ữ n g n ăm đ ầu th ế kỷ XX, h ầu h ết các nước p h á t triển đ ều đ ã xây
d ự n g m ục lục liên hợp.

Vê m ặt th u ật ngữ, tro n g tiếng A nh m ục lục liên hợ p được gọi là U nion C atalogue
hoặc U nion Catalog.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

HỘiĩHẢO PHÁT TRIỂN THƯVIỆN ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM ĐÁP ỨNG YÊU CẨU CÁCH MANG CÔNG NGHIỆP 4.0 6 3

Ve khái niệm , có nhiều n h à th ư viện đã đ ư a ra các địn h nghĩa khác n h a u về m ục
lục liên hợp.

<i>Theo E.I. Sam urin, nhà th ư viện học Liên Xô: “M ục lục liên hợp là loại mục lục </i>
<i>phản ánh kho sách của một vài thư viện của một thành phố, một huyện, một nước, một cơ </i>
<i>quan hay một hệ thôhg, trong mô tả có chỉ dẫn các ký hiệu đã quy định trước cho mỗi thư </i>
<i>viỉr. có xuất bản phẩm".</i>

M ột nhà th ư viện học ng ư ò i H oa Kỳ đã đ ư a ra m ột đ ịn h nghĩa n g ắn gọn hơn:
<i>"Mỗi bản chỉ dẫn được trình bày bằng phiêu, liệt kê tất cả hay một phần mục lục của ít nhất </i>
<i>hai :hư viện đều có thề gọi là mục lục liên hợp".</i>

<i>Bên cạnh đó, L.G. T recnưsép có ý kiến: "M ục lục liên hợp là mục lục thư viện chỉ rõ </i>
<i>vị tú của xuất bản phẩm được giữ trong kho của một vài thư viện". [1 ]</i>

Với sự p h á t triển của Internet, trong m ấy th ập kỷ qua, M ục lục liên hợ p trực
tuyến đ ã đư ợ c h ìn h thành. M ục lục liên hợ p trực tuyến là hình thức tập hợ p toàn
bộ cơ sở d ữ liệu các biểu ghi th ư m ục của nhiều thư viện hoặc tổ chức thành m ột
mục lục chung, n h ằm m ục đích chia sẻ n g u ồ n lực giữa các th ư viện trong công tác
biẻr m ục, đ ồ n g thời tạo điều kiện dễ d àn g cho bạn đọc tìm kiếm tài liệu trên m ạng
Internet. Đặc biệt, với xu h ư ớ n g ngày càng nhiều tài liệu được số hóa và có th ể truy
cập trực tu y ến (online), m ục lục liên hợp có th ể trở th àn h m ộ t cổng thông tin thư

mục thống n h ấ t g iú p người d ù n g tin tiếp cận với toàn bộ cơ sờ d ữ liệu (hay vốn tài
liệu của các đơ n vị th àn h viên tham gia m ục lục liên hợ p trực tuyến. [2]

Từ n h ữ n g ý kiến và q u an điểm của các nhà th ư viện học, chúng ta rú t ra m ột
đ iể n chung: M ục lục liên hợp là loại m ục lục th ư viện p h ản ánh vốn tài liệu hoặc
một phần vố n tài liệu của ít nh ất là hai th ư viện. Kèm theo ký hiệu xếp giá của tài liệu
là kv h iệu q u y ước của các thư viện có tài liệu tham gia vào việc biên soạn m ục lục.

Về m ặ t hình thức, m ục lục liên h ợ p có th ể được biên soạn dưới nhiều hình thức:
Mục lục in th àn h sách, H ộp p h iếu m ục lục, các cơ sở d ữ liệu m ục lục liên hợ p và Mục
lục liên h ợ p trự c tuyến.

<b>2. </b> <b>ĨÁC DỤNG CỦA MỤC LỤC LIÊN HỢP</b>

Trong tình trạn g thiếu tài liệu, đ ế góp p h ần tạo điều kiện cho việc chia sẻ ng u ồ n
lực, tiết kiệm n g ân sách và đ ể khắc phục hiện tư ọ n g bổ sung trù n g lặp, vấn đề tổ
chức m ục lục liên hợp được đ ặt ra.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

64 HÔI THẢO PHÁT TRIỂN THƯ VIÉN ĐIÊN TỬ ờ VIỆT NAM ĐÁP ỨNG YÊU CẨU CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0

d ụ n g cơ bản, n h ấ t là tro n g điều kiện nước ta còn nghèo, ngân sách d à n h cho bô sung
tài liệu (đặc biệt là tài liệu nư ớ c ngoài) còn h ạ n chế.

I. <i>Filkine đ ã tóm tắ t tác d ụ n g của m ục lục liên h ợ p trong ý kiến sau: "M ục lục </i>
<i>liên hợp là bản chỉ dẫn vị trí của xuất bản phẩm được xây dựn<ị bởi một nhóm thư viện nhằm </i>

<i>mục đích thông tin, bố sung phối hợp và hợp tác sử dụng”.</i>

M ục lục liên hợ p trự c tu y ến sẽ có kha n ăn g tập hợ p các b iếu ghi th ư m ụ c của các
đ ơ n vị th àn h viên, h ợ p n h ấ t th àn h m ột cơ sờ d ữ liệu tông hợp. Đây cũng là xu h ư ớ n g

q u ản trị thông tin tro n g thời đại công nghệ thông tin: thông tin cần đư ợ c q u ả n lý tập
trung. N hờ đó, chất lư ợ n g của các biểu ghi thông tin th ư m ục đư ợ c đ ả m bảo. Thông
thường, đ ể xây d ự n g M ục lục liên hợ p trực tuyến, th ư viện có vai trị th ư viện đầu
mối (Thư viện Q uốc gia Việt N am hoặc các th ư viện đầu ngành) sẽ chịu trác h nhiệm
tố chức công tác biên m ục, kiểm tra và kiểm soát chất lượng các biếu ghi. N h ị đó, chi
p hí tài chính và n h â n lực cho công tác biên m ục, xử lý tài liệu sẽ giảm . M ỗi tài liệu
chỉ p h ải xử lý m ột lần tại m ột nơi, kết q u ả xử lý đư ợ c các th ư viện tái sử d ụ n g với
h ìn h thức biên m ục sao chép.

M ục lục liên h ợ p trực tu y ên sẽ góp p h ần nân g cao chất lư ợ ng p h ụ c v ụ ngư ờ i sử
d ụ n g tro n g việc tra tìm tài liệu, tạo ra m ột điểm khai thác tập tru n g n g u ồ n tài liệu
của cả m ột hệ thống. N gư ờ i d ù n g tin trong cả nước có th ể tra cứu tìm tin đ ế n tất cả
các th ư viện th am gia th ô n g q ua m ộ t điểm tra cứu d u y nhất. Truy cập đ ến các tài
nguyên điện tử: d ữ liệu điện tử đư ợ c liên kết đến các biểu ghi th ư m ục, n g ư ờ i d ù n g
có th ể với tới các n g u ồ n tin điện tử của tất cả các th ư viện th àn h viên, h ồ trợ việc
m ư ợ n liên th ư viện giữa các th ư viện. Đ ồng thời, M ục lục liên h ợ p trự c tu y ế n còn
giúp từ n g bước thực hiện tiêu ch u ẩn hoá n g h iệp vụ. Đ ây cũng chính là cơ sờ đ ể tự
đ ộ n g hố cơng tác n g h iệp v ụ th ư viện.

<b>3. MỘT SÔ MỤC LỤC LIÊN HỢP TIÊU BIỂU CỦA VIỆT NAM VÀ TH Ế GIỚI</b>
<b>Muc luc liên hơp của Viêt Nam</b>

<i>M ục lục liên họp tạp ch í y dược học (Union List of Serials in M edicine and </i>
Pharm acy) từ năm 1900 - 1985 x u ất b ản năm 1987, tập hợ p 768 tên tạp chí chuyên
n g à n h y dược đư ợ c lưu trữ và p h ụ c vụ ở 15 th ư viện ở H à N ội và Tp. H ồ C hí Minh.

<i>M ục lục liên hợp tạp ch í nước ngồi dạng phiêu</i>

Liên hiệp th ư viện các trư ờ n g đại học ờ các tỉnh phía N am biên so ạn (ờ Tp. H ồ
Chí M inh).

<i>M ục lục liên hợp các tà i liệu Việt N am hiện có ở Pháp</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

HƠI THẢO PHÁT TRIỂN THƯ VIÊN ĐIỆN TỬ ở V IÊ Ĩ NAM ĐÁP ỨNG YÊU CẨU CÁCH MANG CÔNG NGHIỆP 4.0 6 5

<i>Cơ sở d ư liệu tồ i liệu địa ch í các th ư viện thành viên thuộc Liên chi hội th ư viện </i>
<i>N a m Trung Bộ vả Tây N guyên</i>

10 th ư viện tỉnh, th àn h p h ố trong khu vực N am T rung Bộ và Tây N guyên đã
xây d ự n g th ư m ục sách địa chí và CSDL toàn văn địa chí p h an ánh các tài liệu địa
chí (sách, tạp chí, bài trích tạp chí) của m ình. N hờ đó các th ư viện được tăng cường
th êm n g u ồ n lực đ ể p h ụ c vụ ngư ờ i sử dụng.

<i>M ục lục liên họp các th ư viện thành viên thuộc Đại học Quốc gỉa thảnh phơ Hơ </i>
<i>C h í M in h</i>

<i>Đ ể tạo đ iề u kiện cho cán bộ, giảng viên, sinh viên của Đại học Q uốc gia thành </i>
<i>p h ô 'H ổ C h í M in h có th ể đ ặ t m ư ợ n tài liệu của b ất kỳ th ư viện nào trong Hệ thống </i>
T hư v iện Đại học Q uốc gia th àn h p h ố H ô Chí M inh, các th ư viện th àn h viên thuộc
Đại học Q u ố c gia thành p h ổ H ồ Chí Minh, bao gồm th ư viện tru n g tâm và 6 th ư viện
đại học đ ã cù n g xây d ự n g "M ục lục hệ thống th ư viện" phản án h tất cả các loại tài
liệu, bao gồm cả b ản in, điện tử, điện tử nội sinh.

<b>Muc luc liên hơp trên thê giới</b>

Trên th ế giới, việc biên soạn m ục lục liên hợ p được nhiều nước q u an tâm, đó là
giải p h á p tối ư u hỗ trợ cho việc m ư ợ n liên th ư viện. Với sự ứ n g d ụ n g của công nghệ
th ô n g tin, các th ư viện và cơ q u a n thông tin đã xây d ự n g các cơ sở d ữ liệu, n h ờ vậy
m à việc cập n h ậ t m ục lục đ ư ợ c tiến h à n h th ư ờ n g xuyên.

M ục lục liên hợp lớn n h ấ t th ế giới hiện nay là m ục lục liên hợ p W orld Cat. Tên
ban đầu là m ụ c lục liên h ợ p trực tu y ến do T rung tâm T hư viện M áy tín h trực tuyến
(O nline U n io n C atalog, viết tắt là OUC). Đ ây là cơ sở d ữ liệu th ư m ục trực tuyến lớn
n h ấ t th ế giới d o (Online C o m p u ter Library C enter viết tắt là OCLC) biên soạn. Tính
đ ến th á n g 8 n ă m 2018, W orld C at có hơ n 430 triệu biểu ghi th ư m ục, đại diện cho
h ơ n 2,684 tỷ tài liệu, bao gồm nhiều dạn g khác nhau (sách, bản thảo, bản đồ, bản
nhạc, báo, tạp chí, luận văn, luận án, tài liệu ghi âm, phim,...) có từ n ăm 1000 Tr.CN
đ ến nay với h ơ n 491 loại ngôn n g ữ (trong đó 39% tài liệu bằng tiếng A nh) và các
loại h ìn h tài liệu khác n h a u cùng với thông tin về nơi lưu trữ và cung cấp tài liệu đó.
W orld C at th ư ờ n g xuyên được cập nhật. H iện nay, trên th ế giới có h ơ n 72.000 thư
v iện th u ộ c 170 quốc gia và v ù n g lãn h thô tham gia sử d ụ n g W orld Cat.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

66 HỘI THẢO PHÁT TRIỂN THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ ở V IẼ Ĩ NAM ĐÁP ỨNG YÊU CẨU CÁCH MANG CÔNG NGHIỆP 4.0

<b>P U B L I S H I N G</b> <b>ELSEVIER</b>

Springer Taylor &. Francis

Taylor i» Francis Croup

<b>W I L E Y </b> <b>I N G R A M</b> O B C^ <i><b>p</b></i> U N IV E R S IT Y P R E S Sa m b r i d g e

<b>^ e b r a r y </b> O X fO R D

1 ' V M Í U Đ C Ĩ T V 11TJ IC C

<b>4. MÕTSÒ Ỹ K IẾ N Đ Ể X U Â T</b>

Tăng cường sự phối h ợ p tro n g hoạt động, chia sẻ ng u ồ n lực, triển khai các liên
kết, liên thông giữa các th ư viện, thực hiện m ư ợ n liên th ư viện trong p h ụ c vụ ngư ờ i

sử d ụ n g là m ột yêu cầu đ ặ t ra tro n g nhiều n ăm nay. Điều này chỉ có th ể hiện thự c
hóa qua việc các th ư viện đ ẩy m ạnh xây d ự n g các bộ sư u tập số và cùng chung tay
xây d ự n g m ục lục liên hợp. T ừ thực tiễn của Việt N am và kinh n g h iệm của n ư óc
ngồi, chúng tơi xin đề x u ất m ộ t số kiến ng h ị sau:

1. Bộ Văn hóa, T h ế th ao và Du lịch cần sớm n g h iên cứu và xây d ụ n g địn h h ư ớ n g
cụ th ể cho p h á t triển th ư viện điện tử ở Việt N am . C ùng với việc triển khai Bộ sưu
tập số với tư cách là sản p h ẩm chủ lực cần sớm thúc đẩy việc hìn h th à n h các m ục lục
liên hợ p, đặc biệt là m ục lục liên h ợ p trực tuyến.

2. T hư viện Q uốc gia Việt N am cần p h á t h u y vai trò là thư v iện có vị trí q u an
trọng, chịu tránh n h iệm xây d ự n g hệ thống m ục lục liên h ợ p quốc gia.

3. Các thư viện đ ầu n g à n h thuộc các Đại học quốc gia, các Viện hàn lâm cần đẩy
m ạn h việc xây d ụ n g m ục lục liên hợp.

Đ ể triển khai đư ợ c m ục lục liên h ợ p có hiệu quả rất cần có sự tham gia tích cực
của các thư viện tỉnh, th àn h phố, th ư viện đại học, thư viện nghiên CÚ01. Các th ư viện
vừ a đ ó n g vai trị là n h ữ n g đ ơ n vị cung cấp d ữ liệu cho hệ thống v ừ a là cầu nối giúp
n g ư ờ i sử d ụ n g có th ể tiếp cận đ ến vốn tài liệu và n g u ồ n lực thơng tin của m ình, thúc
đ ẩy sự liên thông và triển k h ai dịch vụ m ư ợ n liên th ư viện trên p h ạ m vi toàn quốc.

1. Vũ D ương T húy N gà. Lưu trữ thôn g tin: Tập bài giảng.- H.: 2010

2. Đỗ Văn H ùng. Xây d ự n g m ụ c lục liên hợp trực tuy ến cho hệ th ốn g th ư v iệ n cơng cộng// Tạp

chí Thư viện Việt N am .- T ru y cập tại: uc-
luc-lien-hop-truc-tuyen-cho-he-thong-thu-vien-cong-cong.htm l

3. O nline C om puter Library C enter. "Inside W orldC at". T ruy cập tại: https://w w w .oclc.org/

en /w orld cat/insiđe-w orldcat.htm l

</div>

<!--links-->