Bài giảng Thống kê y học - Bài 1: Thống kê và vai trò của thống kê trong y học

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>THỐNG KÊ VÀ VAI TRÒ CỦA THỐNG KÊ TRONG Y HỌC</b>
Th ng kê là khoa h c v  vi c thu th p, phân tích và lí gi i s  li u.ố ọ ề ệ ậ ả ố ệ

Nh ng quan sát trên sinh viên đ u xác nh n r ng th ng kê “Th ng kê là m t môn h cữ ề ậ ằ ố ố ộ ọ  
b  sinh viên ghét nh t” ị ấ 1_{. M t nhà th ng kê y h c n i ti ng  cũng ch  có th  t  an  i}_ộ _ố _ọ _{ổ ế} _ỉ _{ể ự} _ủ 

r ng: "sinh viên y khoa có th  khơng thích th ng kê, nh ng n u là bác sĩ, h  s  thích"ằ ể ố ư ế ọ ẽ 2 

T i sao sinh viên y khoa không nh n th c đạ ậ ứ ượ ằc r ng th ng kê là quan tr ng nh  cácố ọ ư  
người th y c a h ? ầ ủ ọ

B i vì trong các tình hu ng đ n gi n, th ng kê có v  nh  khơng c n thi t b i vì chúngở ố ơ ả ố ẻ ư ầ ế ở  
ta có th  hi u rõ mà không c n th ng kê. Nh ng v i ngh  nghi p là bác sĩ hay chuyênể ể ầ ố ư ớ ề ệ  
viên y t  cơng c ng, tình hu ng s  ph c t p h n, th ng kê tr  thành m t công c  thenế ộ ố ẽ ứ ạ ơ ố ở ộ ụ  
ch t. Nh  v y khi nào th ng kê là h u ích và nó có th  làm gì cho b n.ố ư ậ ố ữ ể ạ

<b>1. Những tình huống khơng cần dùng đến thống kê</b>

Hãy nh  l i các th c nghi m đớ ạ ự ệ ược ti n hành t i trế ạ ường ph  thơng? Trong v t lí, cácổ ậ  
h c sinh ghi nh n chu kì dao đ ng c a con l c v i các chi u dài con l c khác nhau vàọ ậ ộ ủ ắ ớ ề ắ  
so sánh k t qu  và nh  v y là đ  đ  có th  k t lu n v  m i liên quan gi a chi u dàiế ả ư ậ ủ ể ể ế ậ ề ố ữ ề  
và chu kì con l c. Th ng kê khơng c n thi t trong trắ ố ầ ế ường h p này.ợ

Trong bài th c t p v  hoá h c, khi th  mi ng kim lo i Natri vào nự ậ ề ọ ả ế ạ ước, ph n  ng sả ứ ẽ 
x y ra mãnh li t. Ph n  ng này có th  đẩ ệ ả ứ ể ược th c hi n l p đi l p l i r t nhi u l n vàự ệ ậ ậ ạ ấ ề ầ  
cho k t qu  h ng đ nh. Chúng ta có th  rút ra k t lu n là kim lo i Natri ph n  ngế ả ằ ị ể ế ậ ạ ả ứ  
m nh và t c th i v i nạ ứ ờ ớ ước mà không c n ph i vi n d n th ng kê.ầ ả ệ ẫ ố

Đi u này cũng tề ương t  trong cu c s ng hàng ngày: n u b n s  d ng máy chi u quaự ộ ố ế ạ ử ụ ế  
đ u và không bi t ph i b t máy b ng nút nào b n có th  c m đi n cho máy chi u vàầ ế ả ậ ằ ạ ể ắ ệ ế  
ki m tra t ng nút cho đ n khi b t sáng để ừ ế ậ ược máy chi u. Trong các tình hu ng đ nế ố ơ  

gi n, th ng kê dả ố ường nh  khơng c n thi t.ư ầ ế

Th ng kê có th  làm gì ? <b>ố</b> <b>ể</b>

Cho phép tóm t t và trình bày m t cách d  hi u các thơng tin b ng sắ ộ ễ ể ằ ố

Ki m đ nh m t gi  thuy t – thí d  s  d ng đi u tr  hormone thay th  có làm gi mể ị ộ ả ế ụ ử ụ ề ị ế ả  
nguy c  nh i máu c  tim   ph  n  mãn kinh hay không  ­ và cho phép  đo lơ ồ ơ ở ụ ữ ường m cứ  
đ  ch c ch n c a k t lu n.ộ ắ ắ ủ ế ậ

So sánh thơng tin t  các nhóm khác nhau – thí d , so sánh k t cu c t  nhóm s  d ngừ ụ ế ộ ừ ử ụ  
dược ph m có ho t tính và nhóm s  d ng dẩ ạ ử ụ ược ph m đ i ch ng.ẩ ố ứ

Tiên đoán được kh  năng m t bi n c  x y ra đ i v i m t b nh nhân c  th  ­ thí d ,ả ộ ế ố ả ố ớ ọ ệ ụ ể ụ  
t  vong trong vịng 5 năm – và ử ướ ược l ng được m c đ  chính xác c a tiên đốn ứ ộ ủ

<b>2. Các tình huống trong đó thống kê là quan trọng</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

c nh tranh v i các công ty b o hi m khác. Công ty ph i thi t l p phí b o hi m khácạ ớ ả ể ả ế ậ ả ể  
nhau cho các khách hàng, người có nguy c  th p ph i đóng phí b o hi m th p b i vìơ ấ ả ả ể ấ ở  
n u khơng nh ng ngế ữ ười có nguy c  th p s  không mua b o hi m ho c s  mua b oơ ấ ẽ ả ể ặ ẽ ả  
hi m   các công ty khác.ể ở

Nh ng làm th  nào m t công ty b o hi m ữ ế ộ ả ể ướ ược l ng được xác su t b  t  vong hay taiấ ị ử  
n n c a khách hàng t t h n chính b n thân ngạ ủ ố ơ ả ười khách hàng trong khi người này bi tế  
rõ v  b n thân mình h n ai h t.ề ả ơ ế

B i vì t  th ng kê qu c gia, các cơng ty b o hi m có th  bi t đở ừ ố ố ả ể ể ế ược nhóm người nào, 
theo gi i tính, tu i, tình tr ng s c kho  hi n t i, ngh  nghi p, v.v d  b  các nguy cớ ổ ạ ứ ẻ ệ ạ ề ệ ễ ị ơ 
b nh t t và tai n n. Nh ng đ  so sánh nguy c  b nh t t và t  vong   nam và n ,ệ ậ ạ ư ể ơ ệ ậ ử ở ữ 

khơng đ n gi n nh   th c nghi m so sánh chu kì c a con l c dài và ng n, không th  soơ ả ư ự ệ ủ ắ ắ ể  
sánh t  vong 1000 ngử ười nam và 1000 ngườ ữ ởi n  b i vì khơng th  nào  tìm để ược m tộ 
nhóm người đàn ơng và đàn bà có cùng phân b  v  tu i, tình tr ng s c kho , nghố ề ổ ạ ứ ẻ ề 
nghi p; B i vì có th  là chính s  khác bi t c a các y u t  này ch  không ph i b nệ ở ể ự ệ ủ ế ố ứ ả ả  
thân gi i tính s  ch u trách nhi m cho s  khác bi t v  v  nguy c  t  vong và b nh t t.ớ ẽ ị ệ ự ệ ề ề ơ ử ệ ậ
Đi u đáng m ng là th ng kê có th  xét đ n các s  khác bi t và ề ừ ố ể ế ự ệ ướ ược l ng được nguy 
c  t  vong và b nh t t c a các đ i tơ ử ệ ậ ủ ố ượng. Ngoài ra n u nguy c  t  vong   nam caoế ơ ử ở  
h n   n , nó có th  giúp chúng ta quy t đ nh s  khác bi t v  nguy c  này có ph i làơ ở ữ ể ế ị ự ệ ề ơ ả  
do tình c  (chance) hay khơng. Tình c  là tác đ ng c a các y u t  khơng rõ,  do chúngờ ơ ộ ủ ế ố  
ta khơng có thơng tin,  nh hả ưởng đ n nguy c  t  vong nh  y u t  di truy n, môiế ơ ử ư ế ố ề  
trường, thói quen v  sinh, tính khí. Th ng kê do đó có th  ệ ố ể ướ ược l ng kh  năng s  khácả ự  
bi t này là do c  h i và nghĩa là th ng kê có th  cho bi t m c đ  khơng ch c ch n c aệ ơ ộ ố ể ế ứ ộ ắ ắ ủ  

c l ng.
ướ ượ

Khi nào th ng kê có th  có ích? <b>ố</b> <b>ể</b>

Nh ng bi n c  khơng lư ế ố ường trước được – thí d  vi c m c b nhụ ệ ắ ệ
Thơng tin có đượ ừc t  nghiên c u trên m t s  l n đ i tứ ộ ố ớ ố ượng 
Nh ng y u t  có liên quan khơng d  dàng đữ ế ố ễ ược ki m sốtể
Nh ng y u t  có liên quan là ch a rõữ ế ố ư

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<b>3. Tại sao 2 nhóm tình huống này là khác nhau</b>

Các bi n c  trong nhóm đ u ti n h u nh  hồn tồn có th  tiên li u trế ố ầ ề ầ ư ể ệ ước. Chu kì dao 
đ ng c a con l c là m t h ng s  b t k  biên đ  dao đ ng. Natri luôn luôn ph n  ngộ ủ ắ ộ ằ ố ấ ể ộ ộ ả ứ  
r t mãnh li t v i nấ ệ ớ ước. Trong các tình hu ng đ n gi n, đ  có câu tr  l i ch  c n kinhố ơ ả ể ả ờ ỉ ầ  
nghi m là đ . Trong nhóm tình hu ng th  hai, các bi n c  khó tiên li u h n và m c dùệ ủ ố ứ ế ố ệ ơ ặ  
người nam có nguy c  t  vong  cao h n ngơ ử ơ ườ ữi n  nh ng có nhi u y u t  khác cũngư ề ế ố  

quan tr ng.ọ

Các bi n c  trong nhóm th  nh t d  dàng đo lế ố ứ ấ ễ ường và ki m sốt b i vì nó ch  phể ở ỉ ụ 
thu c vào m t s  các y u t  ­ tr ng lộ ộ ố ế ố ọ ượng và đ  dài c a con l c. Nguy c   t  vongộ ủ ắ ơ ử  
ph  thu c vào r t nhi u y u t , m t vài y u t  không th  đo lụ ộ ấ ề ế ố ộ ế ố ể ường được được và 
h u h t các y u t  này đ u khơng th  ki m sốt.ầ ế ế ố ề ể ể

Các bi n c  trong nhóm th  hai khó tiên li u h n. M t ngế ố ứ ệ ơ ộ ười ph  n  trung niên, khôngụ ữ  
m c b nh m n tính v n có th  b  ch t trong năm ti p theo nh ng m t ngắ ệ ạ ẫ ể ị ế ế ư ộ ười đàn ơng 
l n tu i h n b  cao huy t áp có th  l i v n s ng. Chúng ta không th  d a vào kinhớ ổ ơ ị ế ể ạ ẫ ố ể ự  
nghi m c a m t s  ngệ ủ ộ ố ười.Dù v y, th ng kê v i m t s  l n ngậ ố ớ ộ ố ớ ười có th  cung c pể ấ  
thơng tin giúp ướ ược l ng nguy c  t  vong.ơ ử

 

T i sao th ng kê cho thông tin đúng đ n h n kinh nghi m<b>ạ</b> <b>ố</b> <b>ắ</b> <b>ơ</b> <b>ệ</b>

Thơng tin t  nhi u b nh nhânừ ề ệ

Có thơng tin chính xác h n và khách quan h nơ ơ

Gi m thi u sai l ch – thí d  nh ng b nh nhân b  cu c hay nh ng y u t  tình c mả ể ệ ụ ữ ệ ỏ ộ ữ ế ố ả  
không  nh hả ưởng đ n k t lu nế ế ậ

Phương pháp phân tích giúp chúng ta rút ra ý nghĩa c a các thơng tin ph c t pủ ứ ạ
<b>4. Tại sao thống kê cần thiết cho y khoa và y tế công cộng? </b>

Các chun viên y t  cơng c ng tham gia vào cơng vi c phịng b nh, ch n đốn m t sế ộ ệ ệ ẩ ộ ố 
b nh t t cũng nh  cho l i khuyên cho ngệ ậ ư ờ ười dân tiên lượng c a các bi n c . Bác sĩủ ế ố  
cũng ph i tham gia vào vi c phòng b nh, ch n đoán, đi u tr  cho b nh nhân. Nh ngả ệ ệ ẩ ề ị ệ ữ  

thông tin c n thi t cho nh ng ho t đ ng này là:ầ ế ữ ạ ộ

Phịng b nh: B nh t t do ngun nhân gì?ệ ệ ậ

Ch n đốn: B nh nhân có nh ng tri u ch ng và d u hi u gì c a bênhẩ ệ ữ ệ ứ ấ ệ ủ

Đi u tr : Đi u tr  nào là có hi u qu  cho m t b nh nh t đ nh và có hi u qu  cho b nhề ị ề ị ệ ả ộ ệ ấ ị ệ ả ệ  
nhân nào

T  v n: M t b nh nhân b  m t b nh nào đó (nh  nhi m HIV) s  có kh  năng m cư ấ ộ ệ ị ộ ệ ư ễ ẽ ả ắ  
ph i nh ng b nh lí gì trong 5 năm t i.ả ữ ệ ớ

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Th ng kê rõ ràng là r t c n thi t. Tuy nhiên do th ng kê là m t công c  h t s c m nhố ấ ầ ế ố ộ ụ ế ứ ạ  
m  nên nó đã b  r t nhi u ngẽ ị ấ ề ườ ại l m d ng trong khi h  ch a đụ ọ ư ược hu n luy n m tấ ệ ộ 
cách đ y đ . M t bác sĩ hay m t chuyên viên y t  công c ng tầ ủ ộ ộ ế ộ ương lai c n ph i tìmầ ả  
hi u th u đáo v  th ng kê khi s  d ng nó đ  tránh b  x p vào cùng lo i v i nh ngể ấ ề ố ử ụ ể ị ế ạ ớ ữ  
người nói d i và nh ng ngố ữ ười nói d i tr  tráo nh  theo cách nhìn nh n c a nhà vănố ơ ư ậ ủ  
Mark Twain (“lies, damned lies, and statistics”)

<b>Tài liệu tham khảo</b>

1. Sinclair S. Making doctors: an institutional apprenticeship. Oxford: Berg, 1997. 

</div>

<!--links-->