Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (167.03 KB, 6 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
<b>Nguyen Tuan Binh </b>
<i>Khoa Lich sii, Dgi hgc Sii Pham Hue </i>
<b>02 </b> <sub>SO 11-2009 </sub> <sub>CHAU MY NGAY NAY </sub>
Mdi mdt t h a n h phd cila ngUdi M a y a
<i>la mpt q u a n the kien t n i c do so. (j </i>
t r u n g t a m t h i n h phd' la mpt q u a n g
tru'dng ldn. Day la dia diem t u hpp cua
mpi ngudi t r c n g c i c dip le hdi. C i c
q u i n g tru'dng nay la trpng t a m thiet
ke xay diing t h a n h phd'. Bao q u a n h
q u i n g trifdng la cung dien. c i c kim tii
t h i p . den thd, s i n bdng... Ben ngoai
t r u n g t a m t h i n h phd' l i nhutng ngdi
<i>nha g i i n di ciia ngifdi d i n . "Tgi khu </i>
<i>trung tdm cua thdnh phd Tikal cd mgt </i>
<i>qudng tru'dng rgng ldn, la ndi cd hdnh </i>
<i>nghi le. rgng khodng 2,5 knr. Qudng </i>
<i>tritdng ndy d hai phia Dong Tdy cd .xdy </i>
<i>diing kim tii thdp, phia Bdc co thdnh </i>
<i>bdo ve kieu Hy Lap cd. Cdch xa nhdng </i>
<i>cong trinh ndy, cd khodng dd't rgng </i>
<i>chdng 16 km- ldm ndi nhd d, cd the d </i>
<i>ditdc td 1 - 4,5 van ngiidi"''^'. </i>
Cac cdng t r i n h kien t n i c ciia ngUdi
Maya dUdc x i y dufng t r e n mdt c i i nen
<i>ldn vdi diidng net ciing xudt hien tren </i>
<i>dinh dot cao ditdi dnh ndng mat trin </i>
<i>choi chang gdy cho con ngiidi mgt cdm </i>
<i>gidc bl che ngii ndng ne"'^'. iMac du </i>
thieu nhiing cdng n g h e tien tien n h u
cac cdng cu kim loai, rdng r o c . . .
nhu'ng vdi ngudn n h a n luc p h o n g phii,
ngUdi M a y a da xay dufng n e n cac cdng
t r i n h kien t n i c dac s i c ciia m i n h .
Tat c i c i c loai da p h u c vu cho viec
xay d u n g deu dUdc lay tif cac md da d
dja p h u d n g . NgUdi M a y a t h u d n g suf
d u n g d i vdi, mdt loai d i m e m va de
che bien'^'. P h a n ldn n h i i n g t a n g da
Theo lich p h a p M a y a , s a u 52 n a m ,
tiic la mdt t h e ky t h e o each gpi cua
ngUdi M a y a , cac d e n thd va kim tii
t h i p dUdc suta chiia va xay dufng lai.
<i><b>Loai hinh kien triic thd nhdt Id </b></i>
<i><b>Idu ddi, cung dien. </b></i>
Cac lau dai, cung dien dUdc xay
dufng d n h i i n g k h u dat b i n g p h i n g
<i>thudc t r u n g t a m ciia t h a n h phd'. "Cung </i>
<i>dien thitdng cd rdt nhieu phong, nhieu </i>
<i>cda ra vdo vd cda sd. Cdc vdm gid vd </i>
<i>cdc vdm vien Id net chu dgo trong nghe </i>
<i>thugt kien true cua ngitdi Maya. Ho </i>
<i>khong xdy trdn nhd phdng. Xung </i>
<i>quanh tiidng la sit ket hdp hdi hda </i>
<i>gida nghe thugt kien true vd dieu </i>
<i>khdc. Sii phdi hdp gida cdc ditdng net, </i>
<i>mdu sdc, dnh sdng... cung vdi cdc hinh </i>
<i>ve, cdc titdng ddp ndi dd mang lgi hieu </i>
<i>qud cao cho cdc cong trinh"^^\ Loai </i>
hinh kien t n i c cung dien cd m a t d
t r u n g t a m cac t h a n h phd' ldn cua ngUdi
Maya nhU: Cdpan, Tikal, Palenque,
Chichen Itza, Uxmal...
<i><b>Loai hinh kien true thit hai Id </b></i>
<i><b>kim tu thdp bgc thang. </b></i>
Kim tuf t h i p b i c t h a n g cua ngUdi
Maya (gpi la El Castillo) dUdc suf d u n g
n h u c i c den thd te t h a n linh. Kim tuf
t h i p d day k h d n g dd sd nhU kim tuf
t h i p d Ai Cap, nhUng lai la mpt cdng
t r i n h kien t n i c dUdc c h a m t r d cdng
phu, tao n e n mpt p h o n g each kien
t n i c dac sac. Mdi k i m tuf t h a p deu cd
<i>nhutng hac t h a n g t h i n g dufng - "day la </i>
<i>cdy cdu ndi lien the gidi thdn linh vdi </i>
<i>the gidi trdn ttic"'''^\ Cac vi t h a n se tii </i>
thUdng gidi xud'ng t r a n gian b i n g
nhUng c i i t h a n g n a y . Dd c u n g la
phUdng tien de cac p h a p sU c i u mUa
t h u a n gid hda.
Cac kim tuf t h a p cila ngudi M a y a
m a n g t r e n m i n h nhUng da'u a n ndi len
sii hieu hiet cd b a n va c h i n h x i c ve
thien v a n hcc cua nhutng ngUdi s a n g
cac nha't t r e n d i n h la ngay thii 365
cua n a m , va la b a n thd c i c vi t h i n .
T r e n m a t p h i n g d d i n h kim tuf t h i p ,
ngUdi M a y a xay den thd v i dufng cic
bufc tUdng t h a n h n h . Hp q u a n niem
day la ndi g i n nha't de budc len thien
dudng. K h e a n g da't rdng n i m t r i i dai
dudi c h i n kim tuf t h i p la ndi d i n
chiing t a p t r u n g h a n h le, cung te v i
ca miia t r o n g c i c le hdi.
Mdt t r o n g nhUng kim tii t h a p ndi
tie'ng nha't cua ngudi M a y a l i kim tuf
t h i p K u k u l c a n (ten M a y a cua vua
Quetzalccatl) d t h i n h p h d Chichen
Itza. Cdng t r i n h cao 24m, cd d i y h i n h
vudng, mdi c a n h d i i 60m. Tren dinh
cua kim tuf t h a p la den thd cac 6m.
NgUdi M a y a da xay dufng bd'n c i u
t h a n g d bd'n hUdng d a n den ngdi den.
Bd'n cau t h a n g cd tdng cdng la 364 hac
t h a n g (91 bac/1 cau t h a n g ) , cdng vdi
n e n cua den thd la 365 hac, .tUdng
trUng cho 365 n g a y t r o n g mpt n a m
<i>Long Vii), dUdc hieu tUdng b i n g mdt </i>
cen v a t cd ca nhutng dac t i n h cua chim
va r a n . T r c n g ngdi den cdn cd ngai
v a n g h i n h con bao c h a u My dUdc dee
tuf d i , sdn m a u dd, t r i n g ngpc bich
ciia t h i n K u k u l c a n . M a t ngoai ciia
kim tut t h i p dUdc td diem b a n g nhieu
hoa v a n dUdc sap xep c i u ky tao nen
cac d i i b a n g ngang, p h a n butc tUdng
t h i n h nhutng k h d a n g c i c h deu n h a u .
NhUng bae t h a n g di len cua kim tuf
t h i p deu n h i n t h a n g ve c i c hUdng
chfnh Bae, c h i n h N a m , chinh Ddng va
chfnh Tay. Vao budi s i n g , i n h m a t
trdi se chieu t h a n g vac p h i n d i u den
p h i n dudi cua bufc tUdng t h a n r a n dat
t r e n chdp dinh, tUdng trUng cho suf
thutc t i n h cua t h i n r a n Kukulcan.
54 SO 11-2009 CHAU MY NGAY NAY
vi v u a q u i cd' P a k a l cd t h e giao tiep
vdi nhUng ngudi cdn sd'ng t h a m gia
cac nghi le dien r a t r o n g den d phfa
tren met c i c h t h u a n tien'^°'.
Cd t h e ndi, den De T a n g vdi l a n g
md P a k a l l i mdt cdng t r i n h cd dai ndi
tie'ng nha't cua ngudi M a y a , vufa cd gia
tri ve m a t n g h e t h u a t , viia cd g i i tri
ve m a t lich suf. Cdng t r i n h giiip chiing
ta hieu biet hdn ve b i n c h a t xa hdi
Maya cd dai va t h e gidi q u a n cua hp.
Lang md v u a P a k a l da chufng m i n h
mpt each day du xa hpi ngUdi M a y a cd
suf p h a n h c a giai cap va ciing chufng
minh c i c kim tuf t h i p vufa l i den thd
t h i n linh, vufa la l a n g md v u a chiia.
<b>2. N g h e t h u a t t a o h i n h </b>
Nghe t h u a t dieu k h i c cua ngUdi
<i>Maya dat de'n t r i n h dp r a t cac. "Mgt </i>
<i>trong nhdng net ddc triing nhdt cua </i>
<i>nghe thugt Maya la sii kheo leo diidc </i>
<i>cdc nhd dieu khdc vd tgo hinh ke't hdp </i>
<i>vdi cdc nhd kien true; sit hdi hod cua </i>
<i>nen trang tri vd ti le cdc hinh, cdch thdc </i>
<i>sd dung tiidng phdn dnh sdng vd bdng </i>
<i>tdi dd xep nhdng nhd dieu khdc Maya </i>
<i>vdo so'nhdng ngiidi gidi nhdf^^^\ </i>
Vdi nhufng n e t c h a m k h a c cua
khdng gian ba chieu, n g h e t h u a t dieu
khac da di vao cudc sd'ng t h u d n g n h a t
ciia nhutng ngUdi d a n M a y a . TrUdc
cufa n h a la n h i i n g biic tUdng, m a t na
dap ndi h i n h i n h c i c vi t h i n d i y
quyen n a n g p h d trd cho cudc sd'ng
ngUdi M a y a . C h a t lieu b a n d i u la gd,
sau t h a y b a n g da vdi. N h i i n g h i n h hda
van c h a m ndi t r e n tUdng, t r e n cac cufa
ra vao, cot d i bd'n m a t vdi nhUng h i n h
khac ndi la nhutng cdng t r i n h dieu
khac cd g i i tri, chiing td t a i n a n g cua
nhiing n g h e n h a n M a y a cd xUa. Dieu
khac n h a m p h u c vu m u c dich tin
ngUdng thd ciing ( t r e n c i c bia md), ca
cd h i n h cdt 4 m a t m a n g chan dung vi
vua d m a t trUdc va c i c chU tUdng h i n h
d m a t sau"^'.
N i p day q u a n t i i vua P a k a l d den
De T a n g la m e t t r d n g nhiing s i n
p h a m t i n h x i d nha't cua nghe t h u a t
M a y a cd dai. T r e n n a p day q u a n tai,
ngudi M a y a c h a m k h a c h i n h a n h cua
n h a v u a P a k a l vac gid p h u t lam
chung, m e t cen r a n sieu n h i e n h i hdc
mieng tUdng trUng che cdng vao the
gidi k h i c , ndi d cua tien n h a n . N h a
vua a n v a n n h u mpt n a m t h i n Maize,
mdt vi t h a n t h u d n g dUdc lien tUdng
den suf h i n h t h a n h t h e gidi va hdi
sinh. Phfa s a u P a k a l la met cay to ldn
tUdng trUng cho t h e gidi vdi con r a n
trdi d a n g q u a n t r e n c i n h . Tren ngpn
cay la m e t con chim sieu nhien d a n g
dau, tUdng trUng cho S h a m a n giio va
ma t h u a t . Toan bd t h d n g diep ngu y
vua P a k a l vao liic lam chung dang
dUdc t i i sinh nhU mdt vi t h i n va td
tien dUdc s u n g kinh"^'.
Sd vdi dieu khac, nghe t h u a t hdi hpa
56 SO 11-2009 CHAU MY NGAY NAY
<i>1, Maya architecture {ivww.en.ivikipedia.org) </i>
<i>2, Rossemarie Burgh, Richard Cowendish, Ky quan kien </i>
<i>true the gi&i (Ban dich cua Phong Dao). Nha xuat ban </i>
My thuat. Ha Noi, 2004. trang 150.
<i>3, Biii Dep fbien scan). Di sdn the gidi. tap 8, tai ban lan </i>
thii hai. Nha .xuat ban Tre, thanh pho Ho Chi Minh,
2005, trang 37.
<i>4, Maya architecture (www.en.wikipedia.org) </i>
<i>5, Nen van minh Maya (www.vi.wikipedia.org) </i>
<i>6, Nguyen Kim Anh, Le Thi Thu Ha, Nen vdn minh </i>
<i>Maya viing Trung Mv. Tap chi Chau My Ngav nay, so </i>
8, 2'007, trang 44, ' ' ' •
<i>7, Le Phvuig Hoang. Ha Bich Lien, Trin Hong Ngpc. Cdc cong </i>
<i>trinh kien true noi tie'ng trong lich sii the'gidi co trung dai. </i>
NTia xua't ban Giao due. Ha Noi, 1998. trang 151.
<i>8, Rossemarie Burgh, Richard Cowendish. Ky quan kien </i>
<i>true the gi&i (Ban dich cua Phong Dao), Nha xuat ban </i>
My thuat. Ha Noi. 2004, trang 151,
<i>9, Nguyen Kim .\nh. Le Thi Thu Ha. Nen vdn minh </i>
<i>Maya viing Trung My. Tap chi Chau My Ngav nav, so' </i>
8,-2'007, t r a n g 4 5 .
<i>10, Chris Scarre. 70 ky quan the gidi cd dai. Nha xuat </i>
ban My thuat, Ha Noi, 2003, trang 76-77.
<i>11, Henri Lehmann. Cdc nin vdn minh thdi tien Colomh </i>
(Ban dich cua Trinh Thu Hong). Nha xuat ban The
gidi. Ha Noi, 2003. trang 75.
<i><b>12, X. Carpusina, V, Carpusin. Lich sU vdn hoa the </b></i>
<i>giai (Ban dich ciia Mai Ly Quang, Dang Tran Hanh, </i>
Hoang Giang. Le Tam Hang). Nha xua't ban The gidi,
Ha Noi. 2002. trang 262.
<i>13, Chris Scarre, 70 ky quan the gidi co dai. Nha xuat </i>
ban My thuat, Ha Noi, 2003, trang 77.
<i>14, Henri Lehmann, Cdc nen vdn minh thdi tien Colomb </i>
(Ban dich cua Trinh Thu Hong). Nha xuat biin The
gidi, Ha Ngi, 2003, trang 77.