Bài giảng môn Sinh học: Cá thể và quần thể - Khối 12

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.89 MB, 57 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

HƯỚNG DẪN HỌC TẬP QUA TRUYỀN HÌNH

CHƯƠNG TRÌNH HỌC KỲ II

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
AN GIANG

MƠN SINH HỌC LỚP 12

ĐÀI PHÁT THANH TRUYỀN HÌNH
AN GIANG

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

CÁ THỂ VÀ QUẦN THỂ

Chương 1

Các đặc trưng cơ bản của quần thể

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA

QUẦN THỂ VÀ BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG

CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

6

đặc trưng của 
quần thể

6

đặc trưng của 
quần thể

Tỉ lệ giới tính
Tỉ lệ giới tính
Nhóm tuổi

Nhóm tuổi

Các kiểu phân bố cá thể
Các kiểu phân bố cá thể

Mật độ cá thể của quần thể
Mật độ cá thể của quần thể

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

I. TỈ LỆ GIỚI TÍNH

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

I. TỈ LỆ GIỚI TÍNH

Là tỉ lệ giữa số lượng cá thể đực và cái trong quần thể.
- Tỉ lệ giới tính thường 1/1.

- Có thể thay đổi trong quá trình sống tùy loài, tùy thời

gian sống, điều kiện sống…
 Ví dụ:

Lồi kiến nâu, nếu đẻ trứng ở nhiệt độ

<20oC thì trứng nở ra hầu hết cá thể

cái và nếu đẻ trứng ở nhiệt độ >200C 
thì trứng nở ra hầu hết cá thể đực

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

I. TỈ LỆ GIỚI TÍNH

Ví dụ:

- Trong quần thể gà, hươu, nai số lượng 
cá thể cái nhiều hơn cá thể đực gấp 2-3 
lần, đôi khi tới 10 lần

 Do đặc điểm sinh sản và tập tính đa thê.
- Muỗi đực sống tập trung ở một nơi 
riêng với số lượng nhiều hơn muỗi cái
 Do sự khác nhau về đặc điểm sinh lí và

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

I. TỈ LỆ GIỚI TÍNH

Ví dụ:

- Ở cây thiên nam tinh, rễ củ lớn 
nhiều chất dinh dưỡng khi nảy chồi 
sẽ cho ra hoa cái và ngược lại rễ củ 
nhỏ nảy chồi cho ra hoa đực.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

I. TỈ LỆ GIỚI TÍNH

 Ý nghĩa:

- Tỉ lệ giới tính là đặc trưng quan trọng đảm bảo hiệu quả sinh sản

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

II. NHÓM TUỔI

Cấu trúc tuổi của 
quần thể

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

II. NHÓM TUỔI

Tuổi sinh lý

Tuổi sinh thái
Tuổi quần thể

Là thời gian sống thực tế của cá thể

Là thời gian sống có thể đạt tới của một cá thể 
trong quần thể.

Là tuổi bình quân của các cá thể trong quần thể.
Ví dụ:

Nguyễn Thị Trù (1893 – 2016) Bình Chánh, TP Hồ Chí Minh là
người giữ kỷ lục người cao tuổi nhất Việt Nam (123 tuổi)

Ví dụ: Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam là 73,6 tuổi

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

II. NHÓM TUỔI

Phát triển Ổn định Suy giảm

Nhóm tuổi trước sinh sản
Nhóm tuổi sinh sản

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Chưa 
khai 
thác hết 
tiềm 
năng 
cho 
phép
Nhiều 
mẻ lưới 
chủ yếu 
chỉ có cá

con, cá 
lớn rất ít

Tình 
trạng 
khai 
thác quá 
mức.
Nhiều mẻ

lưới đều có 
tỉ lệ cá lớn

chiếm ưu 
thế, cá bé

rất ít

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

- Nghiên cứu nhóm tuổi giúp bảo vệ và khai thác tài 
nguyên sinh vật có hiệu quả hơn.

 Ý nghĩa:

- Đánh bắt cá linh đầu mùa.

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

III. SỰ PHÂN BỐ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ

1 2 3

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

III. SỰ PHÂN BỐ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ
Phân bố theo nhóm (phổ biến nhất)

* Đặc điểm:

Điều kiện sống không đồng đều 
→ các cá thể tập trung theo 
nhóm.

* Ý nghĩa

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

III. SỰ PHÂN BỐ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ
Phân bố đồng đều

* Đặc điểm:

Điều kiện sống đồng đều và có 
sự cạnh tranh gay gắt giữa các

cá thể trong quần thể.

* Ý nghĩa:

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

III. SỰ PHÂN BỐ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ
Phân bố ngẫu nhiên

* Đặc điểm

Điều kiện sống đồng đều và 
khơng có sự cạnh tranh gay gắt 
giữa các cá thể trong quần thể.

* Ý nghĩa

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

III. SỰ PHÂN BỐ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ

Kiểu

phân bố Đặc điểm Ý nghĩa sinh thái

Phân bố 
theo nhóm
Phân bố 
đồng đều
Phân bố 
ngẫu nhiên

Điều kiện sống không đồng đều.
Các cá thể tập trung thành nhóm.

Điều kiện sống đồng đều và có sự

cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể
trong quần thể.

Điều kiện sống đồng đều và khơng
có sự cạnh tranh gay gắt giữa các
cá thể trong quần thể.

Hỗ trợ nhau chống
lại điều kiện bất lợi
của môi trường

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

IV. MẬT ĐỘ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ

Mật độ cá mè nuôi trong ao
 2-3 con/m3 nước

Mật độ dân số Việt Nam (2019)
 290 người/km2

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21>

IV. MẬT ĐỘ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ

- Khái niệm: Mật độ cá thể là số lượng cá thể trên một đơn vị 
diện tích hay thể tích của quần thể.

</div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

IV. MẬT ĐỘ CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ

- Khái niệm: Mật độ cá thể là số lượng cá thể trên một đơn vị

diện tích hay thể tích của quần thể.

- Mật độ cá thể ảnh hưởng đến mức độ sử dụng nguồn sống trong
 môi trường, cũng như khả năng sinh sản và tử vong cá thể.

</div>
(23)<div class='page_container' data-page=23>

V. KÍCH THƯỚC CỦA QUẦN THỂ

Quần thể
Voi khoảng

25 con/quần thể

Quần thể cây
đỗ quyên khoảng

150 cây/quần thể

Quần thể

</div>
(24)<div class='page_container' data-page=24>

Kích thước của quần thể là số lượng cá thể (hoặc khối lượng

hoặc năng lượng tích luỹ trong các cá thể) phân bố trong 
khoảng không gian của quần thể.

- Khái niệm:

1. Kích thước tối thiểu và kích thước tối đa

Kích thước tối đa

Kích thước tối thiểu

</div>
(25)<div class='page_container' data-page=25>

1. Kích thước tối thiểu và kích thước tối đa

Kích thước tối thiểu Kích thước tối đa

=> dưới mức tối thiểu quần thể
suy giảm, diệt vong là do:

+ Sự hỗ trợ nhau giảm.

+ Khả năng sinh sản giảm.

+ Sự giao phối gần thường xảy ra.

Là số lượng cá thể ít nhất

mà quần thể có được để duy
trì và phát triển

</div>
(26)<div class='page_container' data-page=26>

Voọc đầu trắng

chỉ còn 3-8 con tê giác

Tê giác một sừng

sống ở Vườn Quốc gia Cát Tiên

sống tập trung tại đảo
Cát Bà (Hải Phịng)

</div>
(27)<div class='page_container' data-page=27>

1. Kích thước tối thiểu và kích thước tối đa

Kích thước tối thiểu Kích thước tối đa

=> dưới mức tối thiểu quần thể
suy giảm, diệt vong là do:

+ Sự hỗ trợ nhau giảm.

+ Khả năng sinh sản giảm.

+ Sự giao phối gần thường xảy ra.

=> vượt mức tối đa  di cư, mức tử 
vong cao là do:

+ Sự cạnh tranh

+ Ô nhiễm môi trường, bệnh
tật,.... tăng cao

Là số lượng cá thể ít nhất

mà quần thể có được để duy
trì và phát triển

Là số lượng cá thể lớn nhất mà
quần thể có thể đạt được, phù 
hợp với khả năng cung cấp

nguồn sống của môi trường.

</div>
(28)<div class='page_container' data-page=28></div>
(29)<div class='page_container' data-page=29>

3. Biến động số lượng cá thể của quần thể

Ví dụ:

Biến động số lượng cá thể trong quần thể thỏ rừng

Thời gian Tháng 1 Tháng 4 Tháng 8 Tháng 12

Số lượng

(Con) 210 95 130 160

- Khái niệm: Biến động số lượng cá thể của quần thể là sự 
tăng hoặc giảm số lượng cá thể

</div>
(30)<div class='page_container' data-page=30>

3. Biến động số lượng cá thể của quần thể

- Khái niệm: Biến động số lượng cá thể của quần thể là sự 
tăng hoặc giảm số lượng cá thể

- Biến động số lượng cá thể có 2 hình thức:

+ Biến động theo chu kì.

+ Biến động khơng theo chu kì.

</div>
(31)<div class='page_container' data-page=31>

3. Biến động số lượng cá thể của quần thể
 Biến động theo chu kì.

</div>
(32)<div class='page_container' data-page=32>

3. Biến động số lượng cá thể của quần thể

 Biến động theo chu kì.

- Là biến động xảy ra do những thay đổi có tính chu kì của 
mơi trường.

Ví dụ:

+ Cá cơm ở vùng biển Pêru biến động có chu kì 10 – 12 năm.
(chu kì nhiều năm)

+ Chim cu gáy ăn hạt xuất hiện nhiều vào mùa thu hoạch lúa,
ngơ. (chu kì mùa).

+ Ếch nhái thường tăng số lượng vào mùa mưa. (chu kì mùa).

</div>
(33)<div class='page_container' data-page=33>

3. Biến động số lượng cá thể của quần thể
 Biến động khơng theo chu kì.

Ví dụ:

Đồ thị biến động số lượng cá thể thỏ không theo chu kì ở Ơxtrâylia

</div>
(34)<div class='page_container' data-page=34>

3. Biến động số lượng cá thể của quần thể

 Biến động khơng theo chu kì.

Là kiểu biến động số lượng cá thể của

quần thể tăng hoặc giảm đột ngột do 
điều kiện thất thường của thời tiết: lũ 
lụt, bão, cháy rừng…hay do hoạt động 
khai thác tài nguyên quá mức của con 
người.

V. KÍCH THƯỚC CỦA QUẦN THỂ

</div>
(35)<div class='page_container' data-page=35>

4. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể

- Môi trường thuận lợi:

- Mơi trường khó khăn:

Sinh sản tăng
Tử vong giảm
Nhập cư tăng

Sinh sản giảm
Tử vong tăng
Di cư tăng

Số lượng

tăng

Số lượng giảm

thức ăn khan hiếm, chật chội, ô nhiễm...

thức ăn dồi dào, ít kẻ thù,…

</div>
(36)<div class='page_container' data-page=36>

Tăng trưởng
theo tiềm năng

sinh học (J)

Tăng trưởng 
theo thực tế 
của quần thể

(S)

</div>
(37)<div class='page_container' data-page=37>

VI. TĂNG TRƯỞNG CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT

Điểm so sánh tiềm năng sinh họcTăng trưởng theo Tăng trưởng thực tế

Đk mơi trường Hồn tồn thuận lợi Khơng hồn tồn thuận lợi

Đặc điểm sinh học QT tăng trưởng theo tiềm năng sinh học QT tăng trưởng giới hạn

Đồ thị tăng trưởng Hình chữ J Hình chữ S

</div>
(38)<div class='page_container' data-page=38>

6

đặc trưng của 
quần thể

6

đặc trưng của 
quần thể

Tỉ lệ giới tính

Tỉ lệ giới tính
Nhóm tuổi

Nhóm tuổi

Các kiểu phân bố cá thể
Các kiểu phân bố cá thể

Mật độ cá thể của quần thể
Mật độ cá thể của quần thể

</div>
(39)<div class='page_container' data-page=39>

Câu 1: Yếu tố nào dưới đây không ảnh hưởng tới

kích thước quần thể?

A. Tỷ lệ giới tính
B. Sinh sản
C. Tử vong
D. Nhập cư và xuất cư

</div>
(40)<div class='page_container' data-page=40>

Câu 1: Yếu tố nào dưới đây không ảnh hưởng tới

kích thước quần thể?

A. Tỷ lệ giới tính
B. Sinh sản
C. Tử vong
D. Nhập cư và xuất cư

</div>
(41)<div class='page_container' data-page=41>

LUYỆN TẬP

Câu 2: Điều nào sau đây khơng đúng khi nói về dạng phân 
 bố ngẫu nhiên của các cá thể trong quần thể?

A. Là dạng trung gian của 2 dạng phân bố theo nhóm và phân bố

đồng đều

B. Thường gặp khi điều kiện sống phân bố không đồng đều.

</div>
(42)<div class='page_container' data-page=42>

LUYỆN TẬP

Câu 2: Điều nào sau đây khơng đúng khi nói về dạng phân 
 bố ngẫu nhiên của các cá thể trong quần thể?

A. Là dạng trung gian của 2 dạng phân bố theo nhóm và phân bố

đồng đều

B. Thường gặp khi điều kiện sống phân bố không đồng đều.

</div>
(43)<div class='page_container' data-page=43>

LUYỆN TẬP

Câu 3: Khi nói về kích thước của quần thể sinh vật, phát biểu nào sau

đây khơng đúng?

A. Kích thước quần thể dao động từ giá trị tối thiểu tới giá trị tối đa và
sự dao động này khác nhau giữa các lồi.

B. Kích thước tối đa là giới hạn lớn nhất về số lượng mà quần thể có thể
đạt được, phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của mơi trường.

C. Kích thước tối thiểu là số lượng cá thể ít nhất mà quần thể cần có để
duy trì và phát triển.

</div>
(44)<div class='page_container' data-page=44>

LUYỆN TẬP

Câu 3: Khi nói về kích thước của quần thể sinh vật, phát biểu nào sau

đây khơng đúng?

A. Kích thước quần thể dao động từ giá trị tối thiểu tới giá trị tối đa và
sự dao động này khác nhau giữa các lồi.

B. Kích thước tối đa là giới hạn lớn nhất về số lượng mà quần thể có thể
đạt được, phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của mơi trường.

C. Kích thước tối thiểu là số lượng cá thể ít nhất mà quần thể cần có để
duy trì và phát triển.

</div>
(45)<div class='page_container' data-page=45>

LUYỆN TẬP

Câu 4: Nghiên cứu một quần thể động vật cho thấy ở thời

điểm ban đầu có 11000 cá thể. Quần thể này có tỉ lệ sinh là
12%/năm, tỉ lệ tử vong là 8%/năm và tỉ lệ xuất cư là
2%/năm. Sau một năm, số lượng cá thể trong quần thể đó
được dự đoán là

</div>
(46)<div class='page_container' data-page=46>

LUYỆN TẬP

Câu 4: Nghiên cứu một quần thể động vật cho thấy ở thời

điểm ban đầu có 11000 cá thể. Quần thể này có tỉ lệ sinh là
12%/năm, tỉ lệ tử vong là 8%/năm và tỉ lệ xuất cư là
2%/năm. Sau một năm, số lượng cá thể trong quần thể đó
được dự đốn là

A. 11020. B. 11220. C. 11260. D. 11180.

Vậy số lượng cá thể của quần thể đó sau 1 năm được dự đốn là:
Nt = Ban đầu + Sinh ra - tử vong - xuất cư

</div>
(47)<div class='page_container' data-page=47>

LUYỆN TẬP

Câu 4: Nghiên cứu một quần thể động vật cho thấy ở thời

</div>
(48)<div class='page_container' data-page=48>

LUYỆN TẬP

Câu 5: Ở Việt Nam, sâu hại xuất hiện nhiều vào mùa nào? Vì

sao?

A. Mùa xuân và mùa hè do khí hậu ấm áp, thức ăn dồi dào.

B. Mùa mưa do cây cối xanh tốt, sâu hại có nhiều thức ăn.

C. Mùa khô do sâu hại thích nghi với khí hậu khơ nóng nên
sinh sản mạnh.

</div>
(49)<div class='page_container' data-page=49>

LUYỆN TẬP

Câu 5: Ở Việt Nam, sâu hại xuất hiện nhiều vào mùa nào? Vì

sao?

A. Mùa xuân và mùa hè do khí hậu ấm áp, thức ăn dồi dào.
B. Mùa mưa do cây cối xanh tốt, sâu hại có nhiều thức ăn.

C. Mùa khơ do sâu hại thích nghi với khí hậu khơ nóng nên
sinh sản mạnh.

</div>
(50)<div class='page_container' data-page=50>

LUYỆN TẬP

Câu 6: Cho các dạng biến động số lượng cá thể của quần thể sinh 
vật sau:

(1). Ruồi, muỗi phát triển từ tháng 3 đến tháng 6.

(2). Cá cơm ở vùng biển Pêru cứ 7 năm có sự biến động số lượng.
(3). Số lượng cây tràm ở rừng U Minh Thượng sau sự cố cháy rừng
tháng 3 năm 2002

(4). Năm 2005 sự bùng phát của virut H5N1 đã làm chết hàng chục
triệu gia cầm trên thế giới.

Có bao nhiêu dạng biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật
theo chu kì?

</div>
(51)<div class='page_container' data-page=51>

LUYỆN TẬP

Câu 6: Cho các dạng biến động số lượng cá thể của quần thể sinh 
vật sau:

(1). Ruồi, muỗi phát triển từ tháng 3 đến tháng 6.

(2). Cá cơm ở vùng biển Pêru cứ 7 năm có sự biến động số lượng.

(3). Số lượng cây tràm ở rừng u Minh Thượng sau sự cố cháy rừng
tháng 3 năm 2002

(4). Năm 2005 sự bùng phát của virut H5N1 đã làm chết hàng chục
triệu gia cầm trên thế giới.

Có bao nhiêu dạng biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật
theo chu kì?

</div>
(52)<div class='page_container' data-page=52>

LUYỆN TẬP

Câu 7. Người ta nghiên cứu trên một cánh đồng lúa có diện 
tích 3000 m2, cho rằng trên đó chỉ có 60 con chuột trưởng
thành (30 con đực và 30 con cái). Mỗi năm chuột đẻ 4 lứa,
mỗi lứa đẻ 9 con (giả sử tỉ lệ đực, cái phù hợp nhất cho sự
sinh sản là 1:1). Giả sử trong thời gian nghiên cứu khơng có
sự tử vong và sự phát tán. Sau một năm mật độ chuột tăng lên

là:

</div>
(53)<div class='page_container' data-page=53>

LUYỆN TẬP

Câu 7. Cánh đồng lúa có diện tích 3000 m2, có 60 con chuột

trưởng thành (30 con đực và 30 con cái). Mỗi năm chuột đẻ 4
lứa, mỗi lứa đẻ 9 con (tỉ lệ đực/cái = 1:1). Sau một năm mật
độ chuột tăng lên là:

Hướng dẫn giải

- Mật độ chuột ban đầu là: = 0,02 con/m2

- Sau 1 năm, số chuột là: 60 + 30.4.9 = 1140 con
=> Mật độ sau 1 năm là: 0,38 con/m2

</div>
(54)<div class='page_container' data-page=54>

LUYỆN TẬP

</div>
(55)<div class='page_container' data-page=55>

LUYỆN TẬP

Câu 8: Cho các phát biểu sau về kích thước của quần

thể:

(1) Kích thước của quần thể sinh vật là số lượng cá thể ít
nhất mà quần thể cần có để duy trì và phát triển.

(2) Nếu vượt q kích thước tối đa thì số lượng sẽ nhanh
chóng giảm vì giao phối gần dễ xảy ra làm phần lớn cá
thể bị chết do thối hóa giống.

(3) Các yếu tố ảnh hưởng tới kích thước của quần thể là
nguồn thức ăn, nơi ở, sự phát tán cá thể trong quần thể.
(4) Kích thước của quần thể ln ổn định không thay đổi theo
thời gian.

(5) Khi kích thước của quần thể xuống dưới mức tối
thiểu, quần thể dễ rơi vào trạng thái suy giảm dẫn tới
diệt vong

Trong các phát biểu trên, có bao nhiêu phát biểu sai?

</div>
(56)<div class='page_container' data-page=56>

LUYỆN TẬP

Câu 8: Cho các phát biểu sau về kích thước của quần thể:

(1) Kích thước của quần thể sinh vật là số lượng cá thể ít nhất mà quần
thể cần có để duy trì và phát triển.

(2) Nếu vượt q kích thước tối đa thì số lượng sẽ nhanh chóng giảm vì
giao phối gần dễ xảy ra làm phần lớn cá thể bị chết do thối hóa giống.

(3) Các yếu tố ảnh hưởng tới kích thước của quần thể là nguồn thức ăn,
nơi ở, sự phát tán cá thể trong quần thể.

(4) Kích thước của quần thể ln ổn định khơng thay đổi theo thời gian.
(5) Khi kích thước của quần thể xuống dưới mức tối thiểu, quần thể dễ
rơi vào trạng thái suy giảm dẫn tới diệt vong

Trong các phát biểu trên, có bao nhiêu phát biểu sai?

</div>
(57)<div class='page_container' data-page=57></div>