NGƯỜI GIÁO VIÊN PHỔ THÔNG
TRONG BỐI CẢNH CỦA
CUỘC CÁCH MẠNG KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI
PGS.TS NGUYỄN ĐỨC VŨ
Trường ĐHSP-ĐH Huế
1. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại và những tác động đến
giáo dục
Sau cuộc Cách mạng công nghiệp vào cuối thế kỷ XVIII, cuộc Cách mạng khoa
học và kỹ thuật vào nửa sau thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX, nhân loại đang tiến hành
cuộc Cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại vào cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ
XXI. Đặc trưng của cuộc Cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại là làm xuất
hiện và phát triển bùng nổ công nghệ cao (với bốn trụ cột là công nghệ vật liệu,
công nghệ năng lượng, công nghệ sinh học, công nghệ thông tin). Đây là các công
nghệ dựa vào những thành tựu khoa học mới nhất với hàm lượng tri thức và hàm
lượng khoa học, sáng tạo cao nhất. Các công nghệ này đã tác động mạnh mẽ và
sâu sắc đến phát triển kinh tế – xã hội.
Cuộc Cách mạng khoa học và công nghệ tác động ngày càng sâu sắc làm cho nền
kinh tế thế giới chuyển dần từ nền kinh tế cơng nghiệp sang một loại hình kinh tế
mới dựa trên chất xám và kỹ thuật, công nghệ cao, được gọi là kinh tế tri thức. Với
sự thống trị của các ngành kinh tế tri thức (các ngành dựa trên hàm lượng chất
xám cao), trong nền kinh tế tri thức, vai trị của giáo dục cực kì to lớn. Một số tính
tốn cho thấy rằng, trong nền kinh tế tri thức, đầu tư cho giáo dục chiếm từ 6 – 8%
GDP, trình độ văn hố trung bình của mọi cơng dân phải tốt nghiệp trung học phổ
thông, công nhân tri thức là thành phần chủ yếu trong cơ cấu xã hội.
Đồng thời, cuộc Cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đã giảm dần ý nghĩa
của khoảng cách không gian, thúc đẩy sự phân công lao động quốc tế ngày càng
sâu rộng, phát triển nhanh chóng mậu dịch quốc tế, đầu tư trên phạm vi tồn cầu.
Từ đó, dẫn tới sự hình thành nền kinh tế tồn cầu hố, với những biểu hiện rõ nét:
thương mại quốc tế phát triển mạnh; đầu tư nước ngoài tăng trưởng nhanh; thị
trường tài chính quốc tế mở rộng; các cơng ty xun quốc gia với chi nhánh ở
nhiều quốc gia khác nhau, nắm trong tay những của cải vật chất rất lớn và chi phối
nhiều ngành kinh tế quan trọng. Toàn cầu hoá kinh tế đã thúc đẩy sản xuất phát
triển và tăng trưởng kinh tế toàn cầu, đẩy nhanh đầu tư và khai thác triệt để khoa
học – công nghệ, tăng cường sự hợp tác quốc tế giữa các nước. Tuy nhiên, tồn
cầu hố kinh tế cịn có những mặt tiêu cực, đặc biệt làm gia tăng nhanh chóng
khoảng cách giàu nghèo. Giáo dục đứng trước các thách thức ngày càng lớn do
các mâu thuẫn tạo ra như: mâu thuẫn giữa toàn cầu và cục bộ, giữa chiến lược dài
hạn và ngắn hạn, giữa cạnh tranh và bình đẳng về cơ hội, giữa truyền thống và
hiện đại, giữa sự phát triển nhanh của tri thức và khả năng tiếp thu có hạn của con
người, giữa tinh thần và vật chất….
Trong bối cảnh tồn cầu hố và nền kinh tế tri thức, sự tác động của công nghệ đã
làm cho thế giới có nhiều biến đổi sâu sắc và thường xuyên. Cùng với mạng viễn
thơng tồn cầu cho phép trao đổi thơng tin một cách nhanh chóng,việc tiếp cận của
mỗi người với tri thức nhân loại rất tiện lợi và với khối lượng lớn. Để thích ứng với
điều đó, giáo dục phải chuyển từ việc coi trọng truyền thụ tri thức sang việc giáo
dục cho mọi người khả năng tự học, tự giải quyết vấn đề, hợp tác với nhau. Làm
được điều đó, giáo dục mới cung cấp cho xã hội hiện đại những người lao động
mới phù hợp.
2. Những kỹ năng cần có của giáo viên để thích ứng với nền giáo dục trong
bối cảnh của cuộc cách mạng khoa học và cơng nghệ hiện đại
a) Người giáo viên cần có kĩ năng tự học, tự nghiên cứu
Thế giới đang ở trong quá trình của cuộc Cách mạng khoa học công nghệ hiện đại
với những tác động sâu sắc đến toàn bộ các mặt kinh tế và đời sống xã hội. Khối
lượng tri thức nhân loại như một dòng thác khổng lồ đang cuồn cuộn chảy trên xa
lộ thông tin. Những kiến thức nhà trường chuyển giao cho sinh viên sư phạm chỉ
những cơ sở ban đầu cho một quá trình tự học, tự bồi dưỡng. Ngay người vừa
được công nhận học vị tiến sĩ cũng chỉ là người bắt đầu bước vào công tác nghiên
cứu độc lập. Học là công việc suốt cả đời của bất kỳ ai. Đối với người đi dạy, điều
đó lại càng quan trọng hơn. Ngày mai, với sự phát triển nhanh chóng của máy vi
tính và cơng nghệ thơng tin, cơ hội tiếp cận tri thức của mỗi người đều bình đẳng
với nhau. Điểm khác nhau cơ bản là khả năng tiếp cận, phát hiện và giải quyết vấn
đề. Những kỹ năng đó một phần được bồi dưỡng tiếp tục nhờ vào quá trình tự học
sau khi ra trường.
Tự học cần được xem là một phẩm chất quan trọng của giáo viên (Trong thư của
Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết gửi các nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục và học
sinh, sinh viên nhân dịp khai giảng năm học 2006-2007 có viết: “Mỗi thầy cơ giáo
hãy thực sự là một tấm gương sáng về đạo đức và tự học”)
Trong tương lai, cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin, việc học có thể
được phân tán theo từng cá nhân ở các địa điểm khác nhau. Không nhất thiết
người học phải giáp mặt thầy trực tiếp. Nội dung dạy học có thể được chuyển tải
trên tất cả các phương tiện cơng nghệ thơng tin. Người học có thể tiếp cận thông
tin ở bất kỳ mọi nơi, mọi lúc. Lúc ấy, kĩ năng tự học càng hết sức quan trọng. Ai
dạy những kĩ năng đó cho người học? Nhà trường, trước hết là các thầy cô giáo.
Do vậy, giáo viên trước hết phải là người biết tự học.
b) Giáo viên cần có kĩ năng sử dụng cơng nghệ thơng tin.
Trong thời đại công nghệ hiện nay, việc học của học sinh cũng đã có nhiều thay
đổi. Thói quen học thuộc một cách thụ động nhường chỗ cho việc tự tìm tòi, khám
phá. Những băn khoăn học sinh gặp phải khi các em tiếp xâúc với các nguồn thông
tin khác nhau khiến cho các em tìm cách giải đáp. Việc học và chơi ngày càng
được gắn với máy vi tính nhiều hơn, thu hút các em nhiều hơn vào sự tìm tịi,
khám phá.
Giáo viên khơng thể bằng lịng với những thơng tin có sẵn trên các trang sách giáo
khoa và tài liệu tham khảo. Internet là nguồn thông tin không thể thiếu được của
những người làm nghề dạy học. Khai thác thơng tin từ Internet phải trở thành thói
quen khơng thể từ bỏ được của mỗi giáo viên. Rõ ràng, kỹ năng làm việc với máy
tính trở thành kỹ năng tối thiểu của tất cả mọi người, trong đó có cả giáo viên.
Máy vi tính và việc sử dụng nó trong tự học và dạy học trở thành nhu cầu thiết yếu,
thói quen văn hố đối với mỗi giáo viên.
c) Giáo viên cần có kĩ năng hợp tác trong dạy học
Một trong 4 trụ cột của giáo dục thế kỉ 21 do UNESCO đề xướng là “học để sống
cùng nhau”. Trên tầm vĩ mô, thế giới ngày càng thu hẹp khoảng cách không gian
nhờ vào công nghệ thông tin; nhiều giá trị nhân bản phổ biến đã trở thành nét
chung của nhiều dân tộc. Thế giới đòi hỏi sự liên kết tồn cầu trong nhiều lĩnh vực.
Khó có thể chấp nhận một quốc gia hay một cá nhân nào trong thời đại ngày nay
đứng ngoài quỹ đạo của việc bảo vệ môi trường, chống khủng bố… Trong phạm vi
cụ thể, sự hợp tác tạo nên nhiều thành tựu quan trọng đối với mỗi cá nhân. Kĩ
năng hợp tác cần được rèn luyện ở mỗi giáo viên. Đến lượt mình, các thầy cơ giáo
lại dạy cho học sinh của mình cách hợp tác trong học tập và cuộc sống.
d) Giáo viên cần luôn tự bồi dưỡng kĩ năng giải quyết vấn đề
Cuộc sống của con người, suy đến cùng, là một chuỗi liên tục giải quyết vấn đề.
Càng giải quyết tốt các vấn đề bao nhiêu, chất lượng cuộc sống của con người
càng có nhiều cơ hội được nâng cao bấy nhiêu. Không nên xem nhà trường như
một “ốc đảo”, mà nên xem nhà trường chính là cuộc sống. Các vấn đề thực tế cuộc
sống được phản ánh vào nhà trường dưới một lăng kính đủ để cho người học tiếp
cận theo cách phù hợp với lứa tuổi của mình. Giải quyết các vấn đề trong các bài
học ở nhà trường cũng nên xem như giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Nhờ
vậy, các em khỏi bỡ ngỡ khi bước vào đời sống thực tế phong phú. Đồng thời, ở
một góc độ nào đó, người học khi ra trường khỏi phải mất cơng đào tạo tiếp từ
thực tế cuộc sống và công việc. Để làm được điều đó, giáo viên cần phải ln tự
rèn luyện và bồi dưỡng kĩ năng giải quyết vấn đề.
3. Tổ chức các nhóm tự bồi dưỡng giáo viên theo mơ hình liên mơn và liên
trường là một trong những con đường tự bồi dưỡng thiết thực và hiệu quả
Từ 1995 đến nay, đội ngũ giáo viên phổ thông đã trải qua 3 chu kỳ bồi dưỡng
thường xuyên. Bên cạnh đó, việc bồi dưỡng thay sách, bồi dưỡng chuyên đề, bồi
dưỡng nâng cao năng lực gần như diễn ra liên tục hàng năm. Kết quả là trình độ
chun mơn và nghiệp vụ ngày càng được nâng cao, đáp ứng ngày càng tốt hơn
nhiệm vụ giáo dục trước nhiều yêu cầu mới của chương trình, sách giáo khoa nói
riêng và việc đổi mới giáo dục nói chung. Việc tự bồi dưỡng được xem là một nhu
cầu tự thân của mỗi giáo viên, được diễn ra thường xuyên liên tục trong suốt cả
q trình cơng tác của mỗi người. Ngồi các đợt bồi dưỡng được thực hiện theo
kiểu “từ trên xuống”, việc bồi dưỡng phải được tiến hành mọi nơi, mọi lúc theo kiểu
“từ dưới lên”. Giúp nhau trong tự bồi dưỡng là một trong những con đường có hiệu
quả trong tự bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ.
Ngồi việc bồi dưỡng theo tổ chun mơn, hình thức bồi dưỡng theo mơ hình “liên
tổ” trong mỗi trường có tác dụng thiết thực theo từng nội dung tự bồi dưỡng.
Chẳng hạn, để nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học,
các giáo viên bộ mơn Tin học có nhiều ưu thế hơn trong trường. Một tổ tự nguyện
giúp đỡ nhau về công nghệ thông tin được thành lập với hạt nhân là giáo viên bộ
mơn Tin học sẽ có ý nghĩa rất thiết thực, đặc biệt đối với nhiều giáo viên đang cịn
hạn chế về sử dụng máy tính trong dạy học.
Hình thức bồi dưỡng “liên trường” hoặc theo “cụm trường” có tác dụng rất lớn
trong việc giúp đỡ nâng cao năng lực chuyên môn giáo viên giữa các trường. Hàng
tháng, hàng quý, các tổ “liên trường” hoặc “cụm trường” cùng tiến hành dự giờ,
trao đổi về một chủ đề chuyên môn,… Trong năm, thường xuyên trao đổi tài liệu,
thơng tin chun mơn,… Những việc làm ấy rất có ích đối với mỗi giáo viên. Các
giáo viên giỏi có điều kiện để trau dồi chuyên môn và giúp đỡ đồng nghiệp; các
giáo viên khác có điều kiện học hỏi thêm, hoặc được giải đáp bằng ý kiến thống
nhất của tập thể về những điều còn băn khoăn,…
Tự bồi dưỡng là công việc thiết yếu của từng giáo viên. Thành lập các tổ tự bồi
dưỡng liên môn, liên trường cần nhiều đến vai trị của các tổ trưởng chun mơn.
Xây dựng các tổ bồi dưỡng “cụm trường” cần nhiều đến vai trò của hiệu trưởng.
Định hướng các chủ đề tự bồi dưỡng, hoặc sinh hoạt chun mơn cần đến các
phịng chức năng của Sở Giáo dục và Đào tạo. Sự phối hợp có hiệu quả giữa các
thành phần trên sẽ làm cho việc tự bồi dưỡng của giáo viên ngày càng có hiệu quả
hơn.
10 lời khuyên giữ trật tự trong tiết học
1. Đặt nội quy ngay từ đầu
Nhiều giáo viên thường mắc lỗi bắt đầu một năm học mới với kế hoạch cho các quy
tắc rất lỏng lẻo. HS nhanh chóng nắm bắt được các tình huống trong mỗi giờ học và nhận ra
những gì chúng sẽ được cho phép, những lỗi nào được bỏ qua. Một khi GV “lờ” đi những
sự quậy phá hoặc những nguyên tắc trong lớp học không đủ mạnh để chấn chỉnh, dập tắt các
trị nghịch ngợm thì rất khó để bắt đầu hay tiếp tục điều khiển lớp tốt hơn. Vì vậy ngay từ
đầu, GV phải đề ra nội quy rõ ràng và tn thủ nó.
2. Cơng bằng là chìa khố
HS hồn tồn có thể phân biệt điều gì là cơng bằng và điều gì thì khơng. Vì thế, GV
phải đối xử bình đẳng đối với tất cả HS nếu mong được HS tôn trọng.
3. Giải quyết những rắc rối với càng ít sự gián đoạn càng tốt
Nếu có một vài HS đang nói chuyện riêng và bạn đang đưa ra câu hỏi trong phần giới
thiệu bài mới, gọi một trong các HS đó đứng dậy trả lời câu hỏi của bạn để thu hút HS quay
trở lại bài học. Nếu bạn phải dừng mạch bài học để giải quyết rắc rối thì bạn đang "đánh
cắp" thời gian quý báu học tại lớp của những HS hiếu học.
4. Tránh các vụ gây lộn trong lớp học
Bất cứ khi nào có đánh nhau, cãi vã giận dữ trong lớp học thì sẽ có một người thắng
và một người thua. Dĩ nhiên với vai trò là một GV, bạn cần phải giữ trật tự và quy tắc trong
lớp học. Tuy nhiên, nên giải quyết những vấn đề vi phạm kỉ luật mang tính cá nhân riêng tư
(bên ngồi lớp học) tốt hơn là làm HS "mất mặt" trước bạn bè.
5. Ngừng sự phá rối với một chút hài hước
Đôi khi những tiếng cười lại giúp "kéo" mạch lớp học trở lại như cũ. Tuy nhiên,
nhiều GV nhầm lẫn giữa những câu hỏi hài hước với lời châm chọc. Trong khi sự hóm hỉnh
có thể nhanh chóng "hố giải" tình huống sư phạm thì lời mỉa mai có thể làm tổn thường
mối quan hệ của bạn với học trò tham gia vào. Hãy dùng việc đánh giá tối ưu nhất nhưng
hãy nhận ra rằng có những điều học trị này nghĩ là trò vui, học trò kia lại nhận thấy bị xúc
phạm.
6. Giữ niềm tin tưởng lớn trong lớp
Hãy tin tưởng rằng HS là những trẻ ngoan ngỗn, chứ khơng phải là quậy phá. Tăng
cường điều đó thơng qua cách bạn nói với học trị. Khi bạn bắt đầu một ngày học mới, bạn
hãy nói những mong muốn của bạn với học trò.
7. Kế hoạch dự trù
Giáo viên nên tránh thời gian "chết" trong giờ học. Nếu trong thời gian rảnh rỗi đó,
bạn cho phép học sinh nói và nói mỗi ngày, tự bạn tạo cho các em một thói quen xấu - nói
chuyện. Để tránh điều này, hãy lên kế hoạch dự trù, đưa thêm các hoạt động vào phần cuối
của giáo án.
8. Luôn luôn nhất quán
Một trong những điều tệ nhất mà người giáo viên mắc phải là không nhất quán trong
việc thực thi nội quy lớp học. Nếu một ngày bạn "lơ" đi một trò quậy phá trong lớp, một thái
độ học tập thiếu nghiêm túc, và ngày hơm sau bạn chì chiết một HS vì một lỗi nhỏ, HS của
bạn sẽ nhanh chóng mất đi sự kính trọng đối với bạn.
9. Hãy đặt ra các nội quy có thể hiểu được
Bạn cần chọn ra nguyên tắc của bạn. Bạn cũng cần làm cho các nguyên tắc thật rõ
ràng. HS cần hiểu cái gì được và cái gì khơng được chấp nhận. Hơn nữa, bạn nên lường
trước hậu quả nếu bạn phá bỏ nguyên tắc.
10. Bắt đầu mỗi ngày học sảng khoái
Bạn nên bắt đầu buổi dạy mỗi ngày với sự tin tưởng HS sẽ ngoan. Không nên có định kiến
rằng HS này ln quậy phá giờ học hàng ngày trong tuần, thì hơm nay em lại sẽ nghịch
ngợm. Do đó, bạn sẽ khơng đối xử với HS ấy một cách khác biệt làm em đó gây mất trật tự
thêm.
Nhà văn Chu Lai hướng văn chương đến độc giả trẻ
"Tính cách của một con người khơng mấy khi phụ thuộc vào nghề nghiệp con người
đó, thậm chí cịn ngược lại. Cuộc đời trận mạc tạo nên sức chịu đựng chứ không tạo
nên sự sắc sảo hay mạnh mẽ", nhà văn Chu Lai tâm sự với độc giả VnExpress.
- Chào chú Chu Lai. Cháu rất thích cuốn "Ăn mày dĩ vãng"của chú. Chú từng tham gia
chiến tranh chưa mà viết hay quá, xúc động quá? Đọc tác phẩm của chú cháu cũng hiểu
thêm về chiến tranh và nhiều điều trong cuộc sống. Chúc chú luôn gặp nhiều may mắn và
viết được nhiều tác phẩm hay để tuổi trẻ chúng cháu học hỏi thêm nhé. (Nguyen Thi
Quynh Tram, 20 tuổi, )
- Chào cháu thân yêu! Chú tham gia chiến tranh vào ngày phải 40 năm sau cháu mới ra đời. Một tác
phẩm sặc sụa mùi chiến tranh như Ăn mày dĩ vãng mà tuổi 20 của cháu thích được, bản thân chú
cũng lấy làm lạ. Chỉ có điều, chính chú cũng chưa hiểu hết về chiến tranh. Thế còn may mắn như
lời chúc của cháu, xin lỗi, một người cầm bút bao giờ cũng rủi nhiều hơn may. Chú chẳng dám
nhận đâu.
- Chú cho cháu hỏi chú có mấy người con và có ai theo nghiệp viết lách khơng ạ? (Mai Trang, 22
tuổi, )
- Cứ mỗi lần ra công chúng là chú lại bị lột trần về những câu hỏi về con cái, vợ chồng, trong khi gã
đàn ông nào cũng muốn sống giữa đời với tư cách một mình trần trụi để cịn... mênh mơng. Tuy
nhiên, chú cũng phải nói chú có một đứa con trai duy nhất. Bộ đội. Vậy là bố bộ đội, mẹ bộ đội, con
bộ đội, quân phục treo đầy nhà, mũ mãng xếp cả đống. Bỗng thành một tổ tâm giao ba người có thể
đánh phá được một đồn địch và cũng có thể đánh nát chính mình.
Văn ư? Cái nghề khổ nghề đau này cho con cái dính vào làm gì. Cho nên nếu thằng bé 25 tuổi mọc
lên một cái mầm văn chương nào thì chú sẽ bẻ cho ứ nhựa cái mầm văn chương đó. Thế rồi nó vẫn
cứ làm văn và bây giờ là phóng viên báo Quân đội. Nó học tình báo qn đội, học xong rồi thì ơng
bố ngắt cái "tình" đi chỉ cịn "báo" thơi. Nố giống bố nó cứ nhìn thấy cái đẹp là "rung" lên thì cịn
tình báo cái nỗi gì.
- Nhà văn cho rằng ảnh hưởng của đồng tiền và danh vọng đến văn chương của chúng ta hiện nay
như thế nào? Xin cảm ơn nhà văn. (Phương Xa, 23 tuổi, )
- Ảnh hưởng khủng khiếp, dữ dội, sâu sắc. Ơng bà đã nói: "Cơm áo chẳng đùa với khách thơ". Cịn
tơi thì nói "Văn sĩ không thể mãi cúi đầu làm kẻ hàn sĩ". Tức là có thực mới vực được đạo. Nghèo
là hèn nhưng giàu còn khốn khổ hơn. Cho nên, đủ sống để ngồi vào bàn là tuyệt nhất, thanh thản
nhất.
Sự tác động của đồng tiền và danh vọng vào văn chương là câu chuyện của một thời và muôn thời.
Kể cả hôm nay, trong cơ chế thị trường ngang ngửa, đồng tiền càng có sức nặng u ám của nó. Tiền
sinh ra danh. Danh đáp lại tiền. Đơi tình nhân tanh tưởi này cứ cầm tay nhau đi suốt cuộc hành
trình. Nó ám vào từng trang viết, từng lối nghĩ suy. Để thốt khỏi nó, người cầm bút phải tạo cho
mình 13 thành công lực, tức là Kungfu, tức là chưởng phong phải réo vù vù mới xua được nó. Nói
dễ làm khó, cứ chờ đợi.
- Chào anh Chu Lai, em là người sống cùng phố với anh và là "Nữ hoàng áo đen"như anh từng gọi.
Bây giờ em đang ở nước ngồi nên khơng đọc được tác phẩm của anh. Mong anh nói đơi chút về
những gì mới viết và chuẩn bị viết. Chúc anh sức khoẻ và hạnh phúc. (Nguyen Binh Ngoc, 34 tuổi,
)
- Chào "Nữ hoàng áo đen". Tơi khơng nhớ rõ hình ảnh em nhưng cái màu đen ấy, cái màu đen của
khu phố Nhà Binh ấy cịn ám vào tơi đến tận bây giờ đến nỗi ngay bây giờ tôi cũng đang mặc đồ
đen. Mười năm cầm súng thần kinh quá tải, 30 năm cầm bút lần thứ hai quá tải. Mệt mỏi kiệt sức
rồi. Muốn gác kiếm rửa tay rồi. Câu hỏi của em lại thúc vào sự lười nhác ấy. Vừa viết xong một cặp
ba: tiểu thuyết, thâm canh tiếp sang kịch, phim vào đúng ngày 30/4. Nổ một phát
súng chả có tiếng vang gì nhưng dù sao cũng nổ.
Trước mắt, coi như thốt nợ, nghỉ ngơi, tha thẩn, chờ mát trời đổ xăng, nhét ít tiền
vào túi làm một cuộc xuyên Việt âm thầm để thoả mãn cái cảm hứng lãng du, thư
giãn, thả lỏng. Sau đó viết nữa hay khơng thì lại do cái gì đó rất mơ hồ chưa thể trả
lời em được. Khi đó, biết đâu một lời hích của "Nữ hồng áo đen" lại đẩy tơi ngồi được vào bàn.
- Chào chú Chu Lai. Chú nghĩ sao nếu một người trẻ tuổi như cháu không biết nhiều về chiến tranh
và nhà văn Chu Lai? (Tùng, 25 tuổi, Hà nội)
- Tốt! Biết nhiều là già nhanh đấy cháu ạ.
- Chào anh Chu Lai. Tôi từng xem anh trả lời trực tiếp trên TV, tôi thấy anh kể truyện cũng rất hóm
hỉnh và rất n" hà văn", nhưng đã bao giờ anh được nghe một người nào đó hoặc tự bản thân anh thấy
anh hơi quá trong các câu truyện của mình? Ý tơi là nhiều lúc tơi thấy anh hơi nói phét... (Hung, 28
tuổi, Hà Nội)
- Quá nói phét. Nói phét như thật. Nói phét đến nỗi bạn phải hỏi lại. Như vậy là tôi thành công.
- Cháu chào chú Chu Lai. Cháu đã đọc tiểu thuyết "Phố"của chú, và cháu thật sự bị ấn tượng bởi
tính cách của nhân vật Lãm. Chú cho cháu hỏi, nhân vật đó chú có lấy hình mẫu ở ngồi đời thực
khơng? Nếu có, thì bây giờ Lãm và vợ con sống như thế nào? Cháu cám ơn chú. (Dũng, 26 tuổi, Hà
Nội)
- Lãm chính là chú đấy. Nói đùa thơi. Hình như chú nhớ cậu này tồn đánh vợ bằng mía và đánh
tồn vào phần mềm, nghe bình bịch rất ghê mà chẳng đau gì, như biểu diễn tư thế đàn ơng của
mình. Nếu nhân vật này có thật thì cần gì đến chú nữa, chỉ cần một anh nhiếp ảnh, bấm nhoay
nhoáy là thành tiểu thuyết. Tóm lại, phố Nhà Binh của chú có một đơi vợ chồng sống ở vỉa hè thật,
đánh nhau thật, đẻ con thật. Thế là chú tưởng tượng nó lên thành Lãm. Cịn bây giờ có thể nó lại
đánh nhau ở chỗ nào đó, chú khơng biết, chứ chắc là chả trở thành một nhà doanh nghiệp như trong
tác phẩm đâu.
- Truyện của chú theo cảm nhận của cháu là quá nhiều tâm huyết và cảm xúc, nhưng cái kết dường
như theo một mơtíp định trước. Chú có sợ độc giả đốn trước kết cục theo kiểu: "Truyện của Chu
Lai bao giờ cũng có một tình u mãnh liệt tưởng như khơng gì chia rời được nhưng cái tình u đó
rồi cũng sẽ đổ vỡ vì cuộc đời đen bạc..."không ạ? Cháu chúc chú mạnh khỏe để có thêm nhiều tác
phẩm, nhiều đứa con tinh thần nữa. (Tan Nguyen, 18 tuổi, Ha noi)
- Một câu hỏi rất hay, nghe mà giật mình. Tức là nó chạm đến bệnh nặng nhất của anh nhà văn, đó
là bệnh giẫm vào bóng mình. Cái gì lên đến đỉnh rồi chẳng phải đi xuống. Hạnh phúc lên đến chót
cùng thì phải đổ vỡ. Âu cũng là lẽ đời. Có điều này: tất cả các nhân vật chính của chú đều là phụ
nữ, ai cũng đẹp cả trong lẫn ngoài, và cuối cùng đều chết hết. Có lẽ cái đẹp khơng thuộc sở hữu của
mình, cứ đứng ngồi mình, điên lắm, cho chết quách cho rồi.
- Chào nhà văn Chu Lai. Ông là nhà văn của chiến tranh, ông viết nhiều về chiến tranh và trong
các cuộc nói chuyện ơng cũng thường hay nhắc tới q khứ chiến tranh. Tơi rất thích tên Chu Lai,
tên một căn cứ quân sự ở miền Nam. Vậy bút danh Chu Lai có liên quan gì đến nghiệp binh mà ơng
từng trải qua? (Đồn Văn Chung, 24 tuổi, Phúc Thọ - Hà Tây)
- Rất tiếc là không. Tên khai sinh là Chu Ân Lai, tên một ông thủ tướng Trung Hoa. Đi học, bạn bè
chế, ngượng, đổi thành Chu Văn Lai. Đi bộ đội, gọi tắt là Chu Lai cho tiện. Nó giống như một phát
đạn bắn đôi. Sau này, tên Chu Lai là trùng tên một căn cứ quân sự ở Quảng Nam và khu chế xuất
bây giờ. Đến nỗi tỉnh uỷ Quảng Nam - Đà Nẵng thỉnh thoảng lại gửi thư chúc tết, tưởng tôi là đồng
hương. Tôi ngậm miệng ăn tiền, không cải chính. Mình cải chính thì họ ngượng, mình cũng
ngượng. Giống như: "Chào anh Chu Lai. Tranh của anh vẽ hay quá!". Tốt nhất là mình im mồm.
- Nhà văn hay than vãn họ không sống nổi bằng nghề và thường sống bằng nghề
tay trái? Vậy nghề tay trái của nhà văn là gì? (Thanh Hải, 22 tuổi,
)
- Xin lỗi, riêng tôi sống bằng cả hai tay. Phải trái như nhau, sống đàng hồng. Có
một phép thử để xem con người đó có sống đàng hồng về tài chính khơng, chỉ
cần đưa cho anh ta một thiếp mời cưới ăn tại Tháp Hà Nội chẳng hạn, anh ta cười:
"Chuyện vặt", thế là ổn. Còn nhăn quắt mặt lại, nhăn tiếp cả tuần như kẻ đau bao tử kinh
niên thì khơng ổn. Lạy trời, tơi ở trường hợp thứ nhất.
- Văn học VN dường như chưa quan tâm đến việc tiếp thị tác phẩm của mình với độc giả. Mỗi khi
xuất bản một tác phẩm, chú có áp dụng phương thức maketing nào không ạ? (Thanh Hoa, 26 tuổi,
)
- Đó là điều đau đớn, bất khả kháng. Gần đây, Chào buổi sáng của truyền hình có mục "Mỗi ngày
một cuốn sách", nhưng lại không phải là tiếp thị, còn một nhà văn tự đi tiếp thị sách của mình bằng
nói chuyện, bằng báo chí thì vơ dun lắm. Tốt nhất lại thở dài, ngáp một cái và nói lại cái điều
ngàn năm: "Thơi thì hữu xạ tự nhiên hương".
- Thưa chú, ở lứa tuổi của chú, điều gì khiến chú mong muốn nhất? (Huyền Trang, 24 tuổi,
)
- Tôi đang chịu một bi kịch khi từng ngày hình hài đang phản bội trái tim, hình hài thì ọp ẹp mà trái
tim vẫn khao khát yêu thương (tất nhiên có cả yêu đương). Chính thế, đã đến lúc viết từ từ thơi, viết
ít thơi, 30 năm qua viết như điên như loạn mà chưa ra tấm ra món cái gì, thế là vừa rồi. Bây giờ,
chẳng biết chất độc da cam oánh vào cơ thể lúc nào (bạn bè, đồng nghiệp cùng trong cánh rừng
chiến khu D ấy đi gần hết rồi: Nguyễn Trọng Oánh, Phùng Khắc Bắc, Thái Vượng...), rồi cũng phải
đến lượt mình. Thường nói, chiến tranh xong sống ngày nào lãi ngày đó, cịn thằng nào được thằng
đó. Bây giờ lãi tới 30 năm rồi cịn muốn gì nữa. Cho nên, ở đời ăn nhau cái chữ "nhàn".
- Anh thấy tâm đắc với tác phẩm nào của mình nhất? (Pham Van Thang, 60 tuổi, 27 Ly Thai To)
- Giống như hỏi một người mẹ: "Bà yêu đứa con nào nhất?". Người mẹ sẽ không thể trả lời. Nhưng
có lẽ, đứa con nào làm người mẹ khổ đau, vất vả nhất thì mẹ sẽ nhớ nhất (khơng hẳn là những đứa
con thành đạt). Tôi cũng vậy. Mỗi đứa con mỗi màu mỗi vẻ nhưng cái đứa bé được sinh ra trong
một giai đoạn đời nhọc nhằn nhất của thằng bố là tơi, cuốn Ăn mày dĩ vãng, có lẽ tơi thương nó
nhất. Vì nó là chính tơi.
- Thưa nhà văn Chu Lai, có lần nghe ơng nói: "Ở ngồi đời sắc sảo thì trong văn chương thường
hay ngu ngốc và ngược lại". Tuy nhiên, tôi thấy ông sắc sảo cả ngồi đời cũng như trong văn
chương. Cá tính mạnh mẽ của ơng ngồi đời cũng như trong tác phẩm phải chăng là đặc trưng của
người sĩ quan quân đội cầm bút? Nếu khơng cịn khốc áo lính, cái sắc sảo đó có cịn mãi trong
ơng nữa khơng? (Phan Trung Can, 47 tuổi, Binh Thuan)
- Xin lỗi, nhầm lắm bạn ơi. Tính cách của một con người khơng mấy khi phụ thuộc vào nghề nghiệp
con người đó. Thậm chí còn ngược lại. Cuộc đời trận mạc tạo nên sức chịu đựng chứ không tạo nên
sự sắc sảo hay mạnh mẽ. Tất nhiên có cá biệt. Tơi chẳng hạn. Hồn tồn đúng: cuộc đời bao giờ
cũng có luật bù trừ, được cái này mất cái kia. Ông trời chẳng cho ai cả cái gì bao giờ, nhất là trong
sáng tạo: Nói nhiều sẽ viết ít, nói hay sẽ viết dở. Ở ngoài càng láu lỉnh bao nhiêu, trong văn càng
đuỗn đệt bấy nhiêu và ngược lại. Cịn tơi, vừa cái này vừa cái nọ cho nên trong văn cũng vừa cái nọ
vừa cái này. Nó giống như miếng thịt ba rọi, hay vùng nước lợ ni tơm sú ngồi biển. Thơi, nó
cũng là cái tạng, cuối đời rồi chẳng sửa được nữa.
- Chào nhà văn Chu Lai, anh cho em hỏi mái tóc của anh là xoăn tự nhiên hay anh làm nó xoăn
như thế? Anh có bao giờ cảm thấy may rủi trong cuộc sống mà do mái tóc của mình khơng? (Cao
Minh, 29 tuổi, Hanoi)
- Một câu hỏi khiến tôi đau đớn. Một thằng đàn ông mặt mũi như tơi mà chui vào tiệm làm đầu thì
cịn ra gì? Tóm lại, xoăn tự nhiên, đẻ ra đã xoăn. Càng sống càng xoăn. Vào chiến trường, thiếu
chất, tóc duỗi ra. Hết chiến tranh, đủ chất, lại xoăn trở lại. Có một lý do, bây giờ
tơi mới bật mí: Ít nhất tơi cũng đã có nhiều ngày được cùng nằm hầm mật với các
cô gái Nam Bộ, nằm chật ních, nằm tráo trở đầu đi, nằm chỉ có hai người. Khi
ấy, thân nhiệt của phụ nữ khơng phải ở 37 độ mà nó gấp hàng ngàn hàng triệu lần.
Cho nên, tóc tơi khơng cháy rụi cịn là may. Xoăn thế này là đỡ lắm rồi.
- Trong các cuộc giao lưu, chú rất hay nhắc tới lần nằm "ép sát"trong căn hầm chật chội cùng cơ du
kích, đến nỗi nghe các tiếng tim đập, cảm giác được sự phập phồng từ ngực của cô. Rồi cả những
chuyện chiến đấu cùng những nữ đặc cơng trong những hồn cảnh hết sức đặc biệt... Vợ chú không
ghen à? Phải chăng là nhà văn thì tự cho mình quyền được phóng túng khi nói về phụ nữ? (Phuong
Quang, , 23 tuổi, Hà Nội)
- Ngay cái chuyện vợ chồng tôi sống với nhau đến nay là năm thứ 26 thì nghĩa là vợ tơi khơng ghen.
Cũng có thể khơng ghen vì khơng u. Ở đời đàn bà họ khơng u mình là bất hạnh, nhưng họ u
mình cịn bất hạnh hơn. Và nếu tơi có một chút gì được phép phóng túng khi nói về phụ nữ, là vì
hình ảnh phụ nữ phải được đẩy lên tới tận trời, mãnh liệt, bát ngát. Phóng túng đã ăn thua gì. Hơn
thế vợ tơi bà ấy cũng là một cô bộ đội rừng xanh, cũng là một người viết văn cho nên cái sự phóng
túng của tơi được thể tất. Cũng như tơi thường nói: Người chồng vĩ đại nhất là người biết làm con
của vợ mình để vợ mình tha cho mình mọi khuyết tật. Đối với vợ nói riêng và đàn bà nói chung,
khơng bao giờ nên giao chiến mà chỉ nên thua tuyệt đối hay thắng tuyệt đối. Thua thì tốt hơn.
- Vợ anh có phải là người anh yêu nhất hay khơng? (Diep, 30 tuổi, Caugiay)
- Khơng ai có thể trả lời được. Nói có, thì vơ dun. Nói khơng, thì đói bụng. Tốt nhất là nên im
lặng. Tuy vậy, vợ trong nhà là có một biên tập viên văn học trong nhà. Thường viết xong một cái gì
đó, nó mệt mỏi và mụ mị, chẳng biết hay hay dở. Tốt nhất là quẳng cho vợ đọc. Nếu hay, thì vợ trao
đổi ngay. Nếu dở, vợ im lặng đi nằm. Thế là chết rồi. Đừng có gặng mà lắm chuyện.
Bật mí nhé: Cuốn tiểu thuyết đầu tay Nắng đồng bằng viết tại Đà Lạt sau chiến tranh. Khi đó, đang
yêu. Và một khi cảm xúc ứ đầy, tình yêu cũng ứ đầy thì đẩy tiến độ văn chương đi nhanh không
tưởng tượng được. Cứ một ngày một chương. Một tháng xong cuốn sách 500 trang. Chỉ với lý do
đơn giản: Xong một chương mới có cớ lên gặp người yêu đêm hơm đó. Mà Đà Lạt lạnh buốt, khơng
u thì cắn lưỡi mà chết. Cô ấy biên tập từng chương và cuối cùng và biên tập cả cuộc đời. Khốn
khổ.
- Thưa ông Chu Lai, tôi vừa đọc những câu hỏi của các bạn đọc hâm mộ ông và những câu trả lời
của ơng với độc giả. Tơi thấy hình như ông quá thoả mãn với các tác phẩm của mình và cũng có
phần hơi coi thường bạn đọc trẻ. So với một số nhà văn chuyên viết về chiến tranh hiện nay sống ở
Việt Nam, ơng tự cảm nhận mình như thế nào? (Nguyễn Việt Hà, 45 tuổi, Nhà Chung)
- Nếu được thỏa mãn với tác phẩm của mình, thì tơi đã đạt đến một cái đích tuyệt vời. Nhưng đằng
này, rất tiếc là không. Bạn đọc trẻ bao giờ cũng là đối tượng và cảm hứng sáng tạo của tôi. Tất cả
các con chữ tôi đều hướng hết về họ. Vậy là họ đứng trên tôi. So với một số nhà văn viết về chiến
tranh hiện nay, nói trung thực, tơi thuộc loại trung bình. Cảm ơn bạn đã biết hỏi những câu hỏi
thẳng băng như đường đạn.
- Trong số các nhà văn trẻ hiện nay, chú có ấn tượng với ngịi bút của ai khơng ạ? (Phạm Th Hà,
26 tuổi, Hà Nội)
- Có. Đấy là Nguyễn Thị Ngọc Tư, cơ gái Cà Mau mà dáng dấp hình hài khơng có một chút nhà văn
nào cả. Ngọc Tư viết những vấn đề gai góc, nhức nhối trong cuộc sống bằng một hơi văn bình dị,
duyên dáng, dễ thương, đầy sức truyền cảm. Đó chính là văn học.
- Xin chào nhà văn Chu Lai! Con người là động vật cao cấp thông minh nhất nhưng cũng yếu ớt
nhất. Đi mưa sợ ướt, đi làm sợ thất nghiệp, ngỏ lời yêu sợ bị từ chối. Anh suy nghĩ thế nào về điều
này? Chúc anh tiếp tục có nhiều sáng tác mới! (Vũ Minh Hằng, 28 tuổi, Hà Nội)
- Bạn suy nghĩ đúng quá rồi. Đến nỗi tôi khơng cịn điều gì để bổ sung nữa. Nếu có,
thì chỉ một ý này: chính sự yếu đuối sẽ tạo nên năng lực sáng tạo. Khi nào trái tim
hết run rẩy với cuộc đời, với cái đẹp thì cũng là lúc bỏ bút luôn.
- Chào anh. Theo anh hút thuốc lá có hại cho sức khoẻ khơng? Trơng anh vẫn
phong độ lắm. (Lê Phong Quang, 47 tuổi, 30A Bà Triệu Hà Nội)
- Tôi hút thuốc từ năm 16 tuổi khi bắt đầu vào bộ đội. Đến bây giờ vẫn hút. Biết là xấu,
rất xấu nhưng không bỏ được. Cảm giác bỏ thì mình cũng bỏ ln mạch suy tư. Lại hay
triết lý dở hơi thế này: "Kiếp người là phù du, đời cho cái khối gì thì mình nạp thêm cái
khối khác vào", việc gì phải bỏ, đằng nào cũng đi về cõi vĩnh hằng. Nhưng đối với con cái, tôi
quyết liệt ngăn cấm để đừng dẫm lại bước chân của bố nó.
- Theo tơi thì trước tiên ơng là một người lính, nên tơi muốn hỏi ơng: Ơng có ý định viết một tác
phẩm chỉ kể về quãng đời mà ông từng cho là "một năm chỉ tiến được 1,5 km"? Chúc ơng khoẻ và
hồn thành cuộc xun Việt bằng xe gắn máy sắp tới. (Alphageekvn, 28 tuổi, )
- Xin lỗi, tôi viết nhiều rồi đấy chứ, hay là viết chưa tới mà bạn chưa thấy được. Làm một chút tiếp
thị nhé: Nắng đồng bằng, Ăn mày dĩ vãng... rất rõ về điều này. Bởi vì văn tức là người. Cuối cùng
vẫn khắc họa cái tơi của chính anh. Cái tơi trong hai cuốn sách này nó lên tới 90%.
- Nếu được chọn lại, chú có chọn nghề văn nữa khơng? (Hồng Minh, 25 tuổi, )
- Khơng. Vì nghề này là nghề tự ăn óc mình, từ ăn thịt mình. Tơi hay nói đùa, đấy là cái nghề mà
mỗi sáng tỉnh dậy, vội lấy một thìa cà phê múc óc mình cho vào mồm nhai nhóp nhép. Bây giờ
thèm có một nghề gì làm hết 8 giờ hành chính rồi về nhà ngả lưng xem tivi, xỉa răng cành cạch. Hết
tivi, đi ngủ ngon lành.
- Văn hóa nghe nhìn đang lấn át văn hóa đọc. Anh có ý kiến gì về điều này? (Hồng Linh, 39 tuổi,
)
- Chấp nhận nó tồn tại như một quy luật tất yếu. Bởi vì văn hóa nhìn có sức mạnh khủng khiếp thật.
Trong khi đó, cầm một cuốn sách lên địi hỏi người ta phải đắm chìm vào với nó, khổ đau, trăn trở
tư duy cùng nó. Trong khi cuộc đời này đã có quá nhiều trăn trở rồi. Cho nên người ta buộc phải
tìm đến một chủng loại nhẹ nhõm hơn. Nhưng tơi tin rằng văn hóa đọc sẽ hồi sinh, bởi khơng có thứ
cộng hưởng nào đem lại cảm xúc sâu thẳm và mãnh liệt như "Sáng nay cô gái ấy nằm trong chăn
ấm, âm thầm đọc tiểu thuyết của ai"?
- Cảm ơn anh Chu Lai đã có buổi trị chuyện với độc giả. Anh cảm thấy cuộc phỏng vấn hôm nay
như thế nào? (Triều Nam, 33 tuổi, TP HCM)
- Rất dễ chịu. Dễ chịu đến nỗi muốn được nói thêm vài chục câu nữa. Dễ chịu ngay từ khi mới bước
vào toà soạn. Chao ơi, sao mà lại nhiều nhan sắc thế này. Nhiều nụ cười đến thế này. Và cũng nhiều
độ tin cậy thế này. Xin cảm ơn tất cả các bạn yêu tôi, ghét tôi và đã hỏi tơi. Xin hẹn tái ngộ. Cịn
nhiều điều ẩn khuất sẽ xin được tâm sự về sau.
