luận án tiến sĩ bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở việt nam

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
_____________________________________________

NGUYỄN THỊ THANH TRÂM

BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI
TRONG THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ Ở VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2021


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
_____________________________________________

NGUYỄN THỊ THANH TRÂM

BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI
TRONG THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ Ở VIỆT NAM
Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 938.01.04

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. ĐINH THỊ MAI

2. PGS.TS. NGHIÊM XUÂN
MINH

HÀ NỘI - 2021


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu của riêng tơi. Các kết
quả nêu trong luận án là trung thực, đảm bảo độ chuẩn xác. Các số liệu, thông tin,
tài liệu tham khảo trong luận án có xuất xứ rõ ràng, được trích dẫn đầy đủ.
Tơi hồn tồn chịu trách nhiệm về cơng trình nghiên cứu của mình.
Hà Nội, ngày

tháng năm 2021

NGHIÊN CỨU SINH

Nguyễn Thị Thanh Trâm


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt q trình học tập và hồn thành luận án này, tôi đã nhận được sự
hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy giáo, cô giáo, gia đình, bạn bè và đồng
nghiệp. Đặc biệt, với lịng biết ơn sâu sắc, tôi xin được gửi lời cảm ơn Thầy Cô
giáo hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Thị Mai và PGS.TS. Nghiêm Xuân Minh
đã tận tâm và luôn động viên, khuyến khích, giúp đỡ tơi trong suốt q trình thực
hiện Luận án.
Tơi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới các Thầy giáo, Cô giáo tại Học viện
Khoa học xã hội, Hội đồng đánh giá các cấp đã giảng dạy, góp ý, chỉ bảo và hỗ trợ
những kiến thức cũng như tài liệu quý báu cho tôi trong q trình học tập, nghiên

cứu và hồn thành đề tài nghiên cứu.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu Trường Đại học Vinh
và các đồng nghiệp trong Khoa Luật đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong thời gian
tôi thực hiện Luận án.
Qua đây, tơi cũng xin được cảm ơn gia đình tơi đã luôn bên cạnh, đồng hành
và chia sẻ cùng tôi trên suốt chặng đường học tập và nghiên cứu. Cảm ơn bạn bè
đã nhiệt tình giúp đỡ, động viên tơi trong hành trình thực hiện Luận án này.
Hà Nội, ngày tháng năm 2021
NGHIÊN CỨU SINH

Nguyễn Thị Thanh Trâm


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU................................................................................................................................................. 1
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN..................................................................................................................................... 8
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu........................................................................................ 8
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước................................................................................... 8
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi................................................................................ 21
1.1.3. Những nội dung nghiên cứu đã sáng tỏ và được luận án kế thừa........................27
1.1.4. Những vấn đề tiếp tục triển khai nghiên cứu trong luận án................................... 28
1.2. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu................................................................................................. 29
1.2.1. Lý thuyết nghiên cứu............................................................................................................ 29
1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu............................................................. 29
Chương 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CON
NGƯỜI TRONG THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ.............................................................. 31
2.1. Khái niệm quyền con người và bảo đảm quyền con người trong thi hành
hình phạt tù......................................................................................................................................... 31
2.1.1. Khái niệm quyền con người trong thi hành hình phạt tù........................................ 31

2.1.2. Khái niệm bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù......................35
2.2. Nội dung bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù..................40
2.3 Cơ chế bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù........................47
2.3.1 Chủ thể có nghĩa vụ bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù...47
2.3.2 Đối tượng, phạm vi bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù.....50
2.3.3 Phương thức bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù..................50
2.4 Ý nghĩa của việc bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù....57
2.4.1 Ý nghĩa chính trị...................................................................................................................... 57
2.4.2. Ý nghĩa xã hội......................................................................................................................... 57
2.4.3. Ý nghĩa pháp lý...................................................................................................................... 58
2.4.4. Ý nghĩa quốc tế....................................................................................................................... 59


Chương 3. THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG THI
HÀNH HÌNH PHẠT TÙ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY..................................................... 61
3.1. Thực trạng quy định pháp luật về bảo đảm quyền con người trong thi
hành hình phạt tù............................................................................................................................ 61
3.1.1. Quy định của pháp luật về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt
tù ở Việt Nam trước khi ban hành Luật Thi hành án hình sự năm 2019.......................61
3.1.2. Quy định của pháp luật hiện hành về bảo đảm quyền con người của phạm
nhân trong thi hành hình phạt tù................................................................................................... 67
3.2. Thực trạng thực thi các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền con
người trong thi hành hình phạt tù........................................................................................... 94
3.2.1. Thực trạng việc thực hiện các quyền con người trong thi hành hình phạt tù . 95

3.2.2. Thực trạng hệ thống tổ chức và đội ngũ cán bộ thi hành hình phạt tù............113
3.2.3. Thực trạng thực hiện chính sách đặc xá tha tù trước thời hạn, giảm thời hạn
chấp hành án, tha tù trước thời hạn có điều kiện................................................................. 115
3.2.4. Thực trạng kiểm tra, giám sát bảo đảm quyền con người trong thi hành hình
phạt tù................................................................................................................................................... 118

3.3. Đánh giá và nhận xét........................................................................................................... 120
Chương 4. QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI
TRONG THI HÀNH HÌNH PHẠT TÙ Ở VIỆT NAM.............................................. 128
4.1. Quan điểm về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở Việt
Nam...................................................................................................................................................... 128
4.1.1. Bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù cần qn triệt chính
sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước Việt Nam về quyền con người...............128
4.1.2. Bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù phải phù hợp với các
yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền................................................................................ 129
4.1.3. Bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù phải bảo đảm được tính
đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật và phù hợp với các cam kết quốc tế về
quyền con người............................................................................................................................... 130
4.1.4. Bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù phải phù hợp với điều
kiện thực tiễn của Việt Nam......................................................................................................... 130


4.2. Giải pháp bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở Việt
Nam...................................................................................................................................................... 130
4.2.1. Tăng cường các hoạt động để nâng cao nhận thức về bảo đảm quyền con
người trong thi hành hình phạt tù.............................................................................................. 133
4.2.2. Triển khai thực hiện Luật Thi hành án hình sự năm 2019 và bổ sung, hoàn
thiện một số quy định pháp luật về thi hành hình phạt tù................................................. 133
4.2.3. Tổ chức thực hiện bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù....142
KẾT LUẬN....................................................................................................................................... 149
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................ 151
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Thống kê chế độ thăm gặp thân nhân, liên lạc bằng điện thoại của

phạm nhân trong trại giam thuộc Bộ Công an (từ năm 2010 - 2018).....109
Bảng 3.2. Trình độ nghiệp vụ của cán bộ chiến sĩ công tác tại các trại giam
thuộc Bộ Công an (giai đoạn 2010 - 2018)....................................................... 113
Bảng 3.3. Thống kê thâm niên của cán bộ chiến sĩ công tác tại các trại giam
thuộc Bộ Công an (giai đoạn 2010 - 2018)....................................................... 114
Bảng 3.4. Thống kê về xét giảm thời gian chấp hành án phạt tù, đặc xá tại các
trại giam thuộc Bộ Công an (giai đoạn 2010 - 2018).................................... 116
Bảng 3.5. Thống kê hoạt động kiểm sát thi hành án hình sự của Viện kiểm sát
nhân dân tối cao (giai đoạn 2015 - 2018)........................................................... 119

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Tiêu chuẩn ăn hàng tháng theo quy định của Luật Thi hành án
hình sự năm 2019

99

Biểu đồ 3.2. Mức độ thực hiện chế độ ăn uống hàng tháng của phạm nhân ở trại
giam 99
Biểu đồ 3.3 Mức độ đáp ứng về yêu cầu kiến thức pháp luật cho phạm nhân
qua hoạt động tuyên truyền, giáo dục pháp luật tại trại giam Xuân
Hà, Hà Tĩnh.............................................................................................................. 103
Biểu đồ 3.4. Mức độ thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo của phạm nhân ở trại giam
................................................................................................................................................................. 112


BCA
BLHS
BLTTHS
BQP
NXB

QCN
THAHS
THHPT
VKS
XHCN


MỞ ĐẦU
1.

Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

Quyền con người và bảo đảm quyền con người đã và đang là mối quan tâm
hàng đầu của cộng đồng quốc tế cũng như của mỗi quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Bảo đảm quyền con người thể hiện quan điểm chung của các Nhà nước hiện đại về
xây dựng và phát triển, trong đó lấy con người và quyền con người là trung tâm.
Cũng theo quan điểm phổ biến của các quốc gia trong việc bảo đảm quyền con người,
cần chú ý đặc biệt đến những nhóm dễ gặp rủi ro, trong đó có đối tượng là các phạm
nhân đang chấp hành án tại trại giam.
Ở

Việt Nam, các quyền con người từ lâu đã được ghi nhận trong cương lĩnh

chính trị, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, và được thể chế hoá trong
pháp luật của Nhà nước. Phù hợp với đường lối, chính sách của Đảng, Việt Nam đã
tích cực tham gia các điều ước quốc tế về quyền con người của Liên Hợp Quốc, trong
đó bao gồm các Công ước về bảo vệ quyền con người của phạm nhân như Công ước
quốc tế về các quyền dân sự, chính trị năm 1966; Cơng ước quốc tế về các quyền
kinh tế, văn hóa, xã hội năm 1966; Cơng ước chống tra tấn, đối xử vô nhân đạo và hạ
nhục con người năm 1985… Các quy định có liên quan đến việc bảo vệ quyền con

người của phạm nhân trong các cơng ước này đã được nội luật hố vào các quy định
của Hiến pháp năm 2013, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Bộ luật Hình sự năm
2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017) và đặc biệt là Luật Thi hành án hình sự năm 2019.
Nhìn chung, trong các văn bản pháp luật này của Việt Nam, các tiêu chuẩn quốc tế về
quyền con người của phạm nhân đã được ghi nhận một cách khá đầy đủ và cụ thể, thể
hiện sự nỗ lực của Việt Nam trong việc nội luật hóa các tiêu chuẩn quốc tế về quyền
con người vào hệ thống pháp luật quốc gia.
Tuy nhiên, một số nội dung về quyền và cơ chế bảo đảm quyền của phạm nhân
trong pháp luật Việt Nam hiện nay vẫn còn chưa đầy đủ hoặc chưa thực sự phù hợp
với các tiêu chuẩn pháp luật quốc tế về quyền con người mà Việt Nam ký kết, tham
gia. Hệ thống văn bản pháp luật trong lĩnh vực này còn chồng chéo và thiếu các văn
bản hướng dẫn để thực hiện thống nhất. Chính vì vậy, việc bảo đảm một số quyền của
phạm nhân trong thi hành hình phạt tù cịn gặp khó khăn. Cơng tác quản lý, giam,
giữ, giáo dục phạm nhân ở một số trại giam chưa thực sự chặt chẽ; chế độ ăn, mặc, ở,
sinh hoạt, chế độ thông tin, liên lạc của phạm nhân ở một số nơi chưa thực sự được
bảo đảm… Những tồn tại, bất cập này đã ảnh hưởng không tốt đến chất lượng và hiệu
1


quả cơng tác giáo dục, cải tạo phạm nhân, vì vậy, cần phải tìm giải pháp khắc phục
những hạn chế nêu trên. Điều này là bởi bảo đảm quyền con người là một trong
những mục tiêu và tiêu chí cơ bản với việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam. Thêm vào đó, trong bối cảnh hội nhập quốc tế của Việt Nam
ngày càng sâu rộng thì vấn đề bảo đảm quyền con người nói chung, bảo đảm quyền
con người trong thi hành hình phạt tù nói riêng càng được dư luận quốc tế và trong
nước chú ý, giám sát. Bất kỳ vi phạm nào về quyền của phạm nhân, dù có nguyên
nhân khách quan hay chủ quan, xuất phát từ bất cập của chính sách, pháp luật hay sự
hạn chế trong tổ chức thực thi, đều có thể dẫn tới sự chỉ trích của dư luận trong và
ngoài nước, làm ảnh hưởng và tổn hại đến hình ảnh, uy tín của Nhà nước trên các
diễn đàn quốc tế, và thậm chí ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình hội nhập quốc tế của

Việt Nam.
Vấn đề bảo đảm quyền con người của phạm nhân đã được nghiên cứu nhiều
trên thế giới, nhưng vẫn cịn ít được tìm hiểu ở Việt Nam. Mặc dù đã có một số cơng
trình khoa học về bảo đảm quyền con người của phạm nhân được công bố, song chủ
yếu dưới dạng bài viết, luận văn hay đề tài khoa học cấp cơ sở hay cấp bộ. Thêm vào
đó, hầu hết những cơng trình nghiên cứu đã nêu đều thực hiện trước Hiến pháp 2013,
Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm
2017) và Luật Thi hành án hình sự năm 2019 - là những văn bản nền tảng trong lĩnh
vực này ở Việt Nam. Nói cách khác, hiện chưa có nghiên cứu nào chuyên sâu, toàn
diện và cập nhật về bảo đảm quyền con người của phạm nhân trong thi hành hình
phạt tù ở Việt Nam.
Từ những phân tích nêu trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “Bảo đảm quyền con
người trong thi hành hình phạt tù ở Việt Nam” để thực hiện Luận án Tiến sĩ luật
học, với mục đích góp phần tăng cường bảo đảm quyền con người trong thi hành hình
phạt tù trước yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập
quốc tế ở Việt Nam hiện nay.
2.

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích, làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực trạng bảo đảm
quyền con người trong thi hành hình phạt tù, mục đích nghiên cứu của luận án là đề
xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và tăng cường bảo đảm quyền con
người trong thi hành hình phạt tù ở Việt Nam.

2


2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện được mục đích trên, luận án có nhiệm vụ chủ yếu sau đây:
Một là, tổng hợp tình hình nghiên cứu trong nước và ngoài nước liên quan đến
bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù, từ đó rút ra những vấn đề cần
tiếp tục nghiên cứu làm rõ trong luận án.
Hai là, nghiên cứu những vấn đề lý luận nhằm xây dựng khái niệm quyền con
người trong thi hành hình phạt tù, khái niệm bảo đảm quyền con người trong thi hành
hình phạt tù, nội dung bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù, cơ chế
bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù.
Ba là, phân tích các quy định, khảo sát thực trạng thực hiện các quy định pháp
luật về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở Việt Nam, nêu những
kết quả đạt được, đánh giá và chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên nhân chủ yếu.
Bốn là, đề xuất các quan điểm và giải pháp bảo đảm quyền con người trong thi
hành hình phạt tù ở Việt Nam hiện nay.
3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp
luật về bảo đảm quyền con người trong tổ chức, thi hành hình phạt tù ở Việt Nam đối
với người đang chấp hành hình phạt tù (phạm nhân) trong các trại giam thuộc Bộ
Cơng an. Cụ thể hơn, đó là những quy định của pháp luật về quyền con người mà
phạm nhân được hưởng trong quá trình chấp hành hình phạt tù ở trại giam và các hoạt
động mà các cơ quan trại giam thực hiện để các quyền con người của phạm nhân
được thực hiện trong quá trình chấp hành án.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Có nhiều hình thức bảo đảm quyền con người, tuy nhiên trong
khuôn khổ của luận án tiến sĩ luật học, luận án giới hạn nghiên cứu lý luận về bảo đảm
pháp lý về quyền con người trong thi hành hình phạt tù. Nghiên cứu thực tiễn quy định
pháp luật, có nghiên cứu số liệu tổng quát về thực trạng thực hiện các quy định của pháp

luật Việt Nam hiện hành về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù.

Luận án tiếp cận đối tượng nghiên cứu là phạm nhân - người chấp hành hình
phạt tù trong các trại giam thuộc Bộ Cơng an. Vì giới hạn đối tượng nên đề tài không
nghiên cứu đối với các đối tượng phạm nhân phạm các tội xâm phạm an ninh quốc

3


gia, phạm nhân đang chấp hành án tại các nhà tạm giữ, trại tạm giam (thuộc Bộ Công
an, Bộ Quốc phịng, Cơng an cấp tỉnh) và trại giam thuộc Bộ Quốc phịng.
Về khơng gian: Luận án tập trung khảo sát thực trạng thực hiện các quy định
của pháp luật Việt Nam hiện hành về bảo đảm quyền con người của phạm nhân trong
các trại giam thuộc Bộ Công an, trong đó tác giả có khảo sát và lựa chọn để nghiên
cứu tập trung ở một số Trại giam lớn, điển hình.
Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu đề tài trong khoảng thời gian từ
năm 2010 đến năm 2018.
4.

Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Phương pháp luận
Đề tài luận án được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện
chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm
của Đảng và Nhà nước ta về cải cách tư pháp trong lĩnh vực hình sự, tố tụng hình sự
và thi hành án hình sự về bảo đảm quyền con người. Trên cơ sở hướng tiếp cận của
Luận án là tiếp cận từ góc độ quyền con người là chính, coi trọng, tơn trọng, bảo đảm
quyền con người và tiếp cận từ góc độ pháp luật thực định là pháp luật hình sự, pháp
luật tố tụng hình sự, pháp luật thi hành án hình sự, cho nên, đề tài luận án sẽ được
thực hiện dựa trên nội dung của những học thuyết về quyền con người và những học

thuyết về hình phạt và thi hành hình phạt.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện nghiên cứu đề tài, Luận án cũng sử dụng nhiều phương pháp
nghiên cứu truyền thống, cụ thể là các phương pháp sau:
-

Phương pháp phân tích: được sử dụng để phân tích cũng như luận giải những

vấn đề lý luận, thực trạng quy định pháp luật về đảm bảo quyền con người trong thi
hành hình phạt tù, lập luận về các giải pháp tăng cường bảo đảm quyền con người
trong thi hành hình phạt tù tại Chương 2, Chương 3, Chương 4 của luận án.
-

Phương pháp hệ thống: Được sử dụng ở nhiều giai đoạn khác nhau trong

quá trình triển khai nghiên cứu luận án. Ở bước đầu, được sử dụng để hệ thống hoá
các tài liệu, cơng trình, bài viết để tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề
tiếp tục nghiên cứu trong luận án tại Chương 1. Trong giai đoạn triển khai nghiên
cứu, phương pháp này được sử dụng để hệ thống hoá những hiểu biết, tri thức lý luận
liên quan đến bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở Chương 2,
Chương 3 và Chương 4.

4


-

Phương pháp tổng hợp: Được sử dụng nhằm mục đích thực hiện các mục

đích thu thập và xử lý một cách hợp lý, có hiệu quả các số liệu thực tiễn có liên quan

có ý nghĩa phục vụ luận giải và làm sáng tỏ các nội dung nghiên cứu của luận án tại
Chương 3.
-

Phương pháp lịch sử: Được sử dụng để tìm hiểu quy định của pháp luật và

quá trình sửa đổi bổ sung pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam về bảo đảm quyền
con người của phạm nhân qua các thời kỳ. Tác giả vận dụng khi nghiên cứu các quan
điểm, học thuyết tại Chương 3.
-

Phương pháp so sánh: Được dùng để so sánh những sự thay đổi về quan

điểm, nhận thức, tư duy về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù qua
từng giai đoạn, từng văn bản pháp lý hình sự, tố tụng hình sự và thi hành án hình sự
nhằm phục vụ những mục đích cụ thể của luận án. Phương pháp này được sử dụng để
so sánh tại Chương 2 và 3 của luận án.
-

Phương pháp thống kê: Được sử dụng trong việc thống kê số liệu, làm rõ

thực tiễn bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù tại Chương 2 và 3 của
luận án.
-

Phương pháp nghiên cứu điển hình: Được sử dụng khi nghiên cứu một số

quan điểm, học thuyết điển hình về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình
phạt tù tại Chương 2, nghiên cứu điển hình một số trại giam thuộc quản lý của Bộ
Công an.

-

Phương pháp điều tra xã hội học: Được sử dụng thông qua việc xây dựng

phiếu điều tra, bảng hỏi để lấy ý kiến phục vụ cho quá trình nghiên cứu luận án.
Phương pháp này có ý nghĩa dự báo khoa học, nhằm dự báo về các xu hướng phát
triển về quyền và các yêu cầu về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt
tù ở Việt Nam trong tương lai gần.
-

Phương pháp chuyên gia: Được dùng để đánh giá bảo đảm quyền con người

trong thi hành hình phạt tù tại Chương 2, các giải pháp tại Chương 4 luận án.
Bên cạnh đó, luận án cịn sử dụng một số phương pháp tiếp cận đa ngành và liên
ngành luật học, nghiên cứu khác của pháp luật về quyền con người và pháp luật thi hành
án hình sự, bao gồm: Phương pháp quy nạp và diễn dịch, phương pháp mơ tả, đồng thời
cịn sử dụng các phương pháp khác như: Phương pháp nghiên cứu văn bản, số liệu, các
cơng trình nghiên cứu có liên quan, phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, phương
pháp phân tích tài liệu, phương pháp phỏng vấn, phương pháp quan

5


sát... để chọn lọc tri thức khoa học và kinh nghiệm ở trong và ngồi nước.
5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
Đây là cơng trình ở cấp độ luận án tiến sĩ tiếp cận hệ thống và nghiên cứu toàn
diện vấn đề bảo đảm quyền con người của phạm nhân trong hoạt động thi hành hình
phạt tù. Luận án có những đóng góp mới như sau:
Thứ nhất, Luận án xây dựng hệ thống lý luận về bảo đảm pháp lý về quyền
con người trong thi hành hình phạt tù như: Khái niệm quyền con người trong thi hành

hình phạt tù, khái niệm bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù, nội
dung bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù, cơ chế bảo đảm quyền
con người trong thi hành hình phạt tù.
Thứ hai, Luận án đánh giá mức độ bảo đảm quyền con người trong thi hành
hình phạt tù qua các quy định pháp luật hiện hành, có so sánh đối chiếu mức độ tương
thích của quy định pháp luật Việt Nam với các chuẩn mực pháp lý quốc tế và pháp
luật của một số quốc gia. Bên cạnh đó, Luận án cũng đánh giá thực tiễn thực hiện
việc bảo đảm quyền con người của phạm nhân trong hoạt động thi hành hình phạt tù
ở Việt Nam qua việc phân tích các số liệu tổng quát, chỉ ra những kết quả tích cực,
những hạn chế, vướng mắc và nguyên nhân của thực trạng bảo đảm quyền con người
trong thi hành hình phạt tù.
Thứ ba, Luận án đề xuất hệ thống các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng bảo
đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù như giải pháp tăng cường các hoạt
động để nâng cao nhận thức về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù,
đặc biệt là đối với phạm nhân và đội ngũ cán bộ quản lý trại giam; triển khai và thực
hiện Luật Thi hành án hình sự năm năm 2019 và bổ sung, hoàn thiện các quy định
pháp luật về thi hành hình phạt tù; đề xuất một số giải pháp khác để nâng cao hiệu
quả thực hiện việc bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở Việt Nam.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Về mặt lý luận, Luận án là một công trình khoa học chuyên sâu đầu tiên,
nghiên cứu một cách toàn diện về quyền con người và đảm bảo quyền con người, góp
phần nhận thức sâu sắc hơn và thống nhất hơn vào việc luận giải các cơ sở lý luận về
bảo đảm quyền con người vừa có tính đặc thù phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội,
chính trị của Việt Nam, vừa phù hợp với các tiêu chí pháp lý quốc tế về quyền con
người, đặc biệt là những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền con người trong thi hành
hình phạt tù. Kết quả nghiên cứu của Luận án góp phần hồn thiện lý luận về quyền

6

con người và bảo đảm quyền con người trong thực tiễn xã hội nói chung và lý luận về
bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở Trại giam nói riêng.
Về mặt thực tiễn, Luận án có những ý nghĩa nhất định trong hoạt động thực
tiễn thi hành hình phạt tù. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể tham khảo trong q
trình hồn thiện pháp luật thi hành hình phạt tù nói chung; hồn thiện vấn đề bảo đảm
quyền con người của phạm nhân trong thi hành hình phạt tù nói riêng đáp ứng được
u cầu thực tiễn đấu tranh và phòng chống tội phạm phù hợp với nhiệm vụ mà Đảng
và nhà nước đề ra; đồng thời củng cố niềm tin của nhân dân đối với cơ quan bảo vệ
pháp luật, khuyến khích sự tham gia tích cực của xã hội và cơng dân vào cuộc đấu
tranh phòng ngừa và chống tội phạm.
Luận án có thể làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy các mơn
học có liên quan đến quyền con người và bảo đảm quyền con người trong thi hành án
hình sự nói chung và trong thi hành hình phạt tù nói riêng. Đồng thời, Luận án cịn có
thể được sử dụng làm tài liệu để cán bộ thực tiễn nghiên cứu, sử dụng trong quá trình
thực hiện các hoạt động bảo đảm quyền con người cho phạm nhân ở Trại giam có
hiệu quả.
7. Kết cấu luận án
Ngồi phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, và phần phụ
lục, nội dung luận án được kết cấu gồm 04 chương, cụ thể như sau:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án.
Chương 2: Những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền con người trong thi hành
hình phạt tù.
Chương 3: Thực trạng bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở
Việt Nam hiện nay.
Chương 4: Quan điểm, giải pháp bảo đảm quyền con người trong thi hành
hình phạt tù ở Việt Nam.

7

Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước
Nhiều cơng trình nghiên cứu đề cập đến bảo đảm quyền con người nói chung
và bảo đảm quyền con người tư pháp hình sự nói riêng là nguồn tài liệu tham khảo
hữu ích giúp tác giả có cơ sở để kế thừa và phát triển nghiên cứu sâu sắc thêm về bảo
đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở Việt Nam hiện nay. Nhằm phục
vụ cho việc nghiên cứu chủ đề luận án, tác giả tìm hiểu những quan điểm nghiên cứu
chính của một số cơng trình có liên quan trực tiếp tới các nội dung thuộc phạm vi bàn
luận của đề tài luận án. Có thể chỉ ra các nhóm cơng trình khoa học dưới đây:
1.1.1.1. Nhóm cơng trình nghiên cứu lý luận về bảo đảm quyền con người
trong thi hành hình phạt tù
Thứ nhất, nhóm cơng trình nghiên cứu lý luận về quyền con người và quyền
con người trong thi hành hình phạt tù
Quyền con người là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học, đặc biệt
trong những năm gần đây, vấn đề bảo vệ quyền con người luôn là vấn đề nóng được
cả thế giới quan tâm. Mặc dù với các hướng tiếp cận và cách phân tích khác nhau
nhưng hệ thống lý thuyết về quyền con người đã hình thành các định nghĩa về quyền
con người, nội dung, bản chất, sự hình thành quyền con người, mối quan hệ giữa
quyền con người và quyền công dân. Các cơng trình nghiên cứu tiêu biểu có thể kể
đến là: Giáo trình Quyền con người do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, NXB. Khoa
học Xã hội, năm 2015; Sách Giáo dục quyền con người - Những vấn đề lý luận và
thực tiễn do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, NXB. Khoa học Xã hội, năm 2010.
Sách chuyên khảo“Hỏi đáp về quyền con người” của Trung tâm nghiên cứu Quyền
con người - Quyền công dân thuộc Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội phát hành
nhằm giúp người đọc dễ dàng tiếp cận với những nội dung cốt lõi của vấn đề quyền
con người... Theo đó, quyền con người được hiểu là những quyền tự nhiên được pháp
luật ghi nhận bằng những văn bản pháp lý cụ thể. Thông qua pháp luật, quyền con

người trở thành những quy tắc xử sự chung, có hiệu lực bắt buộc với tất cả các chủ
thể trong xã hội và ràng buộc trách nhiệm của các chủ thể liên quan trong việc thực
8


hiện và bảo đảm. Xuất phát từ kết quả của các cơng trình nghiên cứu trên, tác giả đã
định hướng cho việc nghiên cứu của mình trên cơ sở khái quát về quyền con người
trong mối liên hệ giữa luật nhân quyền quốc tế và pháp luật quốc gia của Việt Nam.
Việc tiếp cận dựa trên cơ sở hình thành của lịch sử về quyền con người để khẳng
định, các quyền con người được sinh ra là tự nhiên, bẩm sinh và Nhà nước ghi nhận
lại, bảo đảm thực hiện trong các điều kiện, hoàn cảnh của từng quốc gia.
Khái niệm về quyền con người trong thi hành hình phạt tù cho đến nay chỉ
được đề cập một cách gián tiếp, chưa có một nghiên cứu nào đưa ra khái niệm này
một cách trực tiếp, rõ ràng. Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam (NXB. Đại học
Quốc gia Hà Nội, 2014) do PGS.TS. Nguyễn Ngọc Chí chủ biên có đề cập đến khái
niệm quyền con người trong tố tụng hình sự. Theo tác giả “Quyền con người trong tố
tụng hình sự là tổng hợp các quyền thuộc nhóm quyền dân sự, chính trị nhằm mục
đích khẳng định việc bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tơn trọng danh dự, nhân phẩm của
con người trong mọi hoàn cảnh cũng như bảo đảm việc xét xử cơng bằng với một tịa
án độc lập, khách quan đối với những người yếu thế (người bị tạm giữ, bị can, bị
cáo, người bị kết án và những người tham gia tố tụng khác) khỏi sự tùy tiện và lạm
quyền của các cơ quan và nhân viên nhà nước trong các hoạt động tố tụng hình sự”
[21, tr.43]. Tuy nhiên, cách tiếp cận ở đây chỉ đề cập đến quyền con người trong thi
hành án một cách gián tiếp vì thi hành án hình sự được coi là một khâu trong quá
trình tố tụng và trong định nghĩa đó có nhắc đến cụm từ người bị kết án. Người bị kết
án trong trường hợp này được biết đến với tư cách là đối tượng của quyền con người
trong tố tụng hình sự, chứ khơng phản ánh với tư cách là đối tượng của quyền con
người trong thi hành án hình sự. Vì người bị kết án có thể chưa phải là người chấp
hành án nếu như bản án chưa có hiệu lực pháp luật và chưa được đưa ra thi hành trên
thực tế.

Khi tìm hiểu trực tiếp về thi hành hình phạt tù, khái niệm quyền con người
trong thi hành hình phạt tù được đề cập phần lớn với tư cách quyền của phạm nhân
trong việc chấp hành bản án, quyết định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Đề tài
nghiên cứu “Bảo vệ các quyền con người của phạm nhân tại Việt Nam” của TS.
Nguyễn Khắc Hải đã chỉ ra rằng: “Quyền của phạm nhân là những nhu cầu, lợi ích
tự nhiên, vốn có cần phải đảm bảo của phạm nhân trong tổ chức, thực hiện án phạt
tù và phải được thể hiện trong các quy định của pháp luật thi hành án hình sự” [37,

9


tr.15]. Đây được coi là một khái niệm khá trực diện về quyền của phạm nhân, giúp
cho tác giả có cơ sở để tiếp cận được khái niệm quyền con người trong thi hành hình
phạt tù.
Tuy nhiên theo tác giả, để hiểu rõ nội hàm của khái niệm này, cần xuất phát từ
việc phân tích bản chất của hoạt động thi hành hình phạt tù. Việc tham khảo các cơng
trình liên quan đến hoạt động thi hành hình phạt tù này được xem là quan trọng và
cần thiết. Sách chuyên khảo “Một số vấn đề thi hành án hình sự” của TS. Trần
Quang Tiệp đã nêu rất rõ về khái niệm và các nhận thức chung về hoạt động thi hành
án. Trong 6 chương của cuốn sách, tác giả đã trình bày một cách có hệ thống các quy
định của pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam. Từ đó đưa ra những phân tích, đánh
giá nhằm góp phần xây dựng nhận thức đúng, khoa học về thi hành án hình sự như
khái niệm, nhiệm vụ, nguyên tắc thi hành án hình sự, cơ quan thi hành án hình sự, địa
vị pháp lý của người bị kết án, trình tự thủ tục thi hành các loại hình phạt, việc chấp
hành hình phạt, giảm thời hạn chấp hành hình phạt, xóa án tích… [97]. Đây là cuốn
sách chứa đựng nhiều tri thức khoa học về thi hành án hình sự, trong đó có những nội
dung đề cập đến thi hành án phạt tù được NCS kế thừa trong Luận án.
Sách chuyên khảo “Những vấn đề lý luận cơ bản về thi hành án phạt tù ở Việt
Nam”, do GS.TS Đường Minh Giới chủ biên là cuốn sách có phạm vi nghiên cứu
rộng, bao gồm các vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn của thi hành án phạt tù. Cuốn

sách được kết cấu với các chương gồm: Những vấn đề lý luận cơ bản về thi hành án
phạt tù; Quản lý nhà nước về thi hành án phạt tù; Quản lý, giam giữ phạm nhân; Giáo
dục phạm nhân; Dạy nghề và tổ chức cho phạm nhân lao động; Một số vấn đề về tạm
giữ, tạm giam. Điểm nổi bật của cuốn sách này là đã phân tích chuyên sâu, có hệ
thống các vấn đề lý luận của thi hành hình phạt tù [35]. Đây được xem là tài liệu tham
khảo rất quan trọng trong việc nghiên cứu lý luận về quyền và bảo đảm quyền con
người của người chấp hành hình phạt tù trong thi hành án hình sự.
Ngồi ra, có rất nhiều các cơng trình nghiên cứu chuyên sâu về thi hành án
hình sự, nhất là thi hành hình phạt tù với hướng nghiên cứu tổng quan, sâu sắc về
những vấn đề lý luận. Các cơng trình có hướng nghiên cứu khác nhau nhưng trực tiếp
hay gián tiếp cũng đã đề cập đến vấn đề lý luận chung về thi hành hình phạt tù, quyền
con người của phạm nhân, bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù..., có
thể liệt kê như sách chun khảo “Pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam - Những

10


vấn đề lý luận và thực tiễn” của PGS.TS Võ Khánh Vinh, Nguyễn Mạnh Kháng đồng
chủ biên; Sách chuyên khảo “Hoàn thiện quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành
án hình sự ở Việt Nam” của TS.Vũ Trọng Hách; Sách tham khảo “Bình luận khoa
học Luật Thi hành án hình sự và các quy định mới nhất về thi hành án hình sự” của
TS.Trần Minh Hưởng; Sách “Thi hành án phạt tù từ thực tiễn đến khoa học giáo
dục” của PGS.TS. Nguyễn Hữu Duyện. Đây là những cơng trình có giá trị tham khảo
cao và rất cần thiết trong việc hỗ trợ NCS xây dựng khái niệm quyền con người trong
thi hành hình phạt tù.
Thứ hai, nhóm cơng trình nghiên cứu về khái niệm bảo đảm quyền con người
trong thi hành hình phạt tù
Về các cơng trình liên quan đến bảo đảm quyền con người nói chung, qua tìm
hiểu cho thấy số lượng các cơng trình này chưa nhiều, chủ yếu là các sách tham khảo
và các bài viết tạp chí. Có thể kể đến một số cơng trình như: Sách chuyên khảo “Cơ

chế bảo đảm và bảo vệ quyền con người” do GS.TS Võ Khánh Vinh chủ biên, Giáo
trình “Lý luận và pháp luật về quyền con người” do tác giả Nguyễn Đăng Dung, Vũ
Công Giao, Lã Khánh Tùng đồng chủ biên. Các cơng trình đã đưa ra những nhận thức
chung về bảo đảm quyền con người, các điều kiện ảnh hưởng đến bảo đảm quyền con
người, cơ chế quốc gia và cơ chế quốc tế bảo vệ quyền con người. Đồng thời còn
khẳng định nghĩa vụ quốc gia trong việc ghi nhận, tôn trọng, bảo vệ thực thi quyền
con người theo quy định của luật nhân quyền quốc tế. Các nghiên cứu này được xem
là nguồn tài liệu quý báu, cung cấp cho NCS sự hiểu biết một cách có hệ thống, dễ
hiểu và dễ tiếp thu về bảo đảm quyền con người. Từ đó giúp NCS có thể định hướng
được nội dung lý luận trong nghiên cứu của mình.
Nội dung về bảo đảm quyền con người cịn được đề cập trong cuốn “Giáo
trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam” do PGS.TS. Nguyễn Ngọc Chí chủ biên với tinh
thần đổi mới trong Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư
pháp. Thể hiện sự phát triển của khoa học pháp lý tố tụng hình sự những năm gần
đây, nhất là vấn đề đảm bảo quyền con người trong tố tụng hình sự. Các tác giả đã
nhận thức rõ tầm quan trọng của việc đảm bảo quyền con người và đưa vấn đề này
vào từng chương và dành hẳn một chương đề cập đến những vấn đề có tính khái qt
về quyền con người, đảm bảo quyền con người trong tố tụng hình sự. Giáo trình là tài
liệu tham khảo hữu ích cho tác giả trong phần nội dung lý luận của mình.

11


Luận án Tiến sĩ luật học với đề tài “Tòa án trong việc bảo đảm thực hiện
quyền con người ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Chu Thị Ngọc là một trong những
tài liệu tham khảo hữu ích. Luận án đã bổ sung hệ thống lý luận, từ đó đưa ra khái
niệm bảo đảm quyền con người, các đặc trưng cơ bản của bảo đảm quyền con người.
Với việc nghiên cứu làm sáng tỏ các đặc điểm về chủ thể, đối tượng, phạm vi đảm
bảo quyền con người, Luận án này đã xây dựng nên khái niệm công cụ bảo đảm
quyền con người dựa trên 3 trục chính: Ghi nhận, thực hiện và bảo vệ quyền con

người. Dựa vào ba trục chính này, tác giả luận án cũng xây dựng được khái niệm bảo
đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù trong nghiên cứu của mình. Theo
đó, bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù có thể nhận thức bao hàm
các nội dung: Xây dựng, thực hiện các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền con
người; thực thi các quy định pháp luật về bảo đảm quyền con người; xây dựng cơ chế
kiểm tra, giám sát việc thực thi quyền con người. Dựa trên các trục chính này, là cơ
sở để tác giả tiếp tục phân tích thực trạng bảo đảm quyền con người được thể hiện tại
chương 3 của luận án.
Luận án Tiến sĩ luật học “Bảo đảm quyền con người trong pháp luật phong
kiến Việt Nam)” của tác giả Ngô Thị Thu Hoài, Học viện Khoa học xã hội, Viện hàn
lâm khoa học Việt Nam, năm 2019. Mặc dù có phạm vi nghiên cứu khác với phạm vi
đề tài luận án đó là triển khai nghiên cứu trên phạm vi không gian lãnh thổ của Nhà
nước phong kiến Đại Việt. Tuy nhiên, luận án đã hệ thống hóa một cách rõ ràng các
quan điểm khoa học về mối quan hệ giữa con người và bảo đảm pháp lý về quyền con
người, xây dựng các khái niệm bảo đảm pháp lý về quyền con người “Bảo đảm pháp
lý về quyền con người là việc pháp luật tạo ra các điều kiện, môi trường thuận lợi để
quyền con người chắc chắn thực hiện được thông qua cách thức pháp luật ghi nhận
quyền con người, bảo vệ và hỗ trợ thực hiện các quyền đó trong thực tế”[43, tr.30].
Để đưa ra được khái niệm này, tác giả đã tập trung phân tích, làm rõ nội hàm của khái
niệm bảo đảm pháp lý về quyền con người, bao gồm các nội dung cơ bản: Bảo đảm
quyền con người bằng thể chế hóa các quyền con người thành các quyền pháp lý; bảo
đảm pháp lý về quyền con người bao hàm trong đó việc bảo vệ các quyền con người
đã được pháp luật ghi nhận; bảo đảm bằng cách thức hỗ trợ thực hiện quyền con
người. Từ những kết quả nghiên cứu của cơng trình này, NCS tham khảo và vận dụng
cho nội dung xây dựng khái niệm bảo đảm quyền con người trong lĩnh vực thi hành

12


hình phạt tù liên quan đến đề tài của mình.

Bài viết đăng trên Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội của tác giả
Phạm Hồng Thái, Nguyễn Thị Thu Hương về “Bảo đảm quyền con người, quyền
công dân trong pháp luật hành chính Việt Nam (Một số vấn đề có tính phương pháp
luận, định hướng nghiên cứu)” cũng đã đề cập đến các khái niệm có liên quan về bảo
đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù. Bài viết nêu ra khái niệm bảo đảm
quyền, theo đó: “Bảo đảm quyền con người được hiểu là việc tạo ra các tiền đề, điều
kiện về kinh tế, xã hội, pháp lý và tổ chức để cá nhân thực hiện được các quyền, tự
do, lợi ích chính đáng của họ được pháp luật ghi nhận” [92]. Đây là khái niệm có giá
trị tham khảo để tác giả có thể vận dụng đưa ra khái niệm bảo đảm quyền con người
trong thi hành hình phạt tù ở nghiên cứu của mình.
Thứ ba, nhóm cơng trình nghiên cứu về vấn đề nội dung bảo đảm quyền con
người trong thi hành hình phạt tù
Một trong những tài liệu không thể không nhắc đến khi tìm hiểu về nội dung
bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù đó là cuốn sách “Giới thiệu các
văn kiện quốc tế về quyền con người” của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Đây
là cuốn sách tham khảo hữu ích, biên dịch tất cả các văn kiện quốc tế về nhân quyền
và cấu trúc theo đúng danh mục của Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc về nhân
quyền. Việc tìm hiểu nội dung các văn kiện trên giúp tác giả luận án có thể nghiên
cứu các tiêu chí pháp lý quốc tế về các quyền con người được ghi nhận. Từ đó phân
chia quyền con người trong thi hành hình phạt tù thành các nhóm quyền cơ bản.
Đồng thời, dựa vào đó làm cơ sở so sánh, đối chiếu với quy định pháp luật Việt Nam
về bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở chương thực trạng.
Cuốn sách chuyên khảo “Bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương trong tố tụng hình
sự” do Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người - Quyền công dân và Trung tâm
Nghiên cứu tội phạm học và tư pháp hình sự trực thuộc Khoa Luật - Đại học Quốc
gia Hà Nội phát hành. Tài liệu đã khái quát những tiêu chuẩn pháp lý về quyền con
người trong các hoạt động tố tụng hình sự với đối tượng cụ thể là người bị tạm giữ,
tạm giam hay đang phải chấp hành hình phạt. Từ đó, nhằm hướng dẫn, cung cấp
những công cụ hữu hiệu cho việc bào chữa tại các tịa án hình sự địa phương. Cuốn
sách đã góp một phần quan trọng trong những nỗ lực nhằm đảm bảo tốt hơn quyền

của nhóm người bị giam giữ nói chung và nhóm người dễ bị tổn thương nói riêng

13


trong lĩnh vực tư pháp hình sự.
Sách chuyên khảo “Quyền của người bị hại trong tố tụng hình sự Việt Nam”,
tác giả Đinh Thị Mai, NXB. Khoa học Xã hội, năm 2014. Tác giả tập trung nghiên
cứu quyền của người bị hại thông qua việc khảo sát và lấy số liệu thực tế hoạt động
của các cơ quan tiến hành tố tụng [58]. Mặc dù không nghiên cứu về bảo đảm quyền
con người trong thi hành hình phạt tù, nhưng các quan điểm về quyền con người
trong tư pháp hình sự, cơ chế thực hiện quyền con người, các căn cứ phân loại quyền
của người bị hại trong tố tụng hình sự là những tham khảo hữu ích cho tác giả luận án
trong phân loại và nghiên cứu về quyền và cơ chế bảo đảm quyền của người bị kết án
phạt tù ở Việt Nam hiện nay.
Luận án Tiến sĩ “Quyền của người bị kết án phạt tù ở Việt Nam” của tác giả Lê
Minh Chuẩn, Viện Hàn lâm khoa học Việt Nam, Học viện Khoa học xã hội, năm
2019. Với phạm vi nghiên cứu các quyền của người bị kết án phạt tù đang chấp hành
án tại các cơ sở giam giữ (trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ), bao gồm các quyền
cơ bản về học tập, học nghề quyền được thông tin; quyền được lao động và hưởng
thành quả lao động; quyền ăn, mặc, sinh hoạt tập thể; quyền được xét giảm, hỗn,
miễn hình phạt và những quyền khác theo quy định của pháp luật thi hành án liên
quan đến phạm nhân. Kết quả nghiên cứu của luận án đã làm rõ được những vấn đề
lý luận về quyền của người bị kết án phạt tù trong thi hành án hình sự. Xây dựng
được nội dung khái niệm quyền của người bị kết án phạt tù trong thi hành án hình sự
và nội dung cụ thể của các quyền đó. Đồng thời xây dựng khái niệm và hệ thống về
tổ chức thực hiện bảo đảm quyền của người bị kết án phạt tù ở Việt Nam. Đây là cơng
trình có giá trị tham khảo cao cho nghiên cứu sinh trong việc xây dựng lý luận của đề
tài luận án [25].
Bài viết “Pháp luật quốc tế về nhân quyền trong quản lý trại giam - Thực tiễn

và kinh nghiệm cho Việt Nam” của GS.TS. Đường Minh Giới, đăng trên Tạp chí
Nhân lực Khoa học Xã hội, Chuyên đề số 1 (5/2019). Trong bài viết này, tác giả đã
chỉ ra nội dung cốt lõi trong các văn kiện quốc tế về nhân quyền trong quản lý trại
giam, đó là mọi người bị mất tự do đều được đối xử nhân đạo và tơn trọng đối với
nhân phẩm vốn có của con người, từ đó khái quát các nội dung chủ yếu của các chuẩn
mực của pháp luật quốc tế về nhân quyền trong quản lý trại giam [36].
Bài viết “Quyền của phạm nhân trong thi hành án hình sự” của tác giả

14


Nguyễn Khắc Hải, đăng trên Tạp chí Nhân lực khoa học xã hội số 1 (tháng 5/2019)
cũng đã chỉ rất rõ về các quyền của phạm nhân trong thi hành án hình sự. Theo đó,
tác giả chia quyền phạm nhân thành 6 nhóm: An tồn về thân thể và tơn trọng nhân
phẩm (bao gồm cấm tra tấn, đối xử tàn ác, vô nhân đạo; việc nhập trại và phân loại
trại giam; bảo đảm an toàn, trật tự an ninh); quyền được bảo đảm mức sống tiêu
chuẩn đầy đủ (bao gồm nơi ở, lương thực, thực phẩm và chỗ ở); quyền về y tế; quyền
sử dụng thời gian trong trại giam hữu ích nhất (lao động, giáo dục, văn hóa, tơn giáo,
học nghề, chuẩn bị cho việc tái hòa nhập); quyền liên lạc với bên ngồi, vấn đề giam
kín và biệt giam; quyền khiếu nại [38]. Đây cũng là căn cứ để NCS tham khảo trong
việc chia nhóm các nội dung bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù ở
luận án của mình.
Một trong những tài liệu mang tính nền tảng trong lĩnh vực quyền con người
nói chung và quyền con người của phạm nhân nói riêng là cuốn “Quyền con người Tập hợp những bình luận, khuyến nghị chung của các Ủy ban công ước Liên Hợp
Quốc” do Khoa Luật thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội dịch và xuất bản. Cuốn sách
giúp người đọc thiết lập cơ sở lý luận và các quy định tổng quát về quyền phạm nhân
thông qua việc tập hợp và dịch sáu Công ước chủ chốt của Liên hợp quốc. Một trong
những khẳng định quan trọng của cuốn sách này là, phạm nhân cũng là con người, do
đó quyền con người của đối tượng này phải được đảm bảo và không bị phân biệt đối
xử. Đây cũng là tài liệu tham khảo hữu ích cho NCS khi nghiên cứu về các tiêu chí

pháp lý quốc tế về quyền con người.
Thứ tư, nhóm cơng trình nghiên cứu về cơ chế bảo đảm quyền con người
trong thi hành hình phạt tù
Sách chuyên khảo “Quyền con người trong lĩnh vực tư pháp hình sự” do
PGS.TS Nguyễn Ngọc Chí chủ biên cũng đã chỉ rõ cơ chế bảo đảm quyền con người
trong lĩnh vực tư pháp hình sự được phân chia thành các cấp độ, tầng nấc khác nhau
tạo thành hệ thống cơ chế bảo đảm quyền con người hồn chỉnh. Theo đó, cơ chế này
bao gồm cơ chế toàn cầu (cơ chế quốc tế) và cơ chế nội tại [22, tr.222]. Trong đó, cơ
chế nội tại được hiểu là tổng hợp các điều kiện có tính chất pháp lý bảo đảm cho
quyền con người được thực thi một cách đầy đủ nhất, bao gồm quá trình xây dựng
pháp luật, thực thi pháp luật và kiểm soát thực thi pháp luật về quyền con người trong
lĩnh vực tư pháp hình sự [22, tr.231]. Đây là nội dung tham khảo hữu ích cho NCS

15


khi xác định các nội dung chính trong cơ chế bảo đảm quyền con người có liên quan
đến đề tài của mình.
Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Lại Văn Trình, Trường Đại học Luật thành
phố Hồ Chí Minh năm 2011 với đề tài “Bảo đảm quyền con người của người bị tạm
giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam”. Luận án đã làm rõ thêm một số
vấn đề lý luận về đảm bảo quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong
tố tụng hình sự; hệ thống hóa được các biện pháp đảm bảo; làm rõ được các đặc điểm
chung và những đòi hỏi đặc thù trong việc đảm bảo quyền con người của người bị
tạm giữ, bị can, bị cáo trong các giai đoạn tố tụng khác nhau. Mặc dù đối tượng mà
nghiên cứu hướng đến khác với đối tượng của luận án, tuy nhiên, đây có thể được
xem là một nguồn tham khảo hữu ích cho tác giả luận án trong nghiên cứu về cơ chế
bảo đảm quyền của người bị kết án phạt tù ở Việt Nam hiện nay.
Tác giả đồng tình với các cơ chế bảo đảm quyền con người trong thi hành hình
phạt tù được chỉ ra trong đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường, Trường Đại học Luật

Hà Nội của Chủ nhiệm đề tài Đỗ Thị Phượng (2018), “Bảo đảm quyền con người của
người bị kết án phạt tù tại Việt Nam”. Theo đó, nhóm tác giả chỉ ra bảo đảm quyền
con người của người bị kết án phạt tù là một lĩnh vực bảo đảm pháp lý, bao gồm
nhiều thành tố đặc trưng, các thành tố có mối quan hệ gắn bó, mật thiết với nhau tạo
nên cơ chế bảo đảm quyền con người của người bị kết án phạt tù. Dựa trên các thành
tố được phân tích trong nghiên cứu này, tác giả đã tham khảo và vận dụng để xây
dựng nội dung cơ chế bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù, tập trung
chỉ ra được tám phương thức bảo đảm quyền con người trong thi hành hình phạt tù
trong phạm vi nghiên cứu của mình.
1.1.1.2. Nhóm cơng trình nghiên cứu về thực trạng bảo đảm quyền con người
trong thi hành án phạt tù ở Việt Nam hiện nay
Liên quan đến vấn đề này, có rất nhiều các cơng trình nghiên cứu đã chỉ ra và
phân tích rõ, làm nên bức tranh về thực trạng bảo đảm quyền con người trong thi
hành hình phạt tù, có thể liệt kê một số cơng trình sau:
Đề tài nghiên cứu khoa học “Luật tố tụng hình sự Việt Nam với việc bảo vệ
quyền con người” do TS. Nguyễn Ngọc Chí - Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội
làm chủ nhiệm, năm 2011. Đề tài tập trung nghiên cứu, tiếp thu những quan điểm và
nhất là các tiêu chí về quyền con người trong các văn bản pháp luật quốc tế mà Việt

16