Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học một số giống nhãn chín muộn và biện pháp kỹ thuật nhằm tăng năng suất và phẩm chất nhãn chín muộn HTM 1 tại gia lâm, hà nội

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
------------  ----------

PH M TH MINH HU

NGHIÊN C U ð C ðI M NƠNG SINH H C M T S
GI NG NHÃN CHÍN MU N VÀ BI N PHÁP K THU T NH M
TĂNG NĂNG SU T VÀ PH M CH T NHÃN CHÍN MU N HTM - 1
T I GIA LÂM – HÀ N I

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành: TR NG TR T
Mã s

: 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. ðOÀN VĂN LƯ

HÀ N I - 2010


L I CAM ðOAN
- Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn là
trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
- Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn
ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñư c ch rõ

ngu n g c.

Tác gi lu n văn

Ph m Th Minh Hu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. i


L I C M ƠN
Trong su t quá trình th c hi n và hoàn thành b n lu n văn này, ngoài
s n l c c a b n thân, tơi ln đư c s giúp đ t n tình c a th y cơ giáo
Trư ng đ i h c nông nghi p Hà N i.
Tôi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c đ n th y hư ng d n khoa h c TS.
ðoàn Văn Lư - b môn rau hoa qu , khoa Nơng h c, Trư ng đ i h c nơng
nghi p Hà N i - ngư i tr c ti p hư ng d n và giúp đ tơi trong su t q trình
th c hi n đ tài
Tơi xin chân chân thành c m ơn t p th cán b công nhân viên Trung
tâm Nghiên c u th c nghi m Rau Hoa Qu Gia Lâm ñã giúp ñ và đóng góp
ý ki n q báu cho b n lu n văn này.
Xin c m ơn các b n ñ ng nghi p, ngư i thân ñã c vũ và giúp đ tơi
hồn thành lu n văn này

Hà N i, ngày

tháng

năm 2010

Tác gi lu n văn

Ph m Th Minh Hu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c b ng

vii

Danh m c hình

ix

1

M

1

1.1

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2

M c đích và yêu c u c a ñ tài

2

1.3

Ý nghĩa khoa h c và ý nghĩa th c ti n

3

2

T NG QUAN TÀI LI U

4

2.1

Ngu n g c phân b c a cây nhãn

4

2.2

Tình hình s n xu t và tiêu th nhãn trên th gi i và Vi t Nam

5

2.3

Các gi ng nhãn ñư c tr ng ph bi n trên th gi i và

2.4

Nh ng nghiên c u v ñ c ñi m sinh trư ng phát tri n và yêu c u

ð U

Vi t Nam

ngo i c nh c a cây nhãn
2.5

11
15

Nh ng nghiên c u nh m thúc ñ y quá trình sinh trư ng, phát
tri n, ra hoa, ñ u qu và tăng năng su t nhãn

19

3

ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

30

3.1

ð i tư ng, th i gian và v t li u nghiên c u

30

3.2

N i dung nghiên c u

31

3.3

Phương pháp nghiên c u

31

4

K T QU VÀ TH O LU N

36

4.1

ð c đi m nơng sinh h c c a các gi ng nhãn chín mu n

36

4.1.1

Kh năng sinh trư ng c a các gi ng nhãn chín mu n

36

4.1.2

Th i gian xu t hi n l c và màu s c các ñ t l c c a các gi ng
nhãn chín mu n

37

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. iii


4.1.3

Kh năng sinh trư ng và kích thư c các ñ t l c c a các gi ng
nhãn mu n.

4.1.4

39

Các ch tiêu v kích thư c và đ c ñi m lá c a các gi ng nhãn
chín mu n

41

4.1.5

ð c ñi m v th i gian ra hoa c a các gi ng nhãn chín mu n

43

4.1.6

Các ch tiêu v đ c đi m hoa và kích thư c chùm hoa c a các
gi ng nhãn mu n

44

4.1.7

ð c ñi m v ra hoa và kh năng gi qu c a các gi ng nhãn chín mu n

45

4.1.8

Kh năng tăng trư ng qu c a các gi ng nhãn chín mu n.

47

4.1.9

Các y u t c u thành năng su t và năng su t qu c a các gi ng
nhãn chín mu n.

48

4.1.10 M t s ch tiêu v qu c a các gi ng nhãn chín mu n

49

4.1.11 M t s ch tiêu v thành ph n hố sinh c a các gi ng nhãn chín mu n

51

4.1.12 Tình hình sâu b nh h i trên các gi ng nhãn chín mu n

52

4.2

nghiên c u nh hư ng c a phân bón lá đ n năng su t và ph m
ch t nhãn HTM – 1

4.2.1

nh hư ng c a phân bón lá đ n kh năng gi qu c a gi ng

HTM – 1.

4.2.2

54
54

nh hư ng c a phân bón lá đ n đ ng thái tăng trư ng qu c a
gi ng HTM – 1.

4.2.3

nh hư ng c a phân bón lá đ n các y u t c u thành năng su t.

4.2.3

56

nh hư ng c a phân bón lá đ n thành ph n cơ gi i qu qu c a
gi ng HTM – 1.

4.2.4

59

nh hư ng c a phân bón lá ñ n các y u t ch t lư ng qu c a
gi ng HTM – 1.

4.3

57

59

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n n ng su t và ch t lư ng c a
nhãn HTM – 1.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. iv

61


4.3.1

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n kh năng gi qu c a gi ng
HTM – 1.

4.3.2

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n ñ ng thái tăng trư ng qu
c a gi ng HTM – 1.

4.3.3

70

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n thành ph n cơ gi i qu c a
gi ng HTM – 1

4.4.5

69

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n y u t c u thành năng su t c a
gi ng HTM – 1.

4.4.4

68

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n ñ ng thái tăng trư ng qu c a
gi ng HTM – 1

4.4.3

68

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n kh năng gi qu c a gi ng
HTM – 1

4.3.2

67

Nghiên c u nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n năng su t, ch t
lư ng c a gi ng HTM – 1.

4.4.1

66

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n ch t lư ng qu c a gi ng
HTM – 1.

4.4

64

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n thành ph n cơ gi i qu c a
gi ng HTM – 1

4.3.5

63

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n y u t c u thành năng su t
c a gi ng HTM – 1

4.3.4

61

72

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n ch t lư ng q a c a gi ng
HTM – 1.

73

5

K T LU N VÀ ð NGH

75

5.1

K t lu n

75

5.2

ð ngh

76

TÀI LI U THAM KH O

77

PH L C

86

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. v


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. vi

DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1

Di n tích và s n lư ng nhãn c a m t s nư c trên th gi i

2.2

6

Di n tích, s n lư ng nhãn c a m t s ñ a phương m t s năm
g n ñây

4.1

8

M t s ñ c ñi m v kh năgn sinh trư ng phát tri n c a các
gi ng nhãn chín mu n

36

4.2

Th i gian xu t hi n và màu s c l c c a các gi ng nhãn mu n

38

4.3

Kh năng sinh trư ng các ñ t l c c a các gi ng nhãn chín mu n

40

4.4

M t s ch tiêu v kích thư c và đ c đi m v lá c a các gi ng
nhãn chín mu n

42

4.5

ð c ñi m ra hoa c a các gi ng nhãn mu n

43

4.6

ð c ñi m ra hoa và kích thư c chùm hoa c a các gi ng nhãn mu n

44

4.7

Kh năng gi qu sau khi t t hoa c a các gi ng nhãn chín mu n

45

4.8

ð ng thái tăng trư ng qu t sau t t hoa c a các gi ng nhãn mu n

47

4.9

Các y u t c u thành năng su t và năng su t c a các gi ng

48

4.10

M t s ch tiêu v qu c a các gi ng nhãn chín mu n

50

4.11

M t s ch tiêu v ph m ch t qu c a các gi ng nhãn chín mu n

51

4.12

Tình hình sâu b nh h i trên các gi ng nhãn chín mu n

53

4.13

nh hư ng c a phân bón lá đ n kh năng gi qu c a gi ng
HTM - 1

4.14

55

nh hư ng c a phân bón lá ñ n ñ ng thái tăng trư ng qu c a
gi ng HTM – 1

4.15

nh hư ng c a phân bón lá đ n các y u t c u thành năng su t

4.16

56

nh hư ng c a phân bón lá đ n thành ph n cơ gi i qu c a
gi ng HTM – 1

57

59

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. vii


4.16

nh hư ng c a phân bón lá đ n các y u t ch t lư ng qu c a
gi ng HTM - 1

4.18

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n kh năng gi qu c a gi ng
HTM – 1.

4.19

62

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n ñ ng thái tăng trư ng qu
c a gi ng HTM – 1

4.20

60

64

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n y u t c u thành năng su t
c a gi ng HTM – 1

4.21

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n thành ph n cơ gi i qu

4.22

65

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n ch t lư ng qu c a gi ng
HTM – 1.

4.23

71

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n thành ph n cơ gi i qu c a
gi ng HTM – 1

4.27

70

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n y u t c u thành năng su t c a
gi ng HTM – 1

4.26

69

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n ñ ng thái tăng trư ng qu c a
gi ng HTM – 1

4.25

67

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n kh năng gi qu c a gi ng
HTM – 1.

4.24

66

72

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n ch t lư ng q a c a gi ng
HTM – 1.

73

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. viii


DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

4.1

Kh năng gi qu sau t t hoa c a các gi ng nhãn chín mu n

46

4.2

Năng su t c a các gi ng nhãn chín mu n

49

4.3

nh hư ng c a phun phân bón lá ñ n kh năng gi qu

56

4.4

nh hư ng c a phun phân bón lá đ n năng su t qu

58

4.5

nh hư ng c a k thu t t a qu ñ n t l gi qu sau t t hoa

63

4.6

nh hư ng c a t a qu ñ n năng su t

65

4.7

nh hư ng c a k thu t t a lá ñ n năng su t

71

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. ix


1. M

1.1

ð U

Tính c p thi t c a đ tài
Nhãn (Dimocarpus longan Lour) là cây ăn qu có giá tr kinh t cao,

m t lo i qu quý trong t p đồn gi ng cây ăn qu

nư c ta. Phân tích thành

ph n dinh dư ng trong qu nhãn cho th y hàm lư ng ñư ng t ng s 12,38 –

22,55% trong đó đư ng glucoza 3,85 – 10,16%, axit t ng s 0,096 – 0,109%,
hàm lư ng vitamin C 43,12 – 163,70mg/100g, vitamin K 196,5mg/100g.
Ngoài ra trong cùi nhãn cịn ch a các khống ch t Ca, Fe, P, K, Na thì đ
đư ng, vitamin C và K khá cao là các ch t dinh dư ng r t c n cho s c kho
c a con ngư i.
Trong nh ng năm g n ñây nhãn là cây ăn qu ñư c nhi u ñ a phương
quan tâm, m t m t m r ng di n tích, m t khác chú ý thâm canh. Nhãn đư c
coi là cây tr ng quan tr ng trong vi c chuy n d ch cơ c u s n xu t nơng
nghi p

các t nh đ ng b ng cũng như trung du và mi n núi. Do đó ñã hình

thành nhi u vùng nhãn l n như Hưng n, Sơng Mã - Sơn La, Tun Quang,
Thái Ngun, Hồ Bình, Phú Th , Sóc Trăng, ð ng Tháp, Ti n Giang, Vĩnh
Long v.v...[33]
Phát tri n cây ăn qu theo hư ng s n xu t hàng hố địi h i s n ph m
ngoài ch t lư ng t t, m u mã ñ p c n ph i ña d ng và có m t thư ng xuyên
trên th trư ng. V i yêu c u trên nhi u năm qua cơng tác đi u tra, tuy n ch n
gi ng nhãn theo hư ng ph c v s n xu t hàng hoá v i b gi ng r i v thu
ho ch ñã ñư c ti n hành

kh p các ñ a phương trong c nư c, thu th p đư c

t p đồn các dịng ưu tú khá phong phú và ña d ng g m 25 dịng, trong đó có
3 nhóm chín s m, 10 nhóm chính v và 12 nhóm chín mu n. [11]
Trong th i gian v a qua Vi n nghiên c u rau qu ph i h p v i Trung
tâm khuy n nông t nh Hà Tây (nay thu c Hà N i) ñã ñi u tra và tuy n ch n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 1

ñư c gi ng nhãn chín mu n HTM – 1. ðây là gi ng nhãn chín mu n có năng
su t cao, n ñ nh và ch t lư ng t t tương ñương như các gi ng n i ti ng c a
Thái Lan, Trung Qu c, th i v cho thu ho ch c a gi ng có th kéo dài t i
20/9 v n khơng nh hư ng t i ch t lư ng. Do có th i gian chín mu n và ch t
lư ng t t nên gi ng này ñã ñem l i hi u qu kinh t cao cho ngư i tr ng nhãn
và hi n nay ñang ñư c tr ng

các t nh Hà N i, Hưng Yên, B c Giang…

Gi ng HTM – 1 là gi ng m i ñư c tuy n ch n trong nh ng năm g n
ñây nên ngu n gi ng cung c p cho ngư i tr ng chưa ñư c nhi u và ñ m b o
ñúng ch t lư ng gi ng m t khác chưa có bi n pháp k thu t tác ñ ng c th
nh m nâng cao năng su t và ch t lư ng chính vì th chúng tơi đã th c hi n đ
tài: “Nghiên c u đ c đi m nơng sinh h c m t s gi ng nhãn chín mu n và
bi n pháp k thu t nh m tăng năng su t và ph m ch t nhãn chín mu n
HTM -1 t i Gia Lâm - Hà N i”
1.2

M c đích và yêu c u c a ñ tài

1.2.1 M c đích
ðánh giá đ c đi m nơng sinh h c c a m t s gi ng nhãn chín mu n và
nghiên c u m t s bi n pháp k thu t thâm canh nh m tăng năng su t, ph m
ch t nhãn làm cơ s ch n cây đ u dịng và hồn thi n quy trình thâm canh
nhãn cho vùng Hà N i và ph c n.

1.2.2 Yêu c u
- ðánh giá kh năng sinh trư ng, phát tri n, ra hoa, ñ u qu , năng su t
và ph m ch t c a m t s gi ng nhãn chín mu n đã đư c tuy n ch n (PHM99-1.1, HTM-1, HTM-2) làm cơ s ch n cây đ u dịng và xây d ng vư n
gi ng cây m .

- Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t thâm canh nh m tăng năng su t
và ph m ch t gi ng nhãn mu n HTM - 1.
+ Nghiên c u vai trò c a m t s lo i phân bón lá (Atonik, Botrac,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 2


Komix) ñ n kh năng ñ u qu , năng su t và ch t lư ng c a gi ng nhãn HTM - 1.
+ Nghiên c u k thu t t a qu sau ñ u qu nh m tăng năng su t và ñ
ñ ng ñ u c a gi ng nhãn HTM-1.
+ Nghiên c u nh hư ng c a k thu t c t t a lá ñ n năng su t và ch t
lư ng qu c a gi ng nhãn HTM-1.
1.3

Ý nghĩa khoa h c và ý nghĩa th c ti n

1.3.1 Ý nghĩa khoa h c
K t qu c a ñ tài s là cơ s cho công tác nghiên c u ch n t o gi ng
và xây d ng bi n pháp k thu t thâm canh cho các gi ng nhãn chín mu n nói
chung và gi ng HTM – 1 nói riêng

1.3.2 Ý nghĩa th c ti n
- Trên cơ s ñánh giá kh năng sinh trư ng, phát tri n c a các gi ng
nhãn tuy n ch n đ ch n t o cây đ u dịng nh m b sung vào cơ c u gi ng
s n xu t hi n t i c a các ñ a phương góp ph n r i v cung c p nhãn qu cho
th trư ng.
- K t qu nghiên c u c a đ tài s góp ph n b sung vào vi c xây d ng
hoàn thi n quy trình thâm canh các gi ng nhãn chín mu n

Mi n B c nư c

ta nói chung và cây nhãn gi ng HTM – 1 nói riêng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 3


2. T NG QUAN TÀI LI U

2.1

Ngu n g c phân b c a cây nhãn
Theo nhi u nhà khoa h c thì nhãn có ngu n g c

Qu c, ñ i Hán Vũ ð

mi n nam Trung

cách ñây hơn 2000 năm, đã có sách ghi chép v nhãn

[23],[1]. M t s ý ki n cho r ng ngu n g c nhãn có t

n ð , nơi tr ng nhi u

nhãn thu c vùng tây Ghats có đ cao 1000m [48]
Nhãn ñư c tr ng

nhi u nư c trên th gi i: Trung Qu c, Thái Lan,

n ð , Malaisia, Philippin, Vi t Nam … Cho ñ n cu i th k 19 nhãn m i
ñư c ñưa vào tr ng

châu M , Châu Phi, Châu ð i Dương

các vùng

Nhi t ñ i và Á nhi t ñ i.
Trung Qu c là qu c gia tr ng nhi u nhãn nh t trên th gi i, di n tích nhãn
c a Trung Qu c ñ n năm 1995 ư c tính kho ng hơn 8 v n ha, các ñ a phương
tr ng nhãn nhi u và t p trung là các t nh Phúc Ki n, Qu ng Tây, Qu ng ðông,
T Xuyên, Vân Nam, Quý Châu, H i Nam ... Trong đó Phúc Ki n là nơi tr ng
nhãn nhi u và lâu ñ i nh t, chi m kho ng g n 50% di n tích c a c nư c.

đây

cịn t n t i nhi u cây nhãn c th trên 100 năm tu i, ñ c bi t có m t s cây trên
380 năm tu i.

Qu ng Tây, nhãn ñư c tr ng nhi u hai bên ñư ng t Phúc Châu

ñ n H Mơn có chi u dài hơn 300 km, có nơi m r ng đ n 30 – 40km.

Qu ng

ðơng, nhãn ñư c tr ng nhi u t p trung vùng Châu Giang [22].
Thái Lan, gi ng nhãn ñư c nh p t Trung Qu c và ñư c tr ng v i
di n tích tương đ i l n v i kho ng 31.855 ha [33]. Nhãn ñư c tr ng ch y u
các t nh phía B c, ðơng B c và vùng đ ng b ng mi n Trung, n i ti ng nh t
là

các vùng như: Chi ng Mai, Lam Phun, Prae. Nhãn Thái Lan ch y u

đư c tiêu th trong nư c, ngồi ra còn xu t kh u sang th trư ng Malaisia,
Philippin, Xingapo, H ng Kông và các nư c Tây Âu [29],[44].
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 4


Vi t Nam, nhãn ñư c tr ng t bao gi chưa ñư c nghiên c u, xác
ñ nh m c dù cây nhãn đã có m t r ng rãi

kh p m i mi n trên ñ t nư c

Leenhouto (trích theo Vũ Cơng H u, 1996) [12] cho r ng, Kilimantan
(Indonesia) cũng là m t trong cái nôi c a cây nhãn. Tác gi cu n sách này
ñã g p cây nhãn d i

vùng ven bi n g n Cà Ná cách Phan Rang kho ng

30 km v phía Nam. Vũ Cơng H u (1996) [12], cũng cho r ng mi n B c
c a nư c ta có th là m t trong nh ng vùng quê hương c a cây nhãn. Cây
nhãn ñư c tr ng lâu nh t

chùa Ph Hi n thu c xã H ng Châu, th xã

Hưng Yên, t nh Hưng Yên (Cách ñây kho ng 300năm) [12],[32].
Hi n nay nhãn ñư c tr ng nhi u

các t nh ñ ng b ng B c B : Hưng

Yên, H i Dương, Hà Nam, Thái Bình, Hà N i, Hà Tây, H i Phịng, B c Ninh,
B c Giang. Nhãn cịn đư c tr ng

vùng đ t phù sa ven sơng H ng, sơng

Thao, sông Lô, sông Mã, sông ti n, sông H u và các t nh Hồ Bình, Phú Th ,
Vĩnh Phúc….và l t

các t nh mi n Trung và Tây Nguyên

Trong nh ng năm g n ñây do nhu c u qu tươi t i ch , cây nhãn ñư c
phát tri n m nh

các t nh phía nam: Cao Lãnh (ð ng Tháp), Vĩnh Châu (Sóc

Trăng), cù lao An Bình, ð ng Phú (Vĩnh Long)…ð c bi t là các t nh Vĩnh
Long, B n Tre…di n tích tr ng nhãn tăng r t nhanh.[33]
2.2

Tình hình s n xu t và tiêu th nhãn trên th gi i và Vi t Nam

2.2.1 Tình hình s n xu t và tiêu th nhãn trên th gi i
Trên th gi i, Trung Qu c là nư c có di n tích và s n lư ng l n nh t, năm
1995 ư c tính kho ng hơn 8 v n ha. Vùng tr ng nhãn ch l c là các t nh Phúc
Ki n, Qu ng ðông, Qu ng Tây, T Xuyên, và cũng là th trư ng tiêu th nhãn l n
nh t th gi i. Năm 2001, di n tích tr ng nhãn

Trung Qu c ñ t kho ng 444.400

ha, s n lư ng ñ t kho ng 495.800 t n [33].
T i ðài Loan, năm 1998, di n tích tr ng nhãn ch ñ t kho ng 11,808
ha, s n lư ng kho ng 53,385 t n. Năm 2002, di n tích tr ng tăng khơng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 5

ñáng k 12,258 ha nhưng s n lư ng tăng g p đơi 110,925 t n. Cây nhãn
chi m 5% t ng di n tích tr ng cây ăn qu c a c nư c ñ ng sau cam quýt và
xoài. S n lư ng qu tươi ph n l n đư c tiêu th n i đ a cịn long nhãn xu t
kh u ñi M và Singapore v i s lư ng ít [46],[42],[44],[50].
B ng 2.1. Di n tích và s n lư ng nhãn c a m t s nư c trên th gi i
STT

Vi t Nam

1997

432.000

232.000

444.400

495.800

1998

11,808

53,385

12,258

110,925

1998

41.504

238,000

82.240

358.000

1998

33.914

320.000

2002

4

Thái lan

S n lư ng (t n)

2000

3

ðài loan

Di n tích (ha)

2002

2

Trung Qu c

Năm

2001

1

Tên nư c

144.321

904.421

5

Australia

1995

200

300 - 1000

6

Floria (M )

1999

140-150

-

Ngu n: [29], [46], [42], [44], [50].
Thái Lan nhãn ñư c tr ng ch y u

vùng ðông B c và ð ng b ng mi n

Trung. Vùng tr ng nhãn chính là Lamphun, Chieng Mai, Chieng Tai, Nan,
Phra Yao, Lampang, Phrae và Chanthaburi [49]. Năm 2002, di n tích tr ng
nhãn đ t 82.240ha v i s n lư ng ñ t 358.000 t n. Thái Lan là nư c xu t kh u
l n trên th gi i, chi m kho ng 50% t ng s n lư ng nhãn c nư c. Năm
1997, Thái Lan có s n lư ng nhãn xu t kh u là 135.923 t n (bao g m nhãn
tươi, nhãn s y khơ, nhãn đơng l nh và nhãn đóng h p) v i giá tr 201 tri u
USD. Các nư c nh p kh u nhãn t

Thái Lan là H ng Kông, Canada,

Indonexia, Singapo, Anh, Pháp [42],[44].
M , nhãn đư c tr ng t p trung

phía nam Florida v i các gi ng nhãn

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 6


ñư c ñưa t Trung Qu c sang t nh ng năm 1940. S n ph m nhãn c a M
ch y u ñư c bán

th trư ng ñ a phương [45].

Australia, năm 1995 cây nhãn ñư c tr ng ư c lư ng kho ng 200 ha,
năng su t kho ng 1000 t n qu tươi, cho ñ n năm 2000 đã có kho ng 72.000
cây đã đư c tr ng m i. Các gi ng tr ng ph bi n ñư c nh p t Trung Qu c,
ðài Loan, Thái Lan như: Biew Khiew, Chompoo, Haew, Dang, Kay
Sweeney, và Fuhko2[47].
các nư c: Campuchia, Lào, Mianma, Inñonexia, Malayxia,

n ð ,

Nam Phi nhãn ñư c tr ng v i di n tích nh vì h ưu tiên cho cây v i. Gi ng
nhãn tr ng

các nư c này ch y u ñư c nh p t Thái Lan, Israel [44].

2.2.2 Tình hình s n xu t và tiêu th nhãn Vi t Nam
nư c ta, cây nhãn là m t trong nh ng lo i cây ăn qu ch ñ o và ñư c
nhi u ñ a phương quan tâm. Theo s li u c a t ng c c th ng kê năm 2005, c
nư c có trên 60 t nh tr ng nhãn v i di n tích c nư c ñ t 120.300 ha và s n
lư ng đ t 628.800 t n. Trong đó, mi n B c chi m 46.700 ha, s n lư ng ñ t
135.500 t n (chi m 38,8% v di n tích và 21,5% v s n lư ng), mi n Nam là
73.700 ha v i s n lư ng ñ t 439.300 t n (chi m 62,2% v di n tích và 78,5%

v s n lư ng). So v i năm 2000, di n tích tăng là 50.457 ha và s n lư ng tăng
375.490 t n. Trong nh ng năm g n đây, di n tích và s n lư ng c a nhãn có
xu hư ng tăng so v i nh ng năm 1996, 1997 (ñ t 6.200 ha và s n lư ng ñ t
275.900 t n). Năm 2007, di n tích nhãn c nư c là 97,9 nghìn ha s n lư ng đ t
578 nghìn t n riêng các t nh phía B c là 44 nghìn ha (45% so v i c nư c)
nhưng s n lư ng ch b ng 28,8% (166,5 nghìn t n) do năng su t th p: trong các
năm t 2004 – 2007, năng su t nhãn bình quân t i các t nh phía B c đ t 3,5 – 5,1
t n/ha, th p hơn bình quân chung c nư c (6,5 – 7,0 t n/ha)[29].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 7


B ng 2.2. Di n tích, s n lư ng nhãn c a m t s ñ a phương m t s năm g n ñây
2003
TT vùng

2004

2005

S n lư ng

Di n tích

S n lư ng

Di n tích

S n lư ng

(ha)
C nư c

Di n tích

(t n)

(ha)

(t n)

(ha)

(t n)

126.265

569.687

121.096

606.433

120.300

628.800

44.902

118..228

46.700

135.500

+ Mi n B c
ð ng b ng Sông H ng

10.908

38..287

11.167

64,480

12.800

54.100

200

1,188

206

1.236

200

1600

Hưng Yên

2,304

12,795

2,495

27,252

2.700

21.600

Hà Tây

1.635

7.378

1.666

8..282

2.000

6.400

Lào Cai

1,664

1,743

1,573

2,019

1.600

1.800

Sơn La

12.927

140.99

14,356

12.334

13.500

42.500

76.194

488.205

73.700

493.300

Hà N i

+Mi n Nam
Duyên H i Nam Trung B

253

428

307

449

3.000

5.000

Tây Nguyên

787

1957

832

2.684

9.000

3..200

ðông nam B

29.762

64.244

25.985

73.942

24.800

76.600

ð ng b ng sông C u Long

52.896

425.133

49.070

411.130

47.700

413.000

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 8


Ngu n: S li u th ng kê v Nông – Lâm nghi p – Th y s n Vi t Nam năm 2005 [ 29 ]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 9


M t s t nh có di n tích và s n lư ng nhãn l n trong vùng như: Sơn La
di n tích 13.500 ha (30,7%), s n lư ng 39.400 t n (23,7%); Hưng Yên di n
tích 2.800 ha, s n lư ng ñ t 40.300 t n; Hà Tây, Hịa Bình, L ng Sơn, Tun
Quang, Thái Ngun …[2]
Di n tích tr ng nhãn t p trung nhi u

vùng ð ng b ng sông C u Long

và ðông Nam B . Tính đ n năm 2005 di n tích tr ng nhãn c a vùng ð ng
b ng sơng C u Long đ t (47.700 ha), s n lư ng đ t kho ng 413.000 t n.
Trong đó, 3 t nh có di n tích l n nh t là Vĩnh Long (10.700 ha), s n lư ng ñ t
112.400 t n; Ti n Giang (9.800 ha), s n lư ng ñ t 104.300 t n. t i vùng
ðơng Nam B di n tích tr ng nhãn đ t (24.800 ha), t p trung

các t nh: bình

Phư c (7.600 ha), Tây Ninh (3.600 ha), ð ng Nai (4.900 ha)[29].

Theo s li u c a t ng c c th ng kê năm 2005, c nư c có trên 60 t nh
tr ng nhãn. Di n tích tr ng nhãn gi a hai mi n Nam B c chênh l ch nhau khá
rõ. Năm 2004, t ng di n tích tr ng nhãn c a c nư c là 121.096 ha, s n lư ng
kho ng 606.433 t n. Trong đó, Mi n Nam đ t kho ng 76.914 ha và s n lư ng
kho ng 488.205 t n, mi n B c là 44.902 ha và s n lư ng 118.228 t n.[29]
ð i v i Vi t Nam, tr ng nhãn trư c h t ñáp ng nhu c u q a tươi trong
nư c. M t s s n ph m nhãn s y khơ đư c bán sang Trung Qu c b ng con
ñư ng ti u ng ch. Vì v y, vào các th i kỳ thu ho ch s n ph m thư ng b
ñ ng, ñ c bi t là nh ng năm đư c mùa.. Theo S Nơng Nghi p & phát tri n
Nông thôn t nh Hưng Yên các s n ph m nhãn c a Hưng Yên ñư c tiêu th
qua 3 con đư ng chính:
- Ch bi n thành nhãn h p

: 5%

- Nhãn dùng ñ s y

: 45%

- Nhãn dùng ñ ăn tươi

: 50%

V n ñ ñ t ra cho ngh tr ng nhãn hi n nay là ph i có cơng ngh b o
qu n m i và c n áp d ng nhi u phương pháp b o qu n như nhà l nh, ch bi n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........10


ñ h p, ép nư c. M t khác, c n tìm đư c th trư ng tiêu th m i và n đ nh,
có như v y m i kích thích đư c s n xu t phát tri n [6], [27].

2.3

Các gi ng nhãn ñư c tr ng ph bi n trên th gi i và

Vi t Nam

2.3.1 Các gi ng nhãn ñư c tr ng ph bi n trên th gi i
Hi n nay, cây nhãn ñư c tr ng

r t nhi u nư c trên th gi i v i b

gi ng phong phú và ña d ng.
Trung Qu c có kho ng 400 gi ng khác nhau và có 40 gi ng đư c tr ng
v i m c đích thương m i trong đó 14% là gi ng chín s m, 68% là gi ng
chính v , 18% là gi ng chín mu n. Th i gian thu ho ch c a nhãn kéo dài t
cu i tháng 7 ñ n cu i tháng 9. Các gi ng n i ti ng như ð i Ô Viên, Th ch
Hi p. Tr Lương, Ô Long Linh, ðơng Bích, Qu ng Nhân, Băng ðư ng Nh c
[29]. Ngoài ra, Jin Song Huang và c ng s

Vi n Hàn lâm Khoa h c Nông

nghi p Phúc Ki n 2000 cũng ñã theo dõi và ñánh giá m t s dòng nhãn h t
lép trên 30 năm. Các dịng nhãn có tri n v ng là: Minjiao N02, Minjiao N03,
N04, N05. Trong đó dịng Minjiao N04 là dịng có tri n v ng nh t là dịng có
tri n v ng nh t, vì có t l h t lép cao, qu to, ch t lư ng t t và năng su t
cao.[43],[51],[52]
ðài Loan có hơn 40 gi ng nhãn và đư c phân chia thành 3 nhóm
gi ng: chín s m, chính v và chín mu n. Nh ng gi ng ch y u g m: Gi ng
nhãn trên v có ph n, gi ng nhãn v ñ , gi ng nhãn v xanh, gi ng nhãn
tháng 10.

M t s gi ng nhãn ñư c dân Thái Lan thích tr ng nh t: gi ng nhãn E Daw, Champoo, Haew, Biew-Kiew. Các gi ng nhãn c a Thái Lan cho thu
ho ch vào tháng 6 ñ n tháng 8.[33]
M các lo i cây ăn qu thu c h b hịn đư c s n xu t ch y u
Florida, Hawaii, Puerto Rico and California. Florida có kho ng 405 ha nhãn
v i các gi ng Blackball, Kona, Homestead N01, N02, Dagelmen,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........11


Choompook, Sweenay[44].

khu v c Hawaii có c v i và nhãn kho ng 123

ha v i các gi ng nhãn ch y u là Kohala, Biew, Chompoo, Egami, R3, R9,
Florida có các gi ng: Fukho N02, Wai, Carambo, [47]

2.3.2 Các gi ng nhãn ñư c tr ng ph bi n các t nh mi n B c Vi t Nam
Nhãn là cây ch i h n, ch u ng p úng, tr ng ñư c trên ñ t chua, ñ t
nghèo dinh dư ng vùng gị đ i và vùng ñ ng b ng ñ t th p. So v i m t s cây
ăn qu khác nhãn là cây d tr ng, tu i th l i dài, năng su t cao, thu nh p khá
nên ñư c nhi u ñ a phương quan tâm, m t m t m r ng di n tích, m t khác
chú ý thâm canh[33].
Do nhi u ngun nhân khác nhau, trong đó là vi c s d ng phương
th c nhân gi ng b ng h t, dư i tác ñ ng c a các y u t ngo i c nh, s bi n d
ñã t o nên qu n th các gi ng nhãn r t ña d ng v ki u hình. K t qu đi u tra
v các gi ng nhãn

hai mi n ñ t nư c cho th y: Gi ng nhãn

xa so v i gi ng nhãn

mi n Nam. Gi ng nhãn

Dimocarpus Sub Sp.longan, gi ng nhãn

mi n B c khác

mi n B c thu c loài ph

mi n Nam thu c loài ph

Dimocarpus Sub Sp.longan var Obtutus [12] Có th x p các gi ng nhãn d a
vào m t s ñ c ñi m:
* D a vào đ c đi m hình thái th c v t và ph m ch t qu có th x p các
gi ng nhãn mi n B c theo hai nhóm ch y u sau.
- Nhóm nhãn cùi: Bao g m các gi ng
Gi ng nhãn l ng: Qu nhãn l ng thư ng to hơn các gi ng khác. Tr ng
lư ng trung bình qu đ t 11 – 12g/qu . T l cùi/qu ñ t trung bình 62.7%.
Qu chín ăn giịn, ng t đ m.
Gi ng nhãn bàm bàm: Qu to b ng qu nhãn l ng, kh i lư ng trung
bình đ t 11 -13g/ qu . Trôn qu hơi v o, v qu g gh , cùi dày, khơ ít nư c,
ăn có v ng t nh t
Gi ng nhãn ñư ng phèn: Qu nh hơn nhãn l ng. Kh i lư ng trung
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........12


bình 7 -12g/qu . T l cùi/qu 60%. Cùi qu ăn thơm có v s c, chín mu n
hơn nhãn cùi 10 -15 ngày.
Gi ng nhãn cùi: Kh i lư ng qu 7-11g/qu . Trung bình đ t 8,5g/qu .
ð ng t, thơm kém nhãn l ng. T l cùi/ qu 58%
Gi ng nhãn cùi ñi c: Kh i lư ng trung bình qu 8,6g/qu . kh i lư ng

trung bình c a h t 0,6g/qu . T l cùi/qu ñ t 74,7%. ð ng t và hương thơm
c a qu

m c trung gian gi a nhãn ñư ng phèn và nhãn cùi.

Nhãn Hương Chi: Qu to trung bình 13 - 14g/qu , cùi giòn, s c nư c,
h t nh , v m ng mã qu ñ p, chùm qu có d ng chùm sung, sai qu .
- Nhóm nhãn nư c:
Gi ng nhãn nư c: Qu bé, kh i lư ng trung bình 6,15g/qu , h t to, cùi
m ng và trong. T l cùi/qu ñ t 31%. Hàm lư ng ñư ng t ng s trong qu
th p (11,7%), trong khi đó các gi ng thu c nhóm nhãn cùi l n hơn 16,3%
Gi ng nhãn thóc: Kh i lư ng qu trung bình đ t 5,3g/qu . T

l

qu /cùi r t th p ch ñ t 27,4%, kh i lư ng h t/qu chi m 55% [33].
• D a vào th i gian thu ho ch có th chia nhãn thành 3 nhóm sau:
- Nhóm chín s m: Có th i gian thu ho ch t 15/7 – 05/8
- Nhóm chính v : Có th i gian thu ho ch t 05 -25/8.
- Nhóm chín mu n: Có th i gian thu ho ch t 25/8 – 15/9
T năm 1993 ñ n nay, Vi n Nghiên c u Rau Qu ph i h p v i các t
ch c và ngư i làm vư n ñ a phương ñã ti n hành ñi u tra tuy n ch n gi ng,
k t h p v i h i thi cây nhãn ñư c t ch c t i Sơn La và Hà Tây, ñã ch n ra
ñư c r t nhi u cây nhãn ñ u dịng có năng su t cao; n đ nh; ph m ch t t t.
t i Hưng Yên sau hơn 4 năm tuy n ch n ñư c 14 gi ng nhãn thu c 3 nhóm:
nhóm chín s m, chính v , nhãn chín mu n, có năng su t cao ch t lư ng t t ñã
ñư c B Nơng nghi p và PTNT cơng nh n cây đ u dòng. ðây cũng là ngu n
v t li u kh i đ u q giá cho cơng tác ch n t o gi ng trong tương lai
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........13

[16],[37],[38],[41],[39]. Năm 2005, ba gi ng nhãn PH - M99 -1.1, PH - M99 1.2 và gi ng nhãn HTM - 1 đã đư c B Nơng nghi p và PTNT công nh n
gi ng t m th i.
Gi ng nhãn HTM – 1 là gi ng có năng su t cao, n ñ nh và ch t lư ng
r t t t tương ñương như các gi ng n i ti ng c a Thái Lan, Trung Qu c và
chín mu n hơn m t s dịng nhãn chín mu n ñư c tuy n ch n t Hưng Yên,
th i v thu ho ch c a gi ng có th kéo dài đ n 20/9 v n khơng nh hư ng t i
ch t lư ng [11]

2.3.3 Các gi ng nhãn ñư c tr ng ph bi n các t nh mi n Nam Vi t Nam
vùng ð ng b ng sông C u Long và vùng ðông Nam B , các gi ng
nhãn ñư c tr ng ph bi n là: Nhãn Long, nhãn Tiêu Hu , nhãn Xu ng Cơm
Vàng, nhãn tiêu Lá B u, nhãn Da Bị, nhãn Vĩnh Châu. Các gi ng nhãn này
có ngu n g c nhi t đ i, có th cho 2 v qu trong năm [39],[42]. B gi ng
nhãn

mi n Nam tuy phong phú hơn

mi n B c nhưng cây thư ng bé hơn,

qu ra s m và nhi u v qu hơn
Gi ng nhãn Xu ng Cơm Vàng, nhãn Tiêu Da Bị và Tiêu Lá B u có
ngu n g c

Bà R a Vũng Tàu và huy n ch Lách - B n Tre ñã ñư c vi n cây

ăn qu mi n Nam tuy n ch n là hai gi ng có năng su t cao và ch t lư ng t t.
Hai gi ng nhãn này ñư c B NN & PTNT công nh n và ñã ñư c ñưa ra tr ng
ph bi n trong s n xu t [35],[36].
Gi ng nhãn Tiêu Da Bò : Qu khi chín có màu da bị s m hơn. Tr ng

lư ng qu trung bình 10g/qu . Qu có cùi dày, h t nh , ráo nư c. Ph n ăn
ñư c kho ng 60% tr ng lư ng qu . V h t không n t. ð ng t v a ph i, ít
thơm, ch y u dùng ñ ăn tươi.
Gi ng nhãn Cơm Vàng: Qu trên chùm to ñ u, kh i lư ng qu 16 25g, ph n ăn ñư c 60 – 70%, ñ Brix 21 - 24 %, cùi dày, màu vàng ít nư c
nhưng ng t th t qu r t ráo giịn, ng t, khá thơm, dùng đ ăn tươi là chính
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........14


Gi ng nhãn Tiêu Lá B u: Kh i lư ng qu trung bình 9 – 14g, v qu
khi cịn non màu xanh, chín màu vàng da bị, th t qu dày trung bình 5 – 6
mm, ph n ăn ñư c 60 -70%, v r t ng t ñ Brix 23 – 26%. Qu có cùi dày
nhi u nư c, ng t thơm. Chùm qu ñ u, qu dùng ñ ăn tươi là ch y u
Gi ng nhãn long: Kh i lư ng trung bình 15g. V qu màu vàng sáng
ho c màu vàng ngà, có đư ng n t

v . Cùi qu m m, m ng, t l cùi kho ng

50%, nhi u nư c ăn ng t và thơm, ít dùng đ ăn tươi mà đ s y khơ là chính.
Gi ng nhãn gi ng Da Bị: Qu chín có màu vàng da bị ho c vàng sáng
hay h ng, cùi dày dai, t l cùi 65%, ít thơm. Kh i lư ng trung bình 16g, h t
tương đ i to khơng n t v h t. Thích nghi v i đ t x u, đ t có nh hư ng
m n.[33]
2.4

Nh ng nghiên c u v ñ c ñi m sinh trư ng phát tri n và yêu c u
ngo i c nh c a cây nhãn

2.4.1 ð c ñi m sinh trư ng, phát tri n c a cây nhãn
+ Thân, cành nhãn:
M m ng n hay m m nách c a nhãn ñ u có th phát tri n thành cành,

vi c hình thành thân cành c a nhãn có nh ng đ c ñi m khác v i nh ng cây ăn
qu khác là khi cây ñã ng ng sinh trư ng, m m ñ nh ng n ñư c các lá kép non
bao b c, ñ n khi g p ñi u ki n thu n l i thì các m m

đ nh l i kéo dài thêm.

Cành càng thành th c thì l p v càng c ng và thơ, có màu nâu s m và trên v có
nh ng đư ng vân n t [33]
Thơng thư ng, nhãn có 4 ñ t l c (cành) chính trong năm là: l c xn,
l c hè, l c thu, l c đơng trong đó cành thu là cành cho qu năm sau [13].
Nh ng năm vào đ u mùa đơng có th i ti t m áp và đ

m thì l c đơng r t d

hình thành và phát tri n. Do cành đơng có th i gian m c ng n và trong th i
gian m c có nhi u y u t b t l i nên cành thư ng y u, khó có kh năng hình
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ...........15