Giáo trình Sinh học và Sinh thái học biển: Phần 2

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.6 MB, 20 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

SINH SÀN CỦA THỦY SINH VẬT VÀ ẢNH HƯỎN6

CỦA CÁC ĐIỂU KIỆN MƠI TRƯỜNG

LÊN Q TRÌNH SINH SẢN

Chương 9

Sinh sản ỉà chức năng quan trọng của bất ki sinh vật nào. Sinh sản

là quá trình tạo ra các thế hệ con cái nhằm duy trì nòi giấng cho sự tồn

tại lâu dài của loài trong các hệ sinh thái. Sinh sản là một trong những

khâu của địi sơng cá thể, nằm trong các mối quan hệ tương hỗ với các

k h â u k h ác. D inh dưdng tạo cơ sở v ậ t ch ất cho sự p h á t triển. P h á t triển
đưa cớ th ể sớm bưóc vào trạ n g thái th àn h thục v à sin h sản . D i cư giúp

cho đàn sinh sản tim đưỢc nơi thuận ỉdi để đẻ và đẳm bảo cho con cái

điều kiện nuôi dưdng tốt và tránh sự tấn công của kẻ thù... Một khâu

nào đó ngừng trệ thì sự tái sản xuất của lồi cũng ngừng trệ.

1. CÁC DẠNG SINH SẢN ỏ THỦY SINH VẬT

Sinh sản của thủy sinh vật nói riêng hay của sinh vật nói chung rất

đa dạng về các hình thức của mình.

1.1

S in h sản vơ tin h

Đó là quá trình tự phân chia trực tiếp cơ thể hoặc đâm chồi. Cách

sinh sản này phổ biến đối với

vi sinh

vật,

các

loài thực vật bậc thấp (tảo)

v à cũ n g k h ơ n g ít đối với các thực v ậ t bậc cao. ở động v ậ t cũ n g c

6

lốì sin h
sả n vơ tín h như n h iề u n g u yê n sin h v ậ t, độn g v ậ t ru ộ t k h o a n g , bọt
biển , g iu n ...

1.2 Sinh sản hữu tinh

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

S in h sả n xen k ẽ th ế hệ là cách sinh sản đặc trư ng cho một số nhóm
độhg v ậ t, n h ấ t là ru ộ t khoang. V í dụ, sứa

Aurelia aurita ố

d ạn g trư ỏng
th àn h ỉà n h ũ n g c á th ể lưdng tính khơng đồng bộ nên không tự thụ tiỉih .
K h i sin h sả n , c h ú n g th ả i các sản phẩm sinh dục v à o môi trư òng nước, ỏ
đ â y x ả y r a q u á trìn h th ụ tinh, tức là có sự k ết hỢp giữa trứng c ủ a cá th ể
n à y với tin h trừ n g c ủ a cá thể khác. T rứ n g p h át triển, nỏ ra ấ u trừ n g
pỉan u la, số n g k iểu pỉan kton trong tầ n g nưóc. S a u m ột thòi gian , âfu
trừ ng ch u yển x u ố n g đ á y thành dạn g polỉp (dạng th ủ y tức) sấn g b ấ t
động. Polip tro n g q u á trìn h ph át triển ỉại thực h iện sinh sả n vơ tín h
theo k iểu mọc chồi, tạo nên dạng polip sơng tập đồn. Tiếp theo, c á c
polip

này

lạ i ch iạ c ắ t theo chiều ngang, để cho ra các chồng đĩa, từ đ â y ,
các đla tách khỏi n h a u thành sứa con, sống độc lập tron g tần g nước như
b ế m ẹ của ch ú n g (h ìn h 9 .1).

Sinh sản xen kẽ th ế hệ

IMinA 9.1 Chu kỹ phAt trtfn vả sinh sỉn xen ki thtf hệ của súầ 4ur»//« aurMa

1. Pbmuta; 2. ScypNstoma

(dạng

thủy túc c6 cuống); 3. Slrobila (dạng chổng đià);

4

. Ephyra (db 8ÚB); 5 ,

6

. Ste cái và súa đực tn l^g thành; 7. Tuyến sinh dục; 8. Trúhgi;

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

1.4 Sinh sản đơn tinh hay

t r in h

sản (Parthenogenese)

Kiểu sinh sản này thưồng gặp ở Rotatoria, Cladocera, cơn trùng,

th ậ m c h í cả ỗ cá

(Carassius carassius gibelio), n g h ĩa là con cái v ẫ n đẻ

trứ ng, so n g tro n g q u ần th ể không có con đực. V ì v ậ y , trứ ng k hôn g được
th ụ tin h h o ặc chỉ được kích thích bỏi tinh trừng c ủ a loài k h á c m à p h á t

triển. Trứng nỏ cho ra một thế hệ toàn con cái.

Dạng sinh sản này thích nghi với điều kiện mơi trưịng khỏ khăn,

n h ấ t là

8

ự g ặ p gd giữa cá thể đực và cái. T ro n g đ iều k iện sin h sả n bình
thưịng, nhữ ng trứ ng k hôn g được thụ tinh, n h ất là ỏ những th ủ y sin h

vật đẻ trâng vùi, trong tổ... cũng phát triển kiểu trinh sản đến một giai

đoạn nhất định mới bị hủy hoại. Điều đó khơng gây ra hiện tượng ô

nhiễm nơi ấp, ản h hưỏng đến trứng được thụ tinh đ a n g p h á t triển .

T ro n g điều k iện th u ậ n lợi, ở nhiều nhóm lồi sin h v ậ t vừ a có k h ả
n ă n g sin h sả n đơn tín h v à hữu tính, chúng thưòng sin h sả n đơn tính,

song nếu điểu kiện trỏ nên bất lợi, chúng lại chọn con đưòng sinh sản

hữu tính, nhằm nâng cao sức sống cho thế hệ con non, duy trì nòi giấng

tốt hớn.

1.5 S in h sản

lưdng

tỉn h (HermapHrodỉtism)

ở cá, sinh sản ỉưdng tính thường gặp trong các họ Serranidae,

Sparídae, Maenidae, Centracanthidae, Symbranchidae... cũng như d

n hiều độn g v ậ t kh ác, n h ấ t là các loài sến g k ý sinh. D ạ n g n à y được đ ặc
trư ng bdi

8

ự p h á t triển c ủ a các sản phẩm sinh dục đực v à c á i n g a y tron g

một cơ thể. Song, lại rất hiếm gặp kiểu tự thụ tinh trong điều kiện tự

nhiên. Cách này cho phép chúng trânh hiện tượng đổng huyết, ỉàm giảm

sức sếng của th ế hệ con non.

Sinh sản lưdng tính được chia thành hai nhóm chính: sinh sẳn

lưdng tín h đồn g bộ v à sin h sản ỉưdng tính khơng đồng bộ

Sinh sdn ỉng tính đổng bộ

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

Tuyến sinh dục cũng gồm 2 phần (noãn sào và địch hoàn), song sự

hoạt động của chứng không xảy ra cùng một lúc. Chúng phân chia như

sau:

* Protogyny (cái trước, đực sau), ở tuổi trẻ, noãn sào phát triển, cá

thể hoạt động như một con cái. Sau một vài lần đẻ, noãn sào teo đi,

nhưòng cho sự phát triển của dịch hoàn. Đại diện ỉà

Epinephelinae

(Serranidae) như

Epinephelus, E. striatus, Mycteroperca honaci, M.

tigris;

Maenidae:

Pageỉlus erythrinus;

Sparidae:

Diplodus annularis, D.

sargus, Taius tumifrons.

Centracanthidae:

Spỉcara maena.

*

Protandry (đực trước, cái sau). Đại diện ỏ đây là Sparidae:

Diplodus sargus, Pagellus mormyrus, Diplodus annularis. ở

tuổi trẻ,

tuyến sinh dục đực phát triển. Cá hoạt động như con đực, sau đó, tuyến

sinh dục đực teo đi nhưòng cho tuyến sinh dục cái phát triển.

Luỡng tinh tiềm tàng (Potential hermaphrodtíism)

Dạng này thuộc cá trong họ Labridae và một số đại diện củạ

8ymbranchiformea.

ở tuổi trẻ, cá có nỗn sào hoạt động như một con cái,

sau đó, ơ tuổi cao hơn cá đổi giới tính, cũng tuyến sinh dục đó phát triển

thành dịch hồn. Vì vậy, ỏ tuổi trẻ, trong noãn sào ngồi noăn bào cịn

có những tế bào khơng phân hóa mà sự phát triển sau này của chúng sẽ

hình thành nên tinh trùng, thay thế cho trứng.

Như vậy, mỗi kiểu sinh sản đều là hinh thức thích nghi với điều

kỉộn sinh sản rất khác nhau, nhằm đạt hiệu quả sinh sản cao, duy trì

bền vũng nồi giống của minh.

2. TUỔI VÀ KÍCH THƯỚC SINH SẢN

Các cá thể bước vào sinh sản

ở

một tuổi và kích thưóc xác định, đặc

biệt khi cơ thể đã tích lũy đủ lượng vật chất cho sự phát triển của các

tuyến sinh dục sau giai đoạn tăng trưỗng kích thưdc.

Nói chung, sinh vật có kích thước nhỏ, tuổi thọ thấp, sớm đạt đưỢc

trạng thái sinh dục

80

vổi những nhóm động vật có kích thưóc lớn, tuổi

thọ cao. Ngay trong một quần thể c6 vừng phân bố rộng thi bộ phận

sống d vĩ độ thấp, c6 kích thưổc cđ thể nhỏ hơn cũng sóm bước vào sinh

sản

80

với phán cá thể sống ỏ vĩ độ cao hơn.

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Sự phát triển của tuyến sinh dục và khoảng thòi gian đẻ trứng giữa

hai lần sinh sản của các loài khác nhau cũng khơng giống nhau. Ví dụ, ỏ

một sế cá cỡ nhỏ, lứa nọ cách lứa kia chỉ khoảng 2 • 3 tuần trong mừa

sinh sản, cồn đa s ế các ỉoài khoảng 1 năm. ỏ một sế cá di cư như cá tầm

(Ạsipenser

spp,

Huso huso,..)

chu kỳ sinh sản c6 khi dài 2 hoặc hơn 2

năm. Cá chình châu Âu, cá hồi Viễn Đông thuộc

L iê n

bang Nga, có thịi

kỳ sống 5 - 7 năm ỏ nước ngọt hay

ồ

biển, sau đó mổi đạt đưỢc trạng thái

thành thục và tiến hành di cư đi đẻ chĩ một lần trong đòi rồi chết.

Các nhà ngư loại học còn phát hiện và đi đến kết luận, sinh sản lần

đầu rơi vào không phải d một tuổi xác định mà vào một kích thưốc xác

định, gọi là kích thưdc sinh sản ỉần đầu, đặc tnỉng cho ỉoài. Để đạt tới

kích thước đó, những cá thể có mức

s in h

trưỏng khác nhau của quần thể

sốhg trong điều kiện biến động, nhất ỉà điều kiện dinh dưdng, cần phải

trải qua nhũng khoảng thịi gian khác nhau, có nghĩa ỉà những cá thể

tăng trưỏng nhanh sẽ sốm đạt trạng thái thành thục và sớm tham gia

sinh sản, còn những cá thể khác tăng trưỏng chậm hơn thì 8ự sinh sản

lần đầu đến muộn hđn. Do vậy, tuổi sinh sản lần đầu của các cá thể

ngay trong một quần thể cũng không giống nhau. Quy luật này gặp phể

biến ồ các loài cá và nhiều động vật khác và có ý nghĩa quan trọng trong

việc tự điều chỉnh 8ấ lượng của quần thể.

3. Sự

PHÁT TRIỂN CỦA TUYẾN SINH

DỤC

VÀ

CÁC DẤU

HIỆU

SINH DỤC THỨ CẤP

3.1 Sự phát triển của các sản phẩm sinh dục

Sau thòi kỳ tăng trưỏng về chiều dài, thủy sinh vật chuyển sang sự

tăng trưỏng khối lượng, bao gồm việc tích lũy vật chất dành cho sự phát

triển của các sản phẩm sinh dục và làm nguồn dự trữ cho cớ thể chi

dùng vào ỉức sinh sản (di cư, do nhịn ăn...) và trú đông...

Sản phẩm sinh dục của cá thể phát triển theo các giai đoạn khác

nhau, ỉiên quan với đặc tính của từng loài. Nỉứn chung, ỗ động vật hay ỏ

cá, 8ự phát triển của tế bào sinh dục được chia thành 2 thdi kỳ:

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Tạotrữig

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

- Thời k ỳ b iến đổi của

trứng

và tinh trù n g đến sả n p h ẩm th à n h
th ụ c. T h ò i k ỳ thứ h a i lâu h a y

chóng

tuỳ thuộc vào từng loài, như trên đ ã
nối,

ở

đ a

8

ấ loài th ì n g ắ n (2 - 3

tháng

hoặc 1 năm ), ỏ m ột s ấ loài k h á c ỉâ u

đến 15 - 20 năm.

T h eo M e y e r ( 19 3 9 ) sự phát

triển

của

trứ ng đưỢc c h ia th àn h 3 g ia i
đoạn (hình 9 .3 ): sự p h ân ch ia noãn bào, sự tă n g tn íơ n g v à sự ch ín m uồi.

Noãn bào của pha

sinh ỪUồng nhỏ

Noẵn bào của pha

sinh truỗng lớn

Trứng diín

Hỉnh 9.3. Sơ

đổ tỉng trưỏng cửa noSn bie

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Một trong những chỉ số quan trọng khác của trạng thái thành ứiục

là khỂâ lượng của sản phẩm sinh dục. Do khồì lượng của tuyến sinh dục

c6 liên ỉỊUan chặt chẽ với kích thưốc cơ thể nên để so sánh trạng thái

sinh dục ta sử dụng “hệ số thành thục”. Đó là tỉ số (%) khối lượng tuyến

sinh dục Wg với khối lượng toàn thân (W) hay đã bỏ nội quan (Wo).

K = ^ . \ 0 0

w

Hệ số này thay đổi giữa các loài khác nhau, giữa các cá thể trong

quần thể ỏ cùng thòi điểm hoặc của một các thể trong mùa sinh sản.

ở đa số cá và các thủy

s in h

vật khác thuộc Bắc Bán cầu, khốỉ ỉượng

tuyến sinh dục đạt cực đại trùng vào các tháng mùa xuân. Trong mùa

hè, hệ số này thấp nhất, nhưng từ mùa thu lại tiếp tục tăng lên. Hiện

tượng ngược lại ta gặp ở những cá và thủy sinh vật đẻ trứng vào mùa

thu và mùa đông (đa số cá hồi,...), ở chúng, hệ số này cao nhất rơi vào

những tháng mùa-thu.

Quá trình phát triển của tuyến sinh dục ỏ động vật thủy sinh cũng

như

ị

cá khơng chỉ phụ thuộc vào số lượng và chất lượng thức ăn mà còn

phụ thuộc vào chế độ chiếu sáng, nhiệt độ và nhiều yếu tố khác của mơi

tnỉịng.

Tác đụng kích thích của ánh sáng có lẽ thơng qua hoạt động của nội

tiết nhị hoạt động của não bộ, trưôc hết là

hypophys.

Nhiệt ảnh hưỏng

đến tốc độ phát triển của tuyến sinh đục thông qua sự thay đổi cưịng độ

của q trình trao đổi chất.

3 ^ Sự phát trỉến của các dấu hiệu sinh dục thứ cấp

Sự phát triển của tuỵến sinh dục ỏ phấn lớn các loài cá và thủy sinh

vật cồn liên quan với sự hình thành các dấu hiệu sinh dục thứ cấp. Các

dấu hỉệụ đố thưòng quan sát thấy trong sự khác biệt giữa con đực và con

cái (kích thưổc, mầu sắc, tập tính...). Nhiều trưÒQg hỢp con cái lớn hđn

con đực nhằm nâng cao sức sinh sản trong đàn. Cổ trưòng hợp xuất hiện

con đực còi - cá hồi, các loài cá sống sâu trong phân bộ Stomiatoidei

(Clupeỉ/brmes)

và Ceratioỉdei.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

sắc... thêm vào đó, nhiều con đực cịn cổ cách "khoe mẽ" để lôi cuốn con

cái và biết đánh ghen để tranh giành con cái.

Những dấu hiệu trên là những dấu hiệu thích nghi đã đưỢc Mnh

thành nên trong quá trinh phát triển tiến hổa.

4. SỨC SINH SẢN CÙA THÙY SINH VẬT

Sức sinh sản của thủy

sinh

vật

là khả

năng đẻ của con cái trong một

mùa sinh sản hay trong cả đòi sống của nó và phụ thuộc vào đặc tính

của lồi. Trong giới hạn cùa một lồi với kích thưóc khác nhau, c6 thể

80

sánh được con nào đẻ nhiều, con nào đẻ ít nhị chỉ s ế về sức sinh sản. Có

2 khái niệm về sức sinh sản: sức sinh sản tuyệt đốì và sức sinh sản

tưdng đốì.

4.1 Sức sin h sản tu yệt đếỉ

Sức sinh sẳn tuyệt đổì là sấ lượng trứng

c6

trong buồng trâng của

con cái. SỐ lượng này tăng khi kích thước cđ thể tăng, tức là tăng theo

tuổi. Tuy nhiên, ồ tuổi già sức sinh sản tuyệt đốì cũng gìẳm.

Sức sinh sản tuyệt đốì ố các lồi khác nhau rất biến động, từ một

vài con hay vài trăm trứng lớn đến hàng vạn, hàng triệu trứng nhỏ.

Chẳng hạn,

ỗ

cá mồi

Clupanodon thrissa

dỉ cư vào sông Hồng để đẻ,

ỉượng trứng thay đổi từ 45000 đến 130.000 trúng (Vũ T^rung Tạági 1971,

1999), cá

Mobt mola

tarên 600 triệu trứng.

Lượng

trứng của tôm he cũng dao động từ 70

• so

vạn đến trên 1

triệu trứng. Những con trai, hầu... (thân mềm haỉ vồ) có sức áỉnh sần

cực kỳ lôn.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

ch ám sóc <x>n non. N h ữ n g loài biết ỉàm tế, đẻ ít hđn những loài đẻ tự do.
N h ữ n g ỉơài th ụ tin h tro n g đẻ ít hơn những loài thụ tinh ngoài v.v...

T ấ t h h iên , lìh ữ n g lồi có sức sinh sản th ấp, trứ ng của ch ún g thưịng

lón hđn trứng của nhũng lồi có sức sinh sản cao. Những lồi tiến hóa

cao hđn cố k h u y n h hưóng giảm sức sinh sả n củ a m ình, tă n g k h ả n ă n g
nuôi dưdng v à b ảo v ệ con cái. C h ẳ n g hạn, rừ a biển chỉ đẻ trên v à i chụ c

trứ n g tro n g m ột lầ n đẻ, th ú biển vẫn giữ mức sin h sả n một con v à lứa đẻ
r ấ t thưa, ít k h i n ă m một.

Đ ể tín h mức sin h sả n tu yệt đơi, ngưịi ta sử d ụ n g công thức sa u đ ây:

tro n g đó, s - sức sin h sả n tu yệt đôi, n - số lượng trứ ng đếm được của một
khối lượng x á c đ ịn h a nào đó lấ y từ buồng trứ ng con vật, còn Wg là khối
ỉượng c ủ a c ậ b u ổ n g trứ ng ỏ giai đoạn ph át triển r v củ a con vật.

4.2

Sức sin h sản tương đếi

Chừ ứi là 8Ố lượng trứ ng trên đơn v ị khối lượng cơ thể. C h ì 8ố n à y r ấ t
q u a n trọỊiiỉ g ỉú p t a

80

sá n h sức sinh sả n củ a các loài k h ác n h au, các cá
th ể k h á c n h á u v ề k ích thước, về tuổi tron g cù n g m ột qu ần thể. ở n hiều
tn ỉò n g hỢp, c á th ể có sức sinh sản tu yệ t đốì ỉdn nhưng sức sin h sả n

tương đỂ& ỉạỉ nhỏ, và ngược lại. Ngay trong một quần thể đang sinh sản,

n hữ ng c á th ể ỏ ỉứa tu ât tru n g bình có s â c « in h sả n tương đối ỉdn n h ấ t

80

với n h ữ n g c á th ể tr ẻ t o n hoặc già hơn. ở ỉứa tuổi già, sức sin h sả n tu y ệ t
đ â v à tư dng đối đ ể u g iả m đi rõ rệt.

Sức sinh iản tưđng đơi đượe tính:

S

2

= sức sinh sẳn tuyệt đổì/khối ỉượng toàn thân.

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

K h i đ ạ t được trạ n g thái th à n h thục thì sin h v ậ t tiến h à n h sin h sản .
Q u á trìn h sin h sả n

ỗ các

ỉo à i khác nhau diễn r a k h ô n g đơn g iả n m à bị
c h i phối bỏi h à n g lo ạt các khâu của chính q trìn h đó (ghép đơi h a y
không, sự th ụ tin h cho trứng...) cũng như các yếu t ố c ủ a m ơi tn íị n g (băi
đẻ, n guồn nuôi dưỡng, ch ế độ thủy hóa của nưốc, k ẻ th ù...)- Q u á trìn h

sinh sản của sinh vật đều hướng đến điều kiện thuận lợi cho sự phát

triển tốt n h ấ t củ a các th ế hệ con cái sau này.

5.1 Sự thụ tỉnh

Đổi vối nhữ ng động v ậ t sinh sản hữu tính (kể c ả k iể u sin h s ả n ỉưỡng
tính) trứ ng được th ụ tỉn h n h ò s ự gặp gõ của tỉn h tr ù n g v à trứ ng. Đ iề u
n à y phụ thuộc trưốc hết vào tập tính của sin h v ậ t v à đ iể u k iệ n m ơi
trưịng. Q u á trìn h th ụ tinh

được

thực hiện b ằn g 2 cách : th ụ tin h tro n g
v à th ụ tinh ngoài.

T h ụ tinh n goài là biện pháp phổ biến cù a th ủ y sin h v ậ t. C á c sả n
p h ẩ m sinh dục được cơ thể trưỏng thành phóng và o m ôi trư ồn g nưdc, ỏ
đ ấ y có 8ự g ặ p gỡ c ủ a trứ ng v à tinh trùng, dẫn đến sự th ụ tỉn h .

Đ ể n â n g cao h iệu q uả thụ tinh trong điều k ỉện th ụ tin h n goài, cầ n
m ột độ tin h trù n g cao v à do đó dẫn tới tỷ lệ con đực c ũ n g thư dng cao hdn

80

vđi con cái.

T h ụ tin h tròng, tức là trứng được th ụ tinh I ^ a y tro n g cơ th ể con cái.
N h ò vẠy, hiệu q u ả th ụ tinh cao. H iện tượng n à y có th ể g ặ p được ỏ n h iều
đ ạ i diện như g iá p xác, cá, bò sá t v à thú sống ỏ nước. T ù y 8ự tiế n hóa c ủ a
lồi m à cd q u an gỉao phối của sinh v ậ t cỏ cấu tạo k h á c l ỉ i a u ; từ d ạ n g
đơn g iản n h ất đến d ạ n g phức tạp v à hoàn thiện n h ấ t, ở m ột s ế lồi g iá p
í á c b ậ c th ấp v à b ậ c cao,

cơ

quan sinh sản của con đực là tú i tin h , tin h
trừ n g từ cơ q u a n sin h tinh được chuyển vào đổ. M ỗ i lầ n g ia o v ĩ, con đực
dừ ng an ten củ a m in h đ ặ t vào gần h u yệt của con cái. T ừ đ â y , tỉn h trù n g
được ch u yển v à o n a n g chứa trứng, trứng sê đưỢc th ụ tin h . N h ỉể u loài
giáp x á c b ậc cao (D ecapoda) cũn g cồ cấch thụ tin h như v ậ y . C o n c á i c6

th ể sử dụn g tứi tin h đó để thụ tinh cho trứng k h ô n g p h ẳ ỉ iQỘt ỉần . T u y
đơn giản , nhưng đó là biện pháp hữu hiệu

80

với cá ch th ụ tin h n goài.
T rứ n g nhị đó p h á t triển, nỏ ra ấu trù n g n aup liu s. N h iề u lồi cịn ơm

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

trứ ng đă th ụ tinh ỏ b ụ n g (cua,

M acrobrachỉum nipponensỉs)

hoặc giữ ớ
túi đeo 2 bên th ân (một s ố giáp xác thấp), giữ trong túi

b ụ n g c ủ a con dực

(c á n g ự a , c h ìa v ô i...) h a y tr o n g c ả x o a n g m iệ n g c o n đ ự c (cá h a u , c á ú c ...).

C á c loài c á sụ n còn có cơ quan giao cấu để đưa tinh dịch vào buồng

trứng con cái. Đó là pterygopodia (hình 9.4) phát triển từ sự biến dạng

củ a các tìa v â y b ụ n g tro n g cùng. Những tia n à y tăn g lên vể kích thước,
tạo nên ồ mỗi v â y m ột m ấu lồi,

hướng tron g củ a nó là một rãn h
sâu . K h i giao phổỉ c á đực đ ặt đồng
thòi

2

m ấu ìồi đó vào h u y ệ t con cái
tạo nên ống d ẫn tinh. Đ iều r ấ t h ay
là,

ồ

những c á .sụn cổ hóa thạch,
pterygopodỉa ỉại khơn g cố, có lẽ,
chứ ng th ụ tin h ngoài, ở tìhững câ
m ập B ấ c cực hiện đ ạ ị cũ n g khơng
có pterygopođìa. Đ

6

là h iện tượng
thứ sin h (ví dụ lồi Somnù>stts

mừirocephalus).

T ro n g s ế nỉitĩng cá xiỄơng
tM nÌỊữríg ỉoằi Cố "đ ẻ con" cun g ẹó
cơ q ụ an gỉaọ cấu phức tạp. C á c đại
diện đông đ ik c u a c h ú n g thuộc lỉộ

Cyprìnơdontỉfimné8. ở những cá n à y các tia v â y hậu môn biến d ạ n g để

tạo nên Ống d ẫn tin h trừ ng (thưòng là tia v â y thứ 3 v à thứ 4). Đó là các
gcMiopođia. Chứ ng có k ầ ả n ản g v ậ n động sa u trước.

Gonopodỉa củ a cắc

HomÌcMhyá sỂtmd cồ cếtt tạo rấ t phức tạp. Chức n ăn g củ a nó là đ ặ t túi

tin h v à o IS h u y ệ t c u a con cấl. ồ n hdn g c ấ nhồ tron g bộ

PhữlĩmiékiformeSt cơ q u an sinh dục lạ i p h át triển ồ h ầu v à là d ẫ n x u ấ t

eủ á đôi eưdn thứ n h ấ t v à các phần cửa đ ai ch ậu và đ ai vai.
Cđ q u an giao c ấ u rị n c6 d một số lồi cá khác.

6 ^ Nờỉ đề vả

thiA

gian đẻ

T Ạ p tù ih c h u i ^ củ a sinh v ậ t trong sinh sẳn là tìm nơi v à thịi gian
đẻ th ích n h ằm đẳm bảo hiệu quả th ụ tinh cao, con c á i có đủ thức ăn

và tránh kẻ thù.

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Đó là nơi tậ p tru n g của các cá thể đực và cái k h i sin h sản . Đớn giản
v à ph ổ biến n h ấ t là c á đẻ trứng trong tầ n g nưôc m ặt, nơi có đủ án h
sán g, n h iệt độ v à thức ăn. Những động v ậ t nổi v à đ á y đều chọn những
nơi như thế. T ấ t nhiên, liên q u a n đến nguồn thức ăn, b ã i đẻ tro n g v ù n g
thềm lụ c đ ịa thưòng là nơi g ầ n bờ, giàu thức ăn. M ộ t loài (cá chình,
tơm , cá đơi, m ă n g sữ a...) lại chọn vù n g nước xa bờ, có lẽ liên q u a n đến độ
tro n g v à h à m lượng m uối ổn định củ a nưóc.

N h ữ n g loài đẻ trứ ng bám phải tìm đến các b ã i thực v ậ t nước, rong
rêu n gầm , các b ã i tảo nổi, thậm chí cả tr ê n các sin h v ậ t sế n g pỉeiston (cá
chuồn đ ạ i dương).

N h iể u loài th ủ y sin h v ậ t nói chung h a y cá nổi riê n g có k iểu di cư

biển - sô n g hoặc di cư sông - biển, di cư từ bò ra v ù n g nưôc sâ u , x a bò v à
ngưỢc lại, từ khdi h a y từ vù n g nưóc sâu vào gần bò.

Các nghiên cứu đều chĩ ra rằng, giai đoạn phát triển trứng là giai

đoạn ch ịu ả n h hưỏng m ạnh nhất củ a nhiệt độ v à h à m lượng oxy. H a i
yế u tố đó thưịng đứ ng vỊ trí h àn g đầu, sau là sự să n b ắ t c ù a k ẻ th ù v.v ...

Chính vì vậy, những loài đẻ trứng bám, nơi thiếu oxy, trứng thưịng có

các sắ c tố hô h ấp (caroten, vàng, n âu đỏ) v à nhiều loài p h ả i tiến h à n h di
cư sin h sả n lên thượng nguồn, lên tầ n g m ặt. D i cư là tậ p tín h cù a lồi
(đẵ mơ tả ồ c á c chương trên).

N h iề u lo ài k h i sin h sả n có tập tính làm tổ. T ổ r ấ t đ a d ạn g. Đ ó là các
hố, hốc được tạo r a bỏi cá th ể mẹ v à bố. N hữ ng h ố n à y đôi k h i r ấ t n hiều
tro n g nền đ á y , bị nưóc nơng.

N h iể u loài b iết là m tể bằng thực v ậ t như

Amia calva, m ột s ố loài

thuộc L a b rid a e , G a stero steỉd ae. M ột s ế tể cá cố c ấ u tạo phức tạ p từ thực
v ậ t trôi nổi trê n m ặ t nước như tổ cá

Gymnarchus niloticm.

-Thời gian đi

T h ò i k ỳ đẻ là lú c nguồn thức ăn trong th ủ y vực ph on g p h ú , các diều
kiện tự n h iên (n h iệt độ, độ chiếu sán g,...) th u ận lợi cho sự p h á t triển c ố a
t r â n g v à sự sơ n g só t c ủ a ấ u trùng. Do vậ y , các loài động v ậ t số n g d v ù n g

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

nước lạ n h thưòng sin h sả n vào xu â n h ẻ h oặc m uộn hơn m ột ch ú t, ở
v ù n g v ĩ độ th ếp , n h iệt độ v à thức ă n thưòng cao tro n g su ố t n ăm nên
sìn h v ậ t thưịng sin h sả n q u an h n ăm v à kéo d à i th à n h n h iều đợt.

ở các th ủ y vực m iền B ắ c nưdc ta (nưổc ngọt v à biển) do điều kiện

k h í h ậ u n h iệt đới k h ô n g điển hình, ch ịu m ột m ùa đông lạ n h nên m ùa
sin h sả n cũ n g rộ n h ấ t v à o m ù a xu ân , hè. S a u đó, p h ầ n lớn cũ n g ngừ ng
sin h sả n cho đến h ế t m ù a đông.

N h ữ n g lồi có nguồn g ố : nước lạ n h ôn đới, k h i mỗ rộ n g v ù n g p h â n
b ố củ a m ình x u ấ n g v ù n g nưôc ấm tM m ù a sin h sả n c ũ n g ch u yể n và o
m ù a th u h a y đông, k h i n h iệt độ xuốhg th ấ p g ầ n với n h iệt độ nưổc m à tể
tiên c ủ a chứ ng đ ă tổn tại. V í dụ, các loài ro n g câu , ro n g md số n g ồ ven

b iể n IMÍƠC t a c ó m ù a s i n h d ư d n g t r ù n g v à o m ù a l ạ n h , t r o n g m ù a h è

thưòng tà n lụi.

6. NHỮNG THÍCH NGHI CỦA THỦY SINH VẬT NHẰM NÂNG CAO

HIỆU QUẢ CỦA QUÁ TRÌNH SiNH SẢN

C á c p h ần trên cũ n g đã đề cập đến v ấ n đề n à y ỏ n h iều k h ía cạn h .
M ụ c n à y chứ ng ta c ầ n n h ắc đến m ột s ế tập tín h k h ác, đ ặc b iệt như cách
ghép đôi, k h ả n ă n g ch ăm sốc con c á i củ a các ỉo àỉ động v ậ t số n g ỏ nưổc.

6.1 Sự ghép cặp

N h ìn ch u n g, tro n g th ế giới động v ậ t, để đ ả m b ẳo cho v iệ c d u y trì nịi
giốn g củ a m ĩnh, t ỷ lệ đực c á i thưòng 1 : 1 . S o n g , sự g ìẳm con đực, th ậm
^ h í k h ơ n g có con đực cũ n g là m ột hiện tượng th ich n ghi, tức là ch ỉ cần

một cá thể cái, nòi giống cũng vẫn được duy trì trong điều kiện mơi

tn íò n g x á c đ ịn h (hoặc th u ậ n lợi h oặc kh ó k h ăn ).

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

tinh , cá đực đ án h đuổi con cái ra khỏi tổ để n h ận con cái k h á c vào đẻ. ở
cá

Crenilábrus ocellatus có h ai nhóm cá đực. N h ó m c á lôn là m tổ b ằ n g

tảo

Cladophora

cho con cái đẻ trứng. Nhóm lớn và nhóm nhỏ đểu tham

gia thụ tỉnh, nhiíng sau đố nhóm cá nhỏ bị đuổi khỏi tổ, cdn nhóm Iđn ỏ

lạ i bảo v ệ tổ.

D o sự ghép cặp như th ế nên cá cũ n g đ án h ghen, tra n h g iàn h n h a u
con cái (cá hồi, c á n gạnh, cá mê lộ...). Cuộc đ án h ghen c ủ a cá hồi y à một
8ố cá m ê lộ có k h i đưa đến cái chết củ a những con yếu . Đổ cũ n g là q u á
trìn h chọn lọc tự nhiên.

T h ú ỏ nước thưòng có hiện tượng đa thê (voi biển, h ả i cẩu ...), cũn g
có trường hợp m ột vỢ m ột chồng.

6.2 Sự chảm sóc con cái

N h iề u ỉồi có cách ch ăm sóc v à bẳo vệ con c á i r ấ t tất. Đơn g iản ỉà ấp
trứ ng tro n g nhữ ng bộ p h ậ n đ ặc biệt: túi đeo d h a i b ên th&n củ a g iáp xác,
d rã n h b ụ n g (tôm, cá ngựa), đẻ trứ ng treo v à o ngực, b ụ n g con cá i

(Phatystachus cotylephorus).

Những loài thuộc họ phụ Rhodeinae (nước

ngọt), loài

Careproctus sinensis

trong họ Liparídae... lội đẻ trứng vào

xo an g áo tro n g c ủ a th ân mềm , đôi khi dưới m ai c u a v à n hitog động v ậ t
khác.

ở n h iều ỉoài c á ú c

(Galeichthys felÌ8, Arius thcUasainus...) trứ ng

được chứa và giữ trong xoang miệng con đực. ờ

G. félia

con đực ngậm tới

5 0 trứ ng v à thòi k ỳ n à y cá nhịn ăn. Đơi k h i trứ n g cịn n ằm tron g c ả d ạ
d à y con đực. T ro n g dạ d à y những trứ ng k h ô n g đưỢc th ụ tih h, m à n g
noãn bị tá ch r a v à trứ ng bỉ tiêu hóa. N h ữ n g t r â n g đưỢc th ụ tin h ỉạ i đưỢc
ch u yển trỏ lạ i k h o a n g miệrig.

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

D ù ih dưdng “ sữa g iả ” còn gặp ỏ thòi k ỳ h ậ u phôi c ủ a m ột loài cá

trong họ Cỉchỉidae -

Symphyaodon dừcus

s ố n g

ỏ lưu vực Rio-Nero thuộc

sông Â m azo n . S a u k h i tiêu hết nỗn hồng, tiếp tục 4 đến 5 tu ần sa u ấu
trừ ng din h dưdng b ằ n g c h ấ t n h ầ y tiết r a trê n tu yế n da củ a b ố mẹ. C h ấ t
n h ầ y c ủ a b ố h ế t th i ấ u trù n g chu yển sa n g ản bên m ẹ v à ngược lại.

ở m ột s ố ỉoài thuộc C o ttid ae như Myoxocepkcdus scorpiiis, m ột ph ần
thòi k ỳ ấp x ả y r a tro n g cơ th ể mẹ, một p h ầ n tiếp tụ c ơ ngồi.

L â đẻ con (ăn sữa giả) v à noãn th a i sin h d cá có ý n g h ĩa thích nghi
cao, n hằm g iảm bốt 8ự tấ n công củ a v ậ t dữ v à tín h b ấ t ổn định củ a các
yế u t ố mơi trư ịn^ lên sự sốn g sót của con cái.

7. NHỊP ĐIỆU SINH SẢN ỏ THỦY SiNH VẬT

L iê n q u an với sự b iến đổi c6 chu k ỳ củ a n g à y đêm v à m ù a k h í h ậu
(nhiệt độ, độ ch iếu sấn g) cũ n g như với sự th a y đổi tó chu k ỳ c ủ a tu ần
tră n g v à th ủ y triề u m à c á c yế u t ế sinh học cũn g biến đổi cố nhịp điệu
(nguổn thức ăn , sự tă n g trư ỏng v à p M t triển), bao gồm d đó cẳ nhịp điệu
tron g q u á trỉn h sin h s ả n c ủ a sỉnĩì v ậ t (hình 9 .5).

7.1 Nhịp điệu ngầỵ đêni

Các ỉoàỉ tbực vật sếng nểi chỉ thực hiện quá trình phân bào, sinh

8ẳn v à o thdỉ g ia n đưỢc cb ỉế u sán g, b an đêm ngừng sin h 8ẳn.

H iẮ iì Idn c á c lo ài độn g v ặ t k h ô n g xưởng sến g v à n h iều ỉo ài cá lạ i
sìn h s ả n v à o b a n đêm , n h ấ t là kỉiọẳn g n ồ a đêm v ề sán g. M ộ t s ố ỉoàị

sinh sản vào lức binh minh, Một sế khác sinh sản ban ngày ỉiên quan

vđỉ cưòng độ ch iếu s á n g trê n m ặt nuổc hoặc tron g tẩ n g nước.

7 Nhịp điệu mùa

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

th u ậ n lợi cho h à n g lo ạt loài thực hiện quá trìn h sin h sản . T h ò i gian còn
lại là lúc sin h v ậ t din h dưỡng, tăn g trưỏng, tạo sả n p h ẩm sin h dục v à
trú đông, ở v ù n g n h iệt đới, nói chung sự sinh sẳ n c ủ a động v ậ t liên
q u an vôi m ù a mưa, còn yếu tố nhiệt độ và độ chiếu s á n g lại k h á ổn định.
Do đó, sin h v ậ t sin h sản nhiều đợt và đẻ kéo dài, trừ nhữ ng loài di cư
biển sông h a y sông biển. T u y đẻ nhiều đợt, song để trá n h sự c ă n g th ẳ n g
thức àn ở c á c giai đoạn phát triển sôm, mỗi nhóm động v ậ t cũn g sin h
sả n xen kẽ n h au , trừ ng vối sự phát triển của nguồn thức ă n m à ch ú n g
ưa thích. M ỗi lứa đẻ củ a một lồi thưịng trù n g và o đỉnh cao củ a sự p h át
triển của con mồi ỏ g ia i đoạn tương ứng.

7 . 3 N h ị p đ i ệ u t h e o t u ầ n t r ă n g v à t h e o t h ủ y t r i ề u

H o ạt động c ù a th ủ y triều liên quan với sự v ậ n động củ a M ặ t tră n g
q u an h T r á i đ ất. V ậ n động n ày g â y ra sự dao động mực nưốc triều

ở

n h iểu v ù n g biển v à sự chiếu sán g của m ặt tră n g và o b an đêm . N h iề u
loài giáp xá c, giu n n hiều tơ... sinh sản trù n g vào các p h a củ a m ặ t tră n g
(hình 9 .5).

Rươi

Tylorhynchus heterochetus ở

bò biển đồng b ằ n g B ắ c bộ h à n g
n ăm đều sin h sẳ n tập tru n g vào 2 thời kỳ: tu ần tră n g thứ 3 củ a th á n g 9
v à tu ần đ ầu c ủ a th á n g 10 (âm lịch). Do v ậ y mới cổ câ u "th á n g chín đơi
mươi, th án g 1 0 m ổng n ăm ".

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

L o à i c á Leuresthes tenuis (ỏ C a liío m ia ) lạ i sin h s ả n theo th ủ y triều .
C á b ố mẹ, chọn n g à y triều cực đại, lên tậ n đỉnh triểu , con đực đ ào hố,
con c á i đẻ trứng, trứ ng được th ụ tinh, v ù i tron g cát. T ạ i đ ây, trứ ng được

sưỏi ấm bdi án h s á n g m ặ t tròi rồi p h á t triển. N g à y con nưdc cực đ ại tiếp
theo (sa u 1 4 n gày), mực nước cũ n g vừ a đ ạ t tới, trứ ng k ịp nỏ v à ấ u trù n g
lạ i theo nước triều rồ n g r a khơi.

T ậ p tín h có ch u k ỳ dưòng như đ ã được m ã hóa tro n g cơ th ể sin h v ậ t.
ĩk ) đó, k h ỉ ch u yể n ch ú n g r a khồỉ v ù n g số n g c ủ a chứng, tậ p tín h đó khó
b ị xóa nhịa.

B

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

Chương 10

SựTẲNG TRƯỞNG VÀ PHÁT TRlỂN

CỦA THỦY SINH VẬT

C h iế n lược ch u n g c ủ a sự s ố n g là n â n g c a o tốì đa vu i trò c ủ a nó trong

sinh quyển. Sinh vật hướng đến sự đa dạng hóa các q trình sinh

trương và phát triển, tạo nên sự tích lũy vật chất và năng ỉượng trong cđ

thể để thực hiện việc tái

sản xuất. Như vậy,

tăng trưỏng kéo theo sự

phát triển. Những chu kỳ tăng trưỏng và phát triển ít nhiều thưòng

thay thế nhau.

Trong thòi kỳ sinh trưỏng nhanh, sự phân hóa cơ thể khơng xảy ra

hoặc có xảy ra nhưng rất yếu, cịn trong thồi kỳ phân hóa cơ thể,

8

ự tảng

trưỏng bị kìm hãm mạnh, đơi khi ngừng hoặc tăng trưông âm.

Chiến lược tổng quát về tăng trưỏng và phát triển của lồi cằng có

hiệu quả thì sức sơng của nó càng cao và thế hệ con cáị càng đơng, tức là

đạt được vai trị cao trong sinh quyển. Đó cũng là khuynh hướng ưu thế

mà các lồi thích nghi để đạt được hiệu quả cao trong cuộc cạnh tranh

sinh tồn.

1. S ự TÂNG TRƯỎNG CỦA Cơ THỂ

Trước khi đạt được trạng thái thành thục sinh dục, quá trình đồng

hóa thưồng vượt lên q trình dị hóa, do đó, kích thưóc của cđ thể (hay

sự tăng trương hình thể) tăng lên. Khi chuyển sang trạng thái thành

thục, sinh tnỉông hình thể giảm hoặc ngừng hẳn, một quá trình sinh

trưdng mổi bắt đầu - sinh trưởng sinh sản (tạo phôi).

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

Sự tăng trưdng được đặc trưng bằng các chì

sổ

khác nhau như tăng

trương theo đưịng thẳng (chiều dài), theo khối lượng chung (thể trọng),

tăng khối ỉượng của các tiểu cấu trúc (lượng tro, protein, lipit, gluxit...)

của cd thể.

Theo tuổi thọ cịn c

6

sự tăng trương vơ hạn hoặc hữu hạn (tiệm cận).

Nếu trong quá trình phát triển cá thể, kích thước của cá thể tăng lên

nhưng vẫn giữ sự giống nhău về mặt hình học ta gọi là tăng trưdng

"đồng đẳng" hay đẵng trị (isometric), còn ngược lại là sự tăng trưỏng

"bất đẳng"(alỉometric) hay tỉ lệ của các phần của thân biến đổi khác

nhau theo tuổi.

Trong sự tăng tirưỗng đồng đẳng nghiêm ngặt, thể tích (W) tỉ lệ vơi

chiều dài mũ ba

w =

a . ư ,

Vdi a là hệ số tăng trưỏng.

Trong tnlòng hỢp tăng trưỏng bất đẳng thì phưctng trình tăng

tníỏng viết dưdi dạng:

W = a.L\

ở đây b

^

3. Nếu chiểu rộng (hay chiều cao thân) tăng chậm hơn

chiều dài thì b <3 và ồ trưịng hỢp ngước lại, b >3.

Sự tăng trưdng dị hình (heterogenic) ỉà sự tâng trưỏng trong đó tỉ ỉệ

khỉS lượng của các mô riêng biệt thay đổi, cồn trong trưịng hợp khơng

mất di

8

ự cần đối của các mơ là sự tăng trưỏng đồng hình (homogenic).

Sự tăng trưdng có chu kỳ xảy ra do ngừng tăng trưỏng ỗ một giai

đoạn nào đó rổi sau lại được tiếp tục theo những chu kỳ xác định (thay

đểỉ theo niửa, theo trạng thái sinh lý của cđ thể). Sự sinh trưông dạng

nầy được phản ẳnh trong sự hình thành vồng năm ỏ cá, thân mểm... như

các vòĩ^ năm trên cây gỗ.

Các thủy sinh vật, nhất là những sinh vật biến nhiệt thitịng sinh

trưồng khơng ngừng, tuy nhiên tốc <ỉộ tăng trưống giảm đi theo tuểi.

Đ ể mô t ẳ sự sỉn h trư ồng c ủ a tỉiủ y sin h v ậ t tro n g cả đời củ a nó, Â .
P u tte r, L . B e rta la n ữ ỉ, K . T a y lo r và một. số ngưdi k h ác k h i dựa trên 8ự

đồng hóa và dị hốa của cơ thể đã mổ tẳ mổì quan hệ đồ nhiỉ sau:

</div>

Giáo trình Sinh học và Sinh thái học biển: Phần 2

<b>SINH SÀN CỦA THỦY SINH VẬT VÀ ẢNH HƯỎN6</b>

<b>CỦA CÁC ĐIỂU KIỆN MƠI TRƯỜNG</b>

<b>LÊN Q TRÌNH SINH SẢN</b>

<b>Chương 9</b>

<b>Sinh sản ỉà chức năng quan trọng của bất ki sinh vật nào. Sinh sản</b>

<b>là quá trình tạo ra các thế hệ con cái nhằm duy trì nòi giấng cho sự tồn</b>

<b>tại lâu dài của loài trong các hệ sinh thái. Sinh sản là một trong những</b>

<b>khâu của địi sơng cá thể, nằm trong các mối quan hệ tương hỗ với các</b>

<b>cho đàn sinh sản tim đưỢc nơi thuận ỉdi để đẻ và đẳm bảo cho con cái</b>

<b>điều kiện nuôi dưdng tốt và tránh sự tấn công của kẻ thù... Một khâu</b>

<b>nào đó ngừng trệ thì sự tái sản xuất của lồi cũng ngừng trệ.</b>

<b>1. CÁC DẠNG SINH SẢN ỏ THỦY SINH VẬT</b>

<b>Sinh sản của thủy sinh vật nói riêng hay của sinh vật nói chung rất</b>

<b>đa dạng về các hình thức của mình.</b>

<b>1.1</b>

<b> S in h sản vơ tin h</b>

<b>Đó là quá trình tự phân chia trực tiếp cơ thể hoặc đâm chồi. Cách</b>

<b>sinh sản này phổ biến đối với </b>

<b>vi sinh </b>

<b>vật, </b>

<b>các </b>

<b>loài thực vật bậc thấp (tảo)</b>

6

<b>1.2 Sinh sản hữu tinh</b>

<i>Aurelia aurita ố</i>

<b>này </b>

Sinh sản xen kẽ th ế hệ

<b>IMinA 9.1 Chu kỹ phAt trtfn vả sinh sỉn xen ki thtf hệ của súầ 4ur»//« aurMa</b>

<b>1. Pbmuta; 2. ScypNstoma </b>

(dạng

<b>thủy túc c6 cuống); 3. Slrobila (dạng chổng đià);</b>

<b>4</b>

<b>. Ephyra (db 8ÚB); 5 ,</b>

<b>6</b>

<b>. Ste cái và súa đực tn l^g thành; 7. Tuyến sinh dục; 8. Trúhgi; </b>

<b>1.4 Sinh sản đơn tinh hay </b>

<b>sản (Parthenogenese)</b>

<b>Kiểu sinh sản này thưồng gặp ở Rotatoria, Cladocera, cơn trùng,</b>

<i>(Carassius carassius gibelio), n g h ĩa là con cái v ẫ n đẻ</i>

<b>triển. Trứng nỏ cho ra một thế hệ toàn con cái.</b>

<b>Dạng sinh sản này thích nghi với điều kiện mơi trưịng khỏ khăn,</b>

8

<b>vật đẻ trâng vùi, trong tổ... cũng phát triển kiểu trinh sản đến một giai</b>

<b>đoạn nhất định mới bị hủy hoại. Điều đó khơng gây ra hiện tượng ô</b>

<b>song nếu điểu kiện trỏ nên bất lợi, chúng lại chọn con đưòng sinh sản</b>

<b>hữu tính, nhằm nâng cao sức sống cho thế hệ con non, duy trì nòi giấng</b>

<b>tốt hớn.</b>

<b>1.5 S in h sản </b>

lưdng

<b>tỉn h (HermapHrodỉtism)</b>

<b>ở cá, sinh sản ỉưdng tính thường gặp trong các họ Serranidae,</b>

<b>Sparídae, Maenidae, Centracanthidae, Symbranchidae... cũng như d</b>

8

<b>một cơ thể. Song, lại rất hiếm gặp kiểu tự thụ tinh trong điều kiện tự</b>

<b>nhiên. Cách này cho phép chúng trânh hiện tượng đổng huyết, ỉàm giảm</b>

<b>sức sếng của th ế hệ con non.</b>

<b>Sinh sản lưdng tính được chia thành hai nhóm chính: sinh sẳn</b>

<i><b>Sinh sdn ỉng tính đổng bộ</b></i>

<b>Tuyến sinh dục cũng gồm 2 phần (noãn sào và địch hoàn), song sự</b>

<b>hoạt động của chứng không xảy ra cùng một lúc. Chúng phân chia như</b>

<b>sau:</b>

<b>* Protogyny (cái trước, đực sau), ở tuổi trẻ, noãn sào phát triển, cá</b>

<b>thể hoạt động như một con cái. Sau một vài lần đẻ, noãn sào teo đi,</b>

<b>nhưòng cho sự phát triển của dịch hoàn. Đại diện ỉà </b>

<i>Epinephelinae</i>

<b>(Serranidae) như </b>

<i>Epinephelus, E. striatus, Mycteroperca honaci, M.</i>

<i>tigris;</i>

<b> Maenidae: </b>

<i>Pageỉlus erythrinus;</i>

<b> Sparidae: </b>

<i>Diplodus annularis, D.</i>

<i>sargus, Taius tumifrons.</i>

<b> Centracanthidae: </b>

<i>Spỉcara maena.</i>

<i>*</i>

<b> Protandry (đực trước, cái sau). Đại diện ỏ đây là Sparidae:</b>

<i>Diplodus sargus, Pagellus mormyrus, Diplodus annularis. ở</i>

<b> tuổi trẻ,</b>