Một số yêu cầu khi sử dụng đồ dùng dạy học
môn Toán lớp 1, 2, 3
Th.S. Quản Hà Hng
Khoa Giáo dục Tiểu học Trờng Đại học S phạm Hà Nội
Nh chúng ta đà biết, trong quá trình dạy học luôn tồn tại ba yếu tố có quan hệ mật
thiết, gắn bó chặt chẽ với nhau đó là: nội dung, phơng pháp và phơng tiện dạy học. Trớc
đây, do thiết bị dạy học còn ít (thờng do giáo viên tự chế tạo), cha đợc sử dụng
rộng rÃi, nên nó bị hòa tan vào phơng pháp dạy học và cha tồn tại nh một yếu tố
riêng biệt của quá trình dạy học. Trong những năm gần đây, thiết bị dạy học đợc
sản xuất ngày càng nhiều và đà trở thành một yếu tố quan trọng trong quá trình
dạy học đặc biệt là ở bậc tiểu học.
Một trong những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả và chất lợng dạy học ở tiểu
học là đổi mới phơng tiện dạy học, khuyến khích sử dụng và khai thác triệt để các đồ
dùng dạy học. Việc sử dụng các thiết bị dạy học đặc biệt quan trọng với môn Toán ở
giai đoạn đầu của cÊp tiĨu häc (líp 1, 2, 3).
Qua thùc tÕ d¹y học tại các trờng tiểu học, phần lớn các giáo viên đều có nhận
thức đúng đắn về tầm quan trọng của đồ dùng trực quan trong quá trình hình thành
kiến thức toán học cho học sinh ở giai đoạn 1. Chính vì vậy họ không những sử dụng
tốt và hiệu quả các bộ đồ dùng đợc cung cấp trong môn Toán mà còn phát huy khả
năng hoạt động độc lập, tích cực, sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học. Tuy
nhiên, bên cạnh đó vẫn còn một bộ phận giáo viên do cha nắm hết ý nghĩa, vai trò, tác
dụng cũng nh một số yêu cầu cơ bản khi sử dụng đồ dùng dạy học môn Toán ở giai
đoạn 1 nên khai thác cha triệt để, còn nhiều hạn chế, thậm chí còn không sử dụng vì e
ngại hoặc sợ mất thời gian ...
Để việc sử dụng các thiết bị dạy học môn Toán ở các lớp đầu cấp đạt hiệu quả cần
tuân thủ một số yêu cầu nhất định. Bài viết này xin mạnh dạn đa ra mét sè ý kiÕn xung
quanh viƯc sư dơng ®å dïng dạy học môn Toán ở giai đoạn 1 nhằm giúp giáo viên tiểu
học sử dụng các bộ đồ dùng dạy và học toán dễ dàng hơn, góp phần nâng cao chất lợng dạy học.
Việc sử dụng đồ dùng dạy học môn Toán ở giai đoạn 1 cần đảm bảo một số yêu
cầu sau:
* Thứ nhất: Phải quan niệm đúng về việc sử dụng đồ dùng dạy học.
Mục đích chủ yếu của việc sử dụng các đồ dùng dạy học môn Toán là tạo
ra chỗ dựa trực quan để phát triển t duy, để dạy các nội dung toán học trừu tỵng
và khái quát. Vì vậy các đồ dùng dạy học đợc sử dụng phải phản ánh và thể hiện
rõ ràng các dấu hiệu bản chất của nội dung dạy học.
Ví dụ: Khi hình thành cho học sinh biểu tợng ban đầu về các hình hình
học nh hình vuông, hình tròn, hình tam giác thì đồ dùng trực quan để giới thiƯu
cho häc sinh líp 1 dï lµ vËt thËt hay mô hình, tranh, ảnh ... phải có dạng là hình
tơng ứng. Điều này giúp học sinh có biểu tợng đúng và chính xác, tạo điều kiện
thuận lợi để các em học các nội dung tiếp theo có liên quan đến các hình này.
Ngời giáo viên cần chú ý tránh sử dụng một cách tùy tiện, dùng các đồ
dùng dạy học thiếu mẫu mực. Đồng thời không nên sử dụng đồ dùng dạy học có
hình thức và màu sắc quá cầu kì vì đôi khi nó làm che lấp mất dấu hiệu bản chất
của nội dung cần dạy.
Ví dụ: Khi dạy bài Hình tam giác cho học sinh lớp 1, nếu giáo viên sử
dụng mô hình hình tam giác đợc trang trí bằng rất nhiều màu sắc và hoa văn cầu
kì có thể sẽ làm học sinh quá quan tâm đến các màu sắc và họa tiết trên mô hình
chứ không hình thành đợc trong đầu biểu tợng về hình tam giác một cách chắc
chắn.
* Thứ hai: Sử dụng đồ dùng dạy học phải phù hợp với mức độ yêu cầu vµ néi
dung bµi häc cđa tõng líp.
Tríc khi lùa chän thiết bị dạy học cần nghiên cứu kĩ nội dung dạy học để
từ đó có thể lựa chọn thiết bị và xác định phơng pháp sử dụng thích hợp.
Đồ dùng dạy học toán phải phù hợp với đặc điểm nhận thức và đặc điểm
tâm sinh lí của học sinh ở các lớp đầu cấp tiểu học. Đồ dùng dạy học toán ở các
lớp 1, 2, 3 thờng là các vật thật, tranh, ảnh, mô hình, hình vẽ về những vật sự vật
gần gũi xung quanh cuộc sống hàng ngày của các em. Ngoài ra, mỗi khối lớp lại
có những bộ đồ dùng dạy và học toán riêng, phù hợp với nội dung kiến thức đợc
thể hiện trong sách giáo khoa.
Ví dụ: Khi dạy bài Đồng hồ. Thời gian ở lớp 1 giáo viên chỉ nên sử
dụng đồng hồ thật hay mô hình mặt đồng hồ có ghi bằng các chữ số tự nhiên có
một vòng số. Giáo viên không nên sử dụng mặt đồng hồ có hai vòng số hoặc mặt
đồng hồ có ghi bằng các chữ số La MÃ vì nó không phù hợp với nội dung và mức
độ yêu cầu của bài học này là chỉ cho học sinh làm quen với đồng hồ và cách
xem giờ đúng.
* Thứ ba: Khi sử dụng đồ dùng dạy học, thao tác phải chính xác, rõ ràng,
đúng trình tự, có dụng ý s phạm xác định.
Đây là yêu cầu cơ bản đối với giáo viên tiểu học khi sử dụng đồ dùng dạy
học. Bởi vì sự gơng mẫu của giáo viên khi nói, viết, vẽ hình kết hợp các động tác
sử dụng đồ dùng dạy học đều vô cùng quan trọng và cần thiết. Đó đợc coi nh
một hình ảnh trùc quan mÉu mùc ®Ĩ häc sinh noi theo.
VÝ dơ: Khi sư dơng ®å dïng trùc quan bao giê chóng ta cũng cần phải kết
hợp với các phơng pháp dạy học nh: dẫn dắt, gợi mở, nêu vấn đề ... Do vậy việc
đa ra các chi tiết, các đồ dùng trực quan phải đợc kết hợp một cách nhịp nhàng,
dứt khoát với lời nói của ngời giáo viên. Tránh đa ra một cách qua loa, đại khái
không giúp ích gì cho việc hiểu bài của học sinh.
Việc sử dụng đồ dùng dạy học không chỉ dừng lại ở yêu cầu: giáo viên
thao tác chính xác, rõ ràng, đúng trình tự mà còn yêu cầu giáo viên phải tổ chức,
hớng dẫn các thao tác sử dụng đồ dùng học tập của học sinh, giúp học sinh có
thể hoạt động trên bộ đồ dùng học toán. Từ đó các em tự tìm tòi và phát hiện ra
những kiến thức mới của bài học.
Hơn nữa, việc sử dụng đồ dùng dạy học toán ở các lớp 1, 2, 3 phải đúng
lúc, đúng chỗ và đúng cách. Sau khi đà sử dụng các đồ dùng trực quan để hình
thành kiến thức mới thì khi luyện tập, thực hành các kiến thức đó nên hạn chế
dần, thậm chí cấm sử dụng, chỉ khi nào thấy cần thiết mới sử dụng để hỗ trợ,
củng cố các tri thức đà học.
Ví dụ: Khi hình thành Bảng nhân 4 cho học sinh lớp 2, giáo viên cần sử
dụng các tấm bìa có in bốn chấm tròn để hớng dẫn học sinh tự tìm ra các phép
tính và kết quả trong bảng nhân 4. Tuy nhiên, không nhất thiết phải sử dụng đồ
dùng trực quan để tìm đầy đủ các công thức trong bảng nhân 4, sau một số lÇn sư
dơng chóng ta cã thĨ cho häc sinh nhËn xét để tự tìm ra các công thức tiếp theo.
Khi chuyển sang phần luyện tập, thực hành thì không nên sử dụng đồ dùng trực
quan nữa mà yêu cầu học sinh phải học thuộc bảng nhân và viết ngay kết quả
của phép tính, chỉ khi nào quên công thức mới gợi ý để hỗ trợ cho trí nhớ.
* Thứ t: Chuyển dần, chuyển kịp thời các đồ dùng trực quan từ dạng cụ thể
sang dạng trừu tợng.
Nh chúng ta đà biết các đồ dùng dạy học ở tiểu học mang nặng tính trực
quan, cụ thể đặc biệt là ở giai đoạn 1 (chủ yếu là các vật thật, tranh, ảnh, mô
hình ...), nhng một yêu cầu đặt ra khi sử dụng là phải chuyển dần từ vật cụ thể
sang vật ít cụ thể hơn.
Ví dụ: Khi dạy bài số 5 cho học sinh lớp 1, lần đầu giáo viên có thể cho
học sinh lấy 4 bông hoa, rồi lấy thêm một bông hoa để đợc 5 bông hoa. Lần thứ
hai, lÊy 4 que tÝnh råi lÊy thªm 1 que tÝnh cho đợc 5 que tính. Cuối cùng lần thứ
ba lấy 4 chấm tròn rồi thêm 1 chấm tròn để đợc 5 chấm tròn. Sau đó giáo viên
giới thiệu: để chỉ số lợng 5 bông hoa, 5 que tính, 5 chấm tròn cô có số 5.
Nh vËy tõ 5 b«ng hoa, 5 que tÝnh, 5 chấm tròn rồi đến số 5 đà có sự
chuyển dần tõ vËt “cơ thĨ” sang vËt cã “tÝnh trõu tỵng” hơn. Điều quan trọng là
học sinh nhận ra đợc cái chung của nhóm vật đó là 5 (số lợng đều là 5).
* Thứ 5: Không lạm dụng đồ dùng dạy học.
Việc lạm dụng đồ dùng dạy học thể hiện ở chỗ giáo viên sử dụng không
đúng lúc, đúng chỗ, không đúng mục đích, yêu cầu, nội dung của bài học và
không nâng dần mức độ trừu tợng.
Việc lạm dụng đồ dùng dạy học sẽ làm cho việc sử dụng đồ dùng dạy học
của giáo viên có thể có tác dụng ngợc lại: hạn chế kết quả dạy học, học sinh sẽ
học toán một cách máy móc, dập khuôn ...
Trong xu thế đổi mới phơng pháp dạy học ở tiểu học hiện nay, ngời giáo viên
không những phải nắm chắc nội dung, chơng trình, phơng pháp dạy học đặc thù của
từng môn học mà còn phải nắm rõ vai trò, tác dơng cđa tõng bé ®å dïng; tõ ®ã sư dơng
hiƯu quả trong quá trình hình thành kiến thức, giúp học sinh lĩnh hội kiến thức mới một
cách dễ dàng hơn. Làm đợc điều này cũng chính là chúng ta đà góp một phần quan
trọng vào việc đẩy mạnh đổi mới phơng pháp dạy học ở các lớp đầu bậc Tiểu häc.
