Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm rải vụ, tăng năng suất, phẩm chất cây na tại huyện lục nam bắc giang

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-------------***-------------

DƯƠNG TH THU

NGHIÊN C U M T S

BI N PHÁP K THU T

NH M R I V , TĂNG NĂNG SU T, PH M CH T CÂY NA
T I HUY N L C NAM - B C GIANG

LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P

Chun ngành đào t o: Tr ng tr t
Mã s

: 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. ðOÀN VĂN LƯ

HÀ N I - 2010


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là
trung th c và chưa h ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này đã
đư c c m ơn và các thơng tin trích d n đã đư c ch rõ ngu n g c.

Ngày 20 tháng 12 năm 2010

DƯƠNG TH TH Y

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... i


L I C M ƠN
Trong su t quá trình h c t p và th c hi n ñ tài nghiên c u tơi ln nh n
đư c s quan tâm, giúp ñ c a cơ quan, nhà trư ng, c a các th y cơ giáo,các
đ ng nghi p, b n bè và gia đình.
Tơi xin bày t lịng bi t ơn t i ban lãnh ñ o Tr m Khuy n Nông huy n
L c Nam – B c Giang, chi c c B o V Th c V t t nh Vĩnh Phúc ñã t o ñi u
ki n cho tơi đư c tham gia khóa đào t o và th c hi n t t lu n văn này.
Tơi xin đư c bày t lịng bi t ơn sâu s c t i TS. ðoàn Văn Lư đã hư ng
d n t n tình, c n k tơi trong su t q trình th c hi n đ tài và hồn thành
lu n văn này.
Tơi xin chân thành c m ơn các th y cô giáo khoa Nông H c, Vi n Sau
ð i H c, ñ c bi t các thày cô giáo trong b môn Rau Hoa Qu - trư ng ð i
H c Nơng Nghi p Hà N i, đã tr c ti p đóng góp nhi u ý ki n q báu v
chun mơn cho tác gi hồn thành lu n văn.
Qua đây, tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c t i gia đình, b n bè, đ ng
nghi p đã tao đi u ki n cho tơi trong q trình h c t p, cơng tác và th c hi n
lu n văn này.
Ngày 20 tháng 12 năm 2010

DƯƠNG TH TH Y

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... ii

M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các t vi t t t

v

Danh m c b ng vi

vi

1

M ð U

1

1.1

ð tv nñ

1

1.2

M c ñích, yêu c u c a ñ tài

2

1.3

Ý nghĩa khoa h c và ý nghĩa th c ti n

2

2

T NG QUAN TÀI LI U

4

2.1

Ngu n g c phân lo i và các gi ng na

4

2.2

Tình hình s n xu t na trên th gi i và

2.3

ð c ñi m th c v t h c và yêu c u sinh thái

16

2.4

Nh ng nghiên c u v cây na

19

3

ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN

Vi t Nam

6

C U

36

3.1

ð i tư ng và v t li u nghiên c u

36

3.2

N i dung nghiên c u

36

3.3

Các ch tiêu và phương pháp theo dõi:

39

3.4

X lí s li u

39

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

40

4.1

ði u ki n khí h u đ t đai vùng na L c Nam

40

4.1.1

ði u ki n khí h u, đ t ñai.

40

4.3

nh hư ng c a m t s bi n pháp k thu t ñ n sinh trư ng phát
tri n, năng su t và ch t lư ng na

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iii

48


4.3.1

nh hư ng c a th i gian ñ n t a sau thu ho ch ñ n ñ n sinh
trư ng phát tri n, năng su t và ch t lư ng na

4.3.2

nh hư ng c a phương pháp ñ n t a ñ n sinh trư ng phát tri n,
năng su t và ch t lư ng na

4.3.3

54

nh hư ng c a m t s phân bón qua lá ñ n sinh trư ng phát
tri n, năng su t và ch t lư ng na

4.3.4

48

59

nh hư ng c a th i ñi m l y ph n ñ th ph n b sung ñ n t l
ñ u qu và s m t na

67

5

K T LU N VÀ ð NGH

70

5.1

K t lu n:

70

5.2

Ki n ngh

71

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iv

72


DANH M C CÁC T

VI T T T

CAQ

:

Cây ăn qu

CT

:

Công th c

SL

:

S lá

DL

:

Dài l c

CV%

:

H s bi n ñ ng

LSD0,05

:

Sai khác nh nh t

FAO

:

T ch c lương th c – nông nghi p c a Liên H p

m c ý nghĩa α= 0,05

Qu c (Food and Agriculture Organization)
ðC

:

ð i ch ng

TBN

:

Trung bình ngày

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... v


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1

Ch t lư ng c a mãng c u so v i hai lo i trái ph bi n

7

2.2

Di n tích, s n lư ng m t s cây ăn qu t nh B c Giang

13

2.3

Di n tích, năng su t, s n lư ng m t s

cây ăn qu t i huy n L c

Nam
4.1

M t s

14
đ c trưng v

khí h u th i ti t t i B c Giang

4 tháng cu i năm 2009 và 6 tháng ñ u năm 2010

41

4.2

Th i gian ra l c r và ra hoa r c a na

43

4.3

S l c trên cành, chi u cao cây, đư ng kính tán c a na

các đ tu i
các

ñ tu i

44

4.4

ð ng thái ra hoa trên cành c a na

các ñ tu i

45

4.5

Kh i lư ng qu và s m t c a na

các ñ tu i

46

4.6

T l ñ u qu , s qu /cây và năng su t c a na

4.7

các ñ tu i

nh hư ng c a th i gian ñ n t a sau thu ho ch ñ n th i gian ra
l c, ra hoa na

4.8

48

nh hư ng c a ñ n t a sau thu ho ch ñ n ñ ng thái tăng trư ng
s lá, chi u dài l c na

4.9

50

nh hư ng c a th i gian ñ n t a sau thu ho ch ñ n y u t câu
thành năng su t và năng su t na

4.10
4.11

51

nh hư ng c a phương pháp ñ n t a ñ n ra l c, ra hoa na

ð ng thái tăng trư ng s lá, chi u dài cành l c na qua

54
phương

pháp ñ n
4.12

55

nh hư ng c a k thu t ñ n t a t i ñư ng kính cành l c, t l
ñ u qu và s m t na.

4.13

47

56

nh hư ng c a phương pháp ñ n t a t i năng su t, các y u t c u
thành năng su t na

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vi

57


4.14

nh hư ng c a phân bón qua lá đ n ñ ng thái tăng trư ng s lá,

chi u dài cành l c na

4.15

nh hư ng c a phân bón lá đ n đ ng thái ra hoa trên cành l c

4.16

60

nh hư ng c a phân bón qua lá ñ n t l ñ u qu , s qu trên
cây và kh i lư ng qu

4.17

65

nh hư ng c a phân bón qua lá đ n ch t lư ng và màu s c
qu na

4.19

64

nh hư ng c a phân bón qua lá đ n kích thư c qu và năng
su t na

4.18

62

nh hư ng c a th i ñi m l y ph n ñ n t l ñ u qu , s m t na

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vii

66
68


DANH M C HÌNH
STT
4.1

Tên hình
ð ng thái ra hoa trên cành c a na

Trang
các ñ tu i

46

4.2

nh hư ng c a th i gian ñ n t a sau thu ho ch ñ n t l ñ u qu na

52

4.3

nh hư ng c a th i gian ñ n t a sau thu ho ch ñ n năng su t na

52

4.4

ð ng thái tăng trư ng s lá, chi u dài cành l c na qua

phương

pháp đ n

55

4.5

kích thư c qu qua các k thu t ñ n

58

4.6

năng su t c a na qua các k thu t ñ n

58

4.7

nh hư ng c a phân bón qua lá đ n ñ ng thái tăng trư ng s lá,
chi u dài cành l c na

61

4.8

nh hư ng c a phân bón lá ñ n ñ ng thái ra hoa trên cành l c

61

4.9

nh hư ng c a phân bón qua lá ñ n năng su t na

65

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... viii


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
T nh B c Giang hi n có t i trên 48 nghìn ha cây ăn qu , đ ng th hai
tồn qu c, có nhi u l i th v s n xu t cây ăn qu . Theo th ng kê hi n t i thì
di n tích na

B c Giang ñ t 2478 ha, ch ñ ng sau nhãn, v i. V i di n tích

59.678,76 ha đ t t nhiên trong đó có 19.158,23 ha đ t nơng nghi p, huy n L c Nam
- m t trong nh ng huy n mi n núi c a t nh B c Giang có đi u ki n khí h u, ñ t ñai,

kinh t - xã h i r t thu n l i cho phát tri n ngh tr ng cây ăn qu v i ña d ng v
ch ng lo i: v i, na, nhãn, h ng…trong ñó ñ c bi t có cây na.
Na (Annona squamosa L) là cây tr ng mang l i hi u qu kinh t cao và
ñư c tr ng khá ph bi n

các vùng kinh t c a ñ t nư c. Trong nh ng năm

g n ñây, cây na ñã tr thành m t lo i cây xố đói gi m nghèo cho bà con
vùng ñ i núi huy n L c Nam. Do nh n th y hi u qu cây na mang l i là r t
cao nên huy n đã m r ng di n tích tr ng na và coi ñây là hư ng phát tri n
cây ăn qu ch đ o. Ngồi huy n L c Nam có di n tích tr ng na khá l n, hi n
nay t nh B c Giang ñã và đang m r ng thêm di n tích tr ng na

m ts

huy n khác như L ng Giang, Yên Th , Tân n…
Cây na đã góp ph n đáng k vào vi c chuy n ñ i cơ c u cây tr ng,
làm tăng giá tr s d ng ru ng ñ t giúp tăng thêm thu nh p, góp ph n xố
đói gi m nghèo cho ngư i dân trong huy n, ph xanh ñ t tr ng ñ i núi
tr c, c i thi n môi sinh. Tuy nhiên, s n xu t na theo hư ng hàng hóa t p
trung đang g p ph i m t s v n đ như: Qu na chín t p trung, qu bé, v o
v , khơng đ ng ñ u, ngư i tr ng chưa áp d ng quy trình k thu t t t vào
thâm canh na. Do đó, hi u qu s n xu t chưa tương x ng v i ti m năng c a
lo i cây ăn qu này.
Nh m góp ph n tháo g các khó nhăn trong s n xu t na hi n nay

L c

Nam – B c Giang, d a trên đ c tính nơng sinh h c c a cây na, chúng tơi đã

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 1


ti n hành nghiên c u m t s bi n pháp k thu t: ð n t a, th ph n b khuy t
b ng các ngu n ph n khác nhau và m t m t s lo i phân bón qua lá trong các
năm 2009 – 2010 v i ñ tài: “Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t nh m
r i v , tăng năng su t, ph m ch t cây na t i huy n L c Nam - B c Giang”
góp ph n hồn thi n quy trình s n xu t na theo hư ng hàng hóa, mang l i
hi u qu cao trong s n xu t na.
1.2. M c đích, u c u c a đ tài
1.2.1. M c đích
Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t (ñ n t a, th ph n b khuy t,
phân bón lá cho cây na) và nh hư ng c a nh ng bi n pháp này ñ n s sinh
trư ng cành, ra hoa, ñ u qu , năng su t và ch t lư ng qu na t i L c Nam B c Giang nh m góp ph n xây d ng quy trình thâm canh na trên đ t đ i
huy n L c Nam – B c Giang theo hư ng s n xu t hàng hóa.
1.2.2 Yêu c u
- Kh o sát đ c đi m nơng sinh h c, so sánh sinh trư ng, phát tri n, ra
hoa, ñ u qu

các ñ tu i khác nhau c a cây na t i L c Nam

- Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t ñ n năng su t ph m ch t na
theo hư ng hàng hóa. (đ n t a, bón phân qua lá, th ph n b khuy t)
1.3. Ý nghĩa khoa h c và ý nghĩa th c ti n
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c
- K t qu ñánh giá ñ c đi m nơng sinh h c c a cây na t i L c Nam là
cơ s ñ xác ñ nh ñư c vùng tr ng và kh năng m r ng di n tích na

B c

Giang.
- Các k t qu nghiên c u m t s bi n pháp k thu t là cơ s ñ xây
d ng quy trình thâm canh và nâng cao năng su t, ph m ch t na, là tài li u cho
các nghiên c u ti p sau v cây na, tài li u tham kh o, t p hu n khuy n nơng
t i đ a phương.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 2


K t qu c a ñ tài là cơ s cho công tác nghiên c u các bi n pháp k
thu t thâm canh na h p lý theo hư ng s n xu t hàng hóa.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n:
Trên cơ s ñánh giá kh năng sinh trư ng, ra hoa và kh năng ñ u qu
c a cây na qua các biên pháp k thu t ñ n t a nh m r i v , góp ph n kh c
ph c tình tr ng thu ho ch

t t p trung, Kéo dài th i gian thu ho ch na.

Trên cơ s ñánh giá kh năng ñ u qu và năng su t qua bi n pháp k
thu t th ph n b khuy t và s d ng m t s phân bón qua lá nh m b sung,
sây d ng quy trình k thu t thâm canh na h p lý theo hư ng s n xu t qu ch t
lư ng cao t i ñ a phương.
K t qu nghiên c u c a đ tài này s góp ph n xây d ng hồn thi n
quy trình thâm canh na t i B c Giang nói riêng và các vùng tr ng na trong c
nư c nói chung.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 3


2. T NG QUAN TÀI LI U

2.1. Ngu n g c phân lo i và các gi ng na
2.1.1. Ngu n g c phân b c a cây na
Cây na ñư c coi là có ngu n g c phát sinh t vùng nhi t ñ i Châu M .
T th k 16, các cây h Na ñã ñư c nh p vào nhi u nư c nhi t ñ i khác và
do tính thích nghi r ng hi n nay na ñư c tr ng ph bi n

các vùng nhi t ñ i

và á nhi t ñ i.
Ngu n g c b n đ a chính xác c a lo i cây này chưa rõ, do hi n nay nó
đư c tr ng kh p nơi nhưng các nhà th c v t h c cho r ng nó là cây b n ñ a
c a các nư c thu c Trung và Nam M . Song tr ng v i quy mô l n t p trung
Châu Á và ch ph bi n
h u tương ñ i

các nư c n m trong vĩ ñ 20o B c – 30o Nam có khí

m và khơ nóng. T i châu Á: Thái Lan, Campuchia,

Malayxia… và r t ít

Nam Trung Qu c.

Vi t Nam, na dai ñư c tr ng

r ng rãi c ngồi B c và trong Nam, cịn na xiêm ch tr ng trong Nam,
mi n B c ch m i tr ng thí nghi m.

nư c ta nay có m t s vùng tr ng

na khá t p trung có ti ng trong nư c như: Na Chi Lăng
c u ta Bà ðen
Sơn

L ng Sơn, mãng

Tây Ninh, Ninh Thu n, Bà R a, Vũng Tàu, na dai Huy n

L c Nam - B c Giang… [3], [24], [25].

2.1.2. Phân lo i và các gi ng na hi n nay ñang tr ng
Cây na thu c chi Na (Annona), h na (Annonaceae). Chi na có nhi u lồi,
Vi t Nam có b n lồi là Na dai (Annona Squamosa), Na xiêm (Annona
Muricata), Nê (Annona reticulata), Bình bát (Annona glabra). Trong đó ch có
na dai, na xiêm đư c tr ng t p trung v i m c đích kinh doanh, cịn nê thì tr ng
l t vài cây trong vư n, vì qu ăn đư c nhưng ch t lư ng kém. Bình bát cũng ăn
đư c qu nhưng ch t lư ng còn kém hơn n a, ch y u là cây m c d i [3].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 4


Theo yêu c u sinh thái:
- A. Squamosa (na, mãng c u ta): Khá ch u l nh, c n khơ và đư c tr ng
khá ph bi n

các nư c nhi t ñ i

ñ cao 300 – 500m so v i m t nư c bi n.

- A. Muricata (mãng c u xiêm): Ưa nhi t, m nên ch tr ng đư c

vùng nhi t đ i có nhi t đ , đ

các

m cao.

- A. Glabra (bình bát): Ch u m n, ánh sáng nên ñư c tr ng

vùng

duyên h i nhi t ñ i ñ làm cây ch n sóng, gi đ t ho c làm g c ghép, ch n
t o gi ng.
- A. Reticulata (nê): ðư c tr ng

vùng nhi t đ i có nhi t ñ không cao

nhưng m. ñư c tr ng ñ làm v t li u t o gi ng. Nhi u vùng cịn g i nê là na
núi vì nó tr ng

vùng nhi t ñ i cao.

Tên g i Mãng c u hay Annona

nư c ta có s khác nhau.

mi n B c

g i Annona Squamosa là na, g m 2 lo i là na dai và na b , g i Annona Muricata
là mãng c u, Annona glabra là bình bát, Annona reticulata là nê.

mi n Nam

ch khác là g i Annona Squamosa là mãng c u dai và g i Annona Muricata là
mãng c u xiêm [1].
V trí c a cây na trong h th ng phân lo i th c v t:
Gi i: Plantae
Ngành: Magnoliophyta
L p: Magnoliopsida
B : Magnoliales
H : Anonaceae
Chi: Anona
Loài: A. Squamosa
Tên khoa h c: Anona Squamosa [3], [25].
Hi n nay có Kho ng 900 lồi
Phi, và các loài khác

Trung và Nam M , 450 loài

châu Á [24].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 5

châu


Cho đ n nay, chưa có m t cơng trình nào nghiên c u th t ñ y ñ v
gi ng na

Vi t Nam. Vi c phân ñ nh các gi ng na thư ng d a vào màu v và

ñ b c a cùi qu . V i mãng c u xiêm (A. Muricata)

mi n Nam thư ng

phân ra các gi ng sau:
+ Mãng c u xanh: lo i mãng c u màu xanh, lá và qu ñ u màu xanh,
khi qu chín v qu có màu xanh nh t.
+ Mãng c u nâu: lo i mãng c u màu nâu, lá xanh ñ m qu màu nâu.
+ Mãng c u vàng: là lo i mãng c u mà lá và qu có màu vàng nh t.
các t nh mi n b c ngư i ta phân bi t na (A. Squamosa) thành hai
lo i: Na dai và na b d a vào ñ b c a cùi qu .
+ Na dai: V m ng, d tách bóc kh i th t qu , ít h t nh u th t, th t
ch c, ng t ñ m và thơm ngon. H t nh và h t r tách kh i th t qu . Xu hư ng
hi n nay c a ngư i làm vư n là thích tr ng lo i na dai vì bán đư c giá cao,
qu sau hái c t gi ñư c lâu hơn so v i na b .
+ Na b : V màu xanh, th t b , khó bóc v hơn so v i na dai, qu
thư ng hay n t, ăn ng t song th t qu không ch c [2], [24].
2.2 Tình hình s n xu t na trên th gi i và

Vi t Nam

2.2.1. Giá tr c a cây na
Na là cây nhi t đ i có giá tr dinh dư ng cao, riêng Annona cherimosa
là lo i na thích h p

vùng cao và hi n khơng ñư c tr ng nhi u, ch y u dùng

làm v t li u nghiên c u trong ch n t o gi ng. Nó là cây đư c đánh giá cao
nh t v m t ch t lư ng – ngang t m v i cây d a. Tuy là cây nh nh t nhưng
na dai l i là cây quan tr ng và tr ng nhi u nh t trong các lo i na và ñư c ñánh

giá cao v m t ch t lư ng ch sau cherimosa, có hương v đư c nhi u ngư i
ưa thích vì đ ng t cao, hơi có v chua, l i có hương thơm, giàu sinh t , giàu
ch t khoáng [8].
Hi n nay,

m t s nư c châu Á (ðài Loan, Thái lan, Philippin…) ñã

và ñang ph bi n tr ng gi ng lai gi a A. squamosa v i A. muricata v i tên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 6


g i là Cherimosa có qu to, ch t lư ng qu t t, ít h t. Vi t Nam ñã du nh p và
ñang trong quá trình kh o nghi m ñ ñưa ra s n xu t.
V m t dinh dư ng
Qu na là m t trong nh ng lo i qu có giá tr dinh dư ng cao. Theo
GS.TS Tr n Th T c (2008), trong 100g ph n ăn ñư c c a qu na cho 66cal,
1,6g protein, 14,5g gluxit, 0,12% axit, 30mg vitamin C, 0,54% ch t béo và
1,22% xenlulozơ. Na ch y u dùng ñ ăn tươi, làm nư c gi i khát, làm rư u
[12],[13].
Theo GS.TS Vũ Công H u, trong qu na dai ch a nhi u ñư ng, canxi,
photpho và r t giàu vitamin, tr vitamin A. Hàm lư ng dinh dư ng ch a
trong 100g ph n ăn ñư c c a qu na so v i na xiêm, xoài, chu i s [4], [28]:
B ng 2.1 Ch t lư ng c a mãng c u so v i hai lo i trái ph bi n
(Hàm lư ng ch t dinh dư ng trong 100g ph n ăn ñư c, khơng tính v , h t, lõi)
Giá tr dinh dư ng
Năng lư ng (cal)
ð m (%)
ð m (g)
Ch t béo (g)

Cacbonhidrat (g)
Xenlulozơ (g)
Tro (g)
Canxi (mg)
Photpho (mg)
S t (mg)
Natri (mg)
Kali (mg)
Vitamin A (µg)
Vitamin B1 (mg)
Vitamin B2 (mg)
Vitamin PP (mg)
Vitamin C (mg)
Triptophan (mg)
Metionin (mg)
Lizin (mg)

Na dai
78
77,5
1,4
0,2
20
1,6
0,9
30
36
0,6
5
299

5
0,11
0,1
0,8
36
9
7
60

Na xiêm
59
83,2
1
0,2
15,1
0,6
0,5
14
21
0,5
8
293
_
0,08
0,1
1,3
24
11
7
60

Xoài
62
82,2
0,6
0,3
15,9
0,5
0,6
10
15
0,3
3
214
1880
0,06
0,05
0,6
36

Chu i s
100
71,6
1,2
0,3
26,1
0,8
0,8
12
32

0,8
4
401
225
0,03
0,04
0,6
14
14
7
44

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 7


Theo FAO (1976), giá tr dinh dư ng c a qu na dai trong 100g ph n ăn
ñư c so v i m t s lo i qu khác [3]:
Thành ph n

Cam

D a

Nhãn

Nư c (%)

88,6

87

81

ðu ñ

Na dai

80,6

87,1

77,5

41

47

71

69

45

78

9,9

11,6

15,6

17,3

11,8

20,0

Protein (g)

0,7

0,7

1,0

1,0

0,5

1,4

Lipit (g)

0,2

0,3

1,4

0,4

0,4

0,2

Tro (g)

0,3

0,4

1,0

0,7

0,5

0,9

Canxi (mg)

26

17

23

15

24

30

Photpho (mg)

14

12

36

24

22

36

S t (mg)

0,2

0,5

0,4

0,7

0,7

0,6

Vitamin A (µg)

465

35

_

75

710

5

Vitamin B1(mg)

0,09

0,06

0,3

0,05

0,03

0,11

Vitamin C (mg)

42

22

56

132

71

36

Năng lư ng (cal)
Gluxit (g)
(c xenlulozơ)

i

Như v y, v m t dinh dư ng và c hương v , na dai x ng ñáng ñư c x p
vào lo i trái cây nhi t đ i có giá tr .
V m t dư c li u
nhi u nư c khác nhau, ngư i ta s d ng các b ph n c a cây na ñ
làm thu c ch a nhi u ch ng b nh. Ngư i ta dùng r na và v na tr a ch y và
tr c giun.

Vân Nam – Trung Qu c, lá na dùng ñ tr tr em b lịi dom, qu

dùng tr u ác tính.
tóc, lang ben.

thai. T i

Thái Lan, lá tươi và r dùng ñ tr ch y, m n nh t, n m
n ð , r ñư c dùng ñ gây x , h t kích thích và gây s y

n ð , nư c s c cành non, nư c s c lá cịn đư c dùng đ ch a t n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 8


thương bàng quang, ho, tiêu ch y, ch ng khó tiêu, th m chí có tác d ng h tr
ph n sau khi sinh con. T i Guiana, nư c ép t trái na dùng ñ ch a say
rư u, cịn

Ecuado dùng đ gi m đau, tr ch ng co th t. T i Hà Lan, lá na

ñư c cho vào bao g i ho c khăn tr i giư ng đ hi v ng có m t gi c ng ngon.
Nhai lá na ñ p lên v t thương h ho c v t m làm m t s o l i. Lá na giã thành
b t nhão, làm thu c ñ p, ch a v t chàm b i nhi m, th p kh p. Nh a lá na non
có tác d ng kích thích nhanh lên da non. B t th t qu na non có tác d ng làm
se m t v t thương. Nư c ép c a qu na chín đư c xem như m t phương thu c
l i ti u, giúp ch a b nh huy t li u [28].
R , lá, h t, qu na xanh có th dùng làm thu c tr tim, tiêu ñ c các v t
thương cho ngư i [12]. Qu na xanh còn làm săn da, tiêu sưng. Qu chín v
ng t, hơi chua, tính m, có tác d ng h khí ách, tiêu đ m, b i b khí huy t,
ki n tỳ, nhu n táo [18], [19].
H t na ch a 38,5- 42% d u, các axit myristic, palmitic, stearic, arachidic,
hexadecanoic, oleic, ancanoit annonain có tính di t trùng, tr ch y r n. Lá, v
thân và r ch a axit hydrocyanic ñ c [18].
M t s bài thu c

Vi t Nam s d ng na:

+ L ra nh y mãi: 10 qu na ương, ăn th t qu và l y v , h t s c u ng.
+M cm n

vú: Qu na ñi c mài gi m bôi nhi u l n.

+ M n nh t, sưng t y: Lá na và lá b công anh l y cùng lư ng giã, ñ p.
+ S t rét mãn tính: Lá 20-30g giã, chi t nư c ép, phơi sương, thêm rư u,
hâm nóng, u ng li n 5-7 ngày, ch n cơn s t.
+ Giun ñũa ngoi lên,

nư c trong: R na 3-6g sao vàng, s c u ng cho

ra giun.
+ Ch y, r n: Giã h t na, s c nư c, g i ñ u hay ngâm qu n áo. Tránh
vương vào m t vì đ c. Có th giã h t ngâm rư u dùng d n [18].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 9


V m t kinh t , xã h i và môi trư ng sinh thái
T t c các b ph n r , thân, lá, qu , h t c a na đ u có giá tr s d ng.
R , lá, qu xanh, h t dùng làm thu c. Thân có hàm lư ng xellulozơ t 6576%, là ngu n nguyên li u ti m năng cho ngành công nghi p gi y. Qu na
ñư c dân vùng ñ o Virgin dùng làm m i ñánh b t cá [4].
Cây na s m cho qu , năng su t cao, ít sâu b nh, cho thu nh p cao. Vùng
núi đá vơi

ð ng M , Chi Lăng, L ng Sơn nhi u gia đình làm giàu nh tr ng

na. Riêng xã Chi Lăng có 800 h tr ng na v i t ng di n tích kho ng 350 ha,
t ng s n lư ng kho ng 1400 t n và thu nh p 6-8 t ñ ng/năm. Năm 2005, t nh
Tây Ninh có 3036ha na v i s n lư ng 23136 t n. Di n tích na t p trung
chân núi Bà ðen, th xã Tây Ninh,

ñây 1ha na cho thu ho ch 7-8 t n

qu /năm, th m chí 12 t n qu /năm nh làm thêm qu trái v . V i 7-8 t n
qu /năm/ha bán xơ 10000-12000đ ng/kg thì 1ha cho thu nh p kho ng 70-100
tri u đ ng/năm, tr chi phí ñ u tư trung bình 1ha na là 20 tri u ñ ng, l i
nhu n thu ñư c 50-80 tri u ñ ng/ha. Na Bà ðen ñư c tr ñi tiêu th

Thành

ph H Chí Minh, Hà N i, các t nh mi n ðông, mi n Tây Nam b , mi n
Trung, mi n B c. Nh ng năm g n đây, m t s cơng ty kinh doanh

Thành

ph H Chí Minh đã đem na Bà ðen xu t kh u sang Pháp, Úc, Canada... Tuy
nhiên, na v n chưa ñư c xu t kh u nhi u ch y u vì khơng ch u v n chuy n,
khó b o qu n [4], [12].
Na dai hồn tồn có th xu t kh u n u ñư c c i ti n gi ng, gi m t l h t,
v , t ch c đóng gói, chun ch t t, ho c ch bi n thành ñ h p, th c u ng.
M t ưu ñi m l n c a cây na dai là tính thích ng r ng. Ví d , trên đ t cát
ven bi n mi n Nam Trung b ñ t x u ñ n đ c m c cũng khó nhưng ngư i ta
v n tr ng đư c na dai do nó ch u đư c mùa khơ kh c nghi t, không c n tư i
[4]. T i huy n L c Nam t nh B c Giang hi n nay,

nh ng vùng tr ng lúa hay

b h n thi u nư c tư i ngư i dân còn chuy n ñ i tr ng lúa sang tr ng na dai.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 10


Cây na ñã tham gia vào vi c chuy n d ch cơ c u cây tr ng phù h p v i ñi u
ki n t nhiên và ñem l i hi u qu cao hơn nhi u so v i tr ng lúa.
M t qu chín n ng kho ng 150-250g có 60-70% th t v a m t ngư i ăn
nên r bán. Ngh tr ng na dai d phát tri n vì nh ng lý do sau:
Hương v qu na ñư c nhi u ngư i ưa thích, đ ng t cao, hơi có v chua
nên khơng l t, l i có hương thơm c a hoa h ng. Giàu sinh t , giàu ch t khống.
Thích ng v i nhi u vùng đ t khác nhau, d tr ng, d chăm sóc, nhanh cho qu .
Cây na đư c chăm sóc t t ch sau 2-3 năm tr ng đã cho qu [4].
Có th s d ng cây na làm cây ph xanh ñ t ch ng, ñ i núi tr c, ñ c bi t
là

vùng gị đ i, vùng tr ng lúa thi u nư c tư i đ h n ch xói mịn r a trơi

đ t, b o v mơi trư ng sinh thái và cho thu nh p cao.
2.2.2. S n xu t na trên th gi i
Cây na dai có ngu n g c
và ñư c tr ng nhi u nh t

vùng Caribê và Nam Mĩ, nó r t đư c ưa thích

đây (chưa k nh ng cây m c n a d i) như

các

nư c Mehico, Braxin, Cuba [3].
T mi n nhi t ñ i châu M , cây na ñư c du nh p sang mi n nhi t ñ i châu
Á t r t s m. Hi n nay cây na ñư c tr ng

kh p các vùng nhi t ñ i c a c B c

và Nam bán c u, th m chí c vùng á nhi t ñ i Florida c a nư c M .
Chi na (Annona) có kho ng 50 lồi khác nhau [20] trong đó có hàng ch c
lồi có trái ăn đư c nhưng ch có hai lồi đư c tr ng ph bi n nh t đó là
mãng c u dai (na dai - Annona squamosa) và mãng c u xiêm (na xiêm Annona muricata) [4].
Trong các loài na (Annona) thích h p v i khí h u nhi t ñ i ñ ng ñ u
b ng là na dai, do hương v thích h p v i nhi u ngư i, nhi u dân t c và cũng
do nó khá d tính, tr ng đư c c

vùng nóng và vùng có mùa đơng l nh nên

đư c tr ng nhi u nh t trong các loài na trên ph m vi toàn th gi i. Ngo i tr
na (Annona cherimola) là cây á nhi t ñ i, na dai cũng ñư c ñánh giá cao nh t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 11


v m t ch t lư ng. Nh ng nư c ñánh giá na dai r t cao là n ð , Cuba,
Braxin [4].
Riêng

Thái Lan, 1986-1987, tr ng trên 51500 ha v i s n lư ng 188900

t n, m t con s không nh v i m t lo i qu ñư c coi là th y u. [3]

n ð , na dai ñư c nh p n i t lâu và ñư c tr ng r ng ñ n m c đ nó
tr thành cây d i và có nhi u tác gi đã cho r ng
Theo Venkataratnam (1963), di n tích tr ng na
Ngay

n ð là đ t t c a na dai.

n ð ñã ñ t 44613 ha [18].

Nam Trung Qu c, ðài Loan na dai cũng ñư c ñánh giá cao và

ñư c tr ng r ng rãi v i tên g i là phan l chi [18], [4].
M c dù na ñư c tr ng ph bi n

các nư c vùng nhi t ñ i, song nh ng

nghiên c u v na l i r t ít. Ch y u t p trung vào vi c tuy n l a gi ng qu to,
ít h t, ñ ñư ng cao, k thu t nhân gi ng, bón phân, c t t a nhưng cịn r t h n
ch . Nhi u nghiên c u ñã cung c p thông tin v giá tr dinh dư ng c a qu na
dai

th i kỳ ăn ñư c nhưng chưa th c s quan tâm ñ n bi n đ i sinh lý, hố

sinh theo ti n trình phát tri n c a qu na.
2.2.3. S n xu t na

Vi t Nam

Vùng phân b cây na

nư c ta khá r ng, tr nh ng nơi có mùa ñông l nh

và sương mu i không tr ng ñư c na, còn h u h t các t nh ñ u có na. Ph n l n
cây na ñư c tr ng l t trong các vư n gia đình v i m c đích thu qu đ ăn tươi,
c i thi n kh u ph n ăn, còn m t ít đem ra ch đ a phương bán, khơng tr thành
hàng hố l n [12].
Các vùng tr ng na t p trung

mi n B c: xã Thái ðào, L ng Giang, B c

Giang; xã ðông Phú, ðông Hưng, Mai Sơn, Trư ng Sơn, L c Sơn, Vô Tranh
huy n L c Nam, B c Giang th tr n ð ng M , Chi Lăng, L ng Sơn [13], các
xã Hoà L c, Cai Kinh, ð ng Tân huy n H u Lũng, L ng Sơn. Mi n Nam:
huy n Tân Thành, Châu ð c thành ph Vũng Tàu t nh Bà R a-Vũng Tàu; t nh
Tây Ninh, ngoài ra còn

Ninh Thu n và ð ng Nai.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 12


Nh ng nghiên c u v na

trong nư c cũng r t h n ch . Cho ñ n nay

chưa có m t cơng trình nào nghiên c u th t ñ y ñ v các gi ng na. Qua ñi u
tra, GS.TS Tr n Th T c nh n th y,

các vùng tr ng có nh ng gi ng na có

màu v khác nhau: lo i v màu xanh nh t, lo i v màu nâu, lo i m u vàng
nh t; đư c x p theo hai nhóm: nhóm na dai và nhóm na b . Xu hư ng ngư i
dân thích tr ng na dai vì bán ñư c giá cao và qu c t gi ñư c lâu hơn sau thu
ho ch [12].
*S n xu t na

B c Giang

B ng 2.2: Di n tích, s n lư ng m t s cây ăn qu t nh B c Giang
Năm

Di n tích (ha)

S n Lư ng (t n)

Cây

2005

2006

2007

2008

2005

2006

Nhãn, v i

42217

41576

41694

41063

73955

72602 236613 215998

H ng

1562

1562

1567

1567

7089

7572

12295

8038

Na

2541

2480

2478

2478

4394

4140

4316

5177

Xoài

417

417

414

414

1232

1185

1749

2100

D a

1246

1006

1009

907

9390

10664

8813

8322

2007

2008

Ngu n: Niên gián th ng kê t nh B c Giang 2005-2008 [6]

Xem b ng 2.2 cho th y năm 2008 cây na có di n tích khá l n (2478
ha), đ ng th hai sau nhãn v i (41063 ha) t i B c Giang. S n lư ng na năm
2008 t i B c Giang ñ t 5177 t n. Cây na là cây góp ph n đáng k trong cơ
c u cây tr ng nh m xố đói gi m nghèo

vùng mi n núi B c Giang.

Huy n L c Nam có di n tích na 1700 ha, đ ng th 2 sau nhãn v i,
chi m 68,6 % di n tích na c a c t nh. Nh ng năm g n ñây xu th phát tri n
cây ăn qu nói chung và cây na nói riêng đang có th m nh trong chuy n d ch
cơ c u cây tr ng c a t nh B c Giang ñ i v i n n s n xu t nơng nghi p cây
hàng hố có giá tr kinh t cao, ña d ng. Là huy n trung du mi n núi thu c
t nh B c Giang, có di n tích vư n đ i khá l n, huy n L c Nam có ti m năng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 13


phát tri n kinh t vư n ñ i phong phú ña d ng như: V i thi u, h ng, nhãn, na
dai… V i thi u, na dai ñang là cây tr ng ch l c, chi m ưu th và có giá tr
kinh t cao. Năm 2008, huy n L c Nam có 9124ha đ t tr ng cây ăn qu trong
đó di n tích tr ng na là 1710ha chi m 18,74% di n tích cây ăn qu toàn
huy n. Năng su t, s m lư ng năm 2009 cao hơn nhi u so v i năm 2008 do
nơng dân đâng d n bi t áp d ng quy trình thâm canh na vào s n xu t. Năng
su t na năm 2008 ñ t 21,2 t /ha, năm 2009 ñ t 32,4 t /ha. S n lư ng na năn
2008 ñ t 3600 t n, năm 2009 ñ t 5500 t n [5]. Các s li u ñư c th hi n
b ng 2.3 dư i ñây.
B ng 2.3: Di n tích, năng su t, s n lư ng m t s
cây ăn qu t i huy n L c Nam
Cây tr ng

Nhãn,
v i

Xoài

H ng

Na

Năm 2005

6552,0

125,0

245,0

1710,0

15,0

295,0

Năm 2006

6552,0

125,0

245,0

1710,0

15,0

190,0

Năm 2007

6512,0

125,0

245,0

1710,0

17,0

250,0

Năm 2008

6465,0

123,0

235,0

1700,0

17,0

250,0

Năm 2009

6465,0

125,0

240,0

1700,0

17,0

250,0

Năm 2005

14,7

19,6

25,0

15,9

100,0

61,4

Năm 2006

11,9

19,7

25,1

15,2

102,7

95,3

su t Năm 2007
(t /ha) Năm 2008

60,4

29,8

27,6

16,5

94,1

72,0

71,2

35,0

32,0

21,2

112,9

100,0

Năm 2009

20,1

54,0

40,0

32,4

115,9

106,0

Năm 2005

9610

245,0

612,0

2720,0

150,0

1810,0

S n
lư ng

Năm 2006

7770,0

246,0

615,0

2600,0

154,0

1810,0

Năm 2007 39350,0

372,0

675,0

2830,0

160,0

1800,0

(t n)

Năm 2008 46000,0

430,0

752,0

3600,0

192,0

2500,0

Năm 2009 20257,0

675,0

960,0

5500,0

197,0

2650,0

Di n
tích
(ha)

Năng

Chu i

D a

Ngu n: Niên gián th ng kê huy n L c Nam 2005 – 2009 [5]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 14


Huy n L c Nam có dịng sơng L c ch y qua, nh ng d i ñ t ven sơng
đư c b i đ p phù sa thích h p v i s phát tri n c a cây na. T lâu, na dai
ñây n i ti ng b i hương v thơm mát ng t bùi, d o dai, ñư c nhi u ngư i bi t
ñ n. Trư c đây, nơng dân

L c Nam đã tr ng na dai nhưng ch y u xen canh

cùng v i m t s cây ăn qu khác trong vư n c a gia đình. Nh n th y tr ng na

dai mang l i hi u qu kinh t cao, nên nhi u h dân m nh d n ñưa lo i cây
tr ng này s n xu t ñ i trà trên nh ng chân ru ng cao c y lúa m t v không ăn
ch c. Qua ðông Phú sang Huy n Sơn, Nghĩa Phương, C m Lý r i ñ n Cương
Sơn, Lan M u… ñâu ñâu cũng th y nh ng vư n na xanh mư t. Tuy nhiên, do
nơng dân quen chăm sóc na theo l i truy n th ng ñ na t th ph n, bón phân
khơng cân đ i, khơng đ n thân và t a thưa cành sau m i v thu ho ch nên
năng su t, ch t lư ng s n ph m không cao, qu na nh , khơng đ ng đ u, tiêu
th g p nhi u khó khăn. ð nâng cao ch t lư ng s n ph m na dai, t năm
2006 ñ n nay, UBND huy n L c Nam tăng cư ng ph i h p v i các ngành
ch c năng kh o sát ñi u ki n ñ t ñai ñ hư ng d n nông dân tr ng na trên
nh ng chân ru ng thích h p. ð ng th i, xây d ng nhi u mơ hình th nghi m
áp d ng k thu t thâm canh và th ph n nhân t o cho na dai. Theo đó, thay vì
s n xu t theo l i truy n th ng, các h tr ng na ñư c hư ng d n k thu t ñ n
cành cao, t a thưa k t h p bón phân cân đ i. Sau l p xuân kho ng 20 ngày,
dùng kéo c t s ch ñ u cành 20 cm và ti p t c bón phân chu ng và NPK, tư i
1-2 l n thu c kích r và phun kích phát t đ làm b t m m hoa r i ti n hành
th ph n. Áp d ng k thu t chăm sóc m i, cây na đư c cung c p ñ y ñ dinh
dư ng nên phát tri n m nh, t l ñ u qu cao, cho thu ho ch qu s m hơn 30
ngày. ð c bi t, ch t lư ng na ñư c nâng lên. Qu na m t to ñ u, căng m n,
màu sáng đ p, trung bình đ t 0,2-0,3 kg/qu , ñư c th trư ng ưa chu ng.
Nh ng vư n áp d ng k thu t thâm canh t t cho năng su t na bình quân ñ t
hơn 12 t n/ha, cho thu nh p hơn 200 tri u ñ ng/ha/v , cao g p ñôi so v i s n
xu t theo phương pháp cũ.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 15


2.3. ð c ñi m th c v t h c và yêu c u sinh thái
2.3.1. ð c ñi m th c v t h c
*R na

Cây na có b r phát tri n, ăn sâu tuỳ thu c vào lo i ñ t và m c nư c
ng m. B r g m m t r c c to, dài và nhi u r ngang nh hơn.
*Thân cành na
Cây cao 2-8 mét, v có nhi u l bì nh , tròn, tr ng [12], [14], [11].
Cành na nh , m m ki u cành la, thư ng m c trên cành m (cành c a năm
trư c). Trên tán cây, ph n t gi a tr xu ng cành cho qu t t hơn [20].
* Lá na
Lá hình mũi mác, tù hay nh n, hơi m c

ph n dư i, thư ng dài kho ng

10cm, r ng 4cm, có 6-7 đơi gân ph [17]. Lá ngun m m, dài, nh n, m c so le
[13]. Lá m ng hình thn dài ho c hình tr ng, m t lá m u xanh l c, lá non có
lơng thưa đ n khi già thì khơng cịn n a, vị lá có mùi thơm. Cu ng lá ng n, có
lơng nh , chi u dài cu ng kho ng 1,5-1,8cm. Na thu c nhóm cây ăn qu r ng lá
vào mùa đơng. Lá r ng xong trơ cu ng lúc ñó m i m c m m m i.
* Hoa na
Hoa m c ñơn ho c m c thành chùm 2-4 hoa trên nách lá ho c ñ nh cành
năm trư c ho c m c trên ño n dư i c a các lá già. Hoa nh , m u xanh l c,
m c ñ i v i lá, có cu ng dài 2-3cm. Chi u dài hoa kho ng 2-4cm, hoa bé 1,42cm. Hoa thư ng rũ xu ng có ba lá đài m u l c, cánh hoa x p hai vòng, m i
vòng ba cánh, ba cánh hoa ngoài h p và d y, các cánh hoa

trong r t h p

ho c thi u h n.
Nhi u nh và nhi u lá noãn, nh và nh y c a hoa na m c trên cùng m t
hoa. Nh bé nhưng nhi u t o thành m t l p b c

vịng ngồi c a nh y. Nh y

cũng r t nhi u, x p thành hình trịn, nh n.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 16