Gián án D:TUANchuyện văn nghệ...doc

Lê Vân - Như một cái cây sau bão
Bài đã được xuất bản.: 14/11/2008 17:00 GMT+7
Khi tôi viết về cuốn tự truyện của Lê Vân. Tôi gọi chị là một ví dụ đúng cho việc tập nói
thật của chúng ta. Dù thế nào thì việc dám nói ra sự thật cũng là điều chúng ta cần suy
nghĩ. Chúng ta nói dối hoặc nói vòng vo quá lâu rồi. Đã đến lúc chúng ta phải nói thật
cho dù việc nói thật của chúng ta còn có những vụng về và thậm chí bị kết án vì một lý
do khác nữa.
>>>Những con người trong "khoảnh khắc nhanh như một tia chớp"
Tuần Việt Nam tiếp tục giới thiệu với độc giả bài viết Như một cái cây sau bão -
nhà văn Nguyễn Quang Thiều viết về nữ nghệ sỹ Lê Vân (Tập sách Người, NXB
Phụ Nữ, 2008)
******
NHƯ MỘT CÁI CÂY SAU BÃO
Cuối cùng tôi đã ngồi xuống và viết về người đàn bà hồng nhan bạc phận này.
Tôi dùng chữ đó có thể làm chị phiền lòng. Nhưng dù chị có vậy tôi cũng phải nói
với chị rằng: bất kỳ ai đã sinh ra và đi qua đời sống này, người đó phải đi qua tất
cả những gì đời sống ấy có.
Khi tôi ngồi uống cà phê với chị trong một buổi sáng cuối năm 2006, tôi muốn về
nhà ngay lúc đó và ngồi xuống viết tất cả những gì tôi nghe chị nói và những gì
tôi suy ngẫm từ những câu chuyện rời rạc của chị. Nhưng tôi phải thú thực rằng
chỉ sau đó một ngày, tôi đã ngại viết về những câu chuyện của chị. Tôi ngại cho
chị và ngại cả cho tôi.
Bức tranh Người trong tập sách (Tác giả: Lê Thiết Cương)
Ảnh do các tác giả cung cấp
Chị vừa đi qua những ngày thật khó khăn với người thân, bạn bè, đồng nghiệp
và xã hội. Những ngày ấy chứa đựng tất cả: yêu thương, chia sẻ, nổi giận, mắng
nhiếc, hằn học, chân thực, giả dối…Điều đó cũng chẳng lấy gì làm lạ. Ai cũng
phải đi qua tất cả những thứ ấy. Không ai trốn thoát được. Tôi cũng thế.
Nhưng cuộc sống lớn như chẳng để ý đến những ngớ ngẩn, hẹp hòi của chúng
ta. Cuộc sống vẫn đẹp. Đó là chân lý. Nhưng nó đẹp không phải vì chúng ta che
giấu những tồi tệ của chúng ta trộn lẫn trong nó. Nó đẹp nhiều hơn bở sự nói

thật của chúng ta. Tôi đã có những giây phút lưỡng lự khi viết dòng chữ này.
Nhưng giờ đây tôi đã viết.
Buổi sáng mùa đông ấy. Chúng tôi ngồi uống cà phê. Chị mang vẻ đẹp của một
cái cây sau bão. Một chút rối bời và một chút mệt mỏi vẫn còn đọng trên gương
mặt như còn quá ít cảm xúc của chị. Một vài người đi vào quán cà phê đó đều cố
ý đi qua chiếc bàn chúng tôi đang ngồi để nhìn chị. Nhìn với con mắt tò mò để
tận mắt chứng kiến người đàn bà viết một cuốn sách mà chưa có ai dám viết về
cha mẹ mình, về những người ruột thịt, về những người tình và những người
chồng.
Có hai người tôi quen cũng đến bắt tay tôi nhưng
mắt lại nhìn chị. Có thể những người bạn tôi lúc đó
sẽ tự hỏi cái lão Thiều gù này ngồi với người đàn bà
kia để làm gì nhỉ. Thật đơn giản, ngồi để nghe những
câu chuyện rời rạc và mệt mỏi của một người đàn
bà, để biết thêm một số phận không yên bình. Để
muốn biết những gì đã xẩy ra trong tâm hồn của một
người như thế.
Với giọng nói hầu như không thay đổi nghịp điệu theo cảm xúc, chị kể với tôi chị
vừa tìm được một bạn đọc kỳ lạ. Một người đã chia sẻ với chị như một tri âm.
Đặc biệt là khi nói đến câu chuyện đó, chị như một đứa trẻ tìm thấy bóng dáng
một người thân trong cái nhà trẻ xa lạ của ngày đầu tiên bị gửi vào đó.
Chị không tìm một đồng minh. Chị không tìm một nhân chứng. Chị tìm một tri
âm. Cái làm cho con người rơi vào cô đơn trong chính chốn ồn ào nhân thế là
không tìm được tri âm của mình. Cuộc đời luôn luôn đẩy chúng ta vào một trò
chơi ác độc. Nó không cho chúng ta tìm thấy tri âm của mình ở chính nơi có
những người chung giòng máu với mình.
Một sự thật làm chúng ta sợ hãi là ngay chính cha mẹ ta sinh ra ta và che chở ta
cả đời mà hầu như lại không trở thành tri âm của ta. Đấy là sự thật. Đấy cũng là
bi kịch. Ta kính cha, kính mẹ, ta sẵn sàng chết vì cha, vì mẹ ta. Thế mà ta lại tìm
thấy tri âm ở một kẻ khác có khi chỉ đi qua đời ta có một lần. Và sau những cơn

"...Một buổi sáng ngồi uống cà
phê không đủ để tôi tìm ra
toàn bộ sự thật về chị. Nhưng
đôi khi chúng ta phải dùng
toàn bộ những trải nghiệm kể
cả những sai lầm chết người
của chúng ta để lý giải một
điều nào đó rất giản đơn của
người bên cạnh.
Nếu không chúng ta sẽ trở
thành những kẻ đạo đức giả
hoặc là những kẻ vô tâm..."
sóng gió kể từ khi cuốn tự truyện ra đời, chị vẫn lang thang tìm một tri âm cho
mình.
Chị đã một mình trở lại ký ức để gọi tên những người ruột thịt, để tìm ra kẻ tri
âm. Nhưng chị đã thất bại. Giữa một gia đình của những nghệ sỹ danh tiếng, chị
không tìm thấy tri âm. Điều ấy ngẫm kỹ đâu có gì khó hiểu. Chị không có lỗi.
Những người ruột thịt của chị không có lỗi. Đấy chỉ là cách đi quá bí ẩn, lạ lùng
và quá khắc nghiệt của đời sống mà thôi.
Bức tranh Người trong tập sách (Tác giả: Lê Thiết Cương)
Ảnh do các tác giả cung cấp
Cho đến lúc này, tôi vẫn chưa lý giải thật thoả đáng cho chính tôi cái quyết định
của chị rời bỏ con đường nghệ thuật của mình. Chị đã bước vào con đường
nghệ thuật từ khi còn nhỏ. Thế mà sau mấy chục năm theo đuổi bỗng một ngày
chị chia lìa nó và không một lần ngoái lại. Vì sao? Tôi hỏi chị lần thứ nhất, lần
thứ hai và lần thứ ba. Vẫn chỉ một câu trả lời đầy vô cảm: nhạt nhẽo.
Một câu trả lời không cường điệu. Một câu trả lời không một chút luyến tiếc. Tôi
nhìn thấy điều ấy. Nhưng tôi vẫn cứ băn khoăn. Có lúc tôi tin lời nhận xét của
một số người biết chị rằng chị là người đàn bà giá lạnh. Nhưng tôi nghĩ đó không
phải là sự giá lạnh của tâm hồn mà đó là một ý chí. Bản thân tôi đã chứng minh

cho tôi điều ấy. Vì có những thứ làm tôi cảm thấy vô cảm mà nhiều lúc tôi vẫn
lưỡng lự hoặc vẫn dày vò khi có ý định đoạn tuyệt nó. Có lẽ vì thế mà tôi vẫn
không sao đến được tự do mà tôi nhìn thấy nó cách chỉ một bước chân.
Tôi đã tâm sự với một người bạn về sự đoạn tuyệt của chị với con đường nghệ
thuật của chị. Bạn tôi không đồng ý với tôi rằng chị biết đi đến tự do cá nhân của
mình. Bạn tôi nghĩ chị giá băng, nghĩ chị vô cảm, nghĩ chị quá coi thường thiên
hạ. Ý kiến của bạn tôi đã có một khoảnh khắc nào đấy làm tôi lúng túng. Nhưng
ngay sau đó tôi lại trở về với cách nhìn của tôi. Chị đã nhận thấy sự nhạt nhẽo
trong cái nghệ thuật chị theo đuổi suốt mấy chục năm. Không phải cái nghệ thuật
ấy nhạt nhẽo mà có lẽ bởi những ai đó và những cái gì đó mang danh nó nhạt
nhẽo.
Chị đã đi qua ba cuộc hôn nhân trong một nửa cuộc đời. Một người đàn bà như
thế thì phải có một trái tim khát khao yêu thương vô cùng mãnh liệt và cũng là
người phải chịu kiếp trầm luân. Việc yêu và sống với những người đàn ông đã
có vợ là sức mạnh của tình yêu hay là thói vô đạo đức? Ai dám trả lời điều này
một cách chắc chắn khi không đặt mình vào thực tế đó?
Trả lời điều này không dễ dàng một chút nào đối với quá nhiều người. Bởi thế
mà chị vừa được chia sẻ vừa bị lên án. Nhưng những quyết định trong tình yêu
của chị hoàn toàn giống cái quyết định rời bỏ vĩnh viễn con đường nghệ thuật chị
có không ít thành công mà nhiều nghệ sỹ mong muốn.
Một buổi sáng ngồi uống cà phê không đủ để tôi tìm ra toàn bộ sự thật về chị.
Nhưng đôi khi chúng ta phải dùng toàn bộ những trải nghiệm kể cả những sai
lầm chết người của chúng ta để lý giải một điều nào đó rất giản đơn của người
bên cạnh. Nếu không chúng ta sẽ trở thành những kẻ đạo đức giả hoặc là
những kẻ vô tâm.
Trong ba cuộc hôn nhân đều không có cuộc hôn nhân nào chính thức. Chị chưa
một lần đăng ký kết hôn với bất cứ người đàn ông nào. Nhưng cuộc hôn nhân
thứ nhất vẫn là cuộc hôn nhân để lại trong lòng chị cho tới tận bây giờ những ký
ức đẹp và buồn nhất. Chị không phải là người chạy hết cuộc hôn nhân này đến
cuộc hôn nhân khác. Chị chạy theo con đường mà chị tin sẽ đưa chị tới hạnh

phúc và bình yên. Tôi thấy chị chạy và chạy cho tới tận bây giờ vẫn chưa dừng
lại. Hình ảnh một người đàn bà như thế sẽ làm chúng ta nổi giận hay đau xót,
cảm thông???
Bức tranh Người trong tập sách (Tác giả: Lê Thiết Cương)
Ảnh do các tác giả cung cấp
Nếu Lê Vân là một người ruột thịt của ta thì ta sẽ lo lắng và thương chị như thế
nào. Có ai căm thù con gái mình, chị gái mình hay em gái mình và uất ức
nguyền rủa sao mày lăng nhăng thế, sao mày không chỉ sống với một thằng đàn
ông thôi để chúng tao đỡ khổ, đỡ mất danh giá? Danh giá là gì khi không mang
lại hạnh phúc giản đơn là được yêu cho một con người.
Lê Vân là một người hiểu biết và tôi tin chị hiểu thế nào là hạnh phúc. Chị có thể
lầm lạc trong một ngày một tuần hoặc một tháng chứ không thể lầm lạc cả nửa
đời người. Ai sẽ đồng ý với tôi điều này và ai sẽ không đồng ý. Nhưng đồng ý
hay không đồng ý thì cũng chẳng có gì quan trọng. Cái điều quan trọng nhất là
người ta được theo đuổi những gì người ta tin là hạnh phúc cho dù chẳng bao
giờ đến được. Nhưng được hành động vì khát vọng và đức tin của mình đã là
một hạnh phúc. Đấy là hạnh phúc của những con người dám sống.
Bây giờ chị đã có một gia đình với người chồng nước ngoài. Đây là cuộc hôn
nhân lần thứ ba. Chị đã có hai con. Chồng chị lang thang với công việc và ba
bốn tháng mới về với mẹ con chị. Họ sống với nhau chừng mươi ngày với một
thứ ngôn ngữ còn nhiều xa lạ. Chồng chị không biết tiếng Việt còn chị không
thạo tiếng Anh.
Họ sẽ nói gì với nhau trong những buổi tối ngắn ngủi ấy. Chị chưa bao giờ đặt
chân đến mảnh đất quê chồng. Chị chưa bao giờ đòi hỏi người đàn ông kia một
tờ hôn thú. Người đàn ông kia cũng chẳng hứa hẹn gì với chị. Và một ngày nào
đó, người đàn ông đó có thể rời bỏ chị ra đi. Chị không có quyền giữ người đàn
ông ấy lại. Cũng như không ai và không cái gì có quyền giữ chị lại khi mà tất cả
đã trở nên nhạt nhẽo. Bởi cuộc đời tưởng rất dài nhưng thực ra vô cùng ngắn
ngủi. Nếu người ta tỏ ra đức hạnh nhưng lòng khô cạn và vô cảm thì sống 100
năm phỏng có ích gì.

Trước kia, một người con gái không chồng mà có con thì bị xã hội coi như con
hủi. Nhưng ngày nay, rất nhiều người con gái chọn lựa con đường đó. Bởi người
đàn ông mà họ yêu, họ dâng hiến và hạnh phúc có thể đã có một gia đình. Họ có
thể không phá vỡ cái tổ chức quen thuộc của gia đình: Bố-mẹ-con cái của người
đàn ông họ yêu. Nhưng họ không vì thế mà không được quyền dâng hiến và đón
nhận hạnh phúc. Sự thật là vậy. Quan niệm mới của xã hội và những điều khoản
của luật pháp đã mang lại cho con người nhiều hơn ý nghĩa của hạnh phúc và tự
do.
Bây giờ ngày ngày chị giấu mình trong nhà với hai đứa con và những công việc
nội trợ. Chị đã bước vào tuổi năm mươi. Chị biết đến một ngày, các con chị sẽ
phải trở về một đất nước châu Âu mà cha đẻ chúng chọn làm tổ quốc. Chị sẽ
phải đi theo chúng. Chị nói với tôi chị đợi chờ chuyến đi định mệnh ấy. Đợi chờ
không bằng hạnh phúc mà bằng sự sợ hãi. Chị sẽ phải rời xa quê hương mình.
Dù nơi đó có 9/10 người không chia sẻ và cảm thông với chị thì vẫn là quê
hương. Bởi ngoài con người lúc đen lúc đỏ ra, thì nơi quê hương vẫn còn có
những ngôi nhà, những con đường, những cái cây, những cơn mưa, những món
ăn và những giọng nói của ngôn ngữ mẹ đẻ cho dù cay đắng một lúc nào đó…
Chị nói chuyến đi ấy giống như cái chết. Chị nói với gương mặt quá ít biểu lộ
cảm xúc. Nhưng giọng nói của chị lúc đó tôi nghe như một tiếng kêu đau đớn. Ai
sẽ hiểu được tình cảm này của chị. Nếu chị chỉ mới mười tám đôi mươi thì
chuyến đi như thế dễ dàng hơn nhiều mà có khi còn đầy hấp dẫn. Nhưng chị đã
năm mươi tuổi. Một người đàn bà năm mươi tuổi thường mang theo quá nhiều
nỗi sợ trong khi một người đàn ông năm mươi vẫn có thể rất hào hứng bắt đầu
một chặng mới của cuộc đời kể cả việc hôn nhân.
Tôi đã hình dung nhiều lần cảnh tượng một người đàn bà đã năm mươi tuổi rời
bỏ quê hương xứ sở mình về một chốn xa xôi để sống một cuộc sống tràn ngập
những xa lạ quanh mình. Những đứa con chị sẽ lớn và chúng sẽ chìm vào cuộc
sống riêng tư và lối sống ở một nước châu Âu. Để mỗi tuần và có thể mỗi tháng
hoặc lâu hơn nữa mới trở về nhìn mẹ chúng và giơ tay chào chị với một câu
tiếng Anh: Hi, Mum.

Chị không phải là người đàn bà châu Âu. Chị là một người đàn bà Việt Nam sinh
ra và lớn lên ở chính xứ sở chị đã nửa thế kỷ. Chị không thể chịu đựng nổi một
cuộc sống như thế. Chính vậy mà câu nói của chị về chuyến đi sẽ xẩy ra ấy
giống như cái chết là một hiện thực.
Viết đến đây tôi nhớ một người lính Tây Ban Nha tham chiến ở Việt Nam như
một người lính đánh thuê cho quân đội viễn chinh Pháp. Ông đã bỏ quân đội
xâm lược ấy để đi theo những người lính Cụ Hồ. Ông lấy vợ làm ở nhà máy dệt
Nam Định. Nhưng vợ con ông bị bom Mỹ giết chết năm 1964. Ông sống độc
thân ở Việt Nam một thời gian nhưng khi già ông đã tìm cách trở về Tây Ban
Nha. Ông cần được trở về với những gì thân thuộc của tuổi thơ ông. Nhưng vì lý
do gì đó mà ông không về được Tây Ban Nha.
Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Cuba đã đưa ông về Cuba để ông sống
những năm tháng tuổi già. Vì ở Cuba, ông sẽ có cơ hội cảm nhận được gần hơn
văn hoá và phong vị đời sống của nơi ông sinh ra và lớn lên mà thiếu những
điều ấy tâm hồn ông sẽ đau đớn vô cùng. Tôi không còn nhớ tên Tây Ban Nha
của ông. Nhưng tôi nhớ cái tên Việt Nam của ông: ông Nho. Khi còn học ở
Cuba, tôi thi thoảng gặp ông Nho ở Đại sứ quán Việt Nam. Và lần nào cũng vậy,
tôi chỉ thấy một gương mặt chứa đầy nước mắt của ông. Bởi Cuba dù có gần gũi
Tây Ban Nha như thế nào thì cũng không bao giờ là Tây Ban Nha.
Câu chuyện ông Nho tôi kể có thể sẽ là hiện thực
được báo trước của chị. Nhưng chị vẫn phải đi dù
chị hoàn toàn tin cái hiện thực được báo trước ấy.
Đấy là phẩm chất kỳ lạ của mọi người đàn bà. Thiết
nghĩ, câu chuyện này sẽ cho chúng ta hiểu thêm về
chị.
Tôi hỏi chị nếu bây giờ lại có một người đàn ông đầy
uy lực của sự quyến rũ đến trước cửa nhà chị và gọi
chị đi thì chị sẽ làm thế nào? Một thoáng rùng mình
đi qua con người tưởng giá lạnh và ý chí này. Chị
nói chị sợ điều đó xẩy ra. Chị mong điều đó đừng

đến nữa. Nhưng nếu điều đó đến thì chị cũng không
biết sẽ phải làm thế nào.
Chị có thể đóng cửa quay vào và trốn trong bóng tối của ngôi nhà. Chị cũng có
thể bỏ ngôi nhà ấy và chạy theo tiếng gọi vừa hạnh phúc vừa nguy hiểm kia. Chị
không thể nói trước một điều gì. Không ai trong chúng ta có thể nói trước điều gì
trừ khi trái tim chúng ta đã giá lạnh hoàn toàn. Chính điều này mà tôi tin chị
không phải là một người băng giá. Tôi tin chị chỉ rời bỏ những gì nhạt nhẽo và
thét lên vì những nhạt nhẽo mà thôi. Và tôi tin chị là một người dám sống cho
chính mình, dám đi đến tự do.
Tôi đã từng viết: đi qua máu để đến với tự do đã khó, nhưng đi qua hoa thơm để
đến với tự do còn khó hơn. Tất nhiên có không ít người đã nhầm lẫn giữa tự do
cá nhân và sự vô trách nhiệm. Lê Vân đã sống như chị muốn. Chị vừa được tự
do vươn tay để chạm vào những gì chị tin đó là hạnh phúc và vừa phải ghánh
chịu những thách thức và những mất mát đối với riêng chị.
Mọi sự ồn ĩ về cuốn tự truyện đã và đang qua đi. Cả những người mắng nhiếc
chị và những người chia sẻ với chị lại bị cuốn vào những câu chuyện của riêng
họ. Chỉ còn lại chị với số phận của chị mà chị là người duy nhất quyết định nó.
Chỉ chị mới biết được chị hạnh phúc hay không hạnh phúc.
Một người đàn bà từng danh tiếng và vẫn còn nhan sắc giờ im lặng trong ngôi
nhà như một người ở nhẫn nại cho những đứa con và người chồng không hôn
"...Tôi gọi chị là một ví dụ đúng
cho việc tập nói thật của
chúng ta. Dù thế nào thì việc
dám nói ra sự thật cũng là điều
chúng ta cần suy nghĩ. Chúng
ta nói dối hoặc nói vòng vo
quá lâu rồi.
Đã đến lúc chúng ta phải nói
thật cho dù việc nói thật của
chúng ta còn có những vụng

về và thậm chí bị kết án vì một
lý do khác nữa..."