Bài soạn Chuyên đề thơ trữ tình dân gian lớp 7

Con Coø bay laû … Bay La … .
THƠ TRỮ TÌNH DÂN GIAN (CA DAO, DÂN CA)
A.Mục tiêu cần đạt :
H/s nắm được khái niệm của Ca dao , dân ca . Các chủ đề nội dung tình cảm của ca
dao(tiếng hát động viên lao động -tình cảm gia đình -tình yêu quê hương , đất nước -lời
than thân - trào phúng , châm biếm).Thuộc một số bài CDDC, hiểu và biết cách cảm thụ
CD, DC.
B.Nội dung chuyên đề:
I- Khái niệm :
CD, DC là những khái niệm tương đương, chỉ các thể loại trữ tình dân gian, kết hợp lời
và nhạc diễn tả đời sống nội tâm của con người.
1. Ca dao là lời thơ của dân ca, phần lớn được làm theo thể lục bát hoặc lục bát biến thể
Những câu ca daonói về phong tục thì gọi là phong dao, những bài hát của trẻ em thì
gọi là đồng dao .
2. Dân ca là những sáng tác kết hợp lời và nhạc , nhạc dân ca được nâng lên thành
những làn điệu nhất định trong từng địa phương như Quan họ Bắc Ninh , hát xoan Phú
Thọ , hát ví dặm Nghệ Tĩnh , hò Huế , ca lý Nam bộ …
Ví dụ :
a - Con cò bay lả , bay la ,
Bay từ cửa Phủ , bay ra cánh đồng .
(Ca dao )
b - Yêu nhau cởi áo cho nhau
Về nhà dối mẹ qua cầu gió bay
(Ca dao)
.
c - Chiều chiều ra đứng lầu Tây
Thấy cô gánh nước tưới cây ngô đồng.
(Ca dao)
* Những câu ca dao trên thêm tiếng đệm, tiếng láy sẽ thành lời dân ca :
(không chép bảng)

- Con cò , cò bay lả, lả bay la. Bay từ , từ cửa Phủ , bay ra , ra cánh đồng , tình tính tang
, tang tính tình .cô mình rằng, cô mình ơi , rằng có nhớ , nhớ anh không , rằng có nhớ ,
nhớ anh không .
(Cò lả -Dân ca Đồng bằng Bắc Bộ)
1
-Yêu nhau cởi áo í a cho nhau ,về nhà dối rằng cha dối mẹ a í a , này a ối a qua cầu ,
này a ối a qua cầu , tình tình tình gió bay , tình tình tình gió bay…
(Qua cầu gió bay - Dân ca Quan họ Bắc Ninh)
-Chiều chiều … ra đứng … Tây lầu Tây… , Tây lầu Tây , thấy cô tang tình gánh nước
…tưới cây tưới cây ngô đồng . Xui , ai xui trong lòng , trong lòng tôi thương thương cô
tưới cây ngô đồng …
( Lý chiều chiều - Dân ca Nam Bộ )
II- Nội dung của ca dao, dân ca :
1-CD DC là tiếng hát động viên lao động : khắc họa không khí lao động tấp nập , vui
tươi, thể hiện niềm tin vào mùa màng bội thu và còn là lời nhắn nhủ ân tình :
a- Ơn trời mưa nắng phải thì
Nơi thì bừa cạn , nơi thì cày sâu,
Công lênh chẳng quản bao lâu
Ngày nay nước bạc ngày sau cơm vàng
Ai ơi , đừng bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất , tấc vàng bấy nhiêu .
b- Rủ nhau đi cấy đi cày ,
Bây giờ khó nhọc có này phong lưu,
Trên đồng cạn, dưới đồng sâu ,
Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa.
c- Nhờ trời mưa thuận gió hòa
Nào cày, nào cấy , trẻ già đua nhau
Chim, gà , cá , lợn, buồng cau
Mùa nào thức ấy giữ màu nhà quê .
d- Cày đồng đang buổi ban trưa ,

Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày
Ai ơi bưng bát cơm đầy,
Dẻo thơm một hạt , đắng cay muôn phần .
2-Ca dao, dân ca thể hiện tình yêu quê hương , đất nước, tình cảm gia đình , bè bạn :
* Tình yêu vô cùng mộc mạc , đậm đà với những vùng quê thân thương , tươi đẹp trải
dài từ Đồng Đăng xứ Lạng - biên cương phía Bắc đến Đồng Tháp Mười cực Nam Tổ quốc
thân yêu :
a- Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa ,
Có nàng Tô Thị có chùa Tam Thanh .
Ai lên xứ Lạng cùng anh ,
2
Bõ công bác mẹ sinh thành ra em ,
Tay cầm bầu rượu nắm nem ,
Mảng vui quên hết lời em dặn dò .
b- Phồn hoa thứ nhất Long thành ,
Phố giăng mắc cửi , đường quanh bàn cờ.
Người về nhớ cảnh ngẩn ngơ,
Bút hoa xin chép vàn thơ lưu truyền .
c - Gió đưa cành trúc la đà,
Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương.
Mịt mù khói tỏa ngàn sương ,
Nhịp chày Yên Thái , mặt gương Tây Hồ .
d- Giếng Tảo Khê vừa trong , vừa mát,
Đường Tảo Khê mịn cát dễ đi .
e - Đường vô xứ Huế quanh quanh,
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ.
Ai vô xứ Huế thì vô …
g- Đất Quảng Nam chưa mưa đã thấm
Rượu Hồng Đào chưa nhấm đã say .
h- Đồng Tháp Mười, cò bay thẳng cánh ,

Nước Tháp Mười, lóng lánh cá tôm .
* CD DC bày tỏ lòng biết ơn , kính trọng, nhớ thương của con cháu với ông bà , cha
mẹ ; tình anh em , bạn bè sâu sắc , bền chặt :
a- Con người có cố , có ông ,
Như cây có cội , như sông có nguồn .
b- Ngó lên nuộc lạt mái nhà ,
Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu.
c- Công cha như núi ngất trời ,
Nghĩa mẹ như nước ngời ngời biển Đông .
d- Công cha như núi Thái Sơn ,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra,
Một lòng thờ mẹ , kính cha ,
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con .
3
e- Vẳng nghe chim vịt kêu chiều ,
Bâng khuâng nhớ mẹ chín chiều ruột đau.
g- Chiều chiều ra đứng bờ sông ,
Muốn về quê mẹ mà không có đò .

h- Anh em như chân với tay ,
Rách lành đùm bọc , dở hay đỡ đần .
i- Anh em nào phải người xa ,
Cùng chung bác mẹ , một nhà cùng thân .
Yêu nhau như thể tay chân ,
Anh em hòa thuận , hai thân vui vầy.
k- Bạn về có nhớ ta chăng ,
Ta về nhớ bạn như trăng nhớ trời .
l- Núi cao chi lắm núi ơi ,
Núi che mặt trời chẳng thấy người thương.
3-CD DClà lời than thân, trách phận của người phụ nữ trong XH phong kiến xưa:

a- Mẹ em tham thúng xôi rền ,
Tham con lợn béo , tham tiền Cảnh Hưng ,
Em đã bảo mẹ rằng đừng
Mẹ hấm , mẹ hứ mẹ bưng ngay vào ,
Bây giờ chồng thấp , vợ cao,
Như đôi đũa lệch so sao cho bằng .
.
b- Thân em như hạt mưa rào ,
Hạt rơi xuống giếng , hạt vào vườn hoa .
c- Thân em như hạt mưa xa,
Hạt vào đài các , hạt ra ruộng cày .
d- Thân em như ớt chín cây ,
Càng tươi ngoài vỏ , càng cay trong lòng .
e- Thân em như giếng giữa đàng ,
Người khôn rửa mặt , người phàm rửa chân.
4
g- Thân em như trái bần trôi ,
Gió dập ,sóng dồi biết tấp vào đâu.
4-CD DC còn là tiếng cười trào lộng , châm biếm:
a- Ăn no rồi lại nằm khoèo ,
Hễ giục trống chèo bế bụng đi xem.
b- Lỗ mũi mười tám gánh lông
Chồng yêu chồng bảo tơ hồng trời cho ,
Đêm nằm thì ngáy o o ,
Chồng yêu chồng bảo ngáy cho vui nhà ,
Đi chợ thì hay ăn quà ,
Chồng yêu chồng bảo về nhà đỡ cơm.
c- Hòn đất mà biết nói năng ,
Thì thầy địa lý hàm răng chẳng còn.
d- Thừa tiền thì đem đi cho ,

Chớ nghe thầy bói rước lo vào mình .
e- Chập chập , cheng cheng ,
Con gà trống thiến để riêng cho thầy ,
Đơm xôi thì đơm cho đầy,
Đơm vơi thì thánh nhà thầy mất thiêng.

III- Nghệ thuật của CD DC:
1-Thể thơ :
Chủ yếu là thể lục bát hoặc lục bát biến thể .Ngoài ra ca dao còn dùng thể vãn bốn vãn
năm.
2-Về kết cấu hình tượng :
a-Phú :lần lượt miêu tả , phô bày.
VD: Trong đầm gì đẹp bằng sen,
Lá xanh , bông trắng lại chen nhị vàng .
Nhị vàng bông trắng lá xanh ,
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
b-Tỷ: là ví von ,so sánh trực tiếp hay gián tiếp:
VD: Thân em như giếng giữa đàng
Người khôn rửa mặt , người phàm rửa chân.

c- Hứng : Liên tưởng từ sự vật này hướng cảm xúc đến sự vật kia.
5