BỆNH THỦY đậu (BỆNH TRUYỀN NHIỄM)

BỆNH THỦY ĐẬU


MỤC TIÊU
• Mơ tả được đặc điểm dịch tễ học
• Mô tả được đặc điểm phát ban của thủy đậu và
zona
• Mơ tả biến chứng của thủy đậu và zona
• Nguyên tắc điều trị thủy đậu và zona
• Biết cách dự phịng chống lây nhiễm thủy đậu
và zona
• Nắm được lịch chích ngừa thủy đậu


LỊCH SỬ (1)
• Phân biệt thủy đậu và đậu mùa:
– Được xem là thể nhẹ của bệnh đậu mùa
– Herberden (1767) mô tả bệnh thủy đậu
– Osler (1892) và Tyzzer (1904): bn đã mắc hoặc chủng
ngừa đậu mùa vẫn bị thủy đậu

• Thủy đậu là 1 bệnh truyền nhiễm:
– Steiner (1875), truyền bệnh bằng cách chích dịch bóng
nước thủy đậu cho người “tình nguyện”
– Phân lập được VZV (1958)
– David và Scott (1986), báo cáo tồn bộ trình tự DNA
của VZV


LỊCH SỬ (2)
• Mối liên hệ giữa thủy đậu và zona:

– James Bokay (1892) mô tả 5 trường hợp mắc thủy
đậu sau tiếp xúc 1 bệnh nhân zona
– 1940 có đủ bằng chứng: 2 bệnh do cùng 1 tác nhân
– Garland (1943): zona là sự tái hoạt động của virus
thủy đậu tiềm ẩn.
– Hope-Simpson (1965): sau khi nhiễm thủy đậu,
siêu vi tồn tại dưới dạng nhiễm trùng tiềm ẩn trong
hạch TK cảm giác


LỊCH SỬ (3)
• Sự gia tăng ảnh hưởng xã hội của VZV:
– Heberden (1767): bệnh nhẹ, lành tính, ít nguy hiểm
– 1942, thủy đậu ở người lớn nặng hơn trẻ em (VP)
– Laforet & Lynch (1947): hội chứng thủy đậu bẩm
sinh
– Suy giảm miễn dịch tế bào (người già): ZONA
– Cơ địa suy giảm MD (tế bào>>thể dịch)  nguy
cơ cao mắc bệnh nặng:
• Bệnh lý ác tính, HIV…
• Hóa trị liệu ức chế MD


LỊCH SỬ (4)
• Điều trị và dự phịng:
– Miễn dịch thụ động: -globulin trong vòng 3 ngày
sau tiếp xúc (Ross, 1962)
– Hóa trị liệu: Acyclovir (Gertrude Elion,1977)
– Thuốc chủng ngừa: Vắc-xin siêu vi sống, chủng
Oka (Takahashi, 1974)

ĐỊNH NGHĨA
• Varicella-Zoster virus
(VZV) gây 2 bệnh cảnh:
– Thủy đậu (varicella,
chickenpox): ngun
phát, phát ban tồn thân
lành tính
– Zona (zoster, shingles):
nhiễm trùng tiềm ẩn ở hệ
thần kinh và tái hoạt sau
đó, phát ban khu trú,
thường ở người già


TÁC NHÂN GÂY BỆNH
•
•
•
•

Thuộc họ Herpesviridae
Siêu vi ADN
Kích thước 150-200 nm
Kháng thể đơn dịng
chống gpI, gpII, gpIII có
thể trung hịa khả năng
lây nhiễm của virus

DỊCH TỂ HỌC (1)
• Nguồn bệnh: Người là ký chủ duy nhất mang
mầm bệnh
• Đường lây: hơ hấp; tiếp xúc với sang thương
bóng nước
• Ký chủ cảm thụ: chưa có miễn dịch (thủy
đậu, trẻ em); suy giảm MD (thủy đậu & zona,
người già…)
• Thời gian lây nhiễm: khoảng 2 ngày trước khi
phát ban đến khi tồn bộ nốt đậu “đóng mài”


DỊCH TỂ HỌC (2)
• Nguy cơ mắc bệnh khi tiếp xúc:
– 70-90% người thân “nhạy cảm” có tiếp xúc với bệnh
nhân thủy đậu bị phát bệnh
– > 95% nhiễm trùng nguyên phát có triệu chứng thủy
đậu
– Bệnh nặng ở người suy giảm MD tế bào…

• Xuất hiện theo mùa:
– Thủy đậu: cuối mùa khô, đầu mùa mưa (vùng nhiệt
đới); cuối mùa đông, đầu mùa xuân (vùng ôn đới)
– Zona: không có mùa


SINH BỆNH HỌC
• Nhiễm trùng nguyên phát:
– Xâm nhập ở đường hô hấp

– Nhân lên ở đường hô hấp trên, gieo rắc ở hệ võng nội
mô  nhiễm siêu vi máu
– Xâm nhập da  mụn nước  mụn mủ  vỡ và đóng
mài/hấp thu dịch

• Cơ chế tái hoạt: chưa rõ
– Có lẽ, siêu vi xâm nhập hạch TK ở gđ nhiễm trùng
nguyên phát. Khi MD tế bào suy giảm, siêu vi tái hoạt
động, lan xuống theo sợi trục TK  thượng bì  tổn
thương Zona


TRIỆU CHỨNG LS THỦY ĐẬU (1)
• Ủ bệnh: 2 tuần (10-21 ngày)
• Biểu hiện LS:
– Mệt mỏi…
– Sốt nhẹ 38-39 0C trong 3-5 ngày
– Phát ban:
• Biểu hiện đặc trưng của bệnh, vào N2 – N3 của bệnh
• Hiện diện nhiều gđ phát triển của ban: hồng ban dát sẩn,
bóng nước, mụn mủ và mụn đóng mài
• Sang thương nhỏ trên nền hồng ban đk 5 – 12 mm
• Xuất hiện ở mặt, thân và nhanh chóng lan ly tâm
• Phát ban kéo dài 2-4 ngày và đóng mài hồn tất trong vịng 12 tuần, khơng để lại sẹo


TRIỆU CHỨNG LS THỦY ĐẬU (2)
• Biến chứng của ban thủy đậu:
– Nhiễm khuẩn thứ phát
– Thường do cầu trùng Gram dương: tụ cầu, liên cầu nhóm A

– Có thể đưa đến nhiễm trùng huyết, chống nhiễm trùng

• Biến chứng ở hệ thần kinh trung ương:
– Thất điều tiểu não cấp
• Tần suất 1/4000 trường hợp < 15 tuổi
• Sốt, chóng mặt, ói, run, thay đổi giọng nói, thất điều

– Viêm não
• Tần suất 0.1 - 0.2%; tử vong 5-20%; di chứng TK 15%
• Sốt, nhức đầu, ói, rối loạn tri giác, co giật


TRIỆU CHỨNG LS THỦY ĐẬU (3)
• Biến chứng viêm phổi thủy đậu:
–
–
–
–
–

Nghiêm trọng, đe dọa tính mạng
Người lớn, phụ nữ có thai, người suy giảm MD
Tần suất 1/400 (người lớn)
Sốt, ho, khó thở và thở nhanh
X-quang: viêm phổi dạng nốt hoặc mơ kẽ

• Thủy đậu giai đoạn chu sinh (em bé):
– Mẹ bị thủy đậu ở thời điểm 5 ngày trước sinh đến 48 giờ sau
sinh.
– Tổn thương nội tạng (phổi), tỷ lệ tử vong cao (30%)

• Thủy đậu bẩm sinh:
– Hiếm gặp, mẹ bị thủy đậu ở tam cá nguyệt thứ nhất
– Sẹo trên da, giảm sản chi, bất thường mắt và hệ TKTW


TRIỆU CHỨNG LS ZONA
• Phát ban bóng nước 1
bên trên vùng da theo
phân bố dây TK ngoại
biên
• 48-72 giờ trước phát
ban, đau ở vùng da đó
• Đau do viêm dây TK
cấp và sau đó có biểu
hiện đau sau Zona ở 2550% bệnh nhân > 50
tuổi

• Viêm não-màng não
hoặc viêm não


CHẨN ĐỐN (1)
• Dựa trên bệnh sử và khám lâm sàng
• Ban bóng nước hiện diện nhiều giai đoạn phát
triển  THỦY ĐẬU
– Đậu mùa
– Viêm da chốc lở (impetigo)
– Bệnh tay chân miệng

• Ban bóng nước khu trú theo phân bố TK 
ZONA
– Nhiễm Herpes simplex da


CHẨN ĐỐN (2)
• Xét nghiệm PCR:
– Độ nhạy và độ đặc hiệu cao
– Bệnh phẩm: dịch bóng nước, DNT, máu

• Ni cấy phân lập siêu vi: kém nhạy hơn PCR
• Xét nghiệm KT huỳnh quang trực tiếp:
– Nhanh và nhạy
– Dịch bóng nước

• Phết Tzanck: phát hiện tế bào khổng lồ nhiều
nhân
• Huyết thanh chẩn đốn: máu, DNT


ĐIỀU TRỊ (1)
• Thủy đậu:
– Vệ sinh: tắm, cắt móng tay
– Giảm ngứa: thuốc chống ngứa
– Hạ sốt: paracetamol (cấm sử dụng aspirin)
– Thuốc kháng siêu vi: ACYCLOVIR
• Trong vịng 24 giờ đầu của bệnh
• Giảm thời gian phát ban 1 ngày, giảm 25% nốt đậu mới
và giảm mệt mỏi ở 1/3 bệnh nhân

ĐIỀU TRỊ (2)
• Zona:
– Thuốc kháng siêu vi: acyclovir, valaciclovir,
famciclovir.
– Nhanh lành sang thương, giảm đau sau zona
– Kháng siêu vi + corticoid ??
– Điều trị đau thần kinh sau zona

• Cơ địa suy giảm MD:
– Nên sử dụng acyclovir truyền TM
– Áp dụng cho cả thủy đậu và zona


DỰ PHỊNG (1)
• Bn thủy đậu và Zona được xem là có thể lây
bệnh cho đến khi sang thương da hồn tồn
đóng mài
• Đối với thủy đậu: dự phịng lây lan đường
khơng khí và tiếp xúc trực tiếp sang thương
• Đối với zona: chỉ dự phòng tiếp xúc trực tiếp
sang thương


DỰ PHỊNG (2)
• Miễn dịch thụ động: varicella-zoster immune
globulin (VZIG)
– Dự phịng sau tiếp xúc
– Đối tượng:
• Bn suy giảm MD <15 tuổi:

– Chưa/không biết từng bị thủy đậu
– Chưa chích ngừa thủy đậu hoặc ở cùng phịng bn thủy đậu

• Phụ nữ có thai chưa có miễn dịch
• Trẻ sơ sinh có mẹ bị thủy đậu trong vịng 5 ngày trước
sinh đến 2 ngày sau sinh


DỰ PHỊNG (3)
• Chích ngừa thủy đậu:
– Dịng Oka
– Hiệu quả: 94-100% (MD bình thường)
– Phát ban sau chích ở 0.5-19%
– Lịch chích: 2 mũi
• Trẻ 12-15 tháng: 1 mũi; nhắc lại 1 mũi lúc 4-6 tuổi
• Trẻ lớn và người lớn (nếu chưa có miễn dịch): chích 2
mũi cách nhau tối thiểu 4 tuần (<13 tuổi nên cách tối
thiểu 3 tháng)


DỰ PHỊNG (4)
• Chích ngừa Zona: Zostavax (dịng Oka)
– Khuếch đại MD qua trung gian tế bào với VZV
– Hiệu quả:
• giảm 61% bệnh tật liên quan đến zona
• giảm 51% tần suất zona
• giảm 67% tần suất đau TK sau zona

– Chích 1 mũi duy nhất (lượng virus gấp 14 lần thuốc
chủng ngừa thủy đậu)

– Đối tượng:  50 tuổi (EU) và  60 tuổi (US)
– Chống chỉ định: phụ nữ có thai, lao tiến triển khơng
điều trị, tình trạng suy giảm MD


TÀI LiỆU THAM KHẢO
• Mandell, Douglas and Bennett’s Principles and
Practice of Infectious Diseases, 7th Ed., 2010
• Goldman’s Cecil Medicine, 24th Ed., 2012
• Varicella-Zoster Virus: Virology and Clinical
Management (Cambridge University Press, 2000)
• Sanford M., Keating G. Zoster Vaccine: A review
of its use in Preventing Herpes Zoster and
Postherpetic Neuralgia in Older Adults. Drug
Aging 2010; 27(2): 159-176