NHỮNG LÝ LUẬN CHUNG VỀ KẾ TOÁN BÁN HÀNG VÀ XÁC ĐỊNH KẾT QUẢ BÁN HÀNG TRONG CÁC DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI

Những lý luận chung về kế toán bán hàng và xác định
kết quả bán hàng trong các doanh nghiệp thơng mại
I. Sự cần thiết phải tổ chức công tác kế toán bán hàng và xác
định kết quả bán hàng trong các doanh nghiệp thơng mại
Doanh nghiệp thơng mại trong nền kinh tế giữ vai trò là cầu nối giữa sản
xuất với tiêu dùng. Chỉ khi có tiêu thụ thì giá trị sử dụng của hàng hóa mới đợc
thực hiện, hoàn thiện hơn về nhiều mặt nhờ đó đến tay ngời tiêu dùng và lao động
của toàn bộ doanh nghiệp mới đợc thừa nhận. Có thể hiểu quá trình kinh doanh
của doanh nghiệp thơng mại là việc mua vào - dự trữ, bán ra các loại hàng hóa,
thành phẩm, lao vụ dịch vụ. Mỗi nghiệp vụ điều có ảnh hởng nhất định đến kết
quả kinh doanh, đều có tác động đến hiệu quả của doanh nghiệp, song bán hàng là
khâu cuối cùng và có tính quyết định đến hiệu quả của quá trình kinh doanh.
Bởi vì chỉ khi bán đợc hàng hoá và bán với khối lợng lớn thì doanh
nghiệp mới có thể hạn chế đợc những rủi ro trong kinh doanh, có thu nhập để
bù đắp chi phí mà doanh nghiệp đã phải bỏ ra đặc biệt là trong quá trình tái sản
xuất giản đơn tăng nhanh tốc độ luân chuyển vốn, và thực hiện giá trị của lao
động. Đây cũng là điều kiện cần thiết để doanh nghiệp tạo việc làm cho ngời
lao động, cải thiện đời sống vật chất, tinh thần cho ngời lao động và thực hiện
nghĩa vụ với nhà nớc. Ngợc lại, những doanh nghiệp không bán đợc hàng hoá
thì sẽ dần lâm vào tình trạng hoạt động khó khăn, kinh doanh kém hiệu quả và
có thể đi tới chỗ phá sản.
1. Khái niệm về bán hàng và xác định kết quả bán hàng
1.1. Khái niệm bán hàng:
Bán hàng là khâu cuối cùng của quá trình hoạt động kinh doanh trong các
doanh nghiệp thơng mại. Đây là quá trình doanh nghiệp chuyển giao quyền sở
hữu hàng hoá cho ngời mua và thu tiền về hoăc đợc quyền thu tiền. Xét về góc độ
kế toán: bán hàng là quá trình hàng hoá của doanh nghiệp đợc chuyển từ hình thái
vật chất sang hình thái tiền tệ.
Quá trình bán hàng ở các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp thơng
mại nói riêng có những đặc điểm chính sau:
- Có sự thoả thuận, trao đổi giữa ngời mua và ngời bán

- Có sự chuyển quyền sở hữu từ ngời bán sang nguời mua
Trong quá trình tiêu thụ hàng hoá các doanh nghiệp cung cấp cho khách
hàng một lợng hàng hoá và nhận lại từ khách hàng một lợng tiền gọi là doanh thu
bán hàng. Số doanh thu này là cơ sở để để doanh nghiệp xác định kết quả kinh
doanh của mình và thực hiện nghĩa vụ với nhà nớc.
1.2. Khái niệm về xác định kết quả bán hàng:
Xác định kết quả bán hàng chính là việc tìm ra kết quả chênh lệch giữa
chi phí kinh doanh trong kỳ doanh nghiệp bỏ ra và lợng tiền trong kỳ doanh
nghiệp đã thu về. Nếu doanh thu > chi phí thì kết quả kinh doanh là lãi, ngợc
lại, nếu doanh thu < chi phí thì kết quả bán hàng là lỗ.Việc xác định kết quả
bán hàng thờng đợc tiến hành vào cuối kỳ kinh doanh, thờng là cuối tháng, cuối
quý hoặc cuối năm tuỳ thuộc vào đặc điểm kinh doanh và yêu cầu quản lý ở
từng doanh nghiệp. Khi xác định kết quả bán hàng phải tuân thủ nguyên tắc
phù hợp.
1.3. Mối quan hệ giữa bán hàng và xác định kết quả bán hàng:
Kết quả bán hàng là mục đích cuối cùng của mỗi doanh nghiệp. Toàn bộ
hoạt động của doanh nghiệp đều nhằm đạt mục đích này. Kết quả bán hàng phụ
thuộc vào quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Hoạt động kinh
doanh của doanh nghiệp có tốt thì kết quả bán hàng mới tốt, ngợc lại nếu hoạt
động kinh doanh của doanh nghiệp không tốt thì kết quả bán hàng của doanh
nghiệp sẽ xấu.
Trong mối quan hệ đó, bán hàng với vị trí là khâu cuối cùng trong quá trình
kinh doanh của doanh nghiệp có mối liên hệ mật thiết với kết quả bán hàng. Bán
hàng là cơ sở để xác định kết quả bán hàng, ngợc lại, xác định kết quả là căn cứ
quan trọng để đơn vị quyết định có nên tiêu thụ hàng hoá nữa hay không, không
nên tiêu thụ mặt hàng nào, giá bán của từng hàng hoá ra sao
Có thể nói giữa bán hàng và xác định kết quả bán hàng có mối quan hệ mật
thiết. Kết quả bán hàng là mục đích cuối cùng của doanh nghiệp, còn bán hàng là
phơng tiện trực tiếp để đạt đợc mục đích đó.
2. Vai trò của kế toán bán hàng và xác định kết quả bán hàng:

Bán hàng là giai đoạn cuối cùng của quá trình tuần hoàn vốn của đơn vị
(tiền-hàng-tiền). Bán hàng là cơ sở để xác định kết quả kinh doanh. Bán hàng và
xác định kết quả bán hàng có vai trò quan trọng không chỉ đối với doanh nghiệp
mà còn đối với toàn bộ nền kinh tế quốc dân.
Đối với bản thân doanh nghiệp thơng mại: Bán đợc hàng thì mới có thu
nhập để bù đắp những chi phí bỏ ra và hình thành kết quả kinh doanh. Kết quả
kinh doanh là nhân tố quyết định đến sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp th-
ơng mại. Có lợi nhuận thì doanh nghiệp mới có điều kiện để mở rộng hoạt động
kinh doanh, nâng cao đời sống của ngời lao động và thực hiện nghĩa vụ với nhà n-
ớc tạo nền tích luỹ quan trọng cho nền kinh tế quốc dân.
Đối với nền kinh tế quốc dân: Bán là điều kiện để tiến hành tái sản xuất xã
hội. Quá trình này bao gồm: Sản xuất phân phối trao đổi tiêu dùng. Các
khâu này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Trong mối quan hệ đó, sản xuất giữ
vai trò quyết định, nếu không có nó sẽ không có các khâu tiếp theo. Ngợc lại các
khâu phân phối, trao đổi, tiêu dùng cũng có tác động trở lại sản xuất. Tiêu dùng là
mục đích, là động cơ thúc đẩy sản xuất. Phân phối, ơ thúc đẩy sản xuất. Phân
phối, là cầu nối giữa sản xuất với tiêu dùng, từ đó kích thích tiêu dùng và đẩy
mạnh sản xuất. Nh vậy, tiêu thụ hàng hoá thực hiện đợc mục đích của sản xuất và
là điều kiện để quá trình tái sản xuất xã hội đợc thực hiện.
Việc xác định kết quả bán hàng là cơ sở để xác định chính xác hiệu quả hoạt
động của doanh nghiệp, xác định nhiệm vụ của doanh nghiệp đối với nhà nớc
thông qua việc nộp thuế, phí, lệ phí vào ngân sách nhà nớc.
Vậy bán hàng và xác định kết quả bán hàng là vấn đề có ý nghĩa quyết định
sống còn đối với toàn bộ nền kinh tế quốc dân nói chung và các doanh nghiệp th-
ơng mại nói riêng. Có thể khẳng định rằng, hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp
thơng mại đợc đánh giá thông qua khối lợng hàng hoá đã đợc thị trờng thừa nhận
và lợi nhuận mà doanh nghiệp thu đợc sau mỗi kỳ kinh doanh.
3. Nhiệm vụ của kế toán bán hàng và xác định kết quả bán hàng:
Phản ánh kịp thời, đầy đủ tình hình hiện có và sự biến động nhập, xuất của
từng loại hàng hoá trên hai mặt hiện vật và giá trị.

Ghi chép, phản ánh và giám sát chặt chẽ quá trình bán hàng, ghi chép kịp
thời đầy đủ các khoản chi phí, thu nhập về quá trình bán hàng và xác định kết quả
kinh doanh trong kỳ một cách đúng đắn đảm bảo nguyên tắc phù hợp.
Cung cấp thông tin chính xác, kịp thời, trung thực, đầy đủ về tình hình bán
hàng và xác định kết quả bán hàng của từng loại hàng hoá phục vụ hoạt động
quản lý của doanh nghiệp.
Kiểm tra, giám sát tình hình thực hiện kế hoạch bán hàng, việc thực hiện các
dự toán chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp và thực hiện kế hoạch lợi
nhuận bán hàng.
II. Các phơng thức tiêu thụ hàng hóa trong doanh nghiệp thơng
mại
1. Các phơng thức tiêu thụ trực tiếp
Phơng thức tiêu thụ trực tiếp là phơng thức giao hàng cho ngời mua trực tiếp kho
(hay trực tiếp tại các phân xởng không qua kho) của doanh nghiệp. Số hàng khi
bàn giao cho khách hàng đợc chính thức coi là tiêu thụ và ngời bán mất quyền sở
hữu về số hàng này. Ngời mua thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán số hàng mà
ngời bán đã giao.
1.1. Bán buôn hàng hóa
Bán buôn hàng hóa là bán hàng cho mạng lới bán lẻ, cho sản xuất tiêu dùng.
* Các hình thức bán buôn hàng hóa:
- Bán buôn hàng hóa qua kho gồm bán buôn qua kho theo hình thức chuyển
hàng chờ chấp nhận, bán buôn qua kho theo hình thức bên mua lấy hàng trực tiếp
tại kho
- Bán buôn không qua kho (giao thẳng hàng không qua kho): Đây là trờng
hợp tiêu thụ hàng hóa không qua kho của doanh nghiệp. Bán buôn không qua kho
có hai hình thức thực hiện nh: Bán buôn vận chuyển thẳng, bán buôn vận chuyển
thẳng có tham gia thanh toán.
1.2. Bán lẻ hàng hóa
Hàng hóa bán lẻ thờng có khối lợng nhỏ, thanh toán thờng là tiền mặt nên
không cần lập chứng từ cho từng lần bán.

Bán lẻ thu tiền trực tiếp là hình thức nhân viên bán hàng chịu trách nhiệm vật
chất về số lợng hàng bán tại quầy, trực tiếp thu tiền và giao hàng trực tiếp cho
khách hàng, đồng thời ghi chép vào thẻ quầy hàng. Thẻ quầy hàng có thể mở cho
từng loại mặt hàng, phản ánh cả về số lợng và giá trị của hàng hóa. Cuối ngày nhân
viên bán hàng kiểm tiền bán hàng và kiểm kê hàng tồn kho trên quầy để xác định l-
ợng hàng đã bán trong ngày rồi sau đó lập báo cáo bán hàng. Tiền bán hàng đợc
nhân viên bán hàng kê vào giấy nộp tiền cho thủ quỹ hoặc cho ngân hàng (nếu đợc
ủy quyền). Báo cáo bán hàng là căn cứ để tính doanh thu và đối chiếu với số tiền đã
nộp theo giấy nộp tiền.
2. Phơng thức bán hàng đại lý, ký gửi
Để thực hiện phơng thức này cần có hợp đồng tiêu thụ đại lý ký giữa hai bên:
- Bên chủ hàng (gọi là bên giao đại lý bên A)
- Bên bán hàng đại lý (bên nhận đại lý bên B)
Là phơng thức mà bên chủ hàng (gọi là bên giao đại lý) xuất hàng cho bên nhận
đại lý ký gửi (gọi là bên đại lý) để bán. Bên đại lý sẽ nhận hoa hồng hay chênh lệch
giá, đó chính là doanh thu của bên đại lý, ký gửi. Khi bên bán xuất giao hàng hóa
cho đại lý thì số hàng hoá đó cha đợc xác định là đã tiêu thụ. Chỉ khi nào bên đại lý
thông báo đã bán đợc hàng lúc đó mới xác định là đã tiêu thụ.Với hình thức tiêu thụ
này đòi hỏi các đại lý ký gửi có thể đảm bảo nhận hàng, giao tiền theo đúng thời gian
quy định và bán theo giá mà doanh nghiệp đã định.
3. Phơng thức tiêu thụ nội bộ
Trong các doanh nghiệp còn phát sinh các nghiệp vụ cung ứng sản phẩm,
hàng hoá, lao vụ, dịch vụ giữa các xí nghiệp thành viên trong cùng một doanh
nghiệp với nhau, giữa đơn vị chính với đơn vị trực thuộc. Tiêu thụ nội bộ là việc
mua, bán sản phẩm hàng hóa giữa đơn vị chính với đơn vị trực thuộc hay giữa các
đơn vị trực thuộc với nhau trong cùng một công ty, tổng công ty. Ngoài ra, đợc coi
là tiêu thụ nội bộ còn bao gồm khoán sản phẩm, hàng hóa, xuất biếu tặng, xuất trả
lơng, thởng, xuất dùng cho hoạt động sản xuất kinh doanh.
4. Phơng thức bán hàng trả góp
Phơng thức bán hàng trả góp là phơng thức bán hàng mà ngời mua trả tiền

làm nhiều lần trong thời gian đã thoả thuận trong hợp đồng. Tổng số tiền ngời
mua chấp nhận trả sẽ cao hơn số tiền mua hàng hoá đó theo phơng thức bán hàng
thông thờng. Phần chênh lệch giữa giá bán hàng theo phơng thức trả góp với giá
bán hàng theo phơng thức thông thờng chính là thu nhập tài chính của bên bán.
Hiện nay phơng thức bán hàng trả góp rất quen thuộc trong tiêu dùng và đang đợc
phát triển rộng rãi.
5. Phơng thức tiêu thụ hàng đổi hàng
Theo phơng thức này, bên bán xuất giao sản phẩm, hàng hoá cho bên mua
đồng thời nhận từ bên mua (nh vật liệu, hàng hoá...). Khi xuất giao sản phẩm,
hàng hoá cho bên mua bên bán phải phản ánh thuế GTGT phải nộp theo giá bán.
Khi nhận vật liệu hàng hoá ...phải phản ánh thuế GTGT đợc khấu trừ.
Phơng thức tiêu thụ hàng đổi hàng đợc áp dụng cho những doanh nghiệp mà
sản phẩm của doanh nghiệp là vật liệu, hoặc yếu tố đầu vào của doanh nghiệp
khác hoặc giữa các doanh nghiệp có mối quan hệ giao dịch cung ứng sản phẩm,
hàng hoá.
III. tổ chức công tác kế toán bán hàng và xác định kết quả bán
hàng trong doanh nghiệp thơng mại
1. Chứng từ kế toán sử dụng
Theo chế độ kế toán hiện hành tại các quyết định 1141TC/CĐ kế toán ngày
01/11/1995, quyết định 149/2001/QĐ-BTC ngày 31/12/2001 và các chuẩn mực kế
toán Việt Nam đã ban hành.
Các chứng từ bán hàng nhằm theo dõi chặt chẽ doanh thu bán hàng, cung cấp
dịch vụ của đơn vị làm cơ sở ghi sổ doanh thu và các sổ kế toán liên quan. Các
chứng từ sử dụng trong kế toán hàng hóa là: Hoá đơn bán hàng, hoá đơn thuế giá
trị gia tăng, hoá đơn kiêm phiếu xuất kho, thẻ quầy hàng.
Chứng từ kế toán về hàng tồn kho: Theo dõi tình hình nhâp, xuất, tồn kho
hàng hoá, làm căn cứ để kiểm tra tình hình tiêu dùng, dự trữ hàng hoá và cung cấp
thông tin cho việc quản lý hàng tồn kho. Chứng từ hàng tồn kho đợc sử dụng
trong tiêu thụ là: Phiếu xuất kho kiêm vận chuyển nội bộ, thẻ kho, bảng kiểm kê
vật t, sản phẩm hàng hoá.

Chứng từ kế toán tiền tệ: Theo dõi tình hình thu, chi tồn quỹ của các loại
tiền tệ, các khoản tạm ứng, nhằm cung cấp những thông tin cho kế toán và quản lý
của đơn vị trong lĩnh vực tiền tệ. Chứng từ kế toán tiền tệ thờng sử dụng là: Phiếu
thu, phiếu chi, biên lai thu tiền, bảng kiểm kê quỹ.
2. Tài khoản kế toán sử dụng
Tài khoản kế toán áp dụng trong doanh nghiệp thơng mại đợc áp dụng
thống nhất theo quyết định số 1141/TC/QĐ/CĐKT ngày 1/11/1995 và quyết định
149/2001/QĐ- BTC ngày 31/12/2001 và các chuẩn mực kế toán Việt Nam đối với
quá trình bán hàng và xác định kết quả bán hàng do Bộ trởng Bộ Tài Chính ban
hành.
Tài khoản kế toán bao gồm các tài khoản sau:
TK 511, TK 512, TK 515, TK 521, TK 531, TK532, TK 632, TK 641, TK 642,
TK 156, TK 911, TK 421 và một số tài khoản kế toán khác có liên quan đến bán
hàng và xác định kết quả hàng bán.
3. Tổ chức công tác kế toán bán hàng và xác định kết quả bán hàng trong
doanh nghiệp thơng mại
3.1. Doanh thu bán hàng và các khoản giảm trừ
* Doanh thu bán hàng: Là toàn bộ số tiền bán sản phẩm, hàng hoá, tiền cung
cấp dịch vụ cho khách hàng bao gồm cả phụ thu và phí thu ngoài giá bán (nếu có).
Số tiền bán hàng đợc ghi trên Hoá đơn (GTGT), hoá đơn bán hàng, hoặc các
chứng từ khác có liên quan tới việc bán hàng hoặc giá thoả thuận giữa ngời mua
và ngời bán.
Điều kiện ghi nhận doanh thu: Theo chuẩn mực kế toán số 14 - Doanh thu
và thu nhập khác, ban hành và công bố theo quyết định số 49/2001/QĐ-BTC
ngày 3/12/2001 của Bộ trởng Bộ Tài Chính, doanh thu bán hàng đợc ghi nhận
đồng thời thoả mãn điều kiện sau:
- Doanh nghiệp đã chuyển giao phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền
sở hữu sản phẩm hoặc hàng hoá cho ngời mua.
- Doanh nghiệp không còn nắm giữ quyền quản lý hàng hoá nh ngời sở hữu
hoặc quyền kiểm soát hàng hoá.

- Doanh thu đợc xác định tơng đối chắc chắn.
- Doanh thu đã thu đợc hoặc sẽ thu đợc lợi ích kinh tế từ giao dịch bán
hàng.
Kết cấu và nội dung phản ánh của TK 511- Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch
vụ:
Bên Nợ: - Số thuế tiêu thụ đặc biệt, hoặc thuế xuất khẩu phải nộp
tính trên doanh thu bán hàng thực tế của sản phẩm, hàng hoá,
dịch vụ đã cung cấp cho khách hàng và đợc xác định là tiêu
thụ trong kỳ kế toán.
- Trị giá hàng bán bị trả lại kết chuyển cuối kỳ.
- Khoản giảm gía hàng bán kết chuyển cuối kỳ.
- Kết chuyển doanh thu thuần vào tài khoản 911 - Xác định
kết quả kinh doanh.
Bên Có: - Doanh thu bán sản phẩm, hàng hoá và cung cấp dịch vụ
của doanh nghiệp thực hiện trong kỳ kế toán.
Tài khoản 511 không có số d cuối kỳ
Tài khoản 511: - Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ chi tiết 4 tài khoản cấp
hai:
Tài khoản 5111: Doanh thu bán hàng hoá.
Tài khoản 5112: Doanh thu bán các thành phẩm.
Tài khoản 5113: Doanh thu cung cấp dịch vụ.
Tài khoản 5114: Doanh thu trợ cấp, trợ giá.
* Các khoản giảm giá hàng bán
- Chiết khấu thơng mại