Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (294.77 KB, 5 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
<i>VAN H 6 A C6 TRLJYI^N </i>
<b>_1 </b>
L£ VAN TAO
<b>Tiidnh nhd Hd l i mfit tda </b>
<b>Uidnli na dac nhat vo nhi A BAng </b>
<b>Nam A ¥d chdu A vdo TX XV. Sif </b>
<b>dfic ddo cda nfi Id d gid trj kidn </b>
<b>true cua mfit kinh dd, lai xdy </b>
<b>ddng theo ki^u phdo dai quan sd. </b>
<b>Nhid'u hien vdt vdn con bj chdn </b>
<b>vui dudi I6ng d^t, nhiing cdu </b>
<b>chuyfin vd' vide xdy dung thdnh </b>
<b>vdn ludn Id mpt ^n sisi... Song, </b>
<i><b>bdng gid trj ciia s6 it hidn vdt </b></i>
<b>dU0c khal qudi, cOng vdi ldi ki^n </b>
<b>trdc ddc ddo khdng th^ nhdm ldn </b>
<b>vdi bdt k)f mat cdng trinh kiSh </b>
<b>trdc ndo khde, thdnh nhd Hd' du </b>
<b>dieu kldn lot vdo tdm ng^m ciia </b>
<b>UNESCO. Vdo ngdy 27-6-2011, tai </b>
<b>Paris (Phdp), thdnh nhd HO'vinh </b>
<b>du duoc UNESCO cdng nhdn id dl </b>
<b>sdn vdn hda thi^ gidi. SU kidn </b>
<b>quan trong ndy Id mdt co hdl Idn, </b>
<b>md ra nhung tid'm nang qudng bd </b>
<b>du Ijeh eho Thanh Hda ndi ridng </b>
1. Mdt cdng trinh van
hda doc dao bi lang quen
Mdt tda thanh bang da
sdng sdng vdi mdt difin tich
trdn 76 ha, tdn tai da hon 600
nam, bi cd tinh qudn di gid
Ui van hda, lich sd, ehi vi
nhdng qu£ui m6m rdt khde
<i>nhau v^ mdt tiiiu dai phong </i>
kidn vdn la ehu nhan khdi
dung ra nd. Mac nhidn,
nhdng huy^n thoai ljch sd
vdn ludn sdng ddng Uong
dan gian, nhdng eau chuydn
cd thuc hang ngay vdn di6n
ra dau dd, d edc lang Xudn
Giai, Cdm Bao, Xudn Ang,
Vinh Long, Tay Giai... ngudi
ndng dan khai khdn trdng
Uot trong thanh ndi da bdt
gap nhi^u di vat^i>dng vdng,
bac, gdm Id dd Uang sde ed
<i>in in tridn cua Hoang eung. </i>
Ddu TK XX, mdt hoc gia
ngudl Phap, L.Bezacier, khi
<i>nghien cdu vi tda thdnh da </i>
Nhi^u di vat cua Hodng
cung da bi mdt, hode vdn edn
bi chdn vdi trong ldng ddt.
<i>Cudn sdch gidi thidu v^ (da </i>
<i>gidm muc Phdi Diem phat </i>
<i>hanh nam 1989, doan ta vi </i>
kidn uuc nha phuong dinh cd
ghi: "Sap dd cua thdnh nhd
<i><b>VAN H 6 A NGHg T H U A T TROMC UVtft </b></i>
Hd duoc dua v^ dat iai nhd phuang dinh; sap da
cao 0,70m, rdng 3,0m, ddi 4,0m". Tda thdnh dd
cao ldn ngao ngh§ trong khdng gian vd thdi
gian. mac du nhilu hi£n vat Id thien dd thdt lae,
<i>2. Su hap ddn lir canh quan va di vai vdn </i>
hda
Trudc hit, d l cd thi danh gid hit vl sy ddc
dao, ky vT cua mdt tda thanh da ddc nhdl, vd nhj
d Ddng Nam A va chau A vao TK XV ndy thi
cdn lien he tdi mdt sd cdng uinh khae trong khu
vyc. Nhdng cdng Uinh bdng da cd trude thdnh
nha Hd d Campuehia la Angkovat va
Angkothom, do vua Suriya Varman II oTK XII
khdi dyng, mdt thdc kidn triie din nui theo tu
tudng cua Phat gido An Dd. Mdt cdng irinh
kie'n true bang da khae irong viing cd trddc nda
An). Angkovat. Angkothom vd Borobudur I
cac cdng trinh tin ngudng theo phong cdch Phi
gido An Dd; Td Cdm thdnh Id hodng cung cu
<i>24 ddi vua cdc thdi kJ khde nhau 6 Trung Hoi </i>
<i>C&c edng trinh ndy khdng ed mdi lien he gi dl] </i>
phong cdch kiln trdc vdi ihdnh nha Hd.
Sy ddc ddo cuu thdnh nhd Hd chfnh Id d gii
tri kldn trdc CLIU mdt kinh dd, lai xdy dung Ihet
<i>kilu phdo ddi qudn su. D6 dn kiln udc ehu yli </i>
dya vdo dja thitu nhidn eua mdt vat ddng ban{
nhd, duoc bao bpc bdi eae ngpn ndi k l til{
nhau hai ben la. huu sdng Budi vd sdng Ma
Tda thdnh bdng da duoc gpi Id Hodng ihanh, ci!
eanh tudng bdc ddi 877,0m. canh tudng nam
Bdn cdng Ihdnh vdn la bilu luong rd't dec
dao khdng ihl nhdm ldn vdi bdt ky mdt cdng
trinh ki^n true ndo khde. Mdi cdng thanh mang
theo mdt hinh thdi kidn irdc ridng. (Dua Nam
(cda tiln) thudc ddt lang Xuan Giai ngay nay,
ndi thang ddn ddn Nam Giao uen ndi Diin
(each 3,0 km), cda rdng tdi 34,85m, gdm 1 ciia
<i>Idn eao 8,5m, rdng 5,85m b trung tam, 2 cira </i>
ben cao 7,8m, rdng 5,445m. Ca 3 cua diu xdy
vdm cudn 5,80m; eda rpng loan phdn 21,342m,
sdu 13,55m. eao dinh 8,098m. Cda Nam va cda
Bdc dupc kidn true hoan chinh, hien edn nhilu
da'u vdt vl cdi ke, hem cda, dac biet nhilu chdn
Id cam lan can, hang chdn tang, bilu hien cua
mdt vpng lau tren gac mai ro rdt. Cdng Nam vd
edng Bae hop ihanh dudng chfnh dao xuyen
qua edng trinh. Cda Tay vd cda Ddng hien cdn
cho thdy mdt dd an kiln uuc ehua hodn ehlnh,
phan anh su thi edng gdp gdp eua mdt phdo ddi
quan su. ddu vdt dang dd cdn lai din ngdy nay.
Kiln true cdng Nam thanh nha Hd la mdt dd an
edng ed vpng lau, mdt thde kil^n true rdt ddc
duo, buo gdm 3 phdn due uung theo chilu
ngung (3 cua ra vao). 3 ldng theo chilu cao
(min mdng. ciru thdnh. vpng lau), thudc loui cd
sdm nha't, to Idn nha't. Td sau TK XV, thde kiln
tnic nay dupc ap dung vao nhilu edng trinh
khae trong nudc vu khu vuc.
Cue di vat bdng chat lieu da hien ed tren
cdng trinh ehu ydu thudc nhdm vat lieu xay
thanh. Cd de'n 10 loai vat lieu da theo nhilu
nhdm chdc nang khae nhau trong edng trinh.
Da phie'n xay mdng, cd kieh gdn vudng, trung
binh 2.5 x 1,8 x 1,5m. Da bd thanh hinh khdi
<b>V A N H(^A n n TRUYI^N </b>
Nhilu giai thoai huyin bf vl ddi rdng dd ndy.
dac biet nhdng then det vl viec ddu rdng bi triet
phd, nhilu gia thuyit dat ru, nhung quy tii vdn
Id su thieng Iieng eua dl vat, sydm anh ciia mdt
trilu dai phong kiln khd dac biet trong lich sd.
Cdc di vat bdng kim loai nhu dd ddng hien
Cue di vat Id chdt lieu gdm, dd't nung ed mdt
giu tri tidu bilu tai khu di san van hda thigidi
ndy. Cd le y^u id kiln Udc da qua cudn hut nen
ngudi la chua ed dip nghien edu nhilu han vl
dd gdm. da't nung tai day. Cd din hang nghin
don vi la hidn vat gdm, ddt nung da dupc dua
vdo bd SUU tap d thanh nha Hd. Tuy nhien, eon
sd nay mdi chi la mdt phdn rdt khiem tdn so vdi
nhung gl cdn lai dudi long ddt. Dd gdm tai
thanh nha H6 se mang lai nhilu y nghTa, bdi
mdi quan he due bidt eiiu viec xay thdnh mdt
each gdp gap, phai thao gd nhilu vat lieu id
Thang Long duu vl. Dac biet he thd'ng gach bia,
gach bd, via ma Chu Quang Trd da phat hien td
1976 nay khai quat phat hien them nhilu chung
<i>loai rdt da dang vdi s6 luong hang uam vien. </i>
Day la loai gach nung ddng dl bd via, xay edng
thodt nudc, dp biu mat cdng trinh. Mdi loai
gach ben canh dpc hoac eanh ngang cd ddu
trien ehd Han - Ndm, ndi dung chu ylu la ghi
dia danh noi eung tidn, mpt sd loui ghi ndi dung
khae. Ky thuat nung gach da dat d nhiet dd cao,
chfn diu, bl mat min, dau uien ddng len gach,
Vdng VTnh Ldc chidm sd Iupng dia danh
cung edp gach nhilu nha't, tuy nhien ed nhilu
loai gach ghi xudt xd tan vung "Hiyen Quang,
<i>Hai Hung... Theo Dai Viet si fcjf todn thu thi: </i>
"Vdo nam Tan Ty (1401) Han Thuong ra lenh
<i>cho cae Id nung gach di dung vao viec xdy </i>
thanh. Trude ddy xay thdnh Tay Dd, tai nhilu
da tdi xay, ft lau sau bi sup dd, ddn day mdi xdy
<b>VAN H h A N(^HI^ THUAT TROMB </b>
tren bdng gach. dudi bang dd". Cd theo sdch
tren thi gach xdy trin thdnh si cd rd't nhilu, nay
chi cd thi khai quat tim thd'y phdn cdn dudi
Idng dd't. Vay phdn kiln trdc gach xdy trin
thdnh cd hinh thde kiln trdc nhu nhd thd ndo?
Dd vdn Id m^t bf mdt, chua dupc Idm sdng td.
3. Sd hdp ddn, ly ky Idr huyin Ihoal
Thdnh Tdy Dd chi tdn tai vin v?n 7 nam
(1400-1407) vdi tucdch Id mdt kinh dd ciiu nhd
Hd. tuy nhien vdi uu dllm dac biet eua mdi
<i>thdnh luy kien ed bdng dd, lai b vdo m^t vj thi </i>
rd't dac dung cho viec dung binh md nhilu thi
lyc qudn su, chfnh trj d cdc thdi ky sau dd dd sd
dung thdnh ldm can cd (quan nhd Minh d TK
XV, nhd Hdu Le TK XVI, XVIII...). Nhilu di
<i>VI Uch sd xay dyng thdnh saeh Dai Viet su </i>
<i>ky todn thu chip: "Nam Dinh Sim (1397) mua </i>
xuan. thdng gidng, Lai bd thuang thu kiem Thdi
su lenh Dd Tinh vang menh vua (vua Trdn
Thuan Tdng) dem ngudi vdo ddng An Tdn,
huyen VTnh Ninh, trdn Thanh Hda. xem xit, do
dac ddt dai, ddo hdo xdy thdnh. lap nhd tdng
mi€u, dyng ddn xd tac, xay cung dien, md
duiftig phd. Vua cd ^ ddi dd din dd. Ldm 3
<i>thang thi xong". Mdt cdng trinh k^ vT ed din </i>
24.000m3 da xay dung, tuong duong vdi
40.0(X)m3 da nguydn lieu, vdi ky thuat thd so d
TK XV. lai phai xay dyng them cdc ldu gdc,
cung dien..., lieu 90 ngdy Idm xong bang cdch
ndo?
Nhdng eau chuyen Iy ky vl ky thuat xay
thdnh, vdi cdc gid thuydt khde nhau. vl viec van
ehuyin 24.000m3 dd td ndi An Tdn vl ddy, viec
dua nhdng phiin dd Idn ldn thanh, cd vien nang
trfin 20 tdn. Nhdng cdng viec lao djch khdn
truong uen cdng uudng dd d TK XV, nhdm gdp
ndng Blnh Khuong vd chdng cdng sinh Trdn
Cdng sy...
Cdu chuyen vl hdi thi tren ndi Dun Son vdo
mtiu ha ndm 1399, cdng nhu cdi chdt ciia 370
ngddi cdng phe cdnh vdi Thuang ludng quan,
VQ tudc quan Npi hdu Trdn Khdt Chan va hdng
ngdn con, em. than thfch cua hp bi xu chit, tdi
ddy... rd'l bi trdng kio ddi nhilu nam tai day
<i>Sdch Dai Viit sd ky todn thu vidt: "Ngudi ddi </i>
truyin rdng Khdt Chdn khi sdp bi chim, len ndi
Ddn San gdo ihit ba liing. Chdt qua ba ngdy
sdc mdt vdn nhu sdng, rudi nhang khdng dim
bau vdo. Sau dd gap dai han dao vd thi dng
ngay".
Cdu chuydn vl hp Hd thdt udn, hodng tdc
kio nhau vdo rdng sau Idnh nan. CThuyen vl y
ehf kien cudng chdng tra quan nhd Minh ciia
quan sT hp Hd khdng thdnh cdng d l lai ddu ifch
An Tdn ngay nay Udn ddt xa VTnh Yen (phfa
tay bdc thanh).
cau chuyen vl viec xdy dan ttf Nam Giao
<i>nam 1402, sdch Dai Viet sti fty todn (Aifvilt: </i>
"Nham Ngp 1402, thang 8, Han Thuong sai dap
Ngdy 27-6-2011, tai Paris (Phdp), Uy bandi
san thi'gidi thudc Td chdc van hda, khoa hpc vi
gido due Lidn hpp qud'c (UNESCO) da cflng
nhan di lich thdnh nha Hd d Thanh Hda la di
san van hda thd gidi. Thdnh nhd Hd la mOt
(Xem tiep trang 35)
<i>lang, dupc phd biln b Viet Nam vdo nhdng </i>
nam 40 CLia TK XX. Chd dl ndy, tdc gia khai
thae nhdm bdn am mde kip kdt hpp vdi eae
tilt tdu mdc don vd ddu lang den dupe kfen
trombone diln tdu d tdc dd nhanh, tao nen kieh
Chu dl midu la thuc dan Phdp, tdc gia Idy td
bai hat ca ngpi thdng chl PItain. Tdc gia da
thay ddi net nhac ndy dua uen giai dieu loan
cung, kit hpp vdi dm dieu dem mdc kep cua
tamburino vd bd ddy, tao nen bd mat nham
hiem. tan dc, da man cua thye dan Phap.
Trudc khi vdo nhdm ehd dl each mang, xud't
hien mdt doan nhac cd tfnh cha't ndi, la'y td am
hudng cda chd dl Nhai nhung dupc bil^n ddi,
gpi len eanh ehiln khu. 6 day, tac gia da sd
A M N H A C VA MGA
dung thu phdp ciing mdt Idc vang len cdc chit
dl am nhac khue nhau (polytheme). Tren nin
cda chu dl Nhat vang len tiing kin cdu nudc,
<i>dd Id chd dl cdch mang la'y Uong ca canh Hdi </i>
<i>nghi Diin Hdng eua nhac sT Luu Hihi Phude. </i>
<i><b>Tho giao hudng Ngudi vi dem tdi ngdy vai </b></i>
eua nhac sT Trpng Bang, chu dl chfnh dupc hinh
thdnh bdi hai md tip nhac. Md tfp ddu tien Idy
<i>nit nhac md ddu td Ca ngpi Hd Chu tich cua </i>
nhac si Van Cao nhung dupc thay ddi chdt ft vl
tilt tdu. Chu dl ndy da khde hpa thdnh edng
hhih anh cda ngudi cha gid, vi lanh tu vT dai eua
ddn tde.
Qua viec khao sdt mdt sd giao hudng uen,
cd Ihl thdy mde dd ea khue dupc dua vdo dl
xdy dyng chu dl am nhac cua edc nhac sT Id
khde nhau. Tuy nhien, lai cd mdt dilu gidng
nhau dd Id y thdc cua edc nhac sT vl sy tilp ndi
vdi mach ngudn dan tdc. Dilu dy phdn ndo ldm
cho tde phdm cda hp dl dupe edng ehung chdp
nhan hon, mat khae nd eung khdng dinh mdt
sdc thdi rieng ed cua nin giao hudng Viet Nam
trudc sy da dang, phong phu cua ngdi nhd khi
nhac thi gidi •
N.T.T
<i>di san van ti6a \M gidi CO nliidu gia tri d6c dao, Irfin ca binll dien van iioa vat th^ va phi vat tll^. </i>
<i>Nliimg di^u bi tin vSn con clid dgi cdng tac Ichao c6 hoc ti^p tuc lam sang to. Nhimg nhQng hien </i>
Viec UNESCO cdng nhin di tfch thanh nha Hd 6 Thanh Hda la di san van hda thS gidi la mdt
<i>CO hdi dac biet d^ xdc tidn quang bi thuong hieu cho cic di^m du lich diy tidm nang i Thanh Hda. </i>
Cdng vdi Khu di tich lich s4 vin hda Lam Kinh, Khu Du lich sinh thai van hda Him Rdng va Thi
xa du lich bifo Sim Son, chic chin thanh nha Hd se cd vai trd ddng luc, thdc diy chudi cic didm
du lich tidm nang ci Thanh Hda hdi nhap vdi du lich qudc gia va qudc td tiong mdt tuong lai gin •
L.V.T