Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện chính sách cạnh tranh và kiểm soát độc quyền kinh doanh ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.85 MB, 207 trang )
Trờng đại học kinh tế quốc dân
Chuyờn ngnh : Kinh t h c (Kinh t vi mô)
Mã s
: 62310101
Ngư!i hư"ng d$n khoa h c:
PGS.TS. Ph-m Văn Minh
i
L1I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng
tôi. Các s li u nêu trong Lu n án là hoàn toàn trung th!c.
Nh#ng k%t lu n khoa h&c c a Lu n án chưa t(ng đư)c ai cơng
b trong b+t kỳ cơng trình nào khác.
Hà N.i, ngày
tháng
năm 2013
TÁC GI7 LU9N ÁN
ð:ng Th; Hà
ii
M=C L=C
L1I CAM ðOAN ...................................................................................................... i
M=C L=C................................................................................................................. ii
DANH M=C CÁC CH? VI@T TAT.......................................................................v
DANH M=C CÁC B7NG, HÌNH, SƠ ðF, KHUNG CH?................................ vi
PHGN MH ðGU ........................................................................................................1
CHƯƠNG 1 TJNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CMU..................................12
1.1. MNc tiêu nghiên cOu ......................................................................................12
1.2. Phân lo-i công trình nghiên cOu theo hình thOc cơng b ..........................12
1.2.1. Sách tham kh o/ Chuy n kh o và các chương trình, d án........................12
1.2.2. Các báo cáo thư!ng niên c#a B%, Ngành....................................................18
1.2.3. K* y+u, t,p chí và đ0 tài khoa h1c..............................................................20
1.3. ðánh giá chung phXn tYng quan và nh[ng v\n ñ^ ñ_t ra..........................21
1.3.1. Các cách ti+p c3n khác nhau v0 chính sách c,nh tranh và ñ%c quy0n........21
1.3.2. Nh6ng ñ7ng thu3n v0 chính sách c,nh tranh c#a các cơng trình ...............23
1.3.3. Các v9n đ0 đ:t ra c;n ti+p t
CHƯƠNG 2 NH?NG VaN ðb LÝ LU9N CƠ B7N Vb CHÍNH SÁCH
CeNH TRANH VÀ KIhM SỐT ðiC QUYbN KINH DOANH....................34
2.1. C-nh tranh và ñlc quy^n..............................................................................34
2.1.1. C,nh tranh và phân lo,i c,nh tranh ............................................................35
2.1.2. ð%c quy0n C Quá trình hình thành và h3u qu ...........................................44
2.2. Pháp lumt c-nh tranh v^ kinm sốt đlc quy^n ............................................46
2.2.1. M
tiêu chí đ đánh giá ...............................................................................................47
2.3. Vai trò cpa các cơ quan qurn lý nhà nư"c v^ c-nh tranh đ i v"i kinm
sốt đlc quy^n.......................................................................................................49
iii
2.4. Kinh nghium cpa mlt s nư"c trên th gi"i v^ ho-ch đ;nh và thvc thi
chính sách c-nh tranh và kinm sốt đlc quy^n kinh doanh x nh[ng bài
h c cho viut nam ...................................................................................................55
2.4.1. Tính quJc t+ c#a chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n...............55
2.4.2. Ki m sốt t3p trung kinh t+ theo mơ hình ML............................................58
2.4.3. Ki m sốt t3p trung kinh t+ theo mơ hình Châu Âu ...................................59
2.4.4. Chính sách c,nh tranh và ki m sốt ñ%c quy0n c#a m%t sJ nưNc và
nh6ng kinh nghiOm ...............................................................................................59
2.4.5. Bài h1c cho ViOt Nam.................................................................................68
TÓM TAT CHƯƠNG 2..........................................................................................70
CHƯƠNG 3 TH{C TReNG CeNH TRANH x ðiC QUYbN VÀ CÁC
CHÍNH SÁCH ðIbU CH|NH H VI}T NAM ......................................................71
3.1. Thvc tr-ng c-nh tranh và ñlc quy^n ~ Viut Nam......................................71
3.1.1. Th c tr,ng c,nh tranh và c,nh tranh khơng lành m,nh..............................71
3.1.2. Th c tr,ng đ%c quy0n nhà nưNc và h3u qu ...............................................75
3.2. Thvc tr-ng chính sách và pháp lumt c-nh tranh v^ kinm soát và đi^u
ch•nh đlc quy^n ~ Viut Nam................................................................................79
3.2.1. Các chính sách đi0u chQnh tr c ti+p ............................................................80
3.2.2. Các chính sách đi0u chQnh gián ti+p ...........................................................91
3.3. ðánh giá chung thvc tr-ng chính sách c-nh tranh v^ kinm sốt đlc quy^n...126
3.3.1 Nh6ng ưu đi m ..........................................................................................126
3.3.2. Nh6ng h,n ch+ ..........................................................................................128
TÓM TAT CHƯƠNG 3........................................................................................132
CHƯƠNG 4 QUAN ðIhM VÀ GI7I PHÁP HỒN THI}N
CHÍNH
SÁCH CeNH TRANH VÀ KIhM SOÁT ðiC QUYbN KINH DOANH H
VI}T NAM ............................................................................................................133
4.1. Hli nhmp kinh t qu c t và nh[ng v\n ñ^ đ_t ra đn hồn thiun chính sách ..133
4.1.1. Kinh t+ th+ giNi và nh6ng tác ñ%ng ñ+n kinh t+ ViOt Nam .......................133
4.1.2. Kinh t+ ViOt Nam C H%i nh3p và phát tri n...............................................134
iv
4.1.3. Nh6ng v9n đ0 đ:t ra đ hồn thiOn chính sách c,nh tranh và ki m sốt
đ%c quy0n S ViOt Nam ........................................................................................137
4.2. Nh[ng quan đinm hồn thiun chính sách c-nh tranh và kinm sốt đlc
quy^n ~ Viut Nam ...............................................................................................138
4.2.1. Hồn thiOn chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n ph i phù hUp
vNi quan ñi m, ñư!ng lJi và chi+n lưUc phát tri n kinh t+ C xã h%i c#a ð ng
và Nhà nưNc ........................................................................................................141
4.2.3. Hồn thiOn chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n ph i tôn
tr1ng quy0n t do và t ch# kinh doanh c#a doanh nghiOp................................143
4.2.4. Hồn thiOn chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n ph i b o đ m
tính hiOu qu và lUi ích hUp pháp c#a ngư!i tiêu dùng.......................................143
4.2.5. Hồn thiOn chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n ph i phù hUp
vNi văn hóa và ñ,o ñ=c kinh doanh c#a ViOt Nam.............................................144
4.3. Nh[ng giri pháp hồn thiun chính sách c-nh tranh và kinm sốt ñlc
quy^n ~ Viut Nam ...............................................................................................147
4.3.1. Hoàn thiOn, bZ sung và c< th hóa trong các văn b n hưNng d[n thi
hành các đi0u lu3t c,nh tranh và ki m sốt ñ%c quy0n.......................................148
4.3.2. Phát huy vai trò cpa Nhà nư"c, t-o ra sv đ:ng bl gi[a các chính sách
và cơ ch đi^u ch•nh, kinm sốt đlc quy^n đn hồn thiun c\u trúc th; trư!ng152
4.3.3. Nâng cao hiOu qu công tác phân tích, d báo th\ trư!ng và năng l c
c,nh tranh c#a toàn b% n0n kinh t+ ViOt Nam.....................................................155
4.3.4. Hoàn thiOn các cơ quan qu n lý nhà nưNc v0 c,nh tranh .........................158
4.3.5. Các nhóm gi i pháp khác..........................................................................160
TĨM TAT CHƯƠNG 4........................................................................................163
K@T LU9N ............................................................................................................164
DANH M=C CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CMU ðà CÔNG B„ C…A
TÁC GI7................................................................................................................169
TÀI LI}U THAM KH7O ....................................................................................170
v
DANH M=C CÁC CH? VI@T TAT
ASEAN
HiOp h%i các nưNc ðông Nam Á
CPI
ChQ sJ giá tiêu dùng
DN
Doanh nghiOp
DNNN
Doanh nghiOp nhà nưNc
ðTNN
ð;u tư nưNc ngoài
EC
dy ban Châu Âu
EU
Liên minh Châu Âu
EURO
ð7ng ti0n chung Châu Âu
FDI
VJn đ;u tư tr c ti+p nưNc ngồi
FTA
HiOp ñ\nh thương m,i t do
GCI
ChQ sJ năng l c c,nh tranh toàn c;u
GDP
TZng s n phkm quJc dân
IMF
QuL ti0n tO quJc t+
ODA
Hl trU phát tri n chính th=c
USD
ðơ la ML
VCCI
Phịng thương m,i và công nghiOp ViOt Nam
WB
Ngân hàng Th+ giNi
WEF
Dion ñàn kinh t+ th+ giNi
WTO
TZ ch=c thương m,i th+ giNi
XK
Xu9t khku
XNK
Xu9t nh3p khku
XTTM
Xúc ti+n thương m,i
VNCQLKTTW
ViOn Nghiên c=u qu n lý kinh t+ Trung ương
CQLCT
C
OECD
TZ ch=c phát tri n và HUp tác kinh t+
DFID
B% phát tri n quJc t+ Anh
TTKT
T3p trung kinh t+
vi
DANH M=C CÁC B7NG, HÌNH, SƠ ðF, KHUNG CH?
B7NG
B ng 3.1. Ho,t ñ%ng M&A theo ngành S ViOt Nam năm 2011 ............................... 88
B ng 3.2. ThJng kê các v< viOc TTKT đưUc thơng báo đ+n C
v c theo ngành (%)................................................................................ 101
B ng 3.4 T* lO b o h% th c t+ và danh nghĩa c#a các m:t hàng có th xu9t nh3p
khku dưNi tác ñ%ng c#a các cam k+t h%i nh3p (%) ................................ 102
B ng 3.5. T* lO hl trU th c t+ c#a m%t sJ ngành xu9t khku ch# l c c#a ViOt Nam (%) . 103
B ng 3.6. T* giá bình quân trong kỳ c#a ViOt Nam và m%t sJ nưNc trên th+ giNi . 107
B ng 3.7. M%t sJ m:t hàng xu9t nh3p khku ch# y+u c#a ViOt Nam ....................... 108
B ng 3.8. Giá tr\ xu9t nh3p khku và cán cân thương m,i c#a m%t sJ nưNc trong
khu v c và th+ giNi qua các năm ........................................................... 109
B ng 3.9. Kim ng,ch xu9t nh3p khku 10 nhóm hàng lNn nh9t ViOt Nam năm
2011 và so vNi cùng kỳ năm 2010 ......................................................... 111
B ng 3.10. Th\ trư!ng xu9t khku chính c#a m:t hàng gi;y dép ViOt Nam............. 112
B ng 3.11. ChQ sJ phát tri n hàng hóa xu9t nh3p khku c#a ViOt Nam (năm trưNc = 100) 112
B ng 3.12. ChQ sJ giá xu9t nh3p khku chung qua các năm c#a ViOt Nam (năm
trưNc = 100) ........................................................................................... 113
B ng 3.13. Tình hình đ;u tư vào m%t sJ ngành kinh t+ c#a ViOt Nam (tính theo
giá th c t+) ............................................................................................. 115
B ng 3.14. VJn ngân sách Trung ương hl trU ñ;u tư cơ sS h, t;ng du l\ch ViOt Nam .. 115
B ng 3.15. So sánh chi phí giá thuê ñ9t c#a 2 thành phJ ViOt Nam vNi m%t sJ
nưNc trong khu v c (Giai ño,n 2008 C 2009) ........................................ 116
B ng 3.16. B ng x+p th= h,ng k+t c9u h, t;ng c#a ViOt Nam, Trung QuJc và
Thái Lan vNi các nưNc (giai ño,n 2008 C 2009) .................................... 116
B ng 3.17. Tình hình chi ngân sách nhà nưNc cho ho,t ñ%ng tài chính C ngân
hang c#a ViOt Nam ............................................................................... 122
B ng 3.18. So sánh lãi su9t tín d
thơng thư!ng.......................................................................................... 123
B ng 3.19. Tình hình th c hiOn cho vay ngzn h,n hl trU xu9t khku t{ chính
sách tín d
vii
HÌNH
Hình 3.1: TZng sJ doanh nghiOp đăng ký thành l3p và ñang ho,t ñ%ng ñ+n th!i
ñi m 31/12 c#a các năm t{ 2005 C 2011.................................................. 72
Hình 3.2. SJ lưUng và giá tr\ M&A t,i ViOt Nam (2003 C Q1/2012) ....................... 86
Hình 4.1. M%t sJ gi i pháp có hiOu qu ñ tái c9u trúc DNNN .............................. 155
SƠ ðF
Sơ ñ7 3.1. Tác đ%ng c#a t* giá đ+n mơi trư!ng kinh doanh hàng hóa xu9t nh3p khku... 106
Sơ đ7 3.2. Tác đ%ng c#a chính sách đ;u tư phát tri n khoa h1c và cơng nghO ...... 117
Sơ đ7 3.3. Tác đ%ng c#a chính sách đ;u tư phát tri n giáo d
Sơ đ7 4.2. Phân tích, đánh giá và d báo mơi trư!ng ngành và doanh nghiOp....... 157
Sơ đ7 4.3. Nh6ng y+u tJ ch# y+u nâng cao năng l c c,nh tranh c#a toàn b% n0n
kinh t+ .................................................................................................... 158
KHUNG CH?
Khung 2.1. Vai trị c#a Nhà nưNc và đi0u kiOn c#a chính sách c,nh tranh, ki m
sốt đ%c quy0n ......................................................................................... 52
Khung 2.2. Nh6ng kinh nghiOm nZi b3t v0 chính sách c,nh tranh và ki m sốt
đ%c quy0n c#a m%t sJ nưNc ..................................................................... 67
Khung 3.1. M%t sJ lĩnh v c ñ%c quy0n S ViOt Nam [74] ......................................... 76
Khung 3.2. Khi ñ%c quy0n Nhà nưNc bi+n thành ñ%c quy0n doanh nghiOp ............. 77
Khung 3.3. Th c tr,ng l,m d
Khung 3.4. Quy ñ\nh pháp lu3t v0 ki m soát ñ%c quy0n ........................................ 131
Khung 4.1. Các s kiOn x y ra hơn 25 năm qua nh hưSng đ+n mơi trư!ng kinh
doanh c#a ViOt Nam .............................................................................. 135
Khung 4.2. Các hành vi b\ c9m theo pháp lu3t c,nh tranh c#a ViOt Nam .............. 140
1
PHGN MH ðGU
1. LÝ DO CH†N ðb TÀI
C,nh tranh là b n ch9t và là cơ ch+ v3n hành ch# y+u có tính ch9t kinh đi n
c#a kinh t+ th\ trư!ng, là ñ%ng l c thúc ñky s n xu9t phát tri n, đZi mNi cơng nghO,
kL thu3t, gi m chi phí và nâng cao ch9t lưUng s n phkm, t,o ra nhi0u lUi ích cho xã
h%i và s l a ch1n c#a ngư!i tiêu dùng. Cịn đ%c quy0n kinh doanh là m%t hình thái
c#a c9u trúc th\ trư!ng, đưUc hình thành bSi nhi0u nguyên nhân khác nhau và gây ra
nh6ng tZn th9t và h3u qu lNn cho xã h%i như kìm hãm s n xu9t, h,n ch+ s n lưUng,
tăng giá bán, gây thiOt h,i cho ngư!i tiêu dùng; ñ7ng th!i còn ngăn c n t do kinh
doanh, c n trS c,nh tranh, khơng có đ%ng l c và quan tâm đ+n c i ti+n cơng nghO,
kL thu3t và phương th=c qu n lý v.v..
ð phát huy nh6ng lUi ích c#a c,nh tranh và duy trì mơi trư!ng c,nh tranh,
đ7ng th!i ki m sốt và h,n ch+ các m:t tiêu c c c#a đ%c quy0n thì vai trị c#a nhà
nưNc r9t quan tr1ng và có tính ch9t quy+t đ\nh.
Trong th!i gian v{a qua, vNi hO thJng các chính sách tri n khai th c thi S ViOt
Nam đã góp ph;n quan tr1ng t,o ra môi trư!ng c,nh tranh lành m,nh, ho,t đ%ng
kinh doanh thu3n lUi và có hiOu qu , năng l c c,nh tranh và th= h,ng c,nh tranh c#a
các doanh nghiOp và c#a ViOt Nam ngày càng ñưUc c i thiOn, t{ng bưNc kh€ng ñ\nh
ñưUc v\ th+ trên th\ trư!ng quJc t+. Song, hO thJng các chính sách c#a Chính ph# v[n
nghiêng nhi0u v0 gi m bNt khó khăn ,gi m bNt b9t lUi ch= chưa t,o ra nh6ng tác đ%ng
hl trU pháp lý v0 mơi trư!ng c,nh tranh lành m,nh, bình đ€ng và ki m sốt ñ%c
quy0n trong kinh doanh. Các chính sách chưa ph n ánh ñúng quy lu3t v3n ñ%ng c#a
n0n kinh t+. HO thJng các chính sách cịn thi+u đ7ng b%, ph n =ng th< đ%ng, mang
tính ch9t tình th+, ngzn h,n, thi+u t;m nhìn xa, th c thi chính sách cịn có “đ% tro”
nh9t đ\nh, th3m chí cịn có chính sách thi+u nh9t qn vNi nhau, nhi0u hl trU, ưu đãi
c#a chính sách khơng đưUc tri n khai, chQ nƒm trên quy ñ\nh, văn b n v.v…
Các c i cách, s…a ñZi và bZ sung chính sách thư!ng mang tính chzp vá, ch,y
theo "v9n ñ0 phát sinh, ñi sau th c tion". Ngun nhân chính c#a th c tr,ng này là
do cơng tác l3p và qu n lý chính sách "thi+u vzng" vai trị phân tích, đánh giá chính
sách m%t cách khoa h1c trưNc và sau khi chính sách đưUc th c thi.
2
M:t khác, nưNc ta đang S trong xu th+ tồn c;u hóa và h%i nh3p kinh t+ quJc
t+ ngày càng sâu r%ng. ði0u đó có nghĩa là th\ trư!ng ngày càng ñưUc mS r%ng, các
cơ h%i và r#i ro trong kinh doanh nhi0u hơn, ph i ñJi m:t vNi nh6ng thách th=c và
c,nh tranh quy+t liOt hơn… VNi tư cách là ngư!i qu n lý xã h%i và ñi0u hành n0n
kinh t+ c#a đ9t nưNc, Chính ph# c;n ti+p t
duy trì c,nh tranh, gi m đ%c quy0n và t,o ra môi trư!ng c,nh tranh lành m,nh, bình
đ€ng gi6a các ch# th kinh t+; đ7ng th!i nó là cơng c< hl trU pháp lý đzc l c ñ
ki m soát, h,n ch+ ñ%c quy0n và chJng c,nh tranh khơng lành m,nh, nhƒm góp
ph;n tái c9u trúc n0n kinh t+, thay đZi mơ hình tăng trưSng, nâng cao ch9t lưUng,
hiOu qu và năng l c c,nh tranh c#a các doanh nghiOp và c#a toàn b% n0n kinh t+.
Xu9t phát t{ th c tr,ng trên, cũng như tính c9p thi+t và tính th!i s c#a nó, tác
gi l a ch1n đ0 tài: “Hồn thi n chính sách c6nh tranh và ki8m sốt đ.c quy:n kinh
doanh < Vi t Nam trong ñi:u ki n h.i nh p kinh t% qu c t%” làm ñ0 tài lu3n án ti+n sL.
2. M=C ðÍCH NGHIÊN CMU C…A ðb TÀI
Trên cơ sS tZng hUp và lu3n gi i rõ hơn m%t sJ v9n ñ0 lý lu3n v0 mJi quan hO
nhân qu và ñJi l3p nhau gi6a c,nh tranh và đ%c quy0n, gi6a chính sách c,nh tranh
và ki m sốt đ%c quy0n. Trong đó, pháp lu3t c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n là
hUp ph;n và n%i hàm quan tr1ng nh9t c#a chính sách c,nh tranh. ð7ng th!i, qua
phân tích, đánh giá tình hình th c thi chính sách này S ViOt Nam, cũng như k+t hUp
vNi nh6ng kinh nghiOm c#a m%t sJ nưNc trên th+ giNi, cùng vNi bJi c nh thay ñZi
c#a mơi trư!ng tồn c;u, đ:c biOt là s thay đZi c#a c9u trúc và quan hO th\ trư!ng,
c#a công nghO kL thu3t sJ v.v.. Tác gi s‰ ki+n ngh\ các cơ quan qu n lý nhà nưNc
c;n ph i s…a ñZi, bZ sung và ñi0u chQnh m%t sJ ch+ tài và quy ph,m pháp lu3t nhƒm
hồn thiOn hơn n6a chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n S ViOt Nam, đ
chính sách này th c s là cơng c< pháp lý h6u hiOu c#a Nhà nưNc trong viOc t,o l3p
và duy trì mơi trư!ng c,nh tranh lành m,nh, bình đ€ng và đ m b o th c hiOn ñ;y ñ#
các nguyên tzc n0n t ng c#a c,nh tranh là t do kinh doanh, t do c,nh tranh và
không phân biOt ñJi x…. T{ các v9n ñ0 này, tác gi đã xác đ\nh m
3
tZng quát c#a ñ0 tài lu3n án là phát huy vai trị c#a Nhà nưNc thơng qua hO thJng
các chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n đ t,o ra môi trư!ng kinh doanh
và c,nh tranh lành m,nh, bình đ€ng và có hiOu qu , đ7ng th!i t,o ñi0u kiOn cho ViOt
Nam th c hiOn ñ;y ñ# các cam k+t kinh t+ quJc t+. Vì v3y, lu3n án s‰ ti+n hành
phân tích, đánh giá tác đ%ng tr c ti+p và gián ti+p c#a hO thJng chính sách này đ
hồn thiOn các chính sách hiOn t,i, nghiên c=u, ki+n ngh\ Nhà nưNc xây d ng m%t sJ
chính sách hl trU mNi đ7ng b%, nh9t qn đ duy trì c,nh tranh, b o ñ m t do kinh
doanh, t do thương m,i và Zn ñ\nh phát tri n. ð7ng th!i ñưa ra nh6ng quan ñi m và
gi i pháp chính sách có hiOu l c hơn đ ki m sốt và tái c9u trúc các doanh nghiOp
ñ%c quy0n và các t3p đồn kinh t+ nhà nưNc theo hưNng h,n ch+ ñ%c quy0n, chuy n
d;n sang th\ trư!ng c,nh tranh, b o đ m lUi ích cho xã h%i và ngư!i tiêu dùng.
D a vào m
c#a các chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n ñJi vNi môi trư!ng kinh
doanh, thúc ñky kinh t+ phát tri n Zn đ\nh, b0n v6ng. Qua đó đ đZi mNi quan ñi m
v0 c,nh tranh và ñ%c quy0n trong n0n kinh t+ hiOn nay và giNi thiOu m%t sJ bài h1c
kinh nghiOm v0 v9n ñ0 này S m%t sJ nưNc.
2.2. ðánh giá các quy ñ\nh, th ch+ ch# y+u ñang th c thi hiOn nay gây trS
ng,i và h,n ch+ ñ+n c,nh tranh ñ làm cơ sS cho các ki+n ngh\ hồn thiOn chính
sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n. C< th t3p trung phân tích và ñánh giá ch#
y+u 4 quy ñ\nh pháp lu3t v0 hành vi: 1 ThŠa thu3n h,n ch+ c,nh tranh, 2 L,m d
đánh giá k+t qu , ngun nhân, hưNng s…a đZi và hồn thiOn S ViOt Nam.
ð đ,t đưUc các m
Chính sách c,nh tranh và pháp lu3t c,nh tranh là gì và mJi quan hO trong
qu n lý và ñi0u hành c#a các cơ quan ch=c năng Nhà nưNc?
Th ch+ c#a chính sách và ki m sốt đ%c quy0n. T,i sao pháp lu3t c,nh
4
tranh là hUp ph;n cơ b n và quan tr1ng nh9t c#a chính sách c,nh tranh?
Cơ sS n0n t ng và n%i dung ch# y+u c#a chính sách c,nh tranh và pháp lu3t
c,nh tranh?
S… d
M=c ñ% k+t hUp s ñi0u chQnh c#a Nhà nưNc gi6a c,nh tranh và ki m sốt
đ%c quy0n trên th\ trư!ng như th+ nào là thích hUp?
Vì sao và c;n làm gì đ t,o ra mơi trư!ng kinh doanh và c,nh tranh lành
m,nh, bình đ€ng và có hiOu qu ?
T,i sao ph i s…a đZi và hồn thiOn chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c
quy0n trong bJi c nh tồn c;u hóa và h%i nh3p kinh t+ th+ giNi?
3. ð„I TƯ‡NG VÀ PHeM VI NGHIÊN CMU
3.1. ð i tưˆng nghiên cOu
Œ mli quJc gia, các chính sách c#a Chính ph# thư!ng có: Chính sách cơng,
chính sách kinh t+ và chính sách c,nh tranh. Trong lu3n án, tác gi chQ phân tích,
nghiên c=u chính sách c,nh tranh và ti+p c3n ch# y+u S n%i dung và hUp ph;n quan
tr1ng c#a chính sách này là pháp lu3t c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n.
ð th c hiOn các m
quy0n kinh doanh S ViOt Nam, có d[n ch=ng m%t sJ lĩnh v c trong s n xu9t và d\ch
v<. ð0 tài ti+p c3n và nhìn nh3n các v9n đ0 dưNi góc đ% c#a chính sách c,nh tranh
và pháp lu3t c,nh tranh, t=c là xem xét đ%c quy0n hóa, rào c n gia nh3p và rút lui
khŠi th\ trư!ng, m=c ñ% t3p trung kinh t+, các hành vi thŠa thu3n h,n ch+ c,nh tranh
và c,nh tranh khơng lành m,nh…. ðó là nh6ng n%i dung cơ b n c#a chính sách
c,nh tranh và pháp lu3t c,nh tranh. ð phân tích và đánh giá các v9n đ0 này, tác gi
s… d
c,nh tranh và nh3n diOn hành vi ph n c,nh tranh trên th\ trư!ng. Œ t;m vĩ mơ, Nhà
nưNc có vai trị r9t quan tr1ng trong viOc t,o l3p mơi trư!ng c,nh tranh, thúc ñky
5
kinh t+ và hl trU các doanh nghiOp phát tri n, làm ăn có hiOu qu , t,o ra nhi0u phúc
lUi nh9t cho xã h%i và ngư!i tiêu dùng. ð7ng th!i Nhà nưNc ph i có nh6ng quy
đ\nh, gi i pháp chính sách đ7ng b%, có hiOu l c đ ki m sốt, h,n ch+ đ%c quy0n. Vì
muJn khuy+n khích và duy trì c,nh tranh thì ph i h,n ch+ ñ%c quy0n và chJng ñ%c
quy0n. ðây là hai m:t ñJi l3p nhưng thJng nh9t c#a c9u trúc th\ trư!ng, địi hŠi các
chính sách c#a nhà nưNc x… lý như th+ nào cho thích hUp.
Nghiên c=u kinh nghiOm t{ viOc thi+t k+, qu n lý và đi0u hành các chính
sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n c#a m%t sJ nưNc trong khu v c và trên th+
giNi. M:c dù, có nh6ng đ:c đi m riêng, khác nhau nhưng nh6ng kinh nghiOm c#a
các nưNc này r9t h6u ích và có giá tr\ tham kh o cho ViOt Nam.
Doanh nghiOp (bao g7m c doanh nghiOp và các t3p đồn kinh t+ Nhà nưNc)
là nơi tr c ti+p th< hưSng chính sách c,nh tranh và pháp lu3t c,nh tranh, cho nên tác
gi s‰ phân tích và đ0 c3p trong lu3n án m%t sJ doanh nghiOp này trong m%t ch{ng
m c nh9t ñ\nh đ giúp cho viOc ki+n ngh\ hồn thiOn chính sách và b o đ m tính
cơng bƒng, hiOu qu trong môi trư!ng c,nh tranh và t do kinh doanh v.v…
3.2. Ph-m vi nghiên cOu:
C Tác gi nghiên c=u và phân tích chính sách c,nh tranh, song ch# y+u l,i t3p
trung vào phân tích hUp ph;n quan tr1ng c#a chính sách này là pháp lu3t c,nh tranh
và ki m sốt đ%c quy0n. Vì v3y, tác gi đã d a vào các n%i dung, s… d
lu3t c,nh tranh, ki m sốt đ%c quy0n có tác đ%ng tr c ti+p và gián ti+p ñ+n môi
trư!ng kinh doanh và môi trư!ng ñ;u tư c#a ViOt Nam theo các nguyên tzc n0n t ng
c#a c,nh tranh là: khơng phân biOt đJi x… và t do c,nh tranh. ð7ng th!i phân tích
và nh3n diOn các nhân tJ tích c c thúc đky c,nh tranh và các nhân tJ h,n ch+ c,nh
tranh, ñ:c biOt là nh6ng h,n ch+ phát sinh t{ các quy ñ\nh và th ch+ c#a chính ph#.
C ð0 tài l9y ví d< và d[n ch=ng c< th v0 phân tích và đánh giá c,nh tranh S 2
lĩnh v c s n xu9t và d\ch v< c#a ViOt Nam là xi măng và xăng d;u.
C Tình hình, sJ liOu và th!i gian nghiên c=u c#a ñ0 tài ch# y+u là 4 C 5 năm g;n
ñây, ñ:c biOt là sau H%i nh3p kinh t+ quJc t+ và khi ViOt Nam chính th=c trS thành
thành viên th= 150 c#a WTO.
6
4. PHƯƠNG PHÁP VÀ TƯ LI}U NGHIÊN CMU
4.1. Phương pháp nghiên c u
Lu3n án s… d
các bi+n sJ và ñ%ng thái phát tri n.
Phương pháp phân tích hO thJng, ch# y+u là hO thJng qu n lý nhà nưNc ñJi
vNi viOc t,o l3p môi trư!ng c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n thơng qua hO thJng
các chính sách, pháp lu3t và th ch+, qua đó chQ ra vai trị quan tr1ng c#a nhà nưNc.
Phương pháp đ\nh tính và k+ th{a có ch1n l1c. Phương pháp đ\nh tính đưUc
s… d
m%t cách khoa h1c nh6ng ý ki+n ñánh giá ch# quan c#a các chun gia đ có đưUc
nh6ng thơng tin ch9t lưUng, đáng tin c3y. Cịn phương pháp k+ th{a có ch1n l1c là
s… d
Lu3n án cịn s… d
vNi k+t qu khuy+n khích, duy trì c,nh tranh và ki m sốt ñ%c quy0n, th9y ñưUc tác
ñ%ng v0 m:t ñ\nh lưUng và ñ\nh tính c#a các chính sách ñJi vNi n%i dung nghiên
c=u ch# y+u c#a lu3n án.
ð7ng th!i, lu3n án còn s… d
4.2. Tư li u nghiên c u
Các tài liOu và chính sách có liên quan đ+n đ0 tài nghiên c=u c#a m%t sJ
nưNc trong khu v c và th+ giNi
Các tài liOu và chính sách c,nh tranh, ki m sốt đ%c quy0n S ViOt Nam, ch#
y+u S B% công thương (C
7
Lu3t phá s n, Ngh\ ñ\nh 116/2005/NðCCP, Ngh\ ñ\nh 120/2005/NðCCP, Ngh\ ñ\nh
05/2006/NðCCP, Ngh\ ñ\nh 06/2006/NðCCP và m%t sJ lu3t chuyên ngành v.v…
Các k* y+u khoa h1c, t,p chí kinh t+ và internet.
5. NH?NG ðÓNG GÓP KHOA H†C C…A LU9N ÁN
5.1. Nh ng đóng góp chung c a lu n án
Nh6ng ñóng góp ch# y+u c#a lu3n án ñưUc th hiOn S m
(1) ð hồn thiOn chính sách c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n c;n ph i ti+p
t
nưNc S th\ trư!ng c,nh tranh và doanh nghiOp nhà nưNc có s ki m sốt c#a Nhà
nưNc… đ có chính sách phù hUp. N+u các quy ñ\nh, gi i pháp và các y+u tJ pháp lý,
th ch+ chzp vá, khơng đ7ng b% và khơng nh9t qn thì s‰ h,n ch+ c,nh tranh và ni
dư•ng đ%c quy0n. Vì v3y, trên cơ sS b o đ m quan hO "Nhà nưNc C Th\ trư!ng",
muJn t,o l3p và duy trì mơi trư!ng c,nh tranh thì ph i ki m sốt và gi m quy0n l c
đ%c quy0n, b o đ m bình đ€ng gi6a các lo,i hình doanh nghiOp trong kinh doanh.
(2) Kinh t+ th\ trư!ng s‰ v3n hành theo quy lu3t và cơ ch+ c#a nó, khơng nh
hưSng gì đ+n vai trị c#a nhà nưNc. Nhà nưNc v[n gi6 m%t v\ trí quan tr1ng trong
viOc t,o l3p mơi trư!ng và đi0u chQnh hành vi c#a doanh nghiOp. ðJi vNi chính sách
c,nh tranh, lu3n án t3p trung lu3n gi i rõ các v9n ñ0 cơ b n: NNi lŠng quy ñ\nh pháp
lý theo hưNng b o ñ m t do kinh doanh, t do thương m,i và t,o quy0n t ch# cho
doanh nghiOp nhi0u hơn, duy trì và khuy+n khích c,nh tranh gi6a các doanh nghiOp,
đưa ra các quy đ\nh và gi i pháp chính sách ki m sốt, h,n ch+ đ%c quy0n nghiêm
ng:t hơn. MuJn v3y ph i x… lý quy+t liOt hơn các hành vi thŠa thu3n h,n ch+ c,nh
tranh, hành vi l,m d
đ% t3p trung kinh t+ nhƒm thay ñZi c9u trúc th\ trư!ng, làm tZn h,i ñ+n ñ%ng l c
c,nh tranh, làm suy gi m hiOu qu kinh t+ và xâm h,i ñ+n lUi ích c#a ngư!i tiêu
dùng… V0 phía nhà nưNc, trong m%t th!i gian ngzn, quá ñ%, c;n sNm xác ñ\nh rõ
8
nh6ng nhóm m:t hàng nào c;n bình Zn giá, m:t hàng nào ñ cho th\ trư!ng ñi0u
ti+t, m:t hàng nào cịn gzn vNi đ%c quy0n ho:c S th\ trư!ng khơng c,nh tranh thì
nhà nưNc ph i ki m sốt và ñ\nh giá. Các v9n ñ0 này ph i ñưUc th ch+ hóa và cơng
khai, minh b,ch.
(3) Lu3n án trình bày có lu3n c= khoa h1c, m=c đ% k+t hUp gi6a quy đ\nh, đi0u
chQnh c#a nhà nưNc vNi mơi trư!ng c,nh tranh c#a các doanh nghiOp, gi6a duy trì
c,nh tranh và h,n ch+ đ%c quy0n kinh doanh. Ki+n ngh\ l% trình, bưNc đi đ th\
trư!ng hóa và c,nh tranh hóa t{ng ph;n, t{ng b% ph3n c#a doanh nghiOp đ%c quy0n,
nhƒm hồn thiOn hơn n6a c9u trúc th\ trư!ng.
(4) T{ kinh nghiOm c#a nưNc ngồi và nh6ng v9n đ0 cịn t7n t,i trong viOc
thi+t k+ và tri n khai th c thi hO thJng chính sách, lu3n án s‰ đưa ra các n%i dung và
gi i pháp hồn thiOn các chính sách ñi0u chQnh tr c ti+p thông qua các quy ph,m và
ch+ ñ\nh c#a pháp lu3t, cũng như ñi0u chQnh gián ti+p thơng qua chính sách hl trU
hay b o h% ñJi vNi c,nh tranh và ñ%c quy0n S ViOt Nam đ th c s t,o ra mơi
trư!ng kinh doanh bình ñ€ng, lành m,nh; góp ph;n nâng cao hiOu qu kinh doanh
và năng l c c,nh tranh c#a doanh nghiOp và c#a tồn b% n0n kinh t+.
5.2. Nh ng đóng góp c th c a lu n án
1 Lu3n án ñã chQ ra trong n0n kinh t+ đương đ,i, tồn c;u hóa và h%i nh3p quJc
t+ ngày càng sâu r%ng, các giao lưu và quan hO vưUt ra khŠi ph,m vi lãnh thZ c#a mli
quJc gia. Cùng vNi nh6ng bi+n ñZi nhanh chóng c#a mơi trư!ng kinh doanh, đ:c biOt
là s phát tri n c#a công nghO thông tin, c#a "n0n kinh t+ C kL thu3t sJ" và c#a "th+
giNi ph€ng" mà y+u tJ then chJt là hình thành các chuli cung =ng tồn c;u và s thay
đZi c9u trúc th\ trư!ng. Khi đó, trên th\ trư!ng chQ cịn t7n t,i hai th\ trư!ng: Th\
trư!ng c,nh tranh và th\ trư!ng không c,nh tranh. Th\ trư!ng c,nh tranh bao g7m các
công ty, doanh nghiOp ho,t đ%ng vì lUi nhu3n, cịn th\ trư!ng không c,nh tranh bao
g7m các công ty, doanh nghiOp ho,t ñ%ng phi lUi nhu3n và các công ty, doanh nghiOp
ñưUc hình thành theo "Chi+n lưUc đ,i dương xanh".
2 Lu3n án ñã phân tích và khuy+n ngh\: muJn t,o l3p và duy trì mơi trư!ng
c,nh tranh thì ph i ki m sốt và chJng đ%c quy0n, khơng có s t7n t,i c#a ñ%c
9
quy0n, m1i ch# th kinh t+ đ0u đưUc bình đ€ng, t do kinh doanh, t do c,nh tranh,
không phân biOt ñJi x…, ñó là cơ sS và nguyên tzc n0n t ng c#a c,nh tranh và chính
sách c,nh tranh.
3 Lu3n án ñã chQ rõ: Pháp lu3t c,nh tranh là hUp ph;n hay c9u ph;n quan
tr1ng c#a chính sách c,nh tranh. Chính sách c,nh tranh là t3p hUp các y+u tJ pháp
lý, ch+ tài và gi i pháp c#a Nhà nưNc nhƒm giám sát và ñi0u hành các ho,t ñ%ng
c,nh tranh, ki m sốt đ%c quy0n và chJng c,nh tranh khơng lành m,nh ñ t,o l3p và
b o ñ m cơ ch+ kinh doanh và c,nh tranh t do, sòng ph€ng trên th\ trư!ng. Cịn
pháp lu3t c,nh tranh là đ,o lu3t c#a Nhà nưNc nhƒm giám sát các ho,t ñ%ng kinh
doanh, bao g7m các quy đ\nh hình s và dân s nhƒm ngăn c n hành vi ph n c,nh
tranh trên th\ trư!ng. Xu9t phát t{ cách ti+p c3n trên thì ki m sốt đ%c quy0n chQ là
m%t trong nh6ng c9u ph;n hay n%i hàm ho:c n%i dung cơ b n và quan trong nh9t
c#a chính sách c,nh tranh.
4 Lu3n án ki+n ngh\ c;n thi+t ph i tZ ch=c ti+n hành phân tích và đánh giá
chính sách c,nh tranh bao g7m c các chính sách kinh t+ khác có liên quan m%t cách
khoa h1c trưNc và sau khi th c thi chính sách, đ đ m b o tính đ7ng b%, minh b,ch,
nh9t quán và tính hiOu qu c#a hO thJng các chính sách. ðây là nh6ng quy tzc cơ
b n nhƒm khzc ph
m%t b% ph3n g7m nh6ng ngư!i có trình đ% chun mơn và có đ;y đ# các ñi0u kiOn
cơ sS v3t ch9t và ngu7n l c tài chính đ ho,t đ%ng m%t cách chun nghiOp và đ%c
l3p tương ñJi vNi các b% ph3n khác trong cơ quan qu n lý c,nh tranh c#a Nhà nưNc.
5 Chính sách ki m soát t3p trung kinh t+ (TTKT) là m%t b% ph3n trong tZng
th các chính sách c#a Chính ph# S mli quJc gia. Trong đó ch# y+u là chính sách
c,nh tranh. Trong bJi c nh n0n kinh t+ toàn c;u hiOn nay, đang có nhi0u bi+n đ%ng
sau kh#ng ho ng tài chính và nU cơng. Ho,t đ%ng t3p trung kinh t+ thông qua mua
bán và sáp nh3p (M&A) trong khu v c ASEAN và ViOt Nam đang có bưNc phát
tri n và tăng trưSng m,nh m‰, mS r%ng ho,t ñ%ng kinh doanh, nâng cao hiOu qu và
kh năng c,nh tranh, góp ph;n giúp cho các n0n kinh t+ ph
10
Tuy nhiên, ho,t ñ%ng TTKT (c chi0u ngang và chi0u d1c) đ0u ti0m kn nh6ng y+u
tJ hình thành v\ trí thJng lĩnh th\ trư!ng và nh hưSng đ+n mơi trư!ng c,nh tranh.
Vì v3y, lu3n án đ0 ngh\ các ho,t đ%ng giám sát, ki m sốt TTKT thơng qua các th
ch+ và quy ñ\nh pháp lu3t ph i ñưUc ñ:t lên v\ trí c9u ph;n quan tr1ng nh9t c#a
chính sách c,nh tranh và pháp lu3t c,nh tranh c#a ViOt Nam.
6 Lu3n án ñã chQ ra và ki+n ngh\ Nhà nưNc c;n ph i kiên quy+t và c=ng rzn hơn
n6a viOc áp ñ:t th\ trư!ng c,nh tranh cho t9t c các doanh nghiOp thu%c m1i thành ph;n
kinh t+, bao g7m c các DNNN đưUc đ%c quy0n kinh doanh. Vì đây khơng nh6ng là
m%t xu hưNng t9t y+u, là ñ%ng l c phát tri n kinh t+ mà còn là m%t nguyên tzc cơ b n,
đ m b o bình đ€ng và s… d
nưNc c;n ph i thay ñZi theo hưNng gi m ch=c năng "Nhà nưNc kinh doanh" và tăng
cư!ng "Nhà nưNc phúc lUi", "Nhà nưNc pháp quy0n", gzn nhà nưNc vNi th\ trư!ng,
khuy+n khích c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n…
8 ð xác l3p và duy trì mơi trư!ng c,nh tranh lành m,nh, bình đ€ng và hiOu
qu , lu3n án ki+n ngh\ Nhà nưNc th c hiOn k+t hUp ñ7ng th!i c hai chính sách:
Chính sách tác đ%ng tr c ti+p thơng qua các th ch+ và quy ñ\nh c#a pháp lu3t; và
chính sách tác đ%ng gián ti+p thơng qua chính sách thu+, xu9t nh3p khku, chJng bán
phá giá, tín d
nhóm tiêu chí thành ph;n, đ7ng th!i c;n có s k+t hUp gi6a các nhóm tiêu chí này
vNi các tiêu chí ph< trU đ phân tích, đánh giá và so sánh các quy ph,m pháp lu3t v0
hành vi trong lu3t c,nh tranh đJi vNi ki m sốt đ%c quy0n. Ví d<: Chính sách ki m
sốt t3p trung kinh t+, n+u chQ d a vào thơng tin "th\ ph;n" thì có nhi0u trư!ng hUp
khơng ph n ánh h+t đưUc b n ch9t c#a hành vi ngăn c n c,nh tranh, mà c;n ph i k+t
hUp vNi các tiêu chí doanh thu và tZng giá tr\ tài s n cũng như các tiêu chí thành
ph;n có tính ch9t đ:c thù khác như TTKT theo chi0u ngang và theo chi0u d1c…
Căn c= vào kinh nghiOm xây d ng mơ hình cơ quan qu n lý c,nh tranh c#a
m%t sJ nưNc như Nh3t, ML, Australia, Th
11
hình ho,t đ%ng th c t+ và x… lý các v< viOc vi ph,m pháp lu3t c,nh tranh c#a ViOt
Nam trong th!i gian v{a qua cịn ch7ng chéo, đùn đky, kéo dài th!i gian và hiOu
qu th9p. M:c dù các cơ quan qu n lý c,nh tranh và m%t sJ chun gia kinh t+ ViOt
Nam đã có ý ki+n đ0 xu9t: C;n thành l3p m%t cơ quan c,nh tranh thJng nh9t trên cơ
sS sáp nh3p C
hiOu qu c#a v9n ñ0 này, cho nên tác gi lu3n án ti+p t
cơ quan c,nh tranh hiOn nay đ có v\ trí pháp lu3t cao hơn, tương x=ng vNi ch=c
năng và nhiOm v< ñưUc giao v.v..
6. K@T CaU C…A LU9N ÁN
Ngồi ph;n mS đ;u, k+t lu3n, m
Chương 1: TYng quan tình hình nghiên cOu.
Chương 2: Nh[ng v\n đ^ lý lumn cơ brn v^ chính sách c-nh tranh và kinm
sốt đlc quy^n.
Chương 3: Thvc tr-ng c-nh tranh x đlc quy^n và các chính sách đi^u
ch•nh ~ Viut Nam.
Chương 4: Quan đinm và giri pháp hồn thiun chính sách c-nh tranh và
kinm sốt đlc quy^n kinh doanh ~ Viut Nam.
12
CHƯƠNG 1
TJNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CMU
1.1. MNc tiêu nghiên cOu
TZng quan tình hình nghiên c=u là ph;n tZng hUp, khái qt, phân tích, đánh
giá và so sánh các cơng trình c#a cá nhân và t3p th các nhà khoa h1c đã nghiên c=u
và cơng bJ S trong nưNc và ngồi nưNc, có liên quan đ+n đ0 tài lu3n án ñ tác gi
hình thành ý tưSng, l a ch1n cách ti+p c3n và lĩnh v c nghiên c=u phù hUp, tránh
trùng l:p. Ho:c ñánh giá và chQ rõ ñưUc nh6ng ưu ñi m, k+t qu cũng như nh6ng
h,n ch+ c#a các cơng trình đã nghiên c=u trưNc, t{ đó xác ñ\nh "kho ng trJng" v0 lý
lu3n và th c tion, v0 tri th=c ho:c nh6ng n%i dung và câu hŠi nghiên c=u còn bŠ
ngŠ. ð7ng th!i, gUi mS và giúp tác gi th9y ñưUc nh6ng v9n ñ0, nh6ng lĩnh v c ñ:t
ra c;n ti+p t
1.2. Phân lo-i cơng trình nghiên cOu theo hình thOc cơng b
Theo cách phân lo,i trên thì các cơng trình đã nghiên c=u và cơng bJ có liên
quan đ+n đ0 tài lu3n án bao g7m:
1.2.1. Sách tham kh'o/ Chuy n kh'o và các chương trình, d1 án
Œ d,ng này có các cơng trình và đưUc mơ t như sau:
1.2.1.1. "Các v9n đ0 pháp lý và th ch+ v0 c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n
kinh doanh" (Xu9t b n C 2001) C D án hồn thiOn mơi trư!ng kinh doanh C
VIE/97/016 C ViOn Nghiên c=u qu n lý kinh t+ TW.
ðây là cơng trình do các cán b% c#a Ban Nghiên c=u chính sách kinh t+ vĩ mơ
C ViOn NCQLKTTW và nhóm chuyên gia kinh t+ trong nưNc c#a UNDP, cùng các
c%ng s khác nghiên c=u vNi m
mNi quan ñi m v0 c,nh tranh trong n0n kinh t+ th\ trư!ng và giNi thiOu cách th=c
xây d ng chính sách c,nh tranh c#a m%t sJ nưNc.
13
ðánh giá các quy ñ\nh ch# y+u hiOn ñang h,n ch+ c,nh tranh trong n0n kinh
t+ làm cơ sS cho các ki+n ngh\ v0 chính sách c,nh tranh.
ð đ,t đưUc các m
tích th c tr,ng c#a ViOt Nam;
2 Nghiên c=u, tìm hi u các v9n ñ0 c,nh tranh c#a ViOt Nam và ki+n ngh\
phương hưNng x… lý;
3 Trình bày kinh nghiOm c#a m%t sJ nưNc trong xây d ng chính sách c,nh tranh.
CuJn sách này nhƒm cung c9p thông tin, d6 liOu trong nưNc và quJc t+ trong
viOc x… lý, ñi0u chQnh v9n đ0 c,nh tranh và đ%c quy0n thơng qua pháp lu3t và th
ch+ đ hồn thiOn mơi trư!ng kinh doanh, nhƒm góp ph;n và giúp cho các cơ quan
ch=c năng c#a nhà nưNc hình thành lu3t c,nh tranh c#a ViOt Nam. ði m xu9t phát
đ;u tiên, cơng trình phân tích, đánh giá tác d
phát tri n kinh t+. ð7ng th!i, nhóm tác gi c#a cơng trình cũng kh€ng đ\nh, đ%c
quy0n trong kinh doanh thư!ng gây ra nh6ng h3u qu tiêu c c ñJi vNi phát tri n
kinh t+. Doanh nghiOp ñ%c quy0n có th l,m d
ngăn ch:n t do kinh doanh và c n trS c,nh tranh v.v… T{ nh3n th=c đưUc nh6ng
lUi ích c#a c,nh tranh và tác đ%ng tiêu c c c#a đ%c quy0n, cơng trình ñã ñưa ra k+t
lu3n: nhi0u quJc gia ñã xây d ng chính sách c,nh tranh nhƒm m
đ m cơng bƒng, trung th c trong kinh doanh, b o vO quy0n lUi ngư!i tiêu dùng,
ñ7ng th!i, ngăn ng{a s hình thành đ%c quy0n và h,n ch+ s thao túng c#a ñ%c
quy0n trên th\ trư!ng.
Th!i ñi m nghiên c=u và cơng bJ cơng trình gi6a lúc nưNc ta ñang S trong quá
trình r;m r% chuy n ñZi t{ n0n kinh t+ k+ ho,ch hóa t3p trung sang n0n kinh t+ th\
trư!ng ñ\nh hưNng xã h%i ch# nghĩa. Cùng vNi q trình chuy n đZi này là s thay
đZi căn b n vai trò c#a Nhà nưNc và th\ trư!ng trong n0n kinh t+. Các doanh nghiOp
14
thu%c các thành ph;n kinh t+ có quy0n t ch# trong kinh doanh và c,nh tranh trên
th\ trư!ng. Sau khi phân tích, cơng trình đã k+t lu3n: phương th=c qu n lý n0n kinh
t+ bƒng mOnh lOnh hành chính, can thiOp sâu vào các ho,t đ%ng c#a doanh nghiOp
khơng cịn phù hUp và c;n ph i s…a ñZi. M:t khác, th c tion phát tri n kinh t+ c#a
nưNc ta trong nh6ng năm này cho th9y ñ%c quy0n kinh doanh xu9t hiOn trong nhi0u
lĩnh v c và các hành vi c,nh tranh khơng lành m,nh đang gia tăng. TrưNc th c tr,ng
này, đ Nhà nưNc có th đi0u khi n n0n kinh t+ và giúp các doanh nghiOp nâng cao
năng l c c,nh tranh, các t3p đồn kinh t+ lNn và các tZng cơng ty đưUc thành l3p. Sau
đó, m%t sJ tZng cơng ty bi+n đ%c quy0n nhà nưNc thành ñ%c quy0n doanh nghiOp và
l,m d
ñJi x…… V0 th ch+, pháp lý hiOn hành v[n còn nhi0u b9t c3p trong viOc b o ñ m
c,nh tranh lành m,nh và ki m sốt đ%c quy0n trong kinh doanh.
Xu9t phát t{ tình hình trên và trưNc yêu c;u c#a phát tri n kinh t+ Zn ñ\nh, b0n
v6ng, các tác gi c#a cơng trình đã đ0 ngh\: “c;n xây d ng chính sách c,nh tranh”
và cho rƒng, đây là m%t cơng viOc mNi mŽ và không do dàng, c trong nh3n th=c và
phương pháp lu3n. Cũng chính vì v3y, theo tác gi c#a lu3n án thì cơng trình này
đưUc nghiên c=u S th!i kỳ ti0n chính sách và pháp lu3t c,nh tranh c#a ViOt Nam do
đó, ngồi nh6ng khó khăn và h,n ch+ trên, cơng trình chưa phân đ\nh rõ các lĩnh
v c và hình th=c c,nh tranh C đ%c quy0n, th\ trư!ng c,nh tranh và th\ trư!ng không
c,nh tranh cũng như các chính sách và n%i dung ki m sốt ñ%c quy0n v.v... ð:c
biOt, giai ño,n hiOn nay toàn c;u hóa và xu hưNng h%i nh3p kinh t+ quJc t+ ngày
càng sâu r%ng, ñang ñ:t ra nhi0u v9n ñ0 ñJi vNi c,nh tranh và ki m sốt đ%c quy0n
thì cơng trình đ0 c3p chưa nhi0u và cịn bŠ ngŠ.
1.2.1.2. "Pháp lu3t v0 ki m sốt đ%c quy0n và chJng c,nh tranh không lành
m,nh S ViOt Nam" (Xu9t b n C 2004) c#a TS. ð:ng Vũ Huân (B% Tư pháp).
MS ñ;u cuJn sách, tác gi cơng trình đã kh€ng đ\nh "Ki m sốt đ%c quy0n và
chJng c,nh tranh khơng lành m,nh" là pháp lu3t khơng th thi+u đưUc c#a các quJc
gia trong n0n kinh t+ th\ trư!ng, trong đó có ViOt Nam.
15
N%i dung cơ b n ñưUc ñ0 c3p trong cuJn sách này theo k+t c9u truy0n thJng
3 ph;n:
1 Nh6ng v9n ñ0 lý lu3n c#a pháp lu3t v0 ki m soát ñ%c quy0n và chJng c,nh
tranh không lành m,nh;
2 Th c tr,ng c,nh tranh và ñ%c quy0n S ViOt Nam;
3 Phương hưNng xây d ng pháp lu3t v0 ki m soát ñ%c quy0n và chJng c,nh
tranh không lành m,nh S ViOt Nam.
Cơng trình này cũng kh€ng đ\nh c,nh tranh là m%t quy lu3t v3n đ%ng cơ b n,
là thu%c tính vJn có c#a kinh t+ th\ trư!ng, là đ%ng l c quan tr1ng thúc ñky n0n kinh
t+ phát tri n.
B o ñ m tr3t t c,nh tranh có hiOu qu ñã trS thành m%t nguyên tzc cơ b n cho
các ch+ ñ% kinh t+ d a trên n0n t ng cơ ch+ th\ trư!ng. Song, cơng trình cũng chQ ra
chính c,nh tranh l,i là y+u tJ ñưa ñ+n nh6ng h3u qu tiêu c c v0 kinh t+ C xã h%i.
C,nh tranh gay gzt s‰ d[n đ+n tình tr,ng c,nh tranh khơng lành m,nh, h,n ch+ c,nh
tranh và t9t y+u ñ%c quy0n xu9t hiOn. Trên th c t+, c,nh tranh không lành m,nh và
ñ%c quy0n ñưUc các trư!ng phái kinh t+ khác nhau trên th+ giNi kh€ng ñ\nh là m%t
trong nh6ng khuy+t t3t ch# y+u c#a kinh t+ th\ trư!ng.
V9n ñ0 mà tác gi lu3n án tâm ñzc nh9t và s‰ v3n d
trình này đ0 c3p: pháp lu t v: c6nh tranh (hi8u theo nghĩa r.ng, bao gBm pháp lu t
ch ng c6nh tranh không lành m6nh và pháp lu t ch ng h6n ch% c6nh tranh, ki8m
soát ñ.c quy:n) ñã t{ lâu trS thành b% ph3n pháp lu3t khơng th thi+u S các quJc
gia có n0n kinh t+ th\ trư!ng phát tri n. BSi l‰, nó chính là cơng c< tr c ti+p đ đ m
b o môi trư!ng c,nh tranh lành m,nh trong kinh doanh, là cơng c< đ duy trì đ%ng
l c phát tri n n0n kinh t+. Cơng trình c#a TS. ð:ng Vũ Hn cịn cho bi+t: pháp lu3t
v0 c,nh tranh đã xu9t hiOn t{ lâu hơn 100 năm nay, bzt ñ;u ñưUc coi là m%t b% ph3n
c#a Lu3t dân s , sau đó, trS thành lĩnh v c pháp lu3t riêng vNi m
Tuy nhiên, cuJn sách chQ t3p trung ch# y+u nghiên c=u m ng ñ%c quy0n, ki m
sốt đ%c quy0n và chJng c,nh tranh khơng lành m,nh; còn m ng th= hai: c,nh
tranh, các lĩnh v c và hình th=c c,nh tranh, th\ trư!ng c,nh tranh thì cuJn sách
16
khơng đ0 c3p ho:c n+u có đ0 c3p thì cũng r9t khái quát. Riêng m ng th= nh9t, chQ
d{ng S pháp lý th ch+, chưa phân tích nhi0u v0 tác ñ%ng qua l,i (tr c ti+p, gián
ti+p) ñ+n môi trư!ng kinh doanh và c,nh tranh, chưa ñ0 c3p ñ+n n%i dung, các tiêu
chí và chQ tiêu thành ph;n đ ki m sốt đ%c quy0n và chJng c,nh tranh khơng lành
m,nh. ð7ng th!i, m ng này cịn có nhi0u “kho ng trJng” S mơi trư!ng tồn c;u
hố và h%i nh3p kinh t+ quJc t+ hiOn nay. Chính tác gi cuJn sách cũng c;u th\: q
trình nghiên c=u cịn trong bưNc khSi đ;u, m:c dù cơng trình đã cơng bJ nhưng cịn
mang tính ch9t khám phá kinh nghiOm, đ7ng th!i đ:t ra m%t sJ yêu c;u, quan ñi m
c;n ti+p t
sách và pháp lu3t c,nh tranh c#a ViOt Nam (2005).
1.2.1.3. "Chính sách kinh t+ và năng l c c,nh tranh c#a doanh nghiOp" (Xu9t
b n C 2011) c#a TS. ðinh Th\ Nga.
Cơng trình này nhƒm xác đ\nh và đánh giá vai trị, tác đ%ng c#a m%t sJ chính
sách c#a Nhà nưNc như thu+ (gián thu và tr c thu), đ;u tư, tín d
chương:
1 Tác ñ%ng c#a hO thJng chính sách kinh t+ đ+n năng l c c,nh tranh c#a
doanh nghiOp;
2 Th c tr,ng tác ñ%ng c#a hO thJng chính sách kinh t+ c#a Nhà nưNc đ+n
năng l c c,nh tranh c#a doanh nghiOp;
3 Quan ñi m và gi i pháp hồn thiOn hO thJng chính sách kinh t+ nhƒm nâng
cao năng l c c,nh tranh c#a doanh nghiOp.
Công trình nghiên c=u đã đưUc xu9t b n thành sách tham kh o c#a TS. ðinh
Th\ Nga t3p trung ch# y+u vào nghiên c=u và phân tích hO thJng các chính sách
kinh t+ c#a Nhà nưNc tác đ%ng đ+n nâng cao năng l c c,nh tranh c#a doanh nghiOp,
vì s t7n t,i và s=c sJng c#a m%t doanh nghiOp th hiOn trưNc h+t S năng l c c,nh
tranh. Cơng trình khoa h1c c#a tác gi nh9n m,nh: nâng cao năng l c c,nh tranh
chính là tiêu chí ph9n đ9u c#a các doanh nghiOp ViOt Nam, k c trong quá trình h%i
nh3p, c;n có s giúp đ• tr c ti+p và hl trU gián ti+p c#a Nhà nưNc thông qua các hO
17
thJng chính sách kinh t+, đ:c biOt là chính sách giáo d
gi m bNt b9t lUi, ch= chưa t,o ra nh6ng tác ñ%ng th c s m,nh và hiOu qu trong
viOc nâng cao năng l c c,nh tranh cho các doanh nghiOp. T{ th c tr,ng đó, địi hŠi
nhà nưNc ph i ti+p t
c,nh tranh và vươn lên.
Công trình khoa h1c c#a TS. ðinh Th\ Nga chQ t3p trung nghiên c=u m ng
c,nh tranh c#a doanh nghiOp, trong ñó ch# y+u ñ0 c3p ñ+n các y+u tJ c9u thành
năng l c c,nh tranh, như gi m chi phí, ñưa ti+n b% khoa h1c C kL thu3t vào s n xu9t
kinh doanh… T{ đó ki+n ngh\ Nhà nưNc c;n có nh6ng chính sách kinh t+ hl trU đzc
l c v0 v9n ñ0 này. Các n%i dung khác c#a c,nh tranh như các hình th=c và lĩnh v c
c,nh tranh, h3u qu c#a c,nh tranh và mJi quan hO vNi đ%c quy0n, ki m sốt đ%c
quy0n thì trình bày r9t ít, khơng đáng k . Vì m ng này (đ%c quy0n) khơng ph i là
đJi tưUng nghiên c=u c#a cơng trình m:c dù có liên quan đ+n c,nh tranh. Hơn n6a,
cơng trình c#a TS. ðinh Th\ Nga chưa nêu b3t ñưUc 2 áp l c lNn là áp l c gi m chi
phí và áp l c n%i đ\a hóa khi ViOt Nam h%i nh3p ngày càng sâu r%ng trong n0n kinh
t+ toàn c;u. ð7ng th!i, t,o l3p và duy trì mơi trư!ng kinh doanh bình đ€ng, lành
m,nh khơng ph i là m
sách kinh t+ c#a Nhà nưNc.
Ngồi ra cịn có các cơng trình (Xu9t b n 1998) "Nâng cao năng l c c,nh
tranh và b o vO s n xu9t trong nưNc" c#a nhóm tác gi Lê ðăng Doanh, Nguyon Th\
Kim Dung và Tr;n H6u Hân. Cơng trình "Ti+n tNi xây d ng pháp lu3t v0 c,nh tranh
trong ñi0u kiOn chuy n sang n0n kinh t+ th\ trư!ng S ViOt Nam" (Xu9t b n C 2001)
c#a Nguyon Như Phát và Bùi Ngun Khánh và cơng trình "Cơ sS khoa h1c và th c
tion cho viOc xây d ng chính sách c,nh tranh S ViOt Nam (Xu9t b n C 2000) c#a
ViOn Nghiên c=u qu n lý kinh t+ Trung ương… Nh6ng cơng trình này đưUc nghiên
c=u và xu9t b n trưNc khi chính sách và pháp lu3t c,nh tranh c#a ViOt Nam có hiOu
l c (2005), vNi m
