Thiết kế các mô đun giáo dục môi trường vì sự phát triển bền vững

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE

Educational Sci. 2010, Vol. 55, No. 4, pp. 145-151

THIẾT KẾ CÁC MÔ ĐUN GIÁO DỤC MƠI TRƯỜNG
VÌ SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội

1. Mở đầu

Giáo dục vì sự phát triển bền vững (GDPTBV) trong Thập kỉ GDPTBV của
Liên Hợp Quốc, từ năm 2005 đến năm 2014 [1] đề cập đến lịch sử hình thành giáo
dục vì sự phát triển bền vững, 15 nội dung cơ bản của GDPTBV về văn hóa - xã
hội, mơi trường và kinh tế; tầm nhìn và bẩy chiến lược; các thành viên tham gia
GDPTBV, từ địa phương đến quốc tế,. . .

Mỗi vấn đề trong 15 nội dung đó đều có tầm quan trọng của nó. Tuy nhiên,
ở Việt Nam, môi trường là vấn đề cộm nhất: ô nhiễm môi trường xảy ra ở nhiều
tỉnh, thành của Việt Nam; biến đổi khí hậu xảy ra trên tồn cầu, trong đó có Việt
Nam. Thiên tai xảy ra ở nhiều nơi, đặc biệt là các tỉnh thuộc miền Trung của Việt
Nam, gây tổn thất về người và của. Vì thế, trong bài báo này, chúng tôi tập trung
vào việc thiết kế các mô đun giáo dục môi trường trong 15 nội dung của GDPTBV.

2. Nội dung nghiên cứu

Nội dung bài báo tập trung vào một số vấn đề sau:

- Quy trình thiết kế các mơ đun dạy học nói chung và thiết kế các mơ đun về
giáo dục mơi trường nói riêng.

- Nội dung các mô đun đề cập đến những vấn đề về môi trường.
- Cách thiết kế các mô đun dạy học có hiệu quả.

2.1. Quy trình thiết kế các mô đun

Mô đun dạy học là một đơn vị trong chương trình dạy học mang tính độc
lập tương đối. Nó thường có cấu trúc đặc biệt, chứa đựng cả mục tiêu, nội dung
và phương pháp dạy học cũng như phương pháp đánh giá kết quả gắn bó với nhau
trong một chỉnh thể (Lưu Xuân Mới, 2000; Stapp W.B and Cox D.A, 1979). Một
mơ đun gồm có bốn đặc trưng cơ bản sau:

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

- Có mục tiêu rõ ràng, dễ đánh giá và giám sát.

- Có sự đồng nhất trong các hoạt động dạy học và kiểm tra đánh giá (liên hệ
ngược).

- Có tính mềm dẻo, thích ứng với nhiều con đường lĩnh hội, theo những cách
thức khác nhau nhưng đều đi đến mục tiêu chung.

Như vậy, để thiết kế các mô đun khai thác nội dung môi trường cần phải tn
theo quy trình sau:

- Tên của mơ đun: phải thể hiện rõ nội dung của mô đun, chủ đề gì được tập
trung trong năm nội dung của mơi trường.

- Mục tiêu của mô đun: xác định và biểu đạt một cách chính xác mục tiêu cụ
thể của mơ đun. Mục tiêu gồm ba thành phần: kiến thức, kĩ năng, thái độ, hành vi
của người học sau khi họ học xong mô đun (chủ đề) này. Các mục tiêu đó cần phải
thể hiện bằng động từ và có thể đo lường được mức độ thực hiện mục tiêu đặt ra.

- Phương tiện dạy học: bảng đen, phấn trắng hoặc sử dụng máy tính và sử dụng
các phần mềm khác nhau: PowerPoint, Encarta 2008, 2009, phần mềm Violet. . .

- Hoạt động dạy học gồm các hoạt động học tập với các hình thức làm việc
khác nhau: làm việc cá nhân, theo cặp, theo nhóm nhỏ, làm việc chung cả lớp.

- Củng cố, đánh giá: theo câu hỏi tự luận hay câu hỏi trắc nghiệm khách quan.
Để kiểm tra kết quả học tập của người học, thường sử dụng câu hỏi trắc nghiệm
khách quan với nhiều dạng câu hỏi khác nhau: đúng/ sai; điền khuyết, câu lựa chọn,
câu ghép đôi dựa theo phần mềm Violet.

- Gợi ý cho giáo viên và sinh viên:

- Đối với giáo viên: giáo viên dựa vào nội dung nào, tài liệu nào trong các
sách, báo, trên trang mạng Internet để lấy tư liệu thiết kế các mơ đun.

- Đối với sinh viên: sưu tầm, tìm hiểu điều tra ngoài thực địa. Những tài liệu
này là các phương pháp dạy học giúp cho người học khai thác kiến thức, rèn luyện
kĩ năng học tập và nghiên cứu môi trường.

2.2. Các nội dung của GDPTBV

Tất cả các mô đun mà chúng tôi thiết kế đều dựa trên 15 nội dung của
GDPTBV: văn hố – xã hội, mơi trường và kinh tế.

- Các nội dung về văn hoá – xã hội: quyền con người, hồ bình và an ninh, bình
đẳng giới, đa dạng văn hố và hiểu biết về giao thoa văn hoá, sức khoẻ, HIV/AIDS,
thể chế.

- Các nội dung về môi trường: nguồn tài nguyên thiên nhiên (nước, năng lượng,

nông nghiệp và đa dạng sinh học), thay đổi khí hậu, phát triển nơng thơn, đơ thị
hố bền vững, phòng chống và giảm nhẹ thiên tai.

- Các nội dung về kinh tế: giảm nghèo, tinh thần và trách nhiệm tập thể, kinh
tế thị trường.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

triển kinh tế. Tuy nhiên chúng tôi tập trung vào nội dung mơi trường vì sự biến đổi
khí hậu khơng chỉ xảy ra trên toàn cầu mà cả ở Việt Nam. Thiên tai xảy ra thường
xuyên ở Việt Nam, đặc biệt ở một số tỉnh ở Nam Trung Bộ.

Các nội dung về môi trường ở Việt Nam là nỗi lo lắng của thế hệ hiện tại và
tương lai: nhiều nguồn tài nguyên thiên nhiên bị khai thác đến mức cạn kiệt, rừng
tự nhiên vào năm 1943 có độ che phủ chiếm 43,0% nhưng đến năm 2005 chỉ chiếm
38,0%, trong đó diện tích rừng trồng chiếm 2,5%; sự suy giảm nghiêm trọng đa dạng
sinh học về thành phần loài, các kiểu hệ sinh thái và nguồn gen quý hiếm [2] ; đất,
nước, không khí bị ơ nhiễm; biến đổi khí hậu tồn cầu (Việt Nam là một trong
năm quốc gia ở châu Á bị ảnh hưởng mạnh nhất bởi biến đổi khí hậu: lũ lụt, khô
hạn, triều cường,. . . ). Trong lịch sử, thập kỉ đầu tiên của thế kỉ XXI là thời điểm
Việt Nam gánh chịu hậu quả thiên tai nặng nề nhất. Chỉ trong tháng 10/2009 miền
Trung (Quảng Nam, Phú Yên) phải gánh 2 cơn bão lịch sử số 9 và số 11. Hai cơn
bão này làm chết và mất tích 298 người (bão số 9: 174 người, bão số 11: 124 người),
thiệt hại về vật chất ước tính hơn 19 nghìn tỉ đồng (khoảng 1 tỉ USD). Những thiệt
hại to lớn này là hậu quả của việc con người quản lý rừng đầu nguồn - miền Tây
dãy Trường Sơn khơng tốt đã góp phần tạo ra lũ qt, gây lụt nặng [6].

2.3. Thiết kế các mô đun về giáo dục mơi trường vì sự phát

triển bền vững

Muốn thiết kế các mơ đun mơi trường, ngồi việc tn theo quy trình thiết
kế từ tên mơ đun đến việc gợi ý cho giáo viên và học sinh, cần có phương pháp

khai thác nội dung về môi trường. Theo phương pháp dạy học thơng thường: giáo
viên chỉ đưa thêm số liệu, ví dụ minh họa, nặng về cung cấp thông tin làm cho bài
giảng nặng nề, người học tiếp thu thụ động, ít có cơ hội trao đổi, giao tiếp, làm việc
với bạn bè, thầy, cô. Việc dạy của giáo viên nặng về độc thoại, hình thức tổ chức
dạy học chỉ diễn ra ở trong lớp, trong khi đó thực tiễn mơi trường của địa phương
xung quanh lớp học liên quan đến mơ đun dạy học lại khơng được quan tâm. Vì
vậy, không đạt được mục tiêu của giáo dục môi trường: kiến thức, kĩ năng, thái độ
và hành vi bảo vệ mơi trường [3].

Theo phương pháp dạy học tích cực, dựa vào tư liệu thu thập được, giáo viên
hướng dẫn sinh viên [4].

- Hoạt động học tập trong lớp, ngoài lớp để thu được kiến thức về mơi trường
thơng qua hình thức làm việc cá nhân, làm việc theo nhóm, làm việc theo lớp.

- Quan sát, tìm hiểu, điều tra mơi trường khu vực để rèn luyện kĩ năng, tạo
sự quan tâm của người học đối với môi trường.

- Vận dụng những điều đã nghe, đọc, thấy vào tình huống cụ thể để hình
thành cho người học lối sống vì mơi trường.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

thiện với môi trường.

2.4. Thiết kế một số mô đun về môi trường

Mô đun 1: Thay đổi khí hậu tồn cầu và Việt Nam
1. Tên mơ đun: Thay đổi khí hậu tồn cầu và Việt Nam
2. Mục tiêu của mơ đun

Sau bài học, sinh viên có thể:

- Về kiến thức:

+ Hiểu rõ nguyên nhân gây biến đổi khí hậu (BĐKH).

+ Phân tích được hậu quả do BĐKH đến môi trường tự nhiên, đến các hoạt
động sản xuất và sinh hoạt của con người.

+ Nêu lên các giải pháp chiến lược để ứng phó với BĐKH trên tồn cầu và ở
Việt Nam.

+ Có kế hoạch hành động để ứng phó với BĐKH ở Việt Nam: dự báo thời tiết,
xây đê ven biển, trồng rừng ngập mặn, nuôi trồng thuỷ sản và nghiên cứu giống lúa
mới chịu mặn.

- Về kĩ năng:

+ Nhận biết các nhân tố tác động, biểu hiện của BĐKH.

+ Phân tích tranh ảnh, băng hình video và liên hệ với thực tế Việt Nam.
- Về thái độ, hành vi:

+ Quan tâm đến thực trạng BĐKH trên thế giới, đặc biệt là Việt Nam - một
trong năm nước chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của BĐKH.

+ Tuyên truyền ở nhà trường và cộng đồng như trồng rừng và bảo vệ rừng,
tiết kiệm năng lượng, giảm thải lượng khí thải,. . .

3. Phương tiện dạy học: máy tính bàn, cá nhân; các phần mềm tin học như
PowerPoint, Encarta, Violet. . .

4. Hoạt động dạy học

Hoạt động 1: Nguyên nhân gây biến đổi khí hậu, hậu quả của biến đổi khí hậu
ở Việt Nam.

(Thời gian của hoạt động 1: 10 phút; hình thức hoạt động: theo nhóm; sản
phẩm của hoạt động: trình chiếu bằng giấy Crơki).

Hoạt động 2: Chiến lược, giải pháp để ứng phó với biến đổi khí hậu ở Việt
Nam.

(Thời gian của hoạt động 2: 15 phút; hình thức hoạt động theo nhóm; sản phẩm
của hoạt động: trình chiếu qua máy chiếu với phần mềm Microsoft PowerPoint).

(Trong các hoạt động, cần ghi rõ câu hỏi, phiếu học tập, nội dung hoạt động,
thời gian hoạt động và sản phẩm của mỗi hoạt động).

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

Chúng tôi đã sử dụng phần mềm Violet để củng cố, đánh giá kết quả học tập
của sinh viên. Các câu hỏi củng cố thường sử dụng câu hỏi trắc nghiệm khách quan
với nhiều dạng khác nhau. Mục đích của câu hỏi trên đề kiểm tra xem sinh viên
hiểu về nội dung của bài học như thế nào? Trên cơ sở đó, nếu chưa đạt, họ phải làm
lại các mô đun được giao.

Gợi ý cho nguời sử dụng

- Đối với giáo viên: Muốn các thiết kế mô đun phải nghiên cứu tài liệu trong
sách, báo, mạng Internet có liên quan với mơ đun mình đã dự định.

- Đối với sinh viên: Tìm tư liệu trong sách, báo; nghiên cứu thực trạng môi
trường địa phương và cộng đồng, đất nước.

Mô đun 2: Thiên tai và giảm nhẹ thiên tai
1.Tên mô đun: Thiên tai và giảm nhẹ thiên tai
2. Mục tiêu của mô đun

Sau bài học người học có thể:
- Về kiến thức:

+ Hiểu được thiên tai là gì? Các dạng của thiên tai? Nhận biết thiên tai, biểu
hiện của thiên tai.

+ Phân tích tác động của thiên tai đối với môi trường tự nhiên, mơi trường
văn hố và mơi trường kinh tế - xã hội.

+ Dự báo khả năng thiên tai có thể xảy ra và biện pháp phòng tránh để giảm
nhẹ thiên tai.

- Về kĩ năng:

+ Phân tích tranh ảnh, video, các câu ca dao của nhân dân ta nói về bão,
lũ. . . để nhận xét về khả năng xảy ra thiên tai.

+ Có kĩ năng nghiên cứu ngồi thực địa để phán đoán thiên tai xảy ra.
- Về thái độ, hành vi.

+ Quan tâm đến cuộc sống của người dân chịu ảnh hưởng của thiên tai.
+ Thực hiện phương châm“Lá lành đùm lá rách”, đóng góp tiền của để giúp
người dân thốt khỏi cơn hoạn nạn.

+ Có hành vi tích cực như tiết kiệm năng lượng, trồng rừng, trồng cây xung

quanh cộng đồng. . .

3. Phương tiện dạy học: Máy tính để bàn, máy tính cá nhân, khai thác các
phần mềm để lấy những thứ mình cần.

4. Hoạt động dạy học

Hoạt động 1. Tìm hiểu về thiên tai (núi lửa, động đất, sóng thần, bão lũ, lở
núi. . . ).

. . . .
Hoạt động 2. Diễn biến thiên tai trên thế giới và Việt Nam.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

Hoạt động 3. Giảm thiểu và phòng tránh thiên tai

(Trong mỗi hoạt động, giáo viên cần ghi rõ câu hỏi hoặc phiếu học tập; thời
gian tiến hành hoạt động, cách thực hiện và sản phẩm của hoạt động) [4].

5. Củng cố, đánh giá

Nhằm kiểm tra kết quả học tập của người học, chúng tôi sử dụng phần mềm
Violet để đưa ra các câu hỏi trắc nghiệm khách quan như câu hỏi đúng/ sai, câu
điền khuyết, câu lựa chọn và câu ghép đôi.

6. Gợi ý cho người sử dụng

- Đối với giáo viên: Giáo viên nên tìm hiểu chủ đề thơng qua sách, báo, mạng
Internet.

- Đối với sinh viên: Tìm hiểu mơ đun qua phương tiện thông tin đại chúng,

sách, báo. . .

2.5. Thực nghiệm

Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm khi dạy lớp sau đại học K18,
K19 (mỗi lớp có 15 sinh viên sau đại học) và các lớp K56 (A,B, tài năng) với 117
sinh viên về hai nội dung: Thay đổi khí hậu tồn cầu và Việt Nam; Thiên tai và giảm
nhẹ thiên tai. Kết quả thực nghiệm cho thấy: so sánh giữa lớp đối chứng (K56B) và
lớp thực nghiệm (K56A và lớp tài năng) qua câu hỏi kiểm tra 30 phút về hai nội
dung này thì kết quả của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng. Điều đó chứng tỏ
rằng: khi sinh viên được học hai nội dung này không chỉ qua đài báo, SGK, mạng
Internet, câu hỏi trắc nghiệm khách quan Violet 1.5 của Công ty cổ phần Bạch Kim
thì kết quả học tập của lớp thực nghiệm cao hơn rõ rệt.

Câu hỏi kiểm tra cho K56 (lớp đối chứng và lớp thực nghiệm):

Câu 1. Nguyên nhân của biến đổi khí hậu, hậu quả của biến đổi khí hậu?
Câu 2. Các giải pháp để ứng phó với biến đổi khí hậu?

Câu 3. Thiên tai là gì? Các dạng của thiên tai?
Câu 4. Biện pháp phòng tránh để giảm nhẹ thiên tai?

Đánh giá kết quả kiểm tra của lớp đối chứng và thực nghiệm cho thấy: cũng
cùng câu hỏi như trên nhưng điểm kiểm tra trung bình của lớp đối chứng chỉ là
7,2; trong khi đó lớp thực nghiệm điểm kiểm tra trung bình là 8,0. Sự khác nhau về
điểm kiểm tra chủ yếu là do lớp đối chứng trình bày bằng giấy A0, lớp thực nghiệm

trình bày bằng phần mềm PowerPoint có tranh ảnh, Video Clip kèm theo nên kết
quả cao hơn.

3. Kết luận

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

hậu, thiên tai và giảm nhẹ thiên tai nhằm minh họa cho hoạt động thiết kế mô đun
GDPTBV.

Để giảng dạy học phần “Giáo dục vì sự phát triển bền vững” có hiệu quả,
chúng tôi đã hướng dẫn sinh viên thiết kế các mơ đun (các chủ đề) theo quy trình
như trên. Ở khoa Địa lí cũng như nhiều khoa khác, sinh viên được học GIS (Hệ
thống thơng tin địa lí) nên có nhiều thuận lợi để lấy các nguồn tư liệu khác nhau,
đặc biệt là tranh ảnh, biểu đồ, video để khai thác thơng tin chứa đựng trong kênh
hình đó.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] UNESCO. Thập kỷ giáo dục vì sự phát triển bền vững. Liên Hợp Quốc 2005
- 2014.

[2] Lê Thông (Tổng Chủ biên), Nguyễn Viết Thịnh (Chủ biên) và nnk, 2008.
Địa lí 12. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Nxb Giáo dục.

[3] Nguyễn Phi Hạnh - Nguyễn Thị Thu Hằng, 2004. Giáo dục mơi trường qua
mơn Địa lí. Nxb Đại học Sư phạm.

[4] Đặng Văn Đức - Nguyễn Thị Thu Hằng, 2006. Thiết kế các mô đun khai
thác nội dung giáo dục mơi trường trong sách giáo khoa Địa lí bậc trung học. Nxb
Đại học Sư phạm Hà Nội.

[5] Nguyễn Đức Vũ, 2005. Thiết kế dạy học tích Địa lý theo hướng phát huy
tính tích cực học tập của học sinh. Trường ĐHSP - Đại học Huế. Tạp chí khoa học
số 3/2005, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội tr 115.

[6] http:// www.nongnghiep.vn

ABSTRACT

Design modules of Environmental Education in SD
Design modules of environmental education in SD will follow six steps:
- Name of module

- Objectives of module

- Means of teaching and learning
- Activities of teaching

- Design and evaluate based on objectives and activities of teaching
- Make a suggestion of teachers and students

</div>

<!--links-->