Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2

<span class='text_page_counter'>(1)</span>PhÇn thø nhÊt: Đặt vấn đề Gi¶i to¸n cã lêi v¨n lµ mét trong n¨m m¶ng kiÕn thøc to¸n ë bËc tiÓu häc. §©y lµ m¶ng kiÕn thøc cã tÝnh chÊt tæng hîp nhÊt. Nã cã sù kÕt hîp cña c¸c yÕu tè số học, đo đại lượng, hình học, đại số, nó xuất hiện ở các khâu của quá trình dạy học toán ở tiểu học: Từ khâu hình thành khái niệm đến qui tắc tính toán và thực hµnh. Môc tiªu, yªu cÇu gi¶i to¸n cã lêi v¨n ë líp 2 lµ: BiÕt tù tãm t¾t bµi to¸n bằng cách viết ngắn gọn, bằng sơ đồ để nhận biết mối quan hệ chủ yếu giữa các đại lượng phải tìm. Biết trình bày lời giải bài toán gồm các câu trả lời có kèm theo phÐp tÝnh. MÆt kh¸c nã cßn liªn quan mËt thiÕt víi ng«n ng÷ TiÕng ViÖt, còng chính vì vậy giải toán lời văn là khó không những đối với học sinh người Kinh mà lại càng khó đối với các em người dân tộc và học sinh lớp 2. Đúng vậy trong quá trình dạy toán lớp 2 của trường tiểu học Hữu Nghị tôi thấy các em học sinh lớp 2 vµ chñ yÕu lµ häc sinh d©n téc rÊt khã kh¨n trong viÖc gi¶i to¸n cã lêi v¨n v× vèn từ ngữ Tiếng Việt của các em còn nghèo nàn, vốn từ giao tiếp đã bị hạn chế, các thuật ngữ toán học lại càng hạn chế hơn. Do vậy các em càng khó hiểu khi đọc đề, phân tích dữ kiện sai dẫn đến kết quả sai. Cũng có khi thực hiện phép tính đúng, nh­ng c©u tr¶ lêi sai, kÐm chÆt chÏ, thiÕu logic. XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng cña viÖc gi¶i to¸n cã lêi v¨n, xuÊt ph¸t tõ thùc tế dạy và học toán ở trường tiểu học Hữu Nghị, tôi đã tìm hiểu cách dạy học sinh gi¶i to¸n nh»m: “RÌn kü n¨ng gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh líp 2”. 1 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> PhÇn thø 2: Néi dung 1. C¬ së lý luËn cña viÖc gi¶i to¸n cã lêi v¨n: Gi¶i to¸n cã lêi v¨n lµ mét trong n¨m m¶ng kiÕn thøc quan träng cña chương trình toán tiểu học, nó có ngôn ngữ hỗ trợ do vậy nó gắn kết được giữa các kiến thức toán với thực tiễn đời sống “Giải toán có lời văn” còn tạo điều kiện cho häc sinh cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt c¸c bµi to¸n, t×nh huèng to¸n häc x¶y ra trong thùc tÕ cuéc sèng. Ngoµi ra nhê viÖc d¹y häc gi¶i to¸n mµ häc sinh cã ®iÒu kiÖn rèn luyện và phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp suy luận và phẩm chất cần thiết của con người lao động mới. Yêu cầu đối với học sinh khi giải toán có lời văn là: Biết phân tích mối quan hệ, xác định dữ liệu bài toán (Cái đã cho, cái phải tìm) Biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp giải toán, có kỹ năng đặt và giải phép tính đúng từ chỉ đơn vị. Ngoài ra học sinh còn phải thực hiện đủ các phần của bài toán có lời văn, trong đó phải biết dùng lời văn ngắn gọn, đủ ý logic để diễn đạt câu trả lời. ở Lớp 2 các bài toán có lời văn đều là bài toán đơn tức là bài toán khi giải chỉ cần một phép tính, xong các em ở lớp 2 còn nhỏ ngoài một số đặc điểm của trẻ em nói chung, trẻ em dân tộc thiểu số còn một số đặc điểm riêng: Tính trực quan trong nhận thức cao, khả năng tưởng tượng, suy luận còn hạn chế, năng lực liên kÕt c¸c d÷ kiÖn cßn kÐm c¸c thuËt ng÷ to¸n “h¬n”, “kÐm”, “t¨ng”... c¸c em hiÓu chúng còn chậm và chưa sâu sắc. Mặt khác khả năng diễn đạt câu trả lời cho phép toán còn kém. Vậy làm thế nào để giúp các em thực hiện tốt khi giải các bài toán có lời văn. Tôi đã thực hiện một số giải pháp sau: II. Mét sè gi¶i ph¸p vÒ rÌn kü n¨ng gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh líp 2. 1. Gi¶i ph¸p 1: Ph©n lo¹i c¸c bµi to¸n cã lêi v¨n: Vấn đề phân loại các bài toán có lời văn là vấn đề quen thuộc giúp học sinh nh×n râ thªm mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn vµ gióp häc sinh n¾m v÷ng c¸ch gi¶i. 2 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> và hình thành các cách giải (Có bài còn nhiều cách giải) Đối với lớp 2, tôi đã tìm hiÓu vµ ph©n lo¹i nh­ sau: + Phân loại theo một số phép tính: ở lớp 2 các bài toán có lời văn đều là bài to¸n khi gi¶i chØ cÇn mét phÐp tÝnh. VÝ dô: Mçi nhãm cã 3 häc sinh, cã 10 nhãm nh­ vËy. Hái cã tÊt c¶ bao nhiªu häc sinh? Gi¶i; 10 nhãm nh­ vËy cã tÊt c¶ sè häc sinh lµ: 3 x 10 = 30 (häc sinh) §¸p sè: 30 häc sinh + Phân loại theo phương pháp giải: - Gi¶i b»ng mét phÐp céng - Gi¶i b»ng mét phÐp trõ - Gi¶i b»ng mét phÐp nh©n - Gi¶i b»ng mét phÐp chia + Phân loại theo đại lượng - Các bài toán về khối lượng của vật. Độ dài của vật. - Các bài toán về đại lượng Phân loại các bài toán có lời văn như trên có tác dụng định hướng giải phù hợp hơn và dễ đi sâu vào bản chất, từ đó dễ phát hiện ra những sai sót của học sinh để sửa chữa cho các em. Phân tích để tìm ra cách giải riêng của từng loại. * Gièng nhau: Đều giải bằng 1 phép tính, do đó đều có 1 câu lời giải. * Kh¸c nhau: + Bài toán về số lượng thì câu lời giải bắt đầu bằng từ “số lượng”. + Bài toán về khối lượng thì trong câu lời giải phải có từ “nặng là”. + Bài toán về độ dài thì câu lời giải bắt đầu bằng từ “độ dài”. 2. Gi¶i ph¸p 2: Hướng dẫn học sinh phân tích đề toán, tóm tắt đề và trình bày lời giải. 3 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Bước 1: Nghiên cứu kỹ đầu bài xem đầu bài cho biết gì và yêu cầu tìm gì? Bước 2: Thiết lập mối quan hệ giữa các số đã cho và tóm tắt nội dung bài toán (Tóm tắt bằng lời hoặc bằng sơ đồ đoạn thẳng). Ví dụ: Bài toán về số lượng: MÑ vµ chÞ h¸i ®­îc 85 qu¶ cam, mÑ h¸i ®­îc 44 qu¶ cam. Hái chÞ h¸i ®­îc bao nhiªu qu¶ cam? (bµi 4 trang 11 – To¸n 2) Tôi đã hướng dẫn học sinh tóm tắt đề bằng 2 cách: + C¸ch 1: Tãm t¾t b»ng lêi: MÑ vµ chÞ h¸i: 85 qu¶ MÑ h¸i: 44 qu¶ ChÞ h¸i ... qu¶? Tóm tắt bằng cách này cần cho học sinh biết rõ: 2 dòng đầu đó là: MÑ vµ chÞ h¸i: 85 qu¶ MÑ h¸i 44 qu¶ lµ tr¶ lêi cho c©u hái: Bµi to¸n cho biÕt g×? Cßn dßng cuèi: ChÞ h¸i ... qu¶? Tr¶ lêi cho c©u hái: Bµi to¸n yªu cÇu hái g×? Cuối câu tóm tắt này (là cái cần tìm) nên phải đặt dấu chấm hỏi vào cuối câu. + Cách 2: Tóm tắt bằng sơ đồ đoạn thẳng: 85 qu¶ |------------------------|-----------------------| mÑ: 44 qu¶. chÞ: ? qu¶. Ưu điểm của tóm tắt bằng sơ đồ đoạn thẳng là ngắn gọn nhưng nếu không chó ý sÏ thiÕu chÝnh x¸c. Ch¼ng h¹n ë bµi to¸n trªn th× mÑ h¸i 44 qu¶. Nh­ vËy chÞ h¸i 85 – 44 = 41 qu¶ th× ®o¹n th¼ng biÓu diÔn sè qu¶ cña chÞ gÇn b»ng nhau. NÕu kh«ng l­u ý häc sinh cã thÓ vÏ: 85 qu¶ |-------------------|------------------------------| mÑ: 44 qu¶. chÞ: ? qu¶. HoÆc: 4 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> 85 qu¶ |----------------------------|------------------| mÑ: 44 qu¶. chÞ: ? qu¶. Cả hai cách vẽ trên đều thiếu chính xác. Bước 3: Tìm cách giải và trình bày bài giải: Sau khi tóm tắt đề bài tôi hướng dẫn học sinh tìm cách giải và trình bày bài gi¶i nh­ sau: + Đặt câu hỏi để tìm cách giải: Muốn biết chị hái được bao nhiêu quả em ph¶i lµm g×? Hướng dẫn học sinh nêu lời giải: Yêu cầu lời giải phải đúng theo yêu cầu đề bài và phải thành câu đủ ý. Đối với loại toán về số lượng thì câu lời giải phải có từ “số lượng” sau khi hướng dẫn học sinh tìm được câu lời giải và phép tính tôi hướng dẫn học sinh trình bày: Số lượng quả cam chị hái là: 85 – 44 = 41 (qu¶ cam) §¸p sè: 41 qu¶ cam. Câu trả lời ở dòng trên, phép tính ở dòng dưới cân đối với dòng trên. Đáp số lÖch sang bªn ph¶i. Ví dụ: Bài toán về đại lượng. Mçi con gµ cã 2 ch©n – Hái 6 con gµ cã bao nhiªu ch©n? (Bµi sè 2 trang 95 – To¸n 2) Tôi đã hướng dẫn học sinh tóm tắt đề bằng 2 cách: C¸ch 1: Tãm t¾t b»ng lêi: 1 con gµ: 2 ch©n 6 con gµ: ... ch©n? Cách 2: Sơ đồ 1 con gµ: |------| ? ch©n 6 con gµ: |------|------|------|------|------|------| 5 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> * Hướng dẫn học sinh nhận rõ 2 đại lượng là con gà và số lượng chân. – Yªu cÇu: §iÓm ®Çu cña 2 ®o¹n ph¶i b»ng nhau, c¸c ®o¹n th¼ng nhá ph¶i b»ng nhau. Lêi gi¶i: 6 con gà có số lượng chân là: 2 x 6 = 12 (ch©n) §¸p sè: 12 ch©n. * Lưu ý học sinh khi đặt phép tính phải là 2 x 6 nhiều học sinh hay đặt ngược phép tính là 6 x 2 nếu đặt như thế này về kết quả thì đúng nhưng vì mặt ý nghĩa thì sai vì : 2 x 6 có nghĩa là 2 chân gấp 6 lần, còn nều viết: 6 x 2 đúng nghĩa đó thì 6 chân gấp 2 lần (6x2) không phù hợp với đầu bài. Ví dụ: Các bài toán về khối lượng. Hoa c©n nÆng 28kg, Mai c©n nÆng h¬n Hoa 3 kg. Hái Mai c©n nÆng bao nhiªu kg? Tôi cũng hướng dẫn học sinh tóm tắt bằng 2 cách. C¸ch 1: Tãm t¾t b»ng lêi. Hoa nÆng. : 28kg.. Mai nÆng h¬n Hoa: 3kg. Mai. : ... kg?. Cách 2: Tóm tắt bằng sơ đồ. 28kg Hoa: |-----------------------| 3 kg Mai: |-----------------------|-----------| ? kg Đối với các bài toán về khối lượng, về đại lượng trong hình học, tôi đã lưu ý học sinh không nên dùng từ “số lượng” vào câu lời giải, chẳng hạn nhiều học sinh viÕt: Mai c©n nÆng sè kg lµ: HoÆc: Sè kg cña Mai lµ: 6 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Gi¸o viªn nªn söa vµ kh¾c s©u cho häc sinh c¸ch nªu c©u lêi gi¶i cña c¸c bài toán này là không đưa từ “số lượng” vào mà phải có từ “nặng”, chẳng hạn như: Mai c©n nÆng lµ: 28 + 3 = 31 (kg) §¸p sè: 31 kg. Cái khó nhất của học sinh là viết câu lời giải. Học sinh thường chép nguyên câu hỏi mà chưa biết chọn lựa từ để trả lời gãy gọn. Học sinh cũng hay lẫn, dùng sai đơn vị (của kết quả), thậm chí có em còn máy móc đến mức đề bài yêu cầu tính số tiền thì khi tìm được kết quả các em cũng lấy đơn vị là “tiền” mà lẽ ra phải là “đồng”. Ví dụ: Mẹ mua rau hết 600 đồng, mua hành hết 200 đồng. Hỏi mẹ phải trả hÕt bao nhiªu tiÒn? (bµi 2 trang 164 – To¸n 2). Cã häc sinh ghi tr¶ lêi kÕt qu¶: MÑ mua hÕt 800 tiÒn. (đúng ra phải ghi: Số tiền mẹ phải trả là 800 đồng). Víi nh÷ng sai lÇm cña häc sinh, viÖc söa ch÷a cho häc sinh kh«ng ai kh¸c ngoài giáo viên. Nếu chúng ta không giúp đỡ các em thì dần dần sự sai lầm trong gi¶i to¸n cã lêi v¨n sÏ ngµy cµng t¨ng, tõ nh÷ng kiÕn thøc sai nµy sÏ dÉn c¸c em đến những sai sót khác lớn hơn, sâu xa hơn, khiến các em thiếu tự tin, thậm chí “sợ” khi phải giải toán có lời văn. Nên tôi đã cố gắng rèn cho các em nắm thật chắc các thuật ngữ toán học, luyện cho các em thói quen thực hiện tốt từng bước gi¶i. Bước 1: Đọc kĩ đề bài, trả lời câu hỏi: “Bài toán cho biết gì?” và bài toán “hái g×?”. Bước 2: Tóm tắt bài toán bằng ngôn từ thì phải thật ngắn gọn, rõ ràng, bằng sơ đồ đoạn thẳng thì chính xác. Bước 3: Từ tóm tắt vạch ra các bước giải. Bước 4: Suy nghĩ câu trả lời giải và thực hiện từng bước giải để tìm ra kết quả đúng. Bước 5: Kiểm tra kết quả. 7 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Giáo viên uốn nắn kịp thời, sửa chữa ngay các lỗi về đặt câu trả lời, về đơn vị của từng phép tính khi ghi kết quả. Để thông qua bài toán có lời văn, bỗi dưỡng nhận thức về ngôn từ và để các em hiểu sâu sắc, kỹ càng, giáo viên cần hướng các em giải một số bài toán có sẵn tóm tắt đầu bài. Học sinh tự đạt đề toán rồi giải. D¹ng bµi nµy sÏ t¹o cho c¸c em cã suy luËn logic vµ tÝnh vËn dông thùc tÕ. III. HiÖu qu¶ cña viÖc rÌn kü n¨ng gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh líp hai: Qua thêi gian ¸p dông nh÷ng kinh nghiÖm vµ hiÓu biÕt cña b¶n th©n vµo viÖc rÌn kü n¨ng gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh líp 2. T«i nhËn thÊy kh«ng nh÷ng cã nhiÒu em h¬n biÕt c¸ch gi¶i lo¹i to¸n nµy, mµ cßn tù biÕt nhËn xÐt vµ giúp đỡ các bạn của mình một cách chính xác, khoa học chất lượng học tập của häc sinh n©ng lªn. Cụ thể bảng đối chứng: Kết quả đạt được (phần bài toán có lời văn) tổng số 40 häc sinh. Thêi ®iÓm. Kh¶o s¸t ®Çu n¨m. Cuèi häc kú I. - Số học sinh làm đúng hoàn toàn. 10. 16. - Số học sinh làm đúng từng phần. 8. 14. - Sè häc sinh lµm sai. 22. 10. KÕt qu¶. Mặc dù thời gian đầu tư giúp đỡ các em cách giải một bài toán có lời văn ch­a thËt nhiÒu, nh­ng thùc tÕ c¸c em rÊt tiÕn bé tù tin h¬n nhiÒu. KÕt qu¶ ch­a ph¶i lµ hoµn toµn tho¶ m·n, nh­ng ®©y còng lµ mét chót Ýt kinh nghiÖm gióp cho chất lượng học tập của các em được nâng lên rõ rệt góp phần đảm bảo được yêu cÇu, môc tiªu cña m«n to¸n.. 8 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> PhÇn 3: KÕt luËn chung Qua thời gian nghiên cứu lí luận gắn bó với thực tế, với kết quả đã đạt được t«i nhËn thÊy quan t©m ®Çu t­ cho viÖc d¹y to¸n cã lêi v¨n ë líp 2 nãi riªng vµ tÊt cả các khối lớp nói chung là rất cần thiết và có thể thực hiện tốt với tất cả các đối tượng học sinh mà thực tế không phải bỏ nhiều thời gian làm ảnh hưởng đến các phần học khác. Một giờ dạy được đánh giá là thành công thì phải làm tốt từng khâu trong tiết dạy. Việc quan tâm đến dạy toán có lời văn là không thể thiếu. Làm tốt vấn đề này sẽ giúp học sinh tự tin hơn trước mọi khó khăn phải biết suy nghĩ cân nhắc rồi mới đi đến kết luận chính xác, biết cách lập luận mọi vẫn đề mét c¸ch logic, ng¾n gän, m¹ch l¹c. Qua các biện pháp mà tôi vận dụng trong quá trình giảng dạy đã đạt hiệu qu¶, T«i thÊy: §Ó rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh ®­îc t«t th× người giáo viên cần thực hiện tốt 2 giải pháp đó là: 1. Ph©n lo¹i c¸c bµi to¸n cã lêi v¨n. 2. Hướng dẫn học sinh giải toán theo 5 bước tôi đã trình bày ở trên. Tóm lại: Giải toán có lời văn có vị trí đạc biệt quan trọng trong chương trình toán lớp 2. Hầu như tiết nào của chương trình cũng có bài toán có lời văn. Chính v× vËy viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh líp 2 nh»m n©ng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu phát triển tư duy, trí tuệ và hình thành nh©n c¸ch cho mçi häc sinh. H÷u NghÞ, ngµy 28 th¸ng 2 n¨m 2011 Người viết §inh ThÞ Oanh. 9 Lop2.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span>