Luận văn ảnh hưởng của sự ô nhiễm nguồn nước, thức ăn chăn nuôi do một số hoá chất bảo vệ thực vật đến sự tồn dư của chúng trong sữa tươi của bò nuôi tại khu vực gia lâm, hà nội

Bộ giáo dục và đào tạo
TRƯờNG ĐạI HọC NÔNG NGHIệP Hµ NéI

-----

-----

NGUY N TH LOAN

NH HƯ NG C A S

Ơ NHI M NGU N NƯ C, TH C ĂN

CHĂN NUÔI DO M T S
ð NS

HÓA CH T B O V TH C V T

T N DƯ C A CHÚNG TRONG S A TƯƠI C A BỊ
NI T I KHU V C GIA LÂM, HÀ N I

LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P

Chuyªn ng nh: Thó y
M· sè

: 60.62.50

Ng−êi hớng dẫn khoa học: TS. Phạm văn tự

H N I - 2010

Lời cam đoan

Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu
trong luận văn này là trung thực và cha đợc sử dụng để
bảo vệ một học vị nào cả.
Tôi xin cam đoan, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện
luận văn này đà đợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn
trong luận văn đều đà đợc chỉ rõ nguồn gốc.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Loan

Tr ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... i


Lời cảm ơn
chân
Tôi xin chân thành cảm ơn
Tiến sĩ Phạm Văn Tự - trởng bộ môn Giải phẫu - tổ chức
phôi thai, khoa Thú y đà hớng dẫn và chỉ bảo tận tình tôi trong
suốt quá trình thực hiện đề tài và hoàn thiện luận văn.
Ban giám hiệu trờng Đại học Nông nghiệp Hà Nội, viện
Sau đại học, khoa Thú y, cùng tất cả các thầy cô giáo đà tạo
mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và hoàn
thiện luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn ban lÃnh đạo Trung tâm kiểm
tra vệ sinh thú y trung ơng I, cùng toàn thể cán bộ phòng Tồn
d đà tạo mọi điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi về tinh thần và

chuyên môn trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn.
Xin kính chúc sức khỏe, hạnh phúc và đạt nhiều thành tích
cao trong công tác.

Hà Nội, ngày

tháng năm 2010

Nguyễn Thị Loan

Tr ng i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... ii


M CL C
Lời cam đoan................................................................................................... i
Lời cảm ơn .....................................................................................................ii
M c l c .........................................................................................................iii
Danh m c b ng ............................................................................................. vi
Danh m c bi u ñ và sơ ñ ..........................................................................vii
Danh m c các ch vi t t t ...........................................................................viii
1. M ð U ................................................................................................... 1
1.1.

ð t v n ñ .......................................................................................... 1

1.2.

M c tiêu và ý nghĩa c a ñ tài ........................................................... 3

1.3.

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u ...................................................... 3

2. T NG QUAN TÀI LI U........................................................................... 4
2.1.

Nh ng hi u bi t cơ b n v hóa ch t b o v th c v t .......................... 4

2.1.1. M t s khái ni m cơ b n v hóa ch t b o v th c v t ........................ 4
2.1.2. Phân lo i hóa ch t b o v th c v t ..................................................... 4
2.2.

Tình hình s n xu t và s d ng hóa ch t b o v th c v t..................... 6

2.2.1. Tình hình s d ng hóa ch t b o v th c v t trên th gi i ................... 7
2.2.2. Tình hình s d ng hóa ch t b o v th c v t
2.3.

Vi t Nam.................... 8

Tác h i c a hóa ch t b o v th c v t.................................................. 9

2.3.1. Tác h i chung c a hóa ch t b o v th c v t ....................................... 9
2.3.2. Gây trúng đ c mãn tính ................................................................... 11
2.3.3. Tình hình nhi m ñ c hóa ch t b o v th c v t trên th gi i ............. 11
2.3.4. Tình hình nhi m ñ c HCBVTV
2.4.

Vi t Nam.................................... 13

Dư lư ng c a hóa ch t b o v th c v t ............................................ 14

2.4.1. ð ng thái c a HCBVTV trong môi trư ng ...................................... 14
2.4.2. T n dư c a hóa ch t b o v th c v t trong ñ t ................................. 16
2.4.3. T n dư c a hóa ch t b o v th c v t trong nư c .............................. 16
2.4.4. T n dư c a hoá ch t b o v th c v t trong khơng khí. ..................... 18
2.4.5. T n dư c a hóa ch t b o v th c v t trong th c v t ......................... 20

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... iii


2.4.6. T n dư c a hóa ch t b o v th c v t trong nông s n........................ 20
2.4.7. T n dư c a hóa ch t b o v th c v t trong cơ th con ngư i và qu n
th ñ ng v t ..................................................................................... 22
2.4.8. T n dư c a hóa ch t b o v th c v t trong chu i th c ăn................. 22
2.5.

ð c tính c a m t s hóa ch t b o v th c v t .................................. 23

2.5.1. Các hóa ch t b o v th c v t thu c nhóm Clo h u cơ (HCCLHC) .. 23
2.5.2. Các hóa ch t b o v th c v t nhóm Phospho h u cơ (HCPPHC) ..... 29
2.5.3. Các hóa ch t b o v th c v t nhóm Pyrethroit ................................. 34
3. N I DUNG - NGUYÊN LI U PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U........... 36
3.1.

N i dung.......................................................................................... 36

3.2.

Nguyên li u ..................................................................................... 36

3.2.1. M u nghiên c u ............................................................................... 36
3.2.2. Hóa ch t và trang thi t b ph c v nghiên c u ................................. 36
3.3.

Phương pháp nghiên c u ................................................................. 37

3.3.1. ði u tra tình hình s d ng các lo i hóa ch t b o v th c v t trong s n
xu t nông nghi p và nư c, th c ăn cho chăn ni bị s a................. 37
3.3.2. Phương pháp l y m u ...................................................................... 37
3.3.3. Phương pháp chu n b dung d ch chu n........................................... 38
3.3.4. Phương pháp xác ñ nh hàm lư ng hóa ch t b o v th c v t............. 39
4. K T QU VÀ TH O LU N .................................................................. 45
4.1.

Tình hình s d ng hóa ch t b o v th c v t t i ñ a bàn nghiên c u.. 45

4.1.1. Ch ng lo i HCBVTV ñư c dùng t i ñ a bàn nghiên c u ................. 45
4.1.2. T n su t s d ng các lo i HCBVTV trong các mùa v t i ñ a bàn... 46
4.1.3. Li u lư ng HCBVTV ñư c dùng t i ñ a bàn nghiên c u ................. 48
4.1.4. S ph i h p thu c trong s d ng HCBVTV t i ñ a phương............. 50
4.2.

Ngu n nư c và th c ăn đư c s d ng trong chăn ni bị s a ......... 52

4.2.1. Ngu n nư c s d ng trong chăn ni bị s a ................................... 52
4.2.2. Các lo i th c ăn ñư c s d ng cho chăn ni bị s a t i đ a phương 53
4.3.

K t qu phân tích dư lư ng hóa ch t b o v th c v t ....................... 55

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... iv


4.3.1. K t qu phân tích dư lư ng HCBVTV trong nư c chăn nuôi........... 55
4.3.2. K t qu phân tích dư lư ng HCBVTV trong th c ăn chăn ni ....... 57
4.3.4. Phân tích dư lư ng HCBVTV trong s a bị tươi .............................. 65
4.4.

Phân tích tương quan gi a các y u t nghiên c u ............................ 68

4.4.1. Tương quan hàm lư ng HCBVTV trong s a v i hàm lư ng
HCBVTV trong nư c, th c ăn chăn nuôi t i xã Phù ð ng............... 69
4.4.2. Tương quan gi a hàm lư ng HCBVTV trong s a v i hàm lư ng
HCBVTV trong nư c, th c ăn chăn nuôi t i xã Dương Hà .............. 74
4.5.

Gi i pháp kh c ph c ........................................................................ 78

5. K T LU N, T N T I VÀ ð NGH ..................................................... 81
5.1.

K t lu n .......................................................................................... 81

5.2.

T n t i ............................................................................................. 82

5.3.

ð ngh ............................................................................................ 83

TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 84
PH L C .................................................................................................... 90

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... v


DANH M C B NG
B ng 2.1: Phân lo i HCBVTV theo nhóm đ c c a WHO............................... 6
B ng 2.2: Các tri u ch ng bi u hi n sau khi phun thu c .............................. 14
B ng 4.1: Các lo i HCBVTV ñư c s d ng ph bi n t i ñ a phương ........... 45
B ng 4.2: T n su t s d ng HCBVTV theo mùa v t i ñ a phương.............. 47
B ng 4.3: Li u s d ng HCBVTV so v i li u ch ñ nh
t i ñ a bàn nghiên c u ................................................................. 49
B ng 4.4: K t qu phân tích dư lư ng HCBVTV trong nư c ng m.............. 55
B ng 4.5: K t qu phân tích dư lư ng HCBVTV trong c ........................... 58
B ng 4.6: K t qu phân tích dư lư ng HCBVTV trong thân cây ngơ ........... 61
B ng 4.7: K t qu phân tích dư lư ng HCBVTV trong b t ngô ................... 63
B ng 4.8: K t qu phân tích dư lư ng HCBVTV trong s a bò tươi.............. 66
B ng 4.9: So sánh dư lư ng HCBVTV trong s a phân tích v i TCVN ........ 68

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... vi


DANH M C SƠ ð

VÀ BI U ð

Sơ ñ 2.1: Bi u hi n tác ñ ng gây b nh trên ngư i c a HCBVTV ............... 10

Sơ ñ 2.2: Tình hình nhi m đ c HCBVTV hàng năm trên th gi i ................. 12
Sơ đ 2.3. Q trình ln chuy n HCBVTV trong mơi trư ng..................... 15
Sơ đ 2.4: Q trình tu n hồn c a các lo i thu c tr sâu trong h nư c tù.. 18
Sơ ñ 3.1. Sơ ñ l y m u h th ng trong kh o sát t n lư ng ........................ 38
Sơ ñ 3.2. Sơ ñ thu g n c a thi t b s c ký khí ........................................... 40
Bi u ñ 4.1: S ph i h p HCBVTV trong s d ng. ..................................... 50
Bi u ñ 4.2: T n su t, li u lư ng và ph i h p thu c BVTV t i ñ a phương.. 51
Bi u ñ 4.3: Ngu n nư c s d ng cho chăn ni bị s a t i đ a bàn
nghiên c u .................................................................................. 53

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... vii


DANH M C CÁC CH
CH

VI T T T:

VI T T T
CHÚ GI I:

Ach:

Acetylcholin

AchE:

Acetylcholin esteraza

ChE:

Cholin esteraza

EDCs (Endocrinne disrupting chemicals):

Các ch t gây r i lo n n i ti t

GC/MS (Gas Chromatography/ Mass Spectrometer):

Liên hi p s c ký khí/kh i ph khí

HCBVTV:

Hóa ch t b o v th c v t

BVTV:

B o v th c v t

HCCLHC:

H p ch t Clo h u cơ

HCPPHC:

H p ch t Photpho h u cơ

LD50 (Lethal dosis 50):

Li u gây ch t 50% ñ ng v t thí

nghi m

LC50 (Lethal concentraition 50):

N ng đ gây ch t 50% đ ng v t thí
nghi m

ADI (Acceptable daily intake):

Li u t i ña cho phép xâm nh p vào
cơ th trong 24 gi

MRL (Maximun Residue Limit):

Dư lư ng t i ña cho phép

PHI (Pry Harvest interval):

Th i gian cách ly

UNEP (United Nation Environmental program):

Chương trình mơi trư ng th gi i

WHO (The World Health Organization):

T ch c Y t th gi i

FAO (Food Agriculture Organization):

T ch c Nông lương th gi i

Kg a.i/ha:

Kilogam ho t ch t trên 1 hecta

g a.i/ha:

Gam ho t ch t trên 1 hecta

DDE (Dichlorodiphenyldichloroethylene):

DDE

DDD (Dichlorodiphenyldichloroethane):

DDD

DDT (Diclo diphenyl tricloetan):

DDT

HCH(Hexacyclohexan):

Lindan

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... viii


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Vi t Nam là nư c s n xu t nông nghi p, khí h u nhi t đ i nóng và m
c a Vi t Nam thu n l i cho s phát tri n c a cây tr ng nhưng cũng r t thu n
l i cho s phát sinh và phát tri n c a sâu b nh, c d i gây h i mùa màng. Do
v y, vi c s d ng thu c b o v th c v t (BVTV) đ phịng tr sâu h i, d ch
b nh b o v mùa màng, gi v ng an ninh lương th c qu c gia v n là m t bi n
pháp quan tr ng và ch y u. ð i v i chăn nuôi áp d ng các bi n pháp phòng
b nh, xây d ng quy trình chăn ni khoa h c, v i tr ng tr t ngồi áp d ng
đúng quy trình th y l i thì bi n pháp thư ng đư c dùng nhi u nh t ñ ñ m
b o năng su t cây tr ng là s d ng các hóa ch t b o v th c v t (HCBVTV)
đ

phịng ch ng sâu b nh h i cây tr ng. Hàng năm, v i vi c s

d ng

HCBVTV ñã làm gi m thi t h i s lư ng l n lương th c do sâu b nh gây ra.
Theo tài li u c a t ch c Nông lương th gi i (FAO) và t ch c Y t th gi i
(WHO) các lo i côn trùng và sâu b hàng năm phá ho i kho ng 33 tri u t n
lương th c (dư đ ni s ng 150 tri u ngư i/năm).
Như v y, không th ph nh n các m t tích c c c a HCBVTV trong s n
xu t nông nghi p, b o v các v mùa, nông s n... Th c t nh ng năm g n
ñây, do thâm canh tăng v và thay ñ i cơ c u cây tr ng nên tình hình sâu
b nh di n bi n ph c t p hơn. Vì v y, s lư ng và ch ng lo i thu c BVTV s
d ng cũng tăng lên, m t khác công tác qu n lý thu c b o v th c v t chưa
ch t ch , hi u bi t ki n th c v HCBVTV c a ngư i dân còn nhi u h n ch ...
d n t i vi c quá l m d ng các m t tích c c mà khơng chú ý đ n m t trái c a

HCBVTV. Hóa ch t b o v th c v t thư ng là các ch t hố h c có đ c tính
cao nên m t trái c a HCBVTV là r t ñ c h i v i s c kho c ng ñ ng và là
m t đ i tư ng có nguy cơ cao gây ô nhi m môi trư ng sinh thái, các
HCBVTV t n t i trong môi trư ng đ t, nư c, khơng khí, trong các mơ bào

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 1


cây c , rau màu và trong các s n ph m ñ ng v t s là nguy cơ gây ng ñ c
HCBVTV tr c ti p hay nh hư ng lâu dài ñ n s c kh e con ngư i, đ ng v t
và mơi trư ng sinh thái.
Trong nh ng năm g n ñây, v n ñ ô nhi m môi trư ng và ng ñ c th c
ph m do HCBVTV ñã th c s thu hút ñư c s quan tâm c a các nhà khoa
h c, các t ch c xã h i và chính ph nhi u nư c trên th gi i, trong đó có
Vi t Nam. Vi t Nam tuy là nư c có m c đ s d ng HCBVTV th p hơn m t
s nư c như M , Nh t, Canada... nhưng cư ng ñ s d ng l i t p trung cao
vùng ñ ng b ng và các vùng thâm canh hoa màu.
Trong các s n ph m chăn ni đư c s d ng làm th c ph m cho con
ngư i thì s a là s n ph m có ngu n dinh dư ng ñ y ñ , r t t t cho s c kh e
c a con ngư i nên ñư c dùng ph bi n t i nhi u qu c gia trên th gi i. Trong
tương lai, s a s là m t lo i th c ph m khơng th thi u trong đ i s ng c a
ngư i Vi t Nam. V i tình hình s d ng HCBVTV trong s n xu t nông nghi p
hi n nay, chúng ta không th không nghĩ t i kh năng HCBVTV theo chu i
th c ăn vào s n ph m s a tươi gây nguy hi m s c kh e ngư i tiêu dùng.
Chính vì v y, đ góp ph n đánh giá th c tr ng ô nhi m HCBVTV trong s a
và tìm ra gi i pháp kh c ph c phù h p, ñ m b o cung c p ngu n s a ñ t tiêu
chu n cho ngư i tiêu dùng chúng tơi th c hi n đ tài: " nh hư ng c a s ô
nhi m ngu n nư c, th c ăn chăn nuôi do m t s hóa ch t b o v th c v t
ñ n s t n dư c a chúng trong s a tươi c a bị ni t i khu v c Gia Lâm,
Hà N i” v i kỳ v ng tìm hi u m c đ t n dư hóa ch t b o v th c v t trong

s a bị tươi t i đ a bàn nghiên c u.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 2


1.2. M c tiêu và ý nghĩa c a ñ tài
Tìm hi u th c tr ng s d ng hóa ch t b o v th c v t trong s n xu t
nông nghi p t i 2 xã Phù ð ng và Dương Hà, huy n Gia Lâm, Hà N i.
Tìm hi u m i tương quan gi a hóa ch t b o v t n dư trong nư c, th c
ăn dùng cho chăn nuôi v i m c ñ t n dư HCBVTV trong s a tươi c a bị
ni t i đ a bàn nghiên c u.
Tìm hi u m c đ an tồn c a s a v khía c nh t n dư HCBVTV.
1.3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
M t s lo i hóa ch t b o v th c v t s d ng trong s n xu t nông
nghi p, m u th c ăn, m u nư c cho chăn nuôi bò s a và m u s a tươi t i 2 xã
Phù ð ng và Dương Hà huy n Gia Lâm, Hà N i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 3


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Nh ng hi u bi t cơ b n v hóa ch t b o v th c v t
2.1.1. M t s khái ni m cơ b n v hóa ch t b o v th c v t
Có nhi u khái ni m khác nhau v hóa ch t b o v th c v t. HCBVTV
là nh ng h p ch t đ c có ngu n g c t nhiên hay đư c t ng h p hóa h c
dùng đ phịng tr sâu, b nh, c d i, loài g m nh m... gây h i cho cây tr ng
ngồi đ ng ru ng, nơng s n trong các kho b o qu n và ñư c g i chung là sinh
v t h i cây tr ng và nông s n, Tr n Quang Hùng (1995, 1999) [13], [14].
Theo tài li u t p hu n c a C c thú y (2003) [5] “Hóa ch t b o v th c
v t là tên chung ñ ch các ch t dùng trong nông nghi p nh m m c đích di t

sâu b nh, c d i, cơn trùng và đ ng v t g m nh m ñ b o v cây tr ng, kho
lương th c, hàng hóa”.
2.1.2. Phân lo i hóa ch t b o v th c v t
Có nhi u cách phân lo i HCBVTV khác nhau tùy theo m c ñích nghiên
c u và s d ng, sau ñây là m t s cách phân lo i thư ng dùng.
2.1.2.1. Phân lo i hóa ch t b o v th c v t d a vào ñ i tư ng phịng ch ng
Theo Lê Trung (1997) [23], HCBVTV đư c chia thành:
Thu c tr sâu (insecticide)
Thu c tr n m và vi khu n (fungicide, bactericide)
Thu c di t loài g m nh m (rodenticide, zoocide)
Thu c tr ký sinh trùng (acarcide, miticide)
Thu c tr c và cây d i (herbicide, arboricide)
Thu c gây r ng lá (defulicunt)
Ch t ñi u hòa sinh trư ng (grow regulator)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 4


2.1.2.2. Phân lo i hóa ch t b o v th c v t d a vào con ñư ng xâm nh p
Theo Tr n Quang Hùng (1999) [14] phân lo i:
Thu c có tác d ng ti p xúc: là nh ng thu c có th gây đ c cho cơ th
khi chúng ti p xúc và xâm nh p qua da.
Thu c có tác d ng v đ c: ñ u ñ c cơ th sinh v t khi chúng ti p xúc
thu c qua ñư ng tiêu hóa.
Thu c có tác d ng xơng hơi: đ u ñ c cơ th sinh v t khi chúng ti p xúc
thu c qua đư ng hơ h p.
Thu c n i hơ h p: thu c có th xâm nh p vào trong cây và d ch chuy n
trong ñó qua thân, lá ho c r cây.
Thu c có tác d ng th m sâu: thu c có kh năng xâm nh p vào cơ th
qua l p bi u bì và th m sâu vào l p t bào nhu mơ.

2.1.2.3. Phân lo i hóa ch t b o v th c v t d a vào ngu n g c, c u trúc hóa h c
Tr n Quang Hùng (1995) [13] phân chia HCBVTV theo c u trúc hóa
h c và ngu n g c hóa h c thành các nhóm sau:
Nhóm 1: nhóm Photpho h u cơ như Diazinon, Diclorvos, Triclorfon...
Nhóm 2: nhóm Clo h u cơ như Lindan, DDT, 2,4 - D, thiodan...
Nhóm 3: các h p ch t ch a acid phenoxy alkanic.
Nhóm 4: các h p ch t Cacbon m ch th ng, m ch vịng và các ch ph m
Nhóm 5: nhóm Carbamat như Carbaryl, Carbofuran...
Nhóm 6: nhóm Cithiocarbamat như Cartap...
Nhóm 7: các h p ch t ch a Nitơ m ch vịng.
Nhóm 8: Triazin
Nhóm 9: các h p ch t ch a Nitơ.
Nhóm 10: các h p ch t vơ cơ.
Nhóm 11: các h p ch t ch a Urê.
Nhóm 12: các lo i thu c còn l i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 5


2.1.2.4. Phân lo i hóa ch t b o v th c v t theo nhóm đ c
Nguy n Tr n Oánh và c ng s (2006) [17] và Lê Trung (1997) [23]
cho bi t căn c vào ñ ñ c c p tính c a thu c WHO đã chia các lo i thu c
thành 5 nhóm đ c ñư c th hi n

b ng 2.1.

B ng 2.1: Phân lo i HCBVTV theo nhóm đ c c a WHO
ð c c p tính LD50 (chu t nhà) (mg/kg P)

Phân lo i và ký

Qua mi ng (per os)

hi u nhóm ñ c

Th r n

Th l ng

Th r n

Th l ng

5

20

10

40

5 - 50

20 - 200

10 - 100

40 - 400

50 - 500

200 - 2000

100 - 1000

400 - 4000

500 - 2000

2000 - 3000

> 1000

> 4000

Ia ð c m nh
Ib ð c
II ð c trung bình
III ð c ít

Qua da (percutan)

2.2. Tình hình s n xu t và s d ng hóa ch t b o v th c v t
Phùng Th Thanh Tú (1994) [24], t lâu con ngư i ñã bi t s d ng m t
s s n ph m t nhiên ñ di t sâu h i b o v cây tr ng như các h p ch t asen,
ñ ng, các h p ch t ch a flo có ngu n g c th c v t và sa khoáng. Cũng theo
Nguy n Xuân Thành (1997) [20], thu c tr sâu th o m c là lo i thu c dân
gian ñư c ñi u ch , chi t xu t t th c v t và m t trong nh ng cây thu c ñư c
s d ng s m nh t ñ di t tr sâu h i là cây thu c h cúc (Asteraceae) có ch a
h p ch t Pyrethin, các cây h ñ u có ch a h p ch t Retenon.

Lê Trung (1997) [23] cho bi t

cu i th k 19 ngư i ta đã b t đ u

nghiên c u có h th ng vi c s d ng hóa ch t b o v mùa màng. Năm 1867,
các h p ch t asen ñư c nghiên c u ng d ng

Hoa Kỳ, ñ n năm 1900 do

vi c s d ng quá r ng rãi các hóa ch t này mà chính ph ph i ban hành
nh ng đi u lu t quy ñ nh s d ng và ñây là ñi u lu t ñ u tiên v s d ng
HCBVTV trên th gi i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 6


Phùng Minh Phong (2000) [18] t năm 1913

ð c, h p ch t th y ngân

h u cơ ñ u tiên ñư c s d ng ñ b o qu n h t gi ng. Năm 1924 Zeidler ñã
t ng h p ñư c DDT nhưng ph i ñ n năm 1939 Muler m i phát hi n ra kh
năng di t sâu h i c a nó, đ t n n móng cho vi c nghiên c u và ng d ng các
h p ch t h u cơ, vơ cơ vào m c đích làm HCBVTV. Sau đó, các h p ch t
Clo h u cơ, Carbamat, các h p ch t Photpho h u cơ ñư c phát hi n và s
d ng r ng rãi

nhi u nư c trên th gi i. Năm 1972, con ngư i đã chi t xu t

thành cơng nhóm ho t ch t Perythroid t cây c t nhiên, ñây là ho t ch t di t

cơn trùng m i có nhi u ưu ñi m hơn h n các lo i ho t ch t BVTV trư c ñây.
HCBVTV ñư c t ng h p và s d ng ngày càng nhi u, ñ ng th i v i
l i ích mang l i cũng ñã gây ra nh ng h u qu x u như các ch t này t n t i
quá lâu gây ô nhi m môi trư ng sinh thái và chúng tích lũy trong cơ th con
ngư i, ñ ng th c v t do ñó chúng ñi ngư c l i n l c nh m xây d ng m t n n
nông nghi p s ch và b n v ng. Hi n nay, các nư c trên th gi i ñang m r ng
hư ng nghiên c u và khuy n khích s d ng bi n pháp qu n lý d ch h i t ng
h p (Intergrated Pest Managerment - IPM) trong s n xu t nông nghi p nh m
m c đích h n ch tác đ ng đ c h i c a HCBVTV đ n mơi trư ng sinh thái.
2.2.1. Tình hình s d ng hóa ch t b o v th c v t trên th gi i
Lê Trung (1997) [23] chi phí cho thu c tr sâu trên th gi i là r t cao,
ñi n hình năm 1972 c th gi i chi phí 3 t USD cho thu c tr sâu, ñ n năm
1985 là 15,9 t USD tương ng v i 3 tri u t n ho t ch t thu c tr sâu. Ư c
tính kho ng 20% tương đương v i 600.000 t n thu c tr sâu ñư c s n xu t
cho các nư c phát tri n.
Khu v c châu Á - Thái Bình Dương năm 1985 ñã ph i chi phí cho
HCBVTV là 2,53 t USD trong đó thu c tr sâu chi m 75,8%, thu c tr c
chi m 13,4% và 8,4% là thu c tr n m.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 7


Sneh Bhandari (2003) [32], năm 1995 toàn th gi i s d ng ñ n 2,6
tri u t n ho t ch t b o v th c v t tương ng v i 38 t USD, trong đó 85%
chi phí đư c dùng cho nơng nghi p.
2.2.2. Tình hình s d ng hóa ch t b o v th c v t

Vi t Nam

Vi t Nam, thu c b o v th c v t ñư c s d ng cu i nh ng năm 50

vi c s d ng HCBVTV th i kỳ ñ u chưa b c l nh ng v n đ ơ nhi m mơi
trư ng do ch ng lo i, s lư ng chưa nhi u và chưa ph bi n. Nguy cơ nhi m
b n môi trư ng do vi c s d ng và b o qu n HCBVTV cịn ít m c dù ph n
l n các HCBVTV ñư c dùng th i kỳ này đ u là hố ch t r t b n, t n lưu r t
lâu trong môi trư ng như Lindan, DDT...
H i B o v Thiên nhiên và Môi trư ng Vi t Nam (2010) [29] cho bi t,
n u vào cu i nh ng năm 1960 ch có kho ng 0,48% di n tích ñ t canh tác s
d ng thu c BVTV thì hi n nay là 100% v i trên 1.000 ch ng lo i thu c, trong
đó nhi u lo i thu c có đ c tính cao. Cũng theo báo cáo t ng h p c a T ng
c c Môi trư ng, B Tài nguyên và Môi trư ng (2010) [30] cho bi t m i năm
nư c ta s d ng trung bình 15.000 - 25.000 t n thu c BVTV. Bình quân 1ha
gieo tr ng s d ng ñ n 0,4 - 0,5 kg thu c BVTV. Ho t đ ng nơng nghi p phát
sinh kho ng 9.000 t n ch t th i nông nghi p nguy h i, ch y u là thu c
BVTV, trong đó khơng ít lo i thu c có đ đ c cao đã b c m s d ng. Ngồi
ra, c nư c còn kho ng 50 t n thu c BVTV t n lưu t i các kho bãi và 37.000
t n hóa ch t dùng trong nơng nghi p b t ch thu ñang ñư c lưu gi ch x lý.
Truyet T. Mai và Quang M. Nguyên (2003) [52] cho bi t, DDT ñư c
dùng l n ñ u tiên

Vi t Nam vào năm 1949 đ phịng ng a b nh s t rét. Tuy

nhiên, s lư ng thu c DDT đư c dùng ch có 315 t n trong năm 1961 và
gi m xu ng còn 22 t n trong năm 1974. T năm 1957 ñ n 1990, t ng s
lư ng thu c DDT nh p c ng ch còn 240.422 t n. M c dù, vi c s d ng thu c
DDT ñã b c ng ñ ng qu c t ngăn c m t năm 1992. Trong kho ng năm

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 8


1992 - 1994, s lư ng DDT nh p c ng t Nga vào Vi t Nam lên ñ n 423.358

t n, tuy khơng có s li u chính xác v s lư ng DDT ñang ñư c s d ng
Vi t Nam song thu c này v n còn ñang ñư c s d ng r ng rãi ñ c bi t

vùng

đ ng b ng sơng C u Long vì là vùng có nhi u kênh r ch và nhi u mu i
mòng, nơi thư ng xuyên x y ra d ch s t xu t huy t
2.3. Tác h i c a hóa ch t b o v th c v t
Truyet T. Mai và Quang M. Nguyên (2003) [52] cho bi t vi c s d ng
m t lư ng l n HCBVTV trong nông nghi p nh m m c đích phịng tr sâu
b nh, b o qu n các s n ph m nông nghi p, di t mu i, m i... ñã gây ra nh ng
h u qu ơ nhi m hóa ch t nghiêm tr ng đ i v i mơi trư ng sinh thái. Nh ng
h p ch t h u cơ b n v ng như HCB (hexachlorobenzen), HCH (hexachloro
hexan), Dioxin, Furan và DDT... là nh ng nhân t gây ô nhi m môi trư ng
nghiêm tr ng trên th gi i nói chung và

Vi t Nam nói riêng.

S ơ nhi m hóa ch t trong mơi trư ng nh hư ng tr c ti p ho c gián
ti p ñ n con ngư i gây ra nhi u tác h i khôn lư ng, theo các báo cáo g n ñây
s trư ng h p trúng ñ c c p tính do HCBVTV ngày m t gia tăng, đi u ñó
c nh báo tác h i c a HCBVTV trong môi trư ng s ng cũng như trong th c
ph m mà hàng ngày con ngư i ph i ñ i di n.
2.3.1. Tác h i chung c a hóa ch t b o v th c v t
U.S Environment Protection Agency (2005) [53], Tr n Quang Hùng
(1995) [13] cho bi t h u h t các HCBVTV ñ u ñ c ñ i v i con ngư i, ñ ng
v t máu nóng. Tuy nhiên, m c đ gây ñ c c a m i lo i ho t ch t là khác nhau
căn c vào tác ñ ng ñ c h i ñ i v i con ngư i chia HCBVTV thành 2 lo i.
Ch t ñ c n ng ñ (concentration poison): các ch t này gây ñ c cho cơ
th ph thu c vào n ng ñ thu c xâm nh p vào cơ th .

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 9


Ch t đ c tích lũy: các ch t này có th tích lũy trong các mơ bào đ ng
v t và gây h i cho chính đ ng v t đó, có th gây nh hư ng lâu dài cho con
ngư i thông qua chu i th c ăn.
Nhi u lo i HCBVTV, có c u trúc tương t

như các lo i hormon

oestrogens, androgens, testosterone ho c progesterone nên HCBVTV này có
th can thi p vào ch c năng sinh lý c a các hormon trên và d n t i nh ng b t
thư ng trong phát tri n gi i tính.

nh hư ng c a các ch t gây r i lo n n i

ti t bao g m gi m kh năng sinh s n, r i lo n ch c năng tuy n giáp, gây n
tính hóa

gi i nam và gây nam tính hố

gi i n . HCBVTV có tác đ ng

khác nhau, có th t ng h p tác ñ ng c a chúng qua sơ ñ sau:

Bi u hi n tác ñ ng gây b nh trên ngư i c a HCBVTV

Nhi m ñ c

Nhi m ñ c
C p
tính
Ác p
tính
Mãn
tính

ð c
bào
thai

ð t
bi n
gen

ð c
sinh
h c

D
ng

H u qu khác

Sinh t bào non

U
lành
tính

Mang
HCBVTV

U ác
tính

Sơ đ 2.1: Bi u hi n tác ñ ng gây b nh trên ngư i c a HCBVTV
ðào Th Ng c Ánh (2009) [1], con ngư i b nhi m DDT thông qua
nhi u cách khác nhau như phơi nhi m tr c ti p ho c gián ti p. Phơi nhi m
tr c ti p, có th x y ra qua ph i ho c da. Nhi m gián ti p x y ra khi các th c
ph m như ngũ c c, rau qu b nhi m DDT ho c đ ng v t như tơm cá s ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 10


trong vùng ơ nhi m, DDT s đi vào cơ th qua đư ng tiêu hóa và tích t theo
th i gian trong các mô m và mô gan c a con ngư i.
2.3.2. Gây trúng đ c mãn tính
A S. Perry và c ng s (1998) [51], tr ng thái trúng đ c mãn tính là
tr ng thái trúng ñ c trư ng di n khi thu c BVTV xâm nh p vào cơ th thành
li u nh trong th i gian kéo dài thư ng là 6 - 18 tháng ñ i v i ñ ng v t l n
ho c c ñ i v i ñ ng v t nh .
Tr n Quang Hùng (1999) [14] cho bi t m i lo i hóa ch t đư c cơng
nh n là HCBVTV đ u ph i qua ki m tra đ đ c mãn tính bao g m kh năng
tích lũy trong cơ th ngư i và ñ ng v t máu nóng, kh năng gây ñ t bi n t
bào, kích thích t bào kh i u phát tri n, nh hư ng c a hóa ch t ñ n bào thai
gây d d ng ñ i v i th h sau... nh ng thí nghi m này ph i ñư c ti n hành 1 2 năm ñ i v i ñ ng v t máu nóng và khơng đư c cơng nh n n u thu c bi u
hi n m t trong s nh ng tác h i trên.
Tuy v y, khi con ngư i ti p xúc v i HCBVTV m t cách thư ng xuyên

và lâu dài v i thu c có th b trúng đ c mãn tính, làm suy y u ho t ñ ng ch c
năng c a m t s cơ quan ñ c bi t là h th ng mi n d ch. Nhi u ch t đư c tích
lũy trong l p m d tr , khi cơ th c n năng lư ng l p m d tr đư c huy
đ ng lúc đó ch t ñ c m i ñư c ñưa tr l i máu và phát huy tác d ng ñ c h i
ñ i v i cơ th , t o ñi u ki n cho các b nh mãn tính khác k phát th m chí có
th làm bi n ñ i t bào gây b nh ung thư.
2.3.3. Tình hình nhi m đ c hóa ch t b o v th c v t trên th gi i
Phùng Th Thanh Tú (1994) [24] ch ra r ng s ngư i b nhi m ñ c
HCBVTV ngày m t gia tăng trên th gi i. Năm 1977, d a vào báo cáo c a 9
qu c gia, t ch c WHO ư c tính hàng năm trên th gi i có 20.640 ngư i ch t
vì HCBVTV. Cũng theo WHO, năm 1981 tồn th gi i có 750.000 ngư i b
nhi m đ c HCBVTV, M có kho ng 3000 cơng nhân b nhi m đ c hàng năm,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 11


t i Indoneisia t

năm 1974 - 1982 có ít nh t 1.065 ngư i b nhi m ñ c

HCBVTV trong ñó có 54 ngư i ch t và t i Malaysia t năm 1977 - 1981 có
569 ngư i b ch t do HCBVTV.
A.T. Dudani (1999) [35] cho bi t

Trung Qu c năm 1993 có 1.303

trư ng h p trúng ñ c HCBVTV. M t nghiên c u khác

trung tâm Luzon cho

th y hàng năm có g n 900 nơng dân b ch t/1t nh do nhi m ñ c HCBVTV, t
l t vong tăng 27%.
Theo Lê Trung (1997) [23] ư c tính s ngư i nhi m đ c HCBVTV
hàng năm trên th gi i theo WHO qua sơ ñ :

Ti p xúc 1 l n và ng n ngày k c t t

3.000.000 ngư i
trúng ñ c
(220.000 t vong)

Ti p xúc dài ngày, t n thương mãn tính

755.000 ngư i

ñ c hi u

Ti p xúc dài ngày, t n thương mãn tính
khơng đ c hi u

3700 ngư i

Sơ ñ 2.2: Tình hình nhi m ñ c HCBVTV hàng năm trên th gi i (theo WHO)
Như v y, s ngư i b nhi m ñ c cũng như t vong trên th gi i do tác
h i c a chính HCBVTV đư c con ngư i s d ng là r t l n, nguyên nhân có
th do ti p xúc tr c ti p v i ngu n hóa ch t ho c do chúng t n lưu trong th c
ăn, nư c u ng hay khơng khí và nh ng con s trên ch là con s th ng kê
đư c tình hình nhi m đ c ñ i v i con ngư i mà chưa có th ng kê tình hình
nhi m đ c HCBVTV đ i v i các lồi đ ng, th c v t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 12


2.3.4. Tình hình nhi m đ c HCBVTV

Vi t Nam

Vi t Nam là m t trong nh ng qu c gia s d ng nhi u HCBVTV trên
th gi i và v n ñ báo ñ ng là do chưa cung c p đ thơng tin khoa h c và
qu n lý an toàn HCBVTV nên s ngư i b ng đ c HCBVTV r t l n. Tuy
chưa có th ng kê ñ y ñ v s trư ng h p b nhi m ñ c HCBVTV trong c
nư c, song v i thông báo l t

t ng vùng và b nh vi n cho th y s ngư i

nhi m ñ c HCBVTV là khá nhi u, chưa k nh ng trư ng h p do tính ch t
công vi c ph i ti p xúc ho c b tác ñ ng lâu dài v i m t lư ng nh HCBVTV
trong m t th i gian dài.
Truyet T. Mai và Quang M. Nguyên (2003) [52], ô nhi m hóa ch t đe
d a s an tồn mơi trư ng sinh thái và s c kh e c ng ñ ng, tiêu bi u là s v
ng ñ c tăng lên hàng năm.

Vi t Nam, năm 1998 - 1999 có 8758 v ng

đ c th c ph m v i 10.034 ngư i b trúng ñ c nghiêm tr ng làm 198 ngư i t
vong, năm 2001 có 6.962 v ng ñ c làm 7.613 ngư i b nhi m ñ c và 187
ngư i t vong.
ði u tra th ng kê c a y ban Y t d phịng Bình Thu n cho bi t: trong
năm 2004

Bình Thu n ñã x y ra 6 v ng ñ c t p th , 144 ngư i nhi m ñ c

và có 4 trư ng h p t vong.
Theo k t qu ñi u tra m i nh t c a ð i h c Qu c gia Hà N i (2010)
[29], c nư c hi n nay có kho ng 15 - 29 tri u ngư i thư ng xuyên ti p xúc
v i thu c b o v th c v t và ñi u ñáng báo ñ ng là kho ng 70% trong s h
có tri u ch ng b nhi m ñ c, th m chí là b ng đ c.
Ph m Bích Ngân và c ng s (2006) [15] nghiên c u trên 155 ngư i, có
tu i trung bình t 35 - 50 tu i và có th i gian phun thu c tr sâu trung bình 5
năm tr lên cho bi t, tuy chưa có trư ng h p nào b ng ñ c c p tính nhưng
h u h t ñ u có các tri u ch ng nhi m đ c mãn tính do thu c tr sâu. Các tri u
ch ng b nh lý này ñư c th ng kê trong b ng sau.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 13


B ng 2.2: Các tri u ch ng bi u hi n sau khi phun thu c
T n su t

T l

(ngư i)

(%)

R i lo n gi c ng

57

36,8

78,7

ðau mũi, h ng

45

29,0

103

66,4

Khó th

37

23,9

Da tái xanh

71

45,8

ð m t

32

20,6

Bu n nơn

68

43,8

Run chân, tay

21

13,5

G yy u

65

41,9

ðau ñ u

20

12,9

Da ng a, m n ñ

64

41,3

ð m nhi u

19

12,3

T n su t

T l

(ngư i)

(%)

Chóng m t

132

85,2

M t m i, khó ch u

122

Ra nhi u m hơi

Tri u ch ng

Tri u ch ng

2.4. Dư lư ng c a hóa ch t b o v th c v t
Theo Vũ Hài (2001) [11] và Tr n Quang Hùng (1999) [14] cho bi t
theo ti u ban danh pháp dinh dư ng c a Liên H p Qu c ñ nh nghĩa “Dư
lư ng thu c b o v th c v t là nh ng ch t ñ c thù t n lưu trong lương th c
th c ph m, trong s n ph m nông nghi p và trong th c ăn v t nuôi mà do s
d ng thu c gây ra”. Nh ng h p ch t “ñ c thù” này bao g m “d ng h p ch t
ban ñ u, các d n xu t ñ c bi t, s n ph m phân gi i, chuy n hóa trung gian,
các s n ph m ph n ng và các ch t ph gia có ý nghĩa v m t đ c lý”. Dư
lư ng c a thu c BVTV đư c tính b ng mg (miligam) thu c có trong m t kg
nơng s n, trong ñ t, nư c (mg/kg).
2.4.1. ð ng thái c a HCBVTV trong môi trư ng
Vi c s

d ng HCBVTV trong nông nghi p, lâm nghi p và y t là

ngu n g c sinh ra t n lưu HCBVTV trong môi trư ng, s t n lưu và luân
chuy n c a chúng th hi n qua sơ đ .

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 14


Sơ đ 2.3. Q trình ln chuy n HCBVTV trong môi trư ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 15


2.4.2. T n dư c a hóa ch t b o v th c v t trong ñ t
Theo các nhà khoa h c [43], [44] khi nghiên c u HCBVTV cho bi t
vi c s d ng HCBVTV có liên quan tr c ti p đ n mơi trư ng ñ t và nư c,

kho ng 50% thu c tr sâu ñư c phun ra rơi xu ng ñ t, chưa k đ n bi n pháp
bón thu c tr c ti p vào ñ t ñ di t c và tuy n trùng. Thu c BVTV t n dư
trong ñ t v i m t lư ng l n, t c ñ phân gi i ch m ñ c bi t là nh ng hóa ch t
có th i gian bán h y sinh h c kéo dài và m t ph n do b r a trôi gián ti p gây
nhi m b n, m t khác cịn do vi c dùng thu c, r a bình phun... khơng đúng
ngun t c.
Theo th ng kê c a chương trình mơi trư ng Liên H p Qu c (UNEP)
thì m t năm sau khi phun thu c lư ng DDT còn l i 80%, Lindan còn l i 60%,
Heptaclo cịn 10% và Aldrin cịn 20% trong đ t. Sau 3 năm Lư ng DDT còn
t n dư là 50%. Các h p ch t Clo h u cơ t n t i trong ñ t ñ n 4 - 5 năm,
Carbamat là 1 - 2 năm... trong đó ñ t tr ng rau qu b ô nhi m n ng n b i
cư ng ñ s d ng HCBVTV l n do th i gian gieo tr ng ng n, ñ i tư ng cây
tr ng r ng và ñ i tư ng sâu b nh nhi u.
2.4.3. T n dư c a hóa ch t b o v th c v t trong nư c
T n lư ng c a HCBVTV trong nư c là h u qu t t y u c a quá trình
chu chuy n c a chúng trong môi trư ng. HCBVTV vào nư c b ng nhi u con
ñư ng khác nhau như:
Do ch t th i công nghi p: nhi u nhà máy x th i tr c ti p ngu n ch t
th i có s d ng HCBVTV trong q trình ho t đ ng c a mình, đ c bi t là ch t
th i t các nhà máy s n xu t thu c tr sâu là ngu n gây ơ nhi m đáng k .
Do b i và nư c mưa: ñây ñư c coi là nguyên nhân ch y u gây ra ô
nhi m các ngu n nư c t nhiên.
Theo ðào Th Ng c Ánh (2009) [1], do tác h i c a DDT lên môi
trư ng và s c kh e ngư i dân Hoa Kỳ t năm 1972 DDT ñã b c m s d ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t nông nghi p ........... 16