giáo trình quản trị học học viện bưu chính viễn thông

H C VI N CƠNG NGH B U CHÍNH VI N THÔNG

QU N TR H C
(Dùng cho sinh viên h đào t o đ i h c t xa)
L u hành n i b

HÀ N I - 2007


H C VI N CƠNG NGH B U CHÍNH VI N THÔNG

QU N TR H C
Biên so n :

TS. HÀ V N H I


L IM

U

Chúng ta đang s ng trong m t th gi i mà s thay đ i đang di n ra m t cách nhanh chóng
trên m i ph ng di n: Qu n tr đã làm thay đ i cách th c nhi u t ch c ti n hành các ho t đ ng
kinh doanh; s phát tri n c a công ngh thông tin làm thay đ i các khái ni m truy n th ng v t
ch c và không gian làm vi c; s gia t ng c a các t ch c d ch v đã làm thay đ i c u trúc c a n n
kinh t .
Nh ng thay đ i đó khi n cho nh ng đi u mà ch th i gian ng n tr c đây v n đ c coi là
nh ng nguyên lý hay khuôn m u cho thành cơng, thì nay đã khơng cịn thích h p v i qu n tr hi n đ i.
thành công các nhà qu n tr hôm nay và t ng lai c n ph i có nh ng n ng l c qu n tr c n
thi t đ thích ng v i yêu c u c a th i đ i.
Trên c s nghiên c u nh ng v n đ lý lu n nhi u tài li u trong và ngoài n c, đ ng th i

nh m đáp ng nhu c u h c t p cho sinh viên h
ào t o t xa, ngành Qu n tr kinh doanh c a
H c vi n Công ngh B u chính Vi n thơng, chúng tơi đã t ch c biên so n tài li u h ng d n h c
t p “qu n tr h c”.
M c dù n i dung c a qu n tr h c r t r ng, nh ng v i đ i t ng là sinh viên h đào t o t
xa, nên tài li u này ch t p trung nêu nh ng n i dung c b n nh t và h ng ng i h c có th n m
đ c m t s v n đ c b n và quan tr ng nh t c a qu n tr h c nh m trang b cho ng i h c
nh ng ki n th c c s ngành quan tr ng đ đi vào t ng l nh v c qu n tr c th nh Qu n tr nhân
l c, Qu n tr s n xu t, Qu n tr Marketing....
ng th i, đ cho ng i h c có th n m b t các n i
dung ki n th c c a Qu n tr h c m t cách d dàng, chúng tôi đã chia các v n đ trong n i dung
c a tài li u h ng d n h c t p Qu n tr h c thành 4 ph n l n theo trình t lơ gich nh t đ nh.
M c dù đã h t s c c g ng, nh ng ch c ch n cu n tài li u nà không th tránh kh i nh ng
thi u sót. R t mong nh n đ c s đóng góp ý ki n c a b n đ c đ ti p t c hoàn thi n và nâng cao
ch t l ng c a cu n tài li u này.
Tác gi

1


PH N TH
NH NG V N

NH T

CHUNG V QU N TR

CH

NG 1.

NH P MÔN QU N TR H C
GI I THI U
M c đích yêu c u
Ch ng này s phân tích khái ni m và vai trị c a qu n tr trong các t ch c và kh ng đ nh
qu n tr là ho t đ ng c n thi t cho s t n t i và phát tri n c a m i t ch c.
ng th i nêu b t vai
trò l ch s c a qu n tr và đ i t ng c a qu n tr c ng nh tính ph bi n c a qu n tr trong các t
ch c khác nhau.
Sau khi h c xong ch

ng này, sinh viên ph i n m đ

c các ván đ sau:

- L ch s và vai trò c a qu n tr trong các t ch c.
- B n ch t c a qu n tr .
- S khác bi t gi a nhà qu n tr và nhà kinh doanh.
- Q trình qu n tr , tính khoa h c và tính ngh thu t c a qu n tr .
N i dung chính:
- Khái ni m và s c n thi t c a qu n tr
- Nhà qu n tr .
- Các c p qu n tr , các ch c n ng và k n ng c a qu n tr .
- Tính khoa h c và ngh thu t c a qu n tr

N I DUNG
1.1. KHÁI NI M VÀ S

C N THI T C A QU N TR

1.1.1. Khái ni m và b n ch t c a qu n tr
a. Khái ni m qu n tr
Qu n tr là m t khái ni m r t r ng bao g m nhi u l nh v c. Ví d qu n tr hành chính (trong
các t ch c xã h i), qu n tr kinh doanh (trong các t ch c kinh t ). Trong l nh v c qu n tr kinh
doanh l i chia ra nhi u l nh v c: Qu n tr tài chính, qu n tr nhân s , qu n tr Marketing, qu n tr
s n xu t...
Qu n tr nói chung theo ti ng Anh là “Management” v a có ngh a là qu n lý, v a có ngh a
là qu n tr , nh ng hi n nay đ c dùng ch y u v i ngh a là qu n tr . Tuy nhiên, khi dùng t , theo
thói quen, chúng ta coi thu t ng qu n lý g n li n v i v i qu n lý nhà n c, qu n lý xã h i, t c là
qu n lý t m v mơi. Cịn thu t ng qu n tr th ng dùng ph m vi nh h n đ i v i m t t ch c,
m t doanh nghi p.
Có r t nhi u quan ni m v qu n tr :
- Qu n tr là các ho t đ ng đ c th c hi n nh m b o đ m s hồn thành cơng vi c qua
nh ng n l c c a nh ng ng i khác; qu n tr là công tác ph i h p có hi u qu các ho t đ ng c a
nh ng ng i c ng s khác cùng chung m t t ch c;
2


- Qu n tr là s tác đ ng c a ch th qu n tr lên đ i t
đ ra trong m t môi tr ng luôn luôn bi n đ ng;

ng qu n tr nh m đ t đ

c m c tiêu

- Qu n tr là m t quá trình nh m đ t đ n các m c tiêu đ ra b ng vi c ph i h p h u hi u các
ngu n l c c a doanh nghi p; theo quan đi m h th ng, qu n tr còn là vi c th c hi n nh ng ho t
đ ng trong m i t ch c m t cách có ý th c và liên t c. Qu n tr trong m t doanh nghi p t n t i
trong m t h th ng bao g m các khâu, các ph n, các b ph n có m i liên h kh ng khít v i nhau,
tác đ ng qua l i l n nhau và thúc đ y nhau phát tri n.

Nhi u ng i cùng làm vi c v i nhau trong m t nhóm đ đ t t i m t m c đích nào đó, c ng
gi ng nh các vai mà các di n viên đ m nhi m trong m t v k ch, dù các vai trò này là do h t
v ch ra, là nh ng vai trò ng u nhiên ho c tình c , hay là nh ng vai trị đã đ c xác đ nh và đ c
s p đ t b i m t ng i nào đó, nh ng h đ u bi t ch c r ng m i ng i đ u đóng góp theo m t
cách riêng vào s n l c c a nhóm.

b. L ch s c a qu n tr
T nh ng n m 1840 - 1890 khi nh ng c s s n xu t nh , nh ng công tr ng th công,
x ng th ra đ i kèm theo nó là s xu t hi n c a nh ng qu n tr viên. H là ch s h u nh ng c
s s n xu t nh c a mình và đ ng th i là nhà qu n tr .
Sau n m 1890, nhi u xí nghi p l n, nhi u liên hi p xí nghi p ra đ i và phát tri n m nh.
qu n lý các doanh nghi p có quy mơ ngày càng l n này và thích ng v i mơi tr ng kinh doanh
th ng xuyên thay đ i, các nhà n c, các chính ph đã xây d ng và ban hành nhi u đ o lu t
nh m quy đ nh quy n h n và trách nhi m c a nh ng xí nghi p và liên hi p xí nghi p này.
Trong q trình c i t doanh nghi p, khơng ch có các ch s h u mà c nh ng lu t gia
c ng tham gia vào nh ng ch c v quan tr ng c a qu n tr doanh nghi p và ho t đ ng qu n tr
đ c th c hi n trong ph m vi nh ng đi u lu t quy đ nh.
Tuy nhiên, trong giai đo n tr c n m 1910 ch a có nh ng tác ph m đáng k vi t v qu n tr
doanh nghi p, k c v n đ t ng k t lý lu n và kinh nghi m th c ti n. Có ch ng ch là nh ng kinh
nghi m đ c sao chép, truy n l i qua các đ i, t các gia đình, dịng h . Vì v y, qu n tr doanh
nghi p ch a ph i là mơn khoa h c chính th ng.
T n m 1910, nhi u công ty, nhi u t p đoàn s n xu t l n đ c hình thành; nhi u ngân hàng
xu t hi n nh m ph c v cho s phát tri n c a các doanh nghi p l n, các t p đoàn. Các ch c danh
Giám đ c, T ng Giám đ c ra đ i. V n đ qu n tr doanh nghi p càng đ c đ t ra c th , ch t ch
d i các đi u lu t c th .
Vào n m 1911, tác ph m qu n tr doanh nghi p có giá tr đ u tiên đ c xu t b n M .
Cu n sách do nhà khoa h c qu n tr n i ti ng F. W. Tây-l biên so n v i tiêu đ : “Nh ng nguyên
t c và ph ng pháp qu n tr khoa h c (Principles and methods of scientice manngement”. Cu n
sách ch y u đ c p v n đ qu n tr nhân s : Làm th nào đ ng i lao đ ng hồn thi n và s
d ng có hi u qu công c lao đ ng, th i gian làm vi c đ t ng n ng su t lao đ ng.

Sau i chi n Th gi i l n th nh t (1913 - 1918), ti p đó là cu c đ i kh ng ho ng kinh t ,
tài chính đã làm cho hàng lo t các doanh nghi p b phá s n. Nhi u doanh nghi p còn tr l i, đ c
t ch c l i ho c h p nh t v i nhau. C ch qu n lý m i ra đ i thích ng v i th i k m i. Trên c
s này, gi i qu n tr doanh nghi p m i xu t hi n v i nh ng nguyên t c, ph ng pháp và kinh
nghi m qu n lý m i.
N m 1922 đã ra đ i m t tác ph m có giá tr cao v qu n tr doanh nghi p. ó là tác ph m
c a nhà khoa h c Pháp Hen-ry Fayol v : "Qu n lý công nghi p và qu n lý t ng h p (Industrial and
3


General Administration”. N i dung c b n c a cu n sách đ c p đ n ph ng pháp qu n tr trong
phòng gi y, ch y u nói v nh ng ch c n ng c b n c a qu n tr doanh nghi p. Nh ng t t ng,
quan đi m c b n c a cu n sách cho đ n nay v n đ c áp d ng.
Cho đ n n m 1940, các doanh nghi p, các nhà kinh doanh đã nh n th y tính t t y u ph i
xây d ng, đào t o, b i d ng m t đ i ng qu n tr viên doanh nghi p và m t h th ng tr ng l p,
giáo trình đào t o qu n tr viên đã ra đ i. T đó, khoa h c qu n tr doanh nghi p đã góp ph n đem
l i hi u qu kinh t l n cho các doanh nghi p.
P. Fonet vi t trong cu n sách: “
ng xo n c c a nh ng ph ng pháp khoa h c và hi u
qu c a nó đ i v i qu n lý công nghi p (Papus of scientirc methods and its effect upon industrial
manngement)”. Cu n sách đã xác đ nh nh ng t t ng tri t h c và nh ng quan đi m c a qu n tr
ti n b .
S phát tri n c a qu n tr doanh nghi p t n m 1946 đ n nay: ây là giai đo n sau k t thúc
chi n tranh th gi i l n th II, chuy n sang khôi ph c, phát tri n kinh t và giao l u qu c t . Cùng
v i trào l u đó, cơng nghi p hóa và hi n đ i hóa nhi u n c công nghi p tiên ti n đã đ t đ c
t c đ cao trong t ng tr ng kinh t . T n m 1946 tr đi, ngày càng xu t hi n nhi u tác ph m có
giá tr nói v qu n tr doanh nghi p. nhi u n c đã thành l p các tr ng riêng đ gi ng d y, đào
t o nh ng nhà qu n tr doanh nghi p t c p th p đ n c p cao nh t doanh nghi p.
Có th k đ n các tr ng M : Tr ng MBA (Master of Business Administration), Tr ng
Kinh doanh Ha-v t (Harvard Business School); Nh t: Tr ng ào t o Giám đ c d i chân núi

Phi-ghi... Có th k đ n m t s tác ph m qu n tr doanh nghi p đ c bi t có giá tr trong th i k này
nh . Cu n sách: “Qu n lý n ng đ ng” xu t b n n m 1945 c a hai nhà khoa h c ng i Anh và
M . Tác ph m này đã t ng k t nh ng nguyên t c c a qu n tr doanh nghi p đ t đ c t x a đ n
n m 1945. Trên c s lý lu n v qu n tr doanh nghi p m i phù h p v i đi u ki n hi n t i.
Sau đó l n l t hàng tr m cu n sách khác nhau, nhi u sách giáo khoa, bài báo v qu n tr
doanh nghi p ra đ i. Nh ng bu i h i th o, h i ngh qu c t , nhi u l p h c đ c t ch c đ làm
sáng t nh ng v n đ c b n c a qu n tr doanh nghi p trong đi u ki n hi n đ i. T sau n m
1960, là th i k sôi n i, phát tri n nh t c a qu n tr doanh nghi p mà nhân lo i đ t đ c t n n
kinh t t b n phát tri n t i nay. M t công ty M trong n m 1960, đã ph i chi t i 3.000.000 đô-la
ch đ ph c v vi c s u t m, thu th p, t ng h p nh ng tài li u v qu n tr doanh nghi p, nh m b i
d ng cho nh ng qu n tr viên c a công ty (ch a k ti n l ng và nh ng chi phí khác ph c v
cho đ i ng giáo s , cán b gi ng d y...).
Tóm l i, qua các giai đo n phát tri n c a qu n tr doanh nghi p chúng ta th y n i b t m t
v n đ là: Xã h i t ch ch p nh n t t đ n ch p nh n h n vai trò c a qu n tr doanh nghi p, mà
g n li n v i nó là các qu n tr viên có nghi p v và các c v n có n ng l c v n d ng nh ng ki n
th c lý lu n qu n tr doanh nghi p vào th c ti n. Ngày nay, nh t là nh ng n m đ u c a th p k 90,
h u h t các n c đã hình thành m t h th ng tr ng l p đ đào t o, b i d ng các nhà qu n tr
doanh nghi p tài ba đem l i.

c. B n ch t c a qu n tr
M c tiêu c a qu n tr là t o ra giá tr th ng d t c tìm ra ph ng th c thích h p đ th c
hi n công vi c nh m đ t hi u qu cao nh t v i chi phí các ngu n l c ít nh t. Nói chung, qu n tr
là m t q trình ph c t p mà các nhà qu n tr ph i ti n hành nhi u ho t đ ng t khâu đ u đ n
khâu cu i c a m t chu k s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p, th c ch t c a qu n tr là qu n tr
các y u t đ u vào, quá trình s n xu t các y u t đ u ra theo chu trình quá trình ho t đ ng c a m t
t ch c, m t doanh nghi p.
4


Nh ng quan ni m trên cho dù có khác nhau v cách di n đ t, nh ng nhìn chung đ u th ng

nh t ch qu n tr ph i bao g m ba y u t (đi u ki n):
Th nh t: Ph i có ch th qu n tr là tác nhân t o ra tác đ ng qu n tr và m t đ i t ng
qu n tr ti p.
i t ng b qu n tr ph i ti p nh n s tác đ ng đó. Tác đ ng có th ch m t l n và
c ng có th nhi u l n.
Th hai: Ph i có m t m c tiêu đ t ra cho c ch th và đ i t ng. M c tiêu này là c n c đ
ch th t o ra các tác đ ng. S tác đ ng c a ch th qu n tr lên đ i t ng qu n tr đ c th c hi n
trong m t môi tr ng luôn luôn bi n đ ng. V thu t ng ch th qu n tr , có th hi u ch th qu n
tr bao g m m t ng i ho c nhi u ng i, còn đ i t ng qu n tr là m t t ch c, m t t p th con
ng i, ho c gi i vơ sinh (máy móc, thi t b đ t đai, thơng tin...).
Th ba: Ph i có m t ngu n l c đ ch th qu n tr khai thác và v n d ng trong quá trình
qu n tr .

1.1.2. Ý ngh a c a qu n tr
Khi con ng i k t h p v i nhau trong m t t p th đ cùng nhau làm vi c, ng
phát làm nh ng vi c c n thi t theo cách suy ngh riêng c a m i ng i.

i ta có th t

L i làm vi c nh th c ng có th đem l i k t qu , ho c c ng có th không đem l i k t qu .
Nh ng n u ng i ta bi t t ch c ho t đ ng thì tri n v ng đ t k t qu s ch c ch n h n, đ c bi t
quan tr ng không ph i ch là k t qu mà s cịn ít t n kém th i gian, ti n b c, nguyên v t li u và
nh ng phí t n khác. Khi chúng ta so sánh gi a k t qu đ t đ c v i chi phí đ th c hi n s có
khái ni m là hi u qu .
Hi u qu = K t qu - Chi phí
Hi u qu s t ng trong hai tr
mà v n gi nguyên k t qu .

ng h p: T ng k t qu v i chi phí khơng đ i. Gi m chi phí

Mu n đ t đ c c hai đi u đó địi h i ph i bi t cách qu n tr , không bi t cách qu n tr lãnh
đ o c ng đ t đ c k t qu nh ng hi u qu s đ t th p. M t s qu n tr , lãnh đ o gi i không
nh ng mang l i nhi u l i nhu n cho doanh nghi p mà cịn có ý ngh a quan tr ng góp ph n đ a
n n kinh t đ t n c nhanh chóng phát tri n.
M c tiêu c a ho t đ ng qu n tr , lãnh đ o nh v y là nh m giúp chúng ta có nh ng ki n
th c, k n ng c n thi t đ gia t ng hi u qu trong ho t đ ng kinh doanh vì m c tiêu l i nhu n
c ng nh m c tiêu phi l i nhu n.

1.1.3. B n ch t c a qu n tr
Qu n tr xét v m t t ch c - k thu t là s k t h p n l c c a con ng i trong t ch c. Nói
m t cách khác, qu n tr là qu n tr con ng i trong doanh nghi p, thơng qua đó s d ng có hi u
qu nh t m i ti m n ng c a doanh nghi p.
Qu n tr xét v m t kinh t - xã h i là qu n tr vì m c tiêu, l i ích c a doanh nghi p, b o
đ m cho doanh nghi p t n t i, s ng còn và phát tri n lâu dài. Nói cách khác b n ch t c a qu n tr
tu thu c vào ch s h u c a doanh nghi p.

1.2. VAI TRÒ C A QU N TR
Nhà qu n tr (cán b qu n tr ) là m t trong nh ng nhân t c b n quy t đ nh s thành công
hay th t b i trong ho t đ ng c a t ch c và c a chi n l c phát tri n c a t ch c đó. Cán b qu n
tr kinh doanh xét v m t t ch c lao đ ng nói chung là c u n i n i li n các y u t bên trong và bên
ngoài c a doanh nghi p thành m t kh i th ng nh t trong ph m vi ch c trách c a mình. Tùy theo
5


ch c trách c th , cán b qu n tr có các nhi m v khác nhau và cùng nh m hoàn thành m c tiêu
chung c a doanh nghi p.
Nhà qu n tr có các vai trị sau:

1.2.1. Nhóm vai trị quan h v i con ng
Nhóm vai trò quan h v i con ng

v i ng i khác m t cách hi u qu .

i

i bao g m kh n ng phát tri n và duy trì m i quan h

Vai trò đ i di n g n li n v i v trí trong s phân c p qu n tr , vai trò lãnh đ o đòi h i vi c
xây d ng m i quan h v i c ng s , ti p xúc và thúc đ y h làm vi c, vai trị liên h t p trung vào
vi c duy trì m i quan h c bên trong và bên ngoài t ch c. Vai trò quan h v i con ng i giúp
các nhà qu n tr xây d ng m ng l i làm vi c c n thi t đ th c hi n các vai trò quan tr ng khác.

1.2.2. Nhóm vai trị thơng tin
Vai trị thơng tin g n li n v i vi c ti p nh n thông tin và truy n đ t thông tin sao cho nhà
qu n tr th hi n là trung tâm đ u não c a t ch c. Vai trị thu th p thơng tin là n m b t thơng tin
c bên trong và bên ngồi doanh nghi p. Vai trò truy n đ t ho t đ ng theo hai cách: Th nh t, nhà
qu n lý truy n đ t nh ng thông tin ti p nh n đ c t bên ngoài đ n các thành viên trong n i b
doanh nghi p, nh ng ng i có th s d ng nh ng thông tin này; th hai, nhà qu n lý giúp truy n
đ t nh ng thông tin t c p d i này đ n c p th p h n ho c đ n các thành viên khác trong t ch c,
nh ng ng i có th s d ng thông tin m t cách hi u qu nh t. Trong khi vai trò truy n đ t cung
c p thơng tin cho n i b thì vai trị phát ngơn ph bi n thơng tin cho bên ngoài v nh ng v n đ
nh k ho ch, chính sách, k t qu ho t đ ng c a t ch c. Do đó, nhà qu n lý tìm ki m thơng tin
trong vai trị giám sát, truy n đ t thông tin v i n i b và sau đó k t h p vi c cung c p thông tin
quan tr ng theo yêu c u c a vai trị quy t đ nh.
1.2.3. Nhóm vai trị quy t đ nh
Nhóm vai trị quy t đ nh bao g m vi c ra nh ng quy t đ nh quan tr ng có nh h
ch c. Có b n vai trị mơ t nhà qu n tr là ng i quy t đ nh:
- Vai trò cách tân hay còn g i là vai trò doanh nhân, là ng
đ i và c i ti n, khai thác các c h i m i.

i luôn

ng đ n t

đi m g c c a m i thay

- Vai trị th hai trong nhóm này là vai trị x lý các tình hu ng: G n li n v i vi c đ a ra các
hành đ ng k p th i khi t ch c ph i đ i m t v i nh ng bi n c b t ng , nh ng khó kh n khơng
l ng tr c đ c.
- Vai trò th ba là phân ph i các ngu n l c c a t ch c.
- Cu i cùng, vai trò đàm phán th hi n s đ i di n cho t ch c th ng l ng đàm phán ký
k t các h p đ ng, nh h ng tùy theo các l nh v c trách nhi m c a nhà qu n tr .
Trong các cu c ti p xúc làm n, nhà qu n tr ph i là m t chuyên gia trong l nh v c ngo i
giao. Làm n th i m c a đa ph n là các cu c ti p xúc, mu n thành đ t ph i h c cách th ng
l ng. M m d o k t h p v i c ng r n và c ng quy t, lý trí cùng v i nhân b n là bí quy t thành
công trong th ng l ng v i đ i tác.
- Ng i ph i h p: Là ng i qu n tr c p cao, ng i ng h cho s c n thi t ph i đ i m i,
cung c p tài chính cho các ho t đ ng c i ti n, khuy n khích, nâng đ và tơn tr ng, b o v các
sáng ki n c i ti n c a các thành viên. Vi c c i ti n th ng v p ph i các c n tr c a l l i c và
nh ng ng i thu c phái b o th th th ng e ng i. Ng i ph i h p s đ m nh n vai trò cân b ng
các th l c sao cho các sáng ki n c i ti n có th đ c th c hi n. Thông qua vi c th c hi n vai trò

6


ph i h p, các nhà qu n tr s khuy n khích, thúc đ y vi c c i ti n, đ i m i. Thi u m t trong ba vai
trị thì s đ i m i, c i ti n khó có th th c hi n đ c.

1.3. CÁC C P QU N TR
1.3.1. s phân chia các c p qu n tr trong t ch c
Trong m t t ch c, các nhà qu n tr đ

trung gian; Qu n tr c p c s .
Qu n tr gia c p càng th p thì s l

c chia ra làm ba c p: Qu n tr c p cao; Qu n tr c p

ng càng nhi u h n.

Có th bi u hi n các c p qu n tr theo s đ hình chóp sau:
Qu n tr c p cao

Qu n tr c p trung gian
Qu n tr c p c s

H1.3. Các c p qu n tr
a) Qu n tr c p c s :
Là nh ng ng i ch u trách nhi m tr c ti p đi u hành các ho t đ ng s n xu t ra hàng hoá
hay d ch v . H g m:
c công; qu n đ c hay tr ng các b ph n. Nhân viên tr c ti p nh n
m nh l nh và báo cáo tình hình ho t đ ng hàng ngày v i h . Ph n l n th i gian c a qu n tr c p
c s đ c s d ng vào vi c giám sát, đi u hành nhân viên thu c quy n và đ a ra các quy t đ nh
hàng ngày. Ph n còn l i dành cho vi c h i h p, báo cáo v i c p trên ho c quan h v i đ ng
nghi p thu c các b ph n khác.
b) Qu n tr c p trung gian:
Trong nh ng t ch c nh th ng khơng có qu n tr viên c p trung gian. Các nhà qu n tr
c p trung gian là các Giám đ c xí nghi p tr c thu c, các tr ng phòng ban tr c thu c doanh
nghi p. H ch u trách nhi m đi u hành và ph i h p ho t đ ng c a các qu n tr viên c p c s .
Tuy nhiên hi n nay, nhi u t ch c ng i ta lo i b c p qu n tr này.
c) Qu n tr c p cao:
Là nh ng ng i ch u trách nhi m đi u hành và ph i h p các ho t đ ng chung c a t ch c
và đ m nh n nh ng ch c v cao nh t c a t ch c nh : Ch t ch H i đ ng Qu n tr , T ng Giám đ c,

Giám đ c đi u hành. Qu n tr gia c p cao là nh ng ng i chuyên v ch ra m c tiêu, chi n l c
chung cho toàn b t ch c và thi t l p các m c đích t ng quát đ c p d i th c hi n.

1.3.2. S khác nhau gi a nhà qu n lý đi u hành và nhà qu n lý c p cao
Xác đ nh đúng ch c n ng và đ c tr ng c a v trí qu n lý, lãnh đ o s giúp t ng đ
l c chung c a t ch c và đ i ng nòng c t...
NHÀ QU N LÝ I U HÀNH
Yêu c u nh ng ng

i khác ph i hoàn thành nhi m v

c n ng

NHÀ QU N LÝ CAO C P
Truy n c m h ng cho con ng
t ng m i

i theo các ý

i u hành ho t đ ng c a t ch c theo đi u l , n i quy,Ho t đ ng v t kh i các quy đ nh, đi u l ,
chính sách, ch tr ng v quy trình, quy đ nh.
n i quy… đ tìm ki m s thay đ i phù h p.
Là m t v trí c th đ

c đ t ra đ qu n lý và đi u hành Là m t v trí xu t phát t ý t ng, sáng ki n,
đòi h i ph i có tình c m, s n sàng ph c v
cho m i ng i
7

Làm các vi c cho đúng

Làm cho đúng công vi c

Là ng

Là ng

i sáng t o l n th hai

i sáng t o l n th nh t

Quan tâm đ n n ng su t, hi u qu

Quan tâm đ n hi u l c

Qu n tr và duy trì ho t đ ng

Sáng t o các ý t

T p trung ch đ o h th ng và t ch c th c hi n

T p trung vào con ng

Tin c y vào s ki m soát, ki m tra

Tin c y vào s tín nhi m, giao phó, ni m tin,
hy v ng

T ch c các cán b và nhân viên

Ch ra h

ng m i và phát tri n
i và nhân viên c th

ng đi cho con ng

i

T p trung cho các ho t đ ng mang tính chi n thu t, t T p trung các ho t đ ng mang tính tri t lý,
ch c và h th ng
giá tr c b n và m c tiêu
Quan tâm đ n k ho ch ng n h n và tr

cm t

Có t m nhìn lâu dài cho t

ng lai

Ph i th ng xuyên h i và t tr l i câu h i: bao gi ?Ph i h i và t tr l i câu h i: làm gì ? và t i
(When) và làm nh th nào ? (How)
sao ph i làm gì? (What and Why)
Ch p nh n và tuân theo các đi u lu t, đi u l c ch

Tìm cách thay đ i đi u lu t, đi u l , c ch ,
chính sách.

T p trung cho các v n đ c a hi n t i, đ m t vào cácT p trung cho các v n đ c a t

gi i h n
h ng cái nhìn vào khơng gi i h n.

ng lai,

L p k ho ch chi ti t và ti n đ th c hi n

Phát tri n t m nhìn và xây d ng chi n l

D báo k t qu và ra quy t đ nh

Tìm ki m s thay đ i

Tránh r i ro và m o hi m

Ch p nh n r i ro và m o hi m

ng viên con ng
chu n

i tuân th các quy đ nh và tiêuKhuy n khích con ng
t o

S d ng quy n l c và quan h c p trên và c p d

i

S
h

c

i có thay đ i và sáng

d ng s thuy t ph c, quan h và nh
ng gi a con ng i v i con ng i

1.4. CÁC K N NG VÀ CH C N NG C A QU N TR
1.4.1. Các k n ng qu n tr
Qu n tr là quá trình làm vi c cùng v i và thông qua các cá nhân, các nhóm và các ngu n
l c khác. Qu n tr đ c th thách và đánh giá qua vi c đ t đ c các m c tiêu thông qua s t
ch c và th c hi n các k n ng khác nhau. Tr c tiên, nhà qu n tr ph i có m t v n ki n th c nh t
đ nh v h th ng lu t và thu trong kinh doanh, v marketing, tài chính doanh nghi p, dây chuy n
s n xu t, công ngh ... ây là yêu c u tiên quy t vì nó g n li n v i hi u qu c a quá trình ra quy t
đ nh.
tr thành m t nhà qu n tr tài n ng thì c n ph i có nh ng k n ng c n thi t. Sau đây là
m t s k n ng quan tr ng mà m t nhà qu n tr c n ph i có:
a) K n ng lãnh đ o: ây là m t k n ng không th thi u c a m t nhà qu n tr . Lãnh đ o
gi i đ c th thách qua s thành công trong vi c thay đ i h th ng và con ng i. Thu t ng “lãnh
đ o” đang đ c s d ng ngày càng nhi u h n khi nh c đ n vai trò c a ng i qu n tr vì ch c
n ng c a lãnh đ o là x lý thay đ i. Ng i qu n tr c n ph i lãnh đ o gi i đ thay đ i s n ph m,
h th ng và con ng i m t cách n ng đ ng. Nhà lãnh đ o gi i ph i là ng i thúc đ y quá trình
quy t đ nh m t v n đ và trao cho nhân viên c a h quy t đ nh v n đ đó. N u b n là m t nhà
lãnh đ o gi i, quy n l c s t đ n v i b n, nh ng b n c ng ph i bi t khai thác quy n l c c a

8


nh ng ng i khác. B n ph i thúc đ y quá trình quy t đ nh và làm cho q trình đó ho t đ ng. ó
là m t bài tốn khó.

b) K n ng l p k ho ch: Nhà qu n tr là ng i ra quy t đ nh và toàn b b máy c a doanh
nghi p s hành đ ng theo quy t đ nh đó. Ngh a là quy t đ nh c a nhà qu n tr nh h ng r t l n
t i v n m nh c a doanh nghi p. M t k ho ch sai l m r t có th s đ a đ n nh ng h u qu khó
l ng. Vì v y k n ng l p k ho ch r t quan tr ng đ đ m b o cho nhà qu n tr có th đ a ra
nh ng k ho ch h p lý và h ng toàn b nhân viên làm vi c theo m c tiêu c a k ho ch đã đ nh.
Khi k ho ch đ c hoàn thành, nhà qu n tr ph i chuy n t i thông tin k ho ch cho c p trên và
c p d i đ tham kh o ý ki n. Trong su t quá trình th c hi n k ho ch, ng i qu n tr s c n đ n
nh ng công c gi i quy t v n đ và khi c n thi t, ph i ra và th c thi các quy t đ nh trong quy n
h n c a mình.
c) K n ng gi i quy t v n đ : Quá trình gi i quy t v n đ có th đ c ti n hành qua các
b c sau: Nh n di n v n đ , tìm nguyên c c a v n đ , phân lo i v n đ , tìm gi i pháp và l a
ch n gi i pháp t i u. M t nhà qu n tr gi i s ti n hành quá trình này m t cách khéo léo và hi u
qu .
d) K n ng giao ti p t t: Càng ngày ng i ta càng nh n ra s c m nh c a các m i quan h ,
cái mà có đ c t m t k n ng giao ti p t t. B n ph i thành th o giao ti p b ng v n nói và c v n
vi t. B n ph i bi t cách gây n t ng b ng gi ng nói, ngơn ng c th , đơi m t và cách di n đ t
d hi u, thuy t ph c. Các b n h p đ ng ngày nay có đ c ph thu c r t nhi u vào kh n ng
th ng thuy t. Kh n ng giao ti p t t c ng phát huy tác d ng trong qu n tr nhân s . M t chuyên
gia v nhân s đã t ng k t lu n r ng ti n có th mua đ c th i gian ch không mua đ c s sáng
t o hay lịng say mê cơng vi c. Mà m c đ sáng t o hay lịng say mê cơng vi c l i ph thu c vào
kh n ng t o đ ng l c cho nhân viên đ kh ng đ nh lòng trung thành và s cam k t c a ng i lao
đ ng khơng th có đ c b ng vi c tr l ng cao. Th c t là m c l ng cao và m t v n phòng đ y
đ ti n nghi ch là đi u ki n c n ch không ph i là đi u ki n đ đ nhà qu n lý có th gi m t
nhân viên t t.

1.4.2. Các ch c n ng qu n tr
Ti n trình qu n tr là m t ph c h p nh ng k n ng có tính h th ng r t sinh đ ng và ph c
t p. Do đó, đ có th hi u rõ v qu n tr , c n ph i hi u rõ v các ch c n ng và vai trò c a qu n tr .
Các ch c n ng qu n tr là nh ng nhi m v qu n lý chung, c n ph i đ c th c hi n trong t t c các
t ch c kinh doanh s n xu t.

a) Ch c n ng ho ch đ nh
Là vi c xác đ nh các
quy t đ nh v cách th c đ
l p các m c tiêu cho t ch
ngu n l c c a t ch c đ đ

m c tiêu và m c đích mà t ch c ph i hoàn thành trong t ng lai và
đ t đ c nh ng m c tiêu đó. Ho ch đ nh g m ba giai đo n nh thi t
c: M c t ng l i nhu n, th ph n, ho c t ng doanh thu...; s p x p các
t m c tiêu; quy t đ nh v nh ng ho t đ ng c a t ch c nh :

- Ra quy t đ nh là quá trình l a ch n m t ph
đã đ ra (l a ch n m t ph ng án đ a ra xem xét).

ng án hành đ ng h p lý nh t đ đ t m c tiêu

- Ra quy t đ nh đúng trong đi u ki n môi tr
các nhà qu n tr :

ng bi n đ ng.

ó là m t thách th c đ i v i

b) Ch c n ng t ch c
Là quá trình t o ra c c u m i quan h gi a các thành viên (các b ph n trong t ch c).
Thơng qua đó cho phép h th c hi n các k ho ch và hoàn thành các m c tiêu chung c a t ch c.
9


- Ti n trình t ch c bao g m vi c: Thi t l p các b ph n, phịng ban và xây d ng b ng mơ

t cơng vi c t ch c bao g m c ch c n ng nhân s : tuy n m , tuy n ch n, hu n luy n và phát
tri n ngu n nhân l c, do đó, m i ng i đ u có th đóng góp n l c vào thành công c a t ch c.
- Truy n đ t thông tin, tri th c, k thu t, ch th , m nh l nh, thông tin c n thi t đ th c hi n
công vi c, đ ng th i nh n thông tin ph n h i.
c) Ch c n ng thúc đ y đ ng viên (ch huy - lãnh đ o):
ây là ch c n ng thúc đ y, đ ng viên nhân viên theo đu i nh ng m c tiêu đã l a ch n.
B ng ch th , m nh l nh và th a mãn nhu c u v t ch t và tinh th n. Các nhà qu n tr th c hi n các
ch c n ng ch huy đ thúc đ y, đ ng viên nhân viên hoàn thành các m c tiêu đã đ ra.
d) Ch c n ng ki m tra, ki m sốt
Là q trình giám sát ch đ ng đ i v i công vi c c a m t t ch c, so sánh v i tiêu chu n đ
ra và đi u ch nh khi c n thi t. Q trình ki m sốt là q trình t đi u ch nh liên t c và th ng
di n ra theo chu k .
Các ch c n ng nói trên có quan h qua l i m t thi t v i nhau, và đ c th c hi n theo m t
trình t nh t đ nh. Quá trình qu n tr ph i th c hi n đ ng b các ch c n ng nói trên, n u khơng
q trình qu n tr s khơng đ t hi u qu nh mong mu n

1.5.

IT

1.5.1.

it

NG C A QU N TR H C
ng c a qu n tr

T ch c chính là đ i t ng c n b n c a qu n tr . Xu h ng t ch c và h p tác trong nh ng
m i quan h t ng thu c là m t đ c đi m c a b n ch t con ng i vì nh t c ng Vi t Nam nói
“h p qu n gây s c m nh”.

Trong xã h i hi n đ i, hình th c t ch c c a con ng i đi t hình th c t ch c t m th i,
khơng ch t ch , đ n hình th c t ch c v i c c u b máy ch t ch .
T ch c là m t t p h p ng i đ c s p đ t có h th ng nh m th c hi n m t m c tiêu nh t
đ nh. Tr ng đ i h c là t ch c, nh ng doanh nghi p s n xu t kinh doanh, c quan nhà n c, m t
đ i bóng đá... là nh ng t ch c.
Chúng có ba đ c tr ng c b n:
Th nh t, chúng đ u có m t m c đích riêng bi t th hi n thông qua các m c tiêu c th .
M c tiêu này là cái đích chung c a tồn b t ch c, ch khơng ph i là m c tiêu c a t ng cá nhân
riêng l .
Th hai, m i t ch c bao g m nhi u ng i. S t p h p nhi u ng i trong t ch c là s t p
h p có ý th c đ nh m th c hi n các m c tiêu chung. H có ý th c đ y đ v vai trò, trách nhi m
c a mình, cái đ c, cái m t c a mình khi tham gia t ch c đó. H có ý th c rõ ràng v nhi m v
chung mà m i ng i trong t ch c đ u ph i hoàn thành.
Th ba, các t ch c đ u phát tri n thành m t ki u s p đ t nh t đ nh. Ki u s p đ t đó đ nh rõ
và gi i h n hành vi c a các thành viên, ch ng h n nó bao g m vi c đ t ra nh ng quy đ nh, ch
đ nh m t s ng i gi ch c v th tr ng có m t s quy n đi u hành nh t đ nh v i m t s nh ng
ng i khác.
Nh v y, t ch c là m t th c th có m c đích c th , rõ ràng, có nh ng thành viên và có
m t c c u ch t ch có tính h th ng. T ch c là m t th c th có m c tiêu ph i hồn thành.

10


1.5.2. Tính khoa h c và tính ngh thu t c a qu n tr
a) Qu n tr là khoa h c vì nó nghiên c u, phân tích các quan h qu n tr nh m tìm ra
nh ng quy lu t và c ch v n d ng nh ng quy lu t đó trong q trình kinh doanh sao cho có hi u
qu . c bi t là ln tìm ra các ph ng pháp đ đ i m i các ho t đ ng qu n tr . Q trình kinh
doanh ln đ t ra nh ng nhi m v m i cho các nhà qu n tr . Hoàn thi n qu n tr nh là m t yêu
c u t t y u trong quá trình phát tri n c a t ch c, c a doanh nghi p.
Trong đi u ki n c nh tranh ngày càng gia t ng, các ch doanh nghi p mu n c u vãn s đ

v c a doanh nghi p, ho c đ a doanh nghi p sang m t b c phát tri n cao h n v ch t đ u đòi
h i ph i có s hồn thi n nh ng nhân t trong qu n tr , nh ph ng pháp, ngh thu t, công ngh
và c c u t ch c qu n tr kinh doanh. Do đó, vi c phân tích kinh t các ho t đ ng s n xu t kinh
doanh, đ i m i doanh nghi p, nâng cao hi u qu qu n tr là n i dung quan tr ng c a lý thuy t
qu n tr .
Lý thuy t qu n tr cung c p nh ng khái ni m c b n làm n n t ng cho vi c nghiên c u các
l nh v c qu n tr chuyên ngành nh qu n tr Tài chính, qu n tr Nhân s , qu n tr Marketing...
Lý thuy t qu n tr cịn là m t khoa h c liên ngành, vì nó s d ng tri th c c a nhi u môn khoa h c
khác, đ ng th i c ng làm c s nghiên c u cho các môn khoa h c đó.
b) Qu n tr là m t ngh thu
đo n kinh doanh) là vi c s d ng
cách khơn khéo, tài tình nh m đ t
ngh thu t vì nó cịn l thu c khá l
quan h , c may v n r i...).

t: Ngh thu t kinh doanh (còn g i là thu t kinh doanh hay th
các ph ng pháp, các ti m n ng, các c h i kinh doanh m t
đ c m c tiêu kinh doanh m t cách t t nh t. Qu n tr là m t
n vào cá nhân c a ch doanh nghi p (thiên b m, tài n ng, m i

Ngh thu t qu n tr còn th hi n s nh y bén, sáng t o, ng phó k p th i v i t ng tình
hu ng c th c a nhà qu n tr (vì mơi tr ng kinh doanh ln bi n đ i...). Ngh thu t qu n tr
đ c t o l p trên c s c a ti m l c (s c m nh), tài thao l c kinh doanh (ki n th c và thông tin)
và y u t gi đ c bí m t ý đ . Ti m l c, s c m nh c a doanh nghi p là m t th c l c c b n t o
c s cho ngh thu t kinh doanh:
- Ngu n v n l n;
- Kh n ng v công ngh , khoa h c k thu t;
- Kh n ng n m b t thông tin nhanh h n đ i th khác;
- S c hút ch t xám t n i khác v doanh nghi p...
Ki n th c và thông tin là kh n ng nh n bi t đ c quy lu t di n ra trên m i m t c a đ i

s ng xã h i và quá trình kinh doanh. Cịn bí m t trong kinh doanh th hi n trong ý đ , trong giá
c , trong ph ng h ng th tr ng, trong công ngh k thu t.
c) Qu n tr đ ng th i còn là m t ngh : Ngh qu n tr - (The profession of management),
ngh Giám đ c... ai c ng có th đi h c ngh đ tham gia các ho t đ ng kinh doanh. Tuy nhiên,
thành công hay khơng cịn ph thu c vào nhi u y u t : Ki n th c - Kinh nghi m - í chí h c h i Tinh th n sáng t o. Có gi i ngh hay khơng cịn ph thu c vào nhi u y u t c a vi c h c ngh .
H c ngh
đâu? Ai d y cho? Cách h c ngh ra sao? Ch ng trình th nào? Ng i d y có th c
tâm truy n h t ngh d y hay không? N ng khi u ngh nghi p ra sao? Các ti n đ t i thi u v v t
ch t ban đ u cho s hành ngh bao nhiêu? Nh v y, mu n đi u hành các ho t đ ng kinh doanh có
k t qu m t cách ch c ch n, thì tr c tiên ch doanh nghi p ph i đ c đào t o v ngh nghi p
(ki n th c, tay ngh , kinh nghi m) m t cách chu đáo đ suy ngh có h th ng tr c nh ng tình
hu ng phát sinh trong kinh doanh, có kh n ng phân tích, đánh giá và nh n di n v n đ , có nh y
11


c m và thích nghi v i m i hồn c nh, đ ng th i, nh n th c m t cách chu n xác và đ y đ các quy
lu t khách quan xu t hi n trong q trình kinh doanh, đ ng th i có ph ng pháp ngh thu t thích
h p, nh m tuân th đúng các đòi h i c a các quy lu t đó.

TĨM T T
Khái ni m c a qu n tr : Qu n tr là m t quá trình nh m đ t đ n các m c tiêu đ ra b ng
vi c ph i h p h u hi u các ngu n l c c a doanh nghi p.
M c tiêu c a qu n tr : M c tiêu c a qu n tr là t o ra giá tr th ng d t c tìm ra ph ng
th c thích h p đ th c hi n công vi c nh m đ t hi u qu cao nh t v i chi phí các ngu n l c ít
nh t.
Các đi u ki n hình thành quá trình qu n tr :
- Ph i có ch th qu n tr là tác nhân t o ra tác đ ng qu n tr và m t đ i t
nh n s tác đ ng đó.
- Ph i có m t m c tiêu đ t ra cho c ch th và đ i t

ng qu n tr ti p

ng..

- Ph i có m t ngu n l c đ ch th qu n tr khai thác và v n d ng.
Ý ngh a c a qu n tr : M c tiêu c a ho t đ ng qu n tr giúp doanh nghi p có nh ng ki n
th c, k n ng c n thi t đ gia t ng hi u qu trong ho t đ ng kinh doanh vì m c tiêu l i nhu n
c ng nh m c tiêu phi l i nhu n.
B n ch t c a qu n tr : Qu n tr xét v m t t ch c - k thu t là s k t h p n l c c a con
ng i trong t ch c. Nói m t cách khác, qu n tr là qu n tr con ng i trong doanh nghi p, thơng
qua đó s d ng có hi u qu nh t m i ti m n ng c a doanh nghi p.
Qu n tr xét v m t kinh t - xã h i là qu n tr vì m c tiêu, l i ích c a doanh nghi p, b o
đ m cho doanh nghi p t n t i, s ng còn và phát tri n lâu dài. Nói cách khác b n ch t c a qu n tr
tu thu c vào ch s h u c a doanh nghi p.
Mô hình qu n tr : Trong m t t ch c, các nhà qu n tr đ
cao; Qu n tr c p trung gian; Qu n tr c p c s .

c chia ra làm ba c p: Qu n tr c p

Các k n ng qu n tr
- K n ng lãnh đ o
- K n ng l p k ho ch.
- K n ng gi i quy t v n đ .
- K n ng giao ti p t t.
Các ch c n ng qu n tr
- Ch c n ng ho ch đ nh
- Ch c n ng t ch c
- Ch c n ng thúc đ y đ ng viên (ch huy - lãnh đ o):
- Ch c n ng ki m tra, ki m soát
it

ng c a qu n tr

T ch c chính là đ i t ng c n b n c a qu n tr . T ch c là m t t p h p ng i đ c s p đ t
có h th ng nh m th c hi n m t m c tiêu nh t đ nh. Tr ng đ i h c là t ch c, nh ng doanh
nghi p s n xu t kinh doanh, c quan nhà n c, m t đ i bóng đá... là nh ng t ch c.
Tính khoa h c và tính ngh thu t c a qu n tr

12


- Qu n tr là khoa h c vì nó nghiên c u, phân tích các quan h qu n tr nh m tìm ra nh ng
quy lu t và c ch v n d ng nh ng quy lu t đó trong q trình kinh doanh sao cho có hi u qu .
- Qu n tr là m t ngh thu t: Ngh thu t kinh doanh (còn g i là thu t kinh doanh hay th
đo n kinh doanh) là vi c s d ng các ph ng pháp, các ti m n ng, các c h i kinh doanh m t
cách khơn khéo, tài tình nh m đ t đ c m c tiêu kinh doanh m t cách t t nh t. Qu n tr là m t
ngh thu t vì nó cịn l thu c khá l n vào cá nhân c a ch doanh nghi p (thiên b m, tài n ng, m i
quan h , c may v n r i...).

CÂU H I ÔN T P VÀ TH O LU N
1. Trình bày khái ni m và b n ch t c a qu n tr ?
2. Phân tích s hình thành và tính t t y u c a qu n tr ?
3. Trình bày vai trị và m c tiêu c a qu n tr ?
4. Trình bày vai trị c a các nhà qu n tr ?
5. Phân tích các k n ng c a qu n tr ?
6. Phân tích các ch c n ng c a qu n tr ?
7. Trình bày các mơ hình qu n tr trong doanh nghi p
8. Gi i thích t i sao l i cho r ng qu n tr v a là khoa h c, v a là ngh thu t?

13

C

S

PH N TH HAI.
KHOA H C C A QU N TR

CH
NG 2.
CÁC LÝ THUY T QU N TR
GI I THI U
M c đích yêu c u
M c đích c a ch ng này nh m giúp ng i h c n m đ c: qu n tr v i t cách là m t ngành
khoa h c ng d ng, ra đ i trên c s các lý thuy t v qu n tr t đ u th k 20. Tr c n m 1900
ch có ba tr ng
i h c Hoa K (Pennsylvania, Chicago, California) là có ngành h c qu n tr
kinh doanh. V m t th c ti n: qu n tr có l ch s hàng ngàn n m. Cùng v i s phát tri n c a khoa
h c k thu t và nh ng thành t u c a cách m ng công nghi p nh t là s bùng n thông tin đã thúc
đ y s ra đ i c a các t t ng qu n tr .
Sau khi h c xong ch

ng này, sinh viên ph i n m đ

c các v n đ sau:

- Nh ng t t ng qu n tr xu t hi n trong nh ng th i đi m khác nhau và có c s c a chúng
d a trên nh ng quan ni m khác nhau v : Hành vi c a con ng i trong t ch c; M c tiêu ch y u
c a t ch c; V n đ mà t ch c ph i đ ng đ u; Các gi i pháp cho các v n đ đó.

N i dung chính:
Ch ng 2 ch y u phân tích n i dung quan đi m c a các tr
bao g m:
- Tr

ng phái qu n tr c đi n;

- Tr

ng phái qu n tr hành vi;

- Tr

ng phái qu n tr h th ng;

- Tr

ng phái qu n tr khác.

ng phái khác nhau v qu n tr

N I DUNG
2.1. TR

NG PHÁI QU N TR C

2.1.1. Tr

I N

ng phái qu n tr khoa h c

M c tiêu c a các nhà qu n tr theo tr ng phái này là thông qua nh ng quan sát, th
nghi m tr c ti p t i x ng máy nh m nâng cao n ng su t, hi u qu và c t gi m s lãng phí. Qua
g n m t th k , tr ng phái này có nh ng tên g i khác nhau nh : qu n tr khoa h c, nghiên c u
thao tác hay qu n tr hi u qu .
Tr ng phái này dành nghiên c u qu n tr trong ph m vi h th ng doanh nghi p góc đ
t o ra m t c c u t ch c qu n tr h p lý, m t ch đ đi u hành khoa h c và ch t ch đ đem l i
hi u qu cao cho công tác qu n tr trong h th ng. óng góp to l n cho tr ng phái này k t i các
nhà qu n lý Rô-b t Ô-oen, An-đriu Ur , C. Báp-bít-gi , F.W. Tây-l , Hen-ry Fayol v.v...
a) Rơ-b t Ơ-oen (1771 - 1858) là m t trong nh ng ch xí nghi p đ u tiên Xc t-len ti n
hành t ch c m t "xã h i cơng nghi p có tr t t và k lu t, ông chú ý t i nhân t con ng i trong
14


t ch c và cho r ng n u ch quan tâm đ u t t i thi t b máy móc mà quên y u t con ng i thì xí
nghi p c ng khơng th thu đ c k t qu . Quan đi m qu n tr c a Rơ-b t Ơ-oen m c dù cịn gi n
đ n nh ng đã b c đ u chu n b cho s ra đ i c a m t b môn qu n lý đ c l p.
b) An-đriu Ur (1778 - 1857) ng i đã s m nhìn th y vai trị c a qu n lý và vi c đào t o
ki n th c cho các nhà qu n lý. Ông là m t trong nh ng ng i đ u tiên ch tr ng vi c đào t o
b c đ i h c cho các nhà qu n tr và ông cho qu n tr là m t ngh .
c) C. Báp-bít-gi (1792 - 1871) ng i đ u tiên đ xu t ph ng pháp ti p c n có khoa h c
trong qu n lý, ông r t quan tâm t i các m i quan h gi a ng i qu n lý và công nhân, và c ng là
m t ng i góp ph n tích c c đ a qu n lý tr thành m t b môn khoa h c đ c l p.
d) F. W. Tây-l (1856 - 1915) là ng i đ c th gi i ph ng Tây g i là “cha đ c a thuy t
qu n lý khoa h c”, là m t trong nh ng ng i m ra m t “k nguyên vàng” trong qu n lý c a
n c M , ng i xây d ng m t ph ng pháp qu n lý đ c dùng làm c s tri th c cho công vi c
qu n lý M , Anh, Tây Âu, B c Âu và Nh t B n trong các xí nghi p sau này.
Tây-l xu t thân là m t công nhân và tr thành k s tr i qua quá trình ban ngày đi làm,
ban đêm đi h c hàm th đ i h c. Trong quá trình làm vi c trong nhà máy luy n cán thép, Tây-l

đã có nhi u c h i quan sát và th c hành lãnh đ o, qu n tr trong nhà máy. Khi làm vi c t i nhà
máy thép Midrale, ông theo dõi s h p tác gi a nh ng ng i qu n lý và cơng nhân, tìm hi u tính
khơng hi u qu và lãng phí trong s n xu t. Ông phát hi n có s khác bi t và thay đ i n ng su t
gi a các nhóm cơng nhân.
Ơng là tác gi v i nh ng nghiên c u và lý thuy t khá n i ti ng v lãnh đ o, qu n tr trong
th i gian t 1890 đ n 1930. Nh ng nguyên t c qu n tr theo khoa h c c a Taylor có th tóm t t
nh sau: Phân chia cơng vi c c a m i cá nhân thành nhi u thao tác đ n gi n, đ ng th i áp d ng
ph ng pháp t t nh t m t cách khoa h c đ th c hi n m i thao tác; L a ch n và hu n luy n công
nhân m t cách khoa h c - chun mơn hố thao tác cho cơng nhân đ anh ta có th hồn thành
cơng vi c m t cách có hi u qu nh t; Tr l ng theo s n ph m và th ng cho vi c v t đ nh m c.
F.W. Tây-l đ a ra b n nguyên t c qu n tr sau:
- Nhân viên qu n tr ph i am hi u khoa h c, b trí lao đ ng m t cách khoa h c đ thay th
cho các t p quán lao đ ng c h .
- Ng i qu n tr ph i l a ch n ng i công nhân m t cách khoa h c, b i d ng ngh nghi p
và cho h h c hành đ h phát tri n đ y đ nh t kh n ng c a mình (cịn trong q kh thì h t
ch n ngh , t c g ng h c t p đ nâng cao tay ngh ).
- Ng i qu n tr ph i c ng tác v i ng i th đ n m c có th tin ch c r ng cơng vi c đ
làm đúng v i các nguyên t c có c n c khoa h c đã đ nh.

c

- Công vi c và trách nhi m đ i v i công vi c đ c chia ph n nh nhau gi a ng i qu n tr
và ng i th . Nhân viên qu n lý ph i ch u trách nhi m tồn b đ i v i cơng vi c mà mình có kh
n ng h n; cịn trong q kh thì tồn b cơng vi c và ph n l n trách nhi m là đ vào đ u ng i
công nhân.
e) Herny L. Gantt: Là k s chuyên v h th ng ki m soát trong nhà máy. Trên c s các
lý thuy t c a Taylor, Gantt đã phát tri n và đ a ra lý thuy t c a mình, trong đó ch y u t p trung
vào m r ng h th ng khuy n khích v t ch t cho ng i lao đ ng v i các bi n pháp nh :
- Khuy n khích cơng nhân sau m t ngày làm vi c n u h làm vi c t t.
- Khuy n khích cho đ c cơng, qu n đ c d a vào k t qu làm vi c c a công nhân d

giám sát tr c ti p c a h nh m đ ng viên h trong công vi c lãnh đ o, qu n tr .

is

15


Bi n pháp này đã khuy n khích các đ c công qu n lý t t h n. C ng trên c s này, các
ph ng pháp qu n tr ti n đ th c hi n m i đ c đ a vào trong qu n lý nh ph ng pháp đ ng
g ng (CPM - Critical Path Method) và ph ng pháp s đ m ng l i (PERT - Program Evaluation
and Revie Technique). Trong lý thuy t này, khía c nh l i ích đ c chú ý h n nhi u.
g) Frank B (1868 - 1924) và Liliant M. Gibreth (1878 -1972)
Hai tác gi này đã nghiên c u r t chi ti t quá trình th c hi n và quan h gi a các thao tác,
đ ng tác và c đ ng v i m t m c đ c ng th ng và m t m i nh t đ nh c a cơng nhân trong q
trình làm vi c, t đó đ a ra ph ng pháp th c hành t i u nh m t ng n ng su t lao đ ng, gi m s
m t m i c a công nhân.
Các ph ng pháp thu c tr ng phái này đã có nh ng đóng góp có giá tr cho s phát tri n
c a t t ng lãnh đ o, qu n tr , phát tri n k n ng lãnh đ o, qu n tr qua phân cơng, chun mơn
hóa lao đ ng, đ ng th i là nh ng ng i đ u tiên nêu lên t m quan tr ng c a vi c tuy n ch n và
hu n luy n nhân viên, dùng đãi ng đ t ng n ng su t lao đ ng. Tuy nhiên, các tác gi đã phát
tri n m t ph ng pháp lãnh đ o, qu n tr mang tính khoa h c hóa m t cách thu n túy nh “máy
móc hóa con ng i”, g n ch t con ng i vào m t dây chuy n công ngh đ lãnh đ o, qu n tr và
t ng n ng su t lao đ ng.
ánh giá chung v tr

ng phái qu n tr khoa h c

Quan đi m chú tr ng vào y u t con ng i là m t quan đi m ti n b c a Tây-l . Hi n nay
quan đi m này đ c các n c tiên ti n th a nh n và áp d ng trong ho t đ ng qu n tr .

2.1.2. Lý thuy t qu n tr hành chính
a) Hen-ry Fayol (1841 - 1925) ng
d a trên quy t c và ch c n ng nh t đ nh.
Theo Hen-ry Fayol qu n tr

i ch tr

xí nghi p ph i đ

ng ph i có m t lý thuy t qu n tr khoa h c
c th c hi n theo nh ng nguyên t c sau:

- Có k ho ch chu đáo và th c hi n k ho ch m t cách nghiêm ch nh.
- Vi c t ch c (nhân tài, v t l c) ph i phù h p v i m c tiêu, l i ích, yêu c u c a xí nghi p).
- C quan qu n tr đi u hành ph i là ng

i duy nh t, có n ng l c và tích c c ho t đ ng.

- K t h p hài hoà các ho t đ ng trong xí nghi p v i nh ng c g ng ph i h p.
- Các quy t đ nh đ a ra ph i rõ ràng d t khoát và chu n xác.
- T ch c tuy n ch n nhân viên t t, m i b ph n ph i do m t ng i có kh n ng và bi t
ho t đ ng đ ng đ u, m i nhân viên ph i đ c b trí vào n i có th phù h p v i kh n ng c a h .
- Nhi m v ph i đ

c xác đ nh rõ ràng.

- Khuy n khích tính sáng t o và tinh th n trách nhi m c a m i nhân viên.
- Bù đ p lâu dài và th a đáng cho nh ng công vi c đã đ

c hoàn thành.

- Các l i l m và khuy t đi m ph i b tr ng ph t.
- Ph i duy trì k lu t xí nghi p.
- Các m nh l nh đ a ra ph i th ng nh t.
- Ph i t ng c

ng vi c giám sát trong xí nghi p (c đ i v i lao đ ng và v t l c).

- Ki m tra t t c m i vi c.
- H n ch ch y u c a Hen-ry Fayol là ông ch a chú ý đ y đ các m t tâm lý và môi tr ng
xã h i c a ng i lao đ ng, h th ng c a ơng v n b đóng kín, ch a ch rõ m i quan h gi a xí
nghi p v i khách hàng, th tr ng, các đ i th c nh tranh và các ràng bu c c a nhà n c.
16


b) Max Weber (1864 - 1920): Nhà xã h i h c ng i
c, tác gi đã phát tri n m t t ch c
quan liêu bàn gi y. Khái ni m quan liêu bàn gi y đ c đ nh ngh a: Là h th ng ch c v và nhi m
v đ c xác đ nh rõ ràng, phân cơng phân nhi m chính xác, h th ng quy n hành có tơn ti tr t t .
Theo Weber, h th ng t ch c kinh doanh ph i đ c xây d ng m t c c u t ch c ch t ch ; đ nh rõ
các quy đ nh, các lu t l , chính sách trong ho t đ ng lãnh đ o, qu n tr ; đ nh rõ quy n l c và th a
hành trong lãnh đ o, qu n tr .
Ông đ a ra m t cách th c ti n hành m t t ch c. Quy trình có b y đ c đi m:
- H th ng các nguyên t c chính th c;
-

m b o tính khách quan;

- Phân công lao đ ng;
- C c u h th ng c p b c c a t ch c;

- C c u quy n l c chi ti t;
- S cam k t làm vi c lâu dài;
- Tính h p lý.
Cùng v i nh ng đ c đi m này là ph

ng pháp qu n tr c ng r n.

c) Chester Barnard (1886 - 1961): Tác gi cho r ng m t t ch c là m t h th ng h p pháp
c a nhi u ng i v i ba y u t c b n: S s n sàng h p tác; Có m c tiêu chung; Có s thơng đ t.
N u thi u m t trong ba y u t đó t ch c s tan v . C ng nh Weber, ông nh n m nh y u t
quy n hành trong t ch c, nh ng ông cho r ng ngu n g c quy n hành không xu t phát t ng i ra
l nh, mà xu t phát t s ch p nh n c a c p d i. i u đó ch có đ c khi v i b n đi u ki n nh
sau:
-C pd

i hi u rõ m nh l nh;

- N i dung ra l nh ph i phù h p v i m c tiêu c a t ch c;
- N i dung ra l nh ph i phù h p v i l i ích cá nhân c a c p d
-C pd

i;

i có kh n ng th c hi n m nh l nh đó.

Nh n xét, đánh giá:
Tr ng phái lãnh đ o, qu n tr hành chính ch tr ng r ng n ng su t lao đ ng s đ t cao
trong m t t ch c đ c s p đ t h p lý, đóng góp trong lý lu n c ng nh trong th c hành lãnh đ o,
qu n tr : nh ng nguyên t c lãnh đ o, qu n tr , các hình th c t ch c, quy n l c và s y quy n....
Thuy t qu n tr ki u hành chính h ng t i thi t l p m t c c u t ch c h p lý, hi u qu trên

c s đ cao các nguyên t c, chính sách, và tính h p lý c a t ch c. Công vi c c a nhân viên tr
nên đ n gi n h n vì đ c tiêu chu n hố v m t ch t l ng.
Nh ng h n ch :
- Nguyên t c c ng nh c và quan liêu;
- Tìm cách m r ng và b o v quy n l c;
- T c đ ra quy t đ nh ch m;
- Không phù h p v i s thay đ i công ngh .

2.2. TR

NG PHÁI QU N TR HÀNH VI

Ph ng pháp s n xu t hàng lo t c a cách m ng công nghi p l n th hai hình thành m t xã
h i đ nh h ng vào tiêu dùng. Th i k này, m c s ng nhi u qu c gia đ c nâng cao, đi u ki n
làm vi c đ c c i thi n, n ng su t t ng, gi i ch khuy n khích cơng nhân b ng nh ng đi u ki n
17


thuê m n h p d n h n. Trong b i c nh đó, t t ng qu n tr c đi n g p tr ng i do: s can thi p
c a chính ph ; s ph n đ i c a nghi p đoàn lao đ ng và cơng nhân. T đó d n đ n s ra đ i c a
tr ng phái qu n tr hành vi. Tác gi thu c ba tr ng phái này g m: Mary Darker Follett, Elton
Mayo và Douglas Mr. Gregor.
Nhóm lý thuy t hành vi - tâm lý xã h i trong lãnh đ o, qu n tr nh n m nh vai trò con ng i
trong t ch c, quan đi m c a nhóm này cho r ng n ng su t lao đ ng không ch do y u t v t ch t
quy t đ nh mà còn do nhu c u tâm lý xã h i c a con ng i. "V n đ t ch c là v n đ con ng i"
và h ch ra r ng trong tr ng phái c đi n có nhi u h n ch vì đã b qua y u t con ng i trong
quá trình làm vi c.

2.2.1. Lý thuy t các quan h con ng

i trong t ch c

Tác gi là Mary Parker Pollet (1868 - 1933) cho r ng, trong quá trình làm vi c, ng i lao
đ ng có các m i quan h gi a h v i nhau và gi a h v i m t th ch t ch c nh t đ nh bao g m:
- Quan h gi a công nhân v i công nhân;
- Quan h gi a công nhân v i các nhà lãnh đ o, qu n tr ;
ng th i tác gi c ng nh n m nh, hi u qu c a lãnh đ o, qu n tr ph thu c vào vi c gi i
quy t các m i quan h này.

2.2.2. Thuy t nhu c u A. Maslow
Thuy t nhu c u c a A. Maslow là thuy t đ t t i đ nh cao trong vi c nh n d ng các nhu c u
t nhiên c a con ng i nói chung. Cho đ n nay, ch a có thuy t nào thay th t t h n thuy t này
m c dù c ng có khá nhi u “ ng c viên" có ý đ nh thay th . Theo thuy t A. Maslow, nhu c u t
nhiên c a con ng i đ c chia thành các thang b c khác nhau t "đáy” lên t i “đ nh”, ph n ánh
m c đ "c b n” c a nó đ i v i s t n t i và phát tri n c a con ng i v a là m t sinh v t t nhiên,
v a là m t th c th xã h i. Vi c s p x p nhu c u theo thang b c t th p đ n cao cho th y đ “dã
man" c a con ng i gi m d n và đ “v n minh” c a con ng i t ng d n.
Nhu c u v s t hoàn thi n
M c cao

Nhu c u v s kính m n và lịng t tr ng
Nhu c u v quy n s h u và tình c m (đ

M c
th p

c yêu th

ng).

Nhu c u v an toàn và an ninh
Nhu c u v th ch t và sinh lý
B ng 2.1. B c thang nhu c u c a Maslow

C p đ th p nh t và c b n nh t là nhu c u th ch t hay th xác c a con ng i g m nhu c u
n, m c, ... C p đ ti p theo là nhu c u an toàn hay nhu c u đ c b o v . Nhu c u an toàn có
ngh a là đ c đ m b o an tồn v tính m ng và an tồn v tài s n. Cao h n nhu c u an toàn là nhu
c u quan h nh quan h gi a ng i v i ng i, quan h con ng i v i t ch c hay quan h gi a
con ng i v i t nhiên. Con ng i ln có nhu c u u th ng g n bó. C p đ nhu c u này cho
th y con ng i có nhu c u giao ti p đ phát tri n. trên c p đ này là nhu c u đ c nh n bi t và
tôn tr ng. ây là mong mu n c a con ng i nh n đ c s chú ý, quan tâm và tôn tr ng t nh ng
ng i xung quanh và mong mu n b n thân là m t “m t xích” khơng th thi u trong h th ng phân
công lao đ ng xã h i. Vi c h đ c tôn tr ng cho th y b n thân t ng cá nhân đ u mong mu n tr
thành ng i h u d ng. Vì th , con ng i th ng có mong mu n có đ a v cao đ đ c nhi u
ng i tơn v ng và kính n . V t lên trên t t c các nhu c u đó là nhu c u s th hi n. ây là khát
v ng và n l c đ đ t đ c mong mu n. Con ng i t nh n th y b n thân c n th c hi n m t cơng
vi c nào đó theo s thích và ch khi cơng vi c đó đ c th c hi n thì h m i c m th y hài lòng.
18


Thuy t nhu c u s p x p nhu c u con ng i t th p lên cao. Nh ng nhu c u
th a mãn khi nhu c u c p th p h n đ c đáp ng.

c p cao h n s đ

c

Trong m t doanh nghi p ho c t ch c:
a) Nhu c u c b n có th đ c đáp ng thơng qua vi c tr l ng t t và công b ng, cung
c p các b a n tr a ho c n gi a ca mi n phí ho c b o đ m các kho n phúc l i khác nh ti n

th ng theo danh hi u thi đua, th ng các chuy n tham quan, du l ch, th ng sáng ki n...
b)
đáp ng nhu c u an tồn, nhà qu n lý có th b o đ m đi u ki n làm vi c thu n l i,
b o đ m công vi c đ c duy trì n đ nh và đ i x công b ng đ i v i nhân viên.
c)
b o đ m đáp ng nhu c u quan h , ng i lao đ ng c n đ c t o đi u ki n làm vi c
theo nhóm, đ c t o c h i đ m r ng giao l u gi a các b ph n, khuy n khích m i ng i cùng
tham gia ý ki n ph c v s phát tri n doanh nghi p ho c t ch c. C ng đ đáp ng nhu c u phát
tri n quan h , doanh nghi p ho c t ch c c n có các ho t đ ng vui ch i, gi i trí nhân các d p k
ni m ho c các k ngh khác.
d)
th a mãn nhu c u đ c tôn tr ng ng i lao đ ng c n đ c tôn tr ng v nhân cách,
ph m ch t. Bên c nh đ c tr ti n l ng hay có thu nh p th a đáng theo các quan h th tr ng,
h c ng mong mu n đ c tôn tr ng các giá tr c a con ng i. Các Nhà qu n lý ho c lãnh đ o, do
đó, c n có c ch và chính sách khen ng i, tơn vinh s thành công và ph bi n k t qu thành đ t
c a cá nhân m t cách r ng rãi. ng th i, ng i lao đ ng c ng c n đ c cung c p k p th i thông
tin ph n h i, đ b t nhân s vào nh ng v trí cơng vi c m i có m c đ và ph m vi nh h ng l n
h n.
e)
i v i nhu c u t hoàn thi n, nhà qu n tr ho c ông ch c n cung c p các c h i phát
ng th i, ng i lao đ ng c n đ c đào t o và phát tri n, c n
tri n nh ng th m nh cá nhân.
đ c khuy n khích tham gia vào q trình c i ti n trong doanh nghi p ho c t ch c và đ c t o
đi u ki n đ h t phát tri n ngh nghi p. Các t p đoàn kinh doanh l n trên th gi i “thu ph c” khá
nhi u nhân viên gi i, k c nh ng nhân viên r t “khó tính” t nhi u n c khác nhau do c ch h p
d n m nh ngu n tài n ng này qua vi c t o đi u ki n cho h có vi c làm n đ nh, ti n l ng tr r t
cao và kh n ng th ng ti n m nh, k c giao cho h nh ng tr ng trách và v trí lãnh đ o ch ch t
trong doanh nghi p...
2.2.3. Herbert A.Simon (ng i M ) nguyên là m t giáo s ti n s gi ng d y nhi u tr ng
đ i h c M trong nh ng n m 50 th k XX, và t 1961 đ n 1965 là Ch t ch H i đ ng khoa h c

xã h i M . Ông chuyên v khoa h c máy tính và tâm lý h c, t ng nghiên c u v khoa h c đ nh
l ng trong kinh t , là m t trong nh ng ng i tiên phong trong ho t đ ng v “trí thơng minh nhân
t o” (máy tính có kh n ng “t duy”).
Ti p đó, ơng chuy n sang nghiên c u v khoa h c qu n lý v i hàng lo t cơng trình: Hành vi
qu n lý (1947), Qu n lý công c ng (1950), Lý lu n v quy t sách trong kinh t h c và khoa h c
hành vi (1959), Khoa h c v nhân công (1969), Vi c gi i quy t nh ng v n đ v con ng i
(1972), Các mơ hình khám phá (1977), Mơ hình t duy (1979), Các mơ hình v qu n lý có gi i
h n (1982), L ph i trong các công vi c c a con ng i (1983)…
V i các c ng hi n đó, ơng đã đ
T t

c t ng gi i th

ng Nô-ben v kinh t t n m 1978.

ng qu n lý c a Simon có th rút ra qua các n i dung chính nh sau:

- C t lõi c a qu n lý là ra quy t đ nh (quy t sách). Quy t sách qu n lý g m các vi c:
ho ch đ nh k ho ch, l a ch n ph ng án hành đ ng, thi t l p c c u t ch c, phân đ nh trách
nhi m và quy n h n, so sánh tình hình th c t v i k ho ch, l a ch n ph ng pháp ki m tra, quán
19


xuy n các m t k ho ch, t ch c và đi u khi n đ i v i m i c p qu n lý và m i m t c a quá trình
qu n lý.
- Quy t sách đ c hình thành qua b n giai đo n có liên h v i nhau: Thu th p và phân
tích thơng tin kinh t – xã h i; thi t k các ph ng án hành đ ng đ l a ch n; l a ch n m t
ph ng án kh thi; th m tra đánh giá ph ng án đã ch n đ b sung hoàn thi n.
- Thông qua m t h th ng m c tiêu - ph ng ti n đ th ng nh t ho t đ ng. ó là s k t
h p gi a ng i và máy (đi n t ) đ ho ch đ nh quy t sách; có th kh c ph c tình tr ng thi u tri

th c và thông tin b ng m ng thông tin nhi u kênh theo hai chi u.
- L a ch n ph ng th c t p quy n hay phân quy n trong vi c ra quy t sách v i ch c
trách và quy n h n rõ ràng. Nh vi c t đ ng hóa quy t sách theo trình t , vi c x lý các v n đ
có liên quan b ng ph ng th c t p quy n tr nên h p lý, gi m b t s can thi p c a c p trung gian
đ i v i công vi c c a c p c s .

2.2.4. Doughlas Mc Gregor (1906 - 1964)
đã phát tri n lý thuy t tác phong trong lãnh đ o, qu n tr , ông cho r ng các nhà lãnh đ o,
qu n tr tr c đây đã ti n hành cách th c lãnh đ o, qu n tr trên nh ng gi thuy t sai l m v tác
phong con ng i.
Nh ng gi thuy t đó cho r ng ph n đông m i ng i đ u không thích làm vi c, thích đ
ch huy h n là t ch u trách nhi m và h u h t làm vi c vì l i ích v t ch t.

c

Vì v y các nhà lãnh đ o, qu n tr đã xây d ng nh ng b máy t ch c v i quy n hành t p
trung đ t ra nhi u quy t c th t c, đ ng th i v i h th ng ki m tra giám sát ch t ch .
Gregor g i nh ng gi thuy t đó là X và đ ngh m t lo t gi thuy t khác mà ông g i là gi
thuy t Y. Thuy t Y cho r ng con ng i s thích thú v i cơng vi c n u có đ c nh ng thu n l i và
h có th đóng góp nhi u h n cho t ch c.
Mc Gregor cho r ng, thay vì nh n m nh đ n c ch ki m tra thì nhà lãnh đ o, qu n tr nên
quan tâm nhi u h n đ n s ph i h p ho t đ ng.
Thuy t X
Thuy t X là quan đi m c đi n nh n m nh đ n b n ch t con ng i. Cho r ng b n ch t con
ng i là x u. Do đó, các nhà qu n tr c n có nh ng bi n pháp c ng r n đ ki m soát, tr ng ph t
và ch ng h . N i dung thuy t X nh sau:
N i dung thuy t X
- H u h t m i ng i không thích làm vi c và h s l ng tránh cơng
vi c khi hồn c nh cho phép.
- a s m i ng i ph i b ép bu c đe doa b ng hình ph t và khi h

làm vi c ph i đ c giám sát ch t ch .
- H u h t m i ng i đ u mu n b đi u khi n. H ln tìm cách tr n
tránh trách nhi m, ít khát v ng và ch thích đ c yên n.
Thuy t Y:
Thuy t nh n m nh đ n b n ch t t t đ p c a con ng i. i di n thuy t này là Douglas
Mr.Gregor (1906-1964). Thuy t Y là quan đi m hi n đ i: Nêu lên b n ch t t t c a con ng i, các
nhà qu n tr c n t o đi u ki n đ h phát huy. N i dung thuy t Y nh sau:

20


N i dung thuy t Y
- Làm vi c là m t ho t đ ng b n n ng t
trí.

ng t nh ngh ng i, gi i

- M i ng i đ u có n ng l c t đi u khi n và t ki m soát b n thân
n u ng i ta đ c y nhi m.
- Ng i ta s tr nên g n bó v i các m c tiêu c a t ch c h n, n u
đ c khen th ng k p th i, x ng đáng.
- M t ng i bình th
dám ch u
trách nhi m.
- Nhi u ng i bình th
và sáng t o.

ng có th đ m nh n nh ng tr ng trách và

ng có óc t

ng t

ng phong phu, khéo léo

Thuy t Z
William Ouchi, v i tác ph m “thuy t Z: Làm th nào đ các doanh nghi p M đáp ng
đ c thách đ c a Nh t (Theory Z: How American business can meet the Japanese challenge” xu t
b n n m 1981, đã xây d ng lý thuy t c a mình trên c s h p nh t hai m t c a m t t ch c kinh
doanh: V a là t ch c có kh n ng sáng t o ra l i nhu n, v a là c ng đ ng sinh ho t b o đ m
cu c s ng cho m i thành viên c a t ch c (công nhân, nhân viên), t o m i thành viên trong t ch c
có kh n ng th ng ti n và thành công.
Thuy t Z đ c bi t chú ý đ n quan h xã h i và y u t con ng i trong t ch c: Các cơng ty
Nh t B n có xu h ng phát tri n và đào t o nhân s nh m tranh th s h p tác c a nhân viên hay
công nhân đ i v i cơng ty trong dài h n, th m chí khuy n khích h g n bó su t đ i v i cơng vi c
trong t ch c .
Ngồi ra k thu t qu n tr Nh t B n còn chú tr ng đ n KAIZEN (c i ti n), đ c liên quan
đ n t t c m i ho t đ ng trong công ty. Kaizen chú tr ng đ n quá trình c i ti n liên t c t p trung
vào ba y u t nhân s : Gi i qu n lý, t p th và cá nhân. c đi m c a Kaizen trong qu n tr bao
hàm khái ni m s n xu t v a đúng lúc (JIT: Just-In-Time) và công ty ln ghi nh n ý ki n đóng
góp c a cơng nhân, khuy n khích cơng nhân khám phá và báo cáo m i v n đ phát sinh trong quá
trình làm vi c đ gi i qu n lý k p th i gi i quy t. Tóm l i Kaizen là chìa khố c a s qu n tr
thành công c a Nh t B n.

2.3. TR

NG PHÁI QU N TR H TH NG

2.3.1. Tr

ng phái quan h con ng

i v i con ng

i trong h th ng

Trong tr ng phái này đã có s quan tâm th a đáng đ n y u t tâm lý con ng i, tâm lý t p
th và b u khơng khí tâm lý trong xí nghi p, n i nh ng ng i lao đ ng làm vi c, đã phân tích y u
t tác đ ng qua l i gi a con ng i v i con ng i trong ho t đ ng xí nghi p. i di n c a tr ng
phái này là M.P. Follet (1868 - 1933), ng i đã phê phán các nhà qu n tr tr c kia ch a quan tâm
đ n khía c nh tâm lý và xã h i c a qu n tr , ti p đó là Elton Mayo (1880 - 1949), ng i r t quan
tâm đ n y u t cá nhân trong t p th (nhóm), m c dù ơng đánh giá con ng i là th đ ng trong
quan h v i t p th v.v...

2.3.2. Tr

ng phái qu n tr g n h th ng v i môi tr

ng

Các n c t b n ch ngh a tr c cu c kh ng ho ng kinh t th a, tr c các b t c c a quan
đi m và cách th c qu n tr c a mình và h đã tìm cách c i ti n quá trình qu n tr theo h ng g n
21


h th ng khu v c v i môi tr ng và t m th i thu đ c nh ng k t qu nh t đ nh. Các nhà qu n tr
ph ng Tây tiêu bi u là P. Drucker là ng i đ u tiên m r ng ph m vi qu n tr c a doanh nghi p
ra v i th tr ng khách hàng và ràng bu c c a xã h i, các đ i th c nh tranh và các nhà cung ng
v t t thi t b cho xí nghi p.
Theo P. Drucker, qu n tr có ba ch c n ng: qu n tr công nhân, công vi c; qu n tr các nhà

qu n tr và qu n tr m t doanh nghi p. Qu n tr theo P. Drucker còn là s ch đ ng sáng t o kinh
doanh ch khơng ph i là s thích nghe th đ ng, đó là vi c bám ch c vào khách hàng và th
tr ng. V i t t ng này P. Drucker đã là m t trong nh ng nhà qu n tr góp ph n xây d ng nhi u
lý thuy t qu n tr kinh doanh hi n đ i ngày nay (marketing, kinh t v mơ v.v...). Chính v i quan
đi m nói trên P. Drucker đã góp ph n gi i quy t các b t c t ng nh không gi i n i c a ch
ngh a t b n, ông đã đ c các nhà t b n ph ng Tây và Nh t, M g i là "Peter i đ ". H n ch
c a ông ch không đ c p t i b n ch t l i ích c a ho t đ ng qu n tr , đi u mà các nhà t b n
ln ln né tránh vì b n ch t bóc l t c a nó.
- Các nhà qu n lý B c Âu, l i đ a thêm vi c g n qu n lý kinh nghi m v i vi c đi u hoà l i
ích m t ph n cho xã h i thơng qua các c quan qu n lý c a chính ph . Chính đi u này đã làm cho
nhi u n c B c Âu (Th y i n, an M ch, Hà Lan v.v...) c ng t nh n mình là các n c xã h i
ch ngh a. Các n c này đã nhanh chóng tr thành các qu c gia ph n vinh, các t t ng qu n tr
c a h đ c nhi u qu c gia theo dõi h c t p, nh ng trong th p k cu i th k XX này, các n c
này đang b c vào nh ng b t c m i v i nhi u khó kh n tr ng i mà h đang c g ng gi i quy t.
- Các nhà qu n tr Nh t B n, các n c ông B c Á và các n c ơng Nam Á (ASEAN) thì
l i b sung thêm vi c qu n lý theo ph ng th c hi n đ i v i s c m nh c a truy n th ng dân t c
và con ng i, h t o ra m t đ ng c tâm lý m nh cho c ng đ ng xã h i v i mong mu n nhanh
chóng tr thành c ng qu c d n đ u th gi i. Các n c này c ng đã "vang bóng m t th i" và v n
còn đang đ c nhi u ng i ca ng i thành t u c a h m c dù nh ng n m g n đây b t đ u ch ng
l i v i các b t c t t y u c a ch ngh a t b n.
- M t s qu c gia thu c ph m vi nh h ng c a các th l c đ qu c và ph n đ ng qu c t
đã hy v ng đem l i s th nh v ng nhanh chóng cho đ t n c mình b ng cách qu n lý tồn xã h i
trên b o l c, roi v t (đi n hình là bè l Pơn-pơt, Lêng xa-ry Cam-pu-chia v.v...) nh ng c ng nh
phát xít
c, Nh t h đ u th t b i th m h i.
- Các nhà qu n lý kinh t
các n c xã h i ch ngh a c đã thay đ i l p tr ng quan đi m
v l i ích c a qu n lý, ch tr ng đa nguyên v chính tr , xố b nhanh chóng ch đ cơng h u v
t li u s n xu t, khuy n khích t do c nh tranh, tranh th s h tr c a các n c t b n ch ngh a,
h hy v ng đó là con đ ng duy nh t đ đ a đ t n c ra kh i cu c kh ng ho ng toàn di n v i

nhi u b t c và đ v .
- M t h ng khác c a các n c xã h i ch ngh a trong đó có n c ta, v n kiên trì con
đ ng xã h i ch ngh a, nh ng ph i nhanh chóng đ i m i c ch qu n lý sao cho phù h p v i các
đòi h i c a quy lu t khách quan, quy t đ c đông đ o nhân dân d i s lãnh đ o c a chính ng
giai c p vô s n, ch p nh n th tr ng m c a, ch p nh n c nh tranh nh ng trong khn kh có s
đi u ti t v mô c a Nhà n c.

2.3.3. Tr

ng phái lý thuy t h th ng hi n đ i

Tr ng phái lý thuy t này quan ni m r ng m t t ch c đ c coi nh m t h th ng tr c ti p
th ng nh t c a các b ph n có quan h h u c v i nhau. Các khái ni m d i đây đ c s d ng đ
mô t các quan h c a t ch c trong ho t đ ng lãnh đ o, qu n tr :

22


* Phân h trong lãnh đ o, qu n tr : Là nh ng b ph n trong t ch c liên k t v i nhau trong
m t h th ng t ch c th ng nh t.
* C ng l c hay phát huy l i th c a hi p đ ng t p th : Là tr ng thái trong đó cái chung
đ c coi l n h n cái riêng. Trong m t h th ng t ch c, c ng l c có ngh a là các b ph n tác
đ ng qua l i l n nhau trong ho t đ ng s t o ra s c m nh chung đ c t ng lên g p b i và mang l i
hi u qu cao h n nhi u so v i trong tr ng h p các b ph n ho t đ ng đ c l p.
ng d ng lý thuy t h th ng trong các v n đ chung
c a qu n tr kinh doanh

Môi tr ng kinh doanh
và quan đi m h th ng

1. Y u t c u thành
môi tr ng kinh doanh
c a doanh nghi p.
2. Th i c kinh doanh
b ng kh n ng c a
doanh nghi p + c h i
có đ c trên th tr ng
→ tìm bi n pháp khai
thác th i c kinh doanh.

H th ng chính sách,
m c tiêu và ph ng ti n

Quy t đ nh qu n tr và
quan đi m h th ng

1. M i quan h
gi a m c tiêu và
ph ng ti n.

1. Mơ hình hố q
trình ra quy t đ nh
và t ch c th c
hi n quy t đ nh.

2. Xác đ nh các lo i
chi n l c và m i
quan h gi a chúng

2. Phân lo i các

quy t đ nh qu n
tr kinh doanh
theo đi u ki n ra
quy t đ nh.

H2.1. Các y u t có h i c a lý thuy t h th ng

2.4. CÁC TR

NG PHÁI KHÁC

ó là tr ng phái qu n lý kinh t
các n c XHCN ông Âu (c )T khi hình thành h
th ng các n c xã h i ch ngh a, vi c qu n lý đã đ c đ t ra trên c s b n ch t ch đ xã h i
ch ngh a là xoá b bóc l t, th c hi n s h u xã h i xã h i ch ngh a v t li u s n xu t v i hai
m c tiêu qu n lý là t o ra n ng su t hi u qu cao và công b ng nhân đ o xã h i, vi c qu n lý đ c
th c hi n t p trung trong ph m vi c n c. Qu n lý kinh t đã th c s đ c tách thành m t môn
khoa h c đ c l p v i m t h th ng lý lu n và ph ng pháp lu n ch t ch và chu n xác, do đó đã
nhanh chóng góp ph n thúc đ y n n kinh t c a các n c xã h i ch ngh a phát tri n v t b c.
Nh ng cho đ n đ u nh ng n m 50, do s phát tri n kinh t b t đ u ch ng l i nhi u n c, các
ách t c b t đ u xu t hi n b i nhi u lý do, trong đó đáng k nh t là lý do qu n lý t p trung duy ý
chí c a các c quan nhà n c, b t ch p các quy lu t khách quan c a th tr ng v i các y u kém
c a đ i ng các nhà qu n lý đi u hành b máy này. S b t c đã kéo đ n kh ng ho ng m t s
n c và đang đòi h i các nhà qu n lý ph i xem xét l i lý thuy t qu n lý c a mình đ có bi n pháp
ch nh lý và hồn thi n thích h p.

23