Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Giải pháp xóa đói giảm nghèo nhằm phát triển kinh tế - xã hội ở các tỉnh Tây Bắc Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

NGUY N TH NHUNG

GI I PHÁP XÓA ðÓI GI M NGHÈO
NH&M PHÁT TRI'N KINH T ( XÃ H I
* CÁC T+NH TÂY B,C VI-T NAM
CHUYÊN NGÀNH: KINH T CHÍNH TR
MÃ S : 62.31.01.01

LU9N ÁN TI N SĨ KINH T

Hà N

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

NGUY N TH NHUNG

GI I PHÁP XÓA ðÓI GI M NGHÈO
NH&M PHÁT TRI'N KINH T ( XÃ H I
* CÁC T+NH TÂY B,C VI-T NAM
CHUYÊN NGÀNH: KINH T CHÍNH TR
MÃ S : 62.31.01.01

LU9N ÁN TI N SĨ KINH T

NgưAi hưCng dFn khoa hJc:
1. PGS.TS Vũ Văn Hân

2. PGS.TS NguyQn Văn HRo

Hà N

L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng, b n lu n án “GiRi pháp xóa đói giRm nghèo
nh[m phát tri^n kinh t_ ( xã hc u đ c l p do chính tác gi th c hi!n, khơng sao chép % b&t kỳ m t cơng
trình nào khác, các s( li!u s) d*ng trong lu n án là trung th c và chính xác,
các tài li!u tham kh o và trích d,n đư.c s) d*ng trong lu n án này đ0u có
xu&t x , ngu2n g(c, tác gi c* th3 và ñư.c ghi trong Danh m*c các tài li!u
tham kh o c5a lu n án.
Tôi xin ch7u trách nhi!m trư8c pháp lu t v0 l9i cam ñoan trên.

Hà N i, ngày 20 tháng 7 năm 2012

Nghiên cfu sinh

Nguy n Th Nhung


1

M CL C
LMEC LEC.......................................................................................................... 1
DANH MEC BHNG, BIJU ðL ......................................................................... 2
MN ðOU............................................................................................................ 1

CHƯƠNG 1.TRNG QUAN NGHIÊN CUU VW XÓA ðÓI GIHM NGHÈO VÀ
PHÁT TRIJN KINH TW ` XÃ HbI .................................................................... 5
1.1. Kdt qu nghiên c u c5a các tác gi và tf ch c qu(c td……………………... 5
1.1.1. Nhhng nghiên c u v0 nghèo đói và xóa ñói gi m nghèo ........................... 5
1.1.2. Nhhng nghiên c u v0 tăng trư%ng và phát tri3n ...................................... 10
1.2. Các kdt qu nghiên c u trong nư8c………………………………………… 15
1.3. Nhhng kdt qu nghiên c u và v&n ñ0 cln tidp t*c nghiên c u v0 xóa đói
gi m nghèo nh m phát tri3n kinh td ` xã h i % các tnnh Tây Bpc………………. 26
1.3.1. Nhhng kdt qu nghiên c u ñã ñrt ñư.c ................................................... 26
1.3.2. Nhhng v&n ñ0 ñst ra cln tidp t*c nghiên c u........................................... 29
1.3.3. Phương pháp tidp c n v&n ñ0 nghiên c u c5a tác gi ............................... 31
CHƯƠNG 2. LÝ LUwN VÀ THxC TIyN Vz XÓA ðÓI GIHMN GHÈOVÀ
PHÁT TRIJN KINH TW ` XÃ HbI ................................................................ 33
2.1. Lý lu n v0 nghèo đói và xóa đói gi m nghèo ............................................. 33
2.1.1. Quan ni!m v0 đói nghèo ......................................................................... 33
2.1.2. Chu n nghèo và các tiêu chí đánh giá .................................................... 36
2.1.3. Ngun nhân đói nghèo .......................................................................... 39
2.1.4. Lý lu(n v) xóa đói gi,m nghèo................................................................ 40
2.2. Lý lu n v0 phát tri3n kinh td ` xã h i………………………………………….42
2.2.1. Quan ñi.m phát tri.n kinh t2 3 xã h i...................................................... 42
2.2.2. Ch5 tiêu, nhân t6 ,nh hư8ng và ñi)u ki9n ñ,m b,o phát tri.n KT3XH ..... 46
2.2.3. Quan h9 gi>a phát tri.n KT3XH v?i XðGN ............................................ 51
2.3. Tính t&t ydu và vai trị c5a XðGN đ(i v8i phát tri3n kinh td ` xã h i

53

2.3.1. Tính tCt y2u XðGN trong q trình phát tri.n KT3XH ............................ 53


2

2.3.2. Vai trị cHa xóa đói gi,m nghèo đ6i v?i phát tri.n kinh t2 3 xã h i.......... 56
2.4. Th c ti~n xóa đói gi m nghèo nh m phát tri3n KT`XH % Vi!t Nam…………… 62
2.4.1. Khái quát chH trương chính sách xóa đói gi,m nghèo ................................... 62
2.4.2. Vai trị cHa xóa đói gi,m nghèo đ6i v?i phát tri.n KT3XH 8 Vi9t Nam ............ 65
2.4.3. Nh>ng hKn ch2, khó khăn trong vi9c XðGN nhLm phát tri.n KT3XH 8 Vi9t Nam
thMi gian qua...................................................................................................... 69
2.5. Kinh nghi!m qu(c td v0 xóa đói gi m nghèo và phát tri3n KT`XH………….. 73
2.5.1. N Trung Qu6c [8 &142] ......................................................................... 73
2.5.2. N Sn ð [8]............................................................................................ 78
2.5.3. N Thái Lan [65]...................................................................................... 85
2.5.5. Bài hUc rút ra cho Vi9t Nam v) XðGN.................................................... 90
CHƯƠNG 3: THxC TR•NG XĨA ðĨI GIHM NGHÈO VÀ VAI TRỊ CƒA NĨ
ð„I V…I PHÁT TRIJN KINH TW ` XÃ HbI N CÁC T†NH TÂY B‰C VIŠT
NAM…………………………………………………………………………..…..….94
3.1. ðsc ñi3m c5a Tây Bpc………………………………………………………...94
3.1.1. ðWc ñi.m tX nhiên, dân s6 [49&125] ...................................................... 94
3.2. Hi!n trrng nghèo đói và tình hình phát tri3n kinh td ` xã h i % Tây Bpc qua kdt
qu ñi0u tra, kh o sát c5a tác gi năm 2011………………………………………. 99
3.2.1.1. ðWc đi.m nghèo đói cHa Tây BZc......................................................... 99
3.2.1.2. Các nhân t6 ,nh hư8ng ñ2n XðGN 8 Tây BZc ................................... 102
3.2.2. ThXc trKng nghèo đói 8 Tây BZc ........................................................... 113
3.3. Th c trrng xóa đói gi m nghèo nh m phát tri3n kinh td ` xã h i % Tây Bpc 118
3.3.2. XðGN v?i phát tri.n CSHT, m8 r ng \ng d]ng khoa hUc công ngh9 8 Tây
BZc ................................................................................................................. 138
3.3.3. XðGN v?i công tác tuyên truy)n, giáo d]c tư tư8ng tăng cưMng m6i quan
h9 đồn k2t các dân t c 8 Tây BZc.................................................................. 142
3.4. Nhhng thành t u, hrn chd và nguyên nhân hrn chd trong vi!c xóa đói gi m
nghèo nh m phát tri3n kinh td ` xã h i % Tây Bpc……………………………….. 148
3.4.1. Nh>ng thành tXu cHa xóa đói gi,m nghèo nhLm phát tri.n kinh t2 3 xã h i

8 Tây BZc ....................................................................................................... 148


3

3.4.2. Nh>ng khó khăn, hKn ch2, bCt c(p và t_n tKi cHa xóa đói gi,m nghèo nhLm
phát tri.n kinh t2 3 xã h i 8 Tây BZc............................................................... 151
3.4.3. Nguyên nhân hKn ch2 cHa xóa đói gi,m nghèo nhLm phát tri.n kinh t2 3 xã
h i 8 Tây BZc ................................................................................................. 153
CHƯƠNG 4................................................................................................................................ :
QUAN ðIJM, ðŒNH HƯ…NG VÀ GIHI PHÁPXÓA ðÓI GIHM NGHÈO NH•M
PHÁT TRIJN KINH TW ` XÃ HbI N CÁC T†NH TÂY B‰C VIŠT NAM ………..157
4.1. Nhhng cơ h i và thách th c đ(i v8i xóa đói gi m nghèo % Tây Bpc……….. 157
4.1.1. B6i c,nh qu6c t2 [19&21] ........................................................................ 157
4.1.2. B6i c,nh trong nư?c ................................................................................ 158
4.1.3. Cơ h i và thách th\c ñ6i v?i XðGN nhLm phát tri.n KT3XH 8 Tây BZc ....... 161
4.2. Xu hư8ng xóa đói gi m nghèo và phát tri3n KT`XH trong th9i gian t8i……168
4.3. Quan đi3m, đ7nh hư8ng xóa đói gi m nghèo % Tây Bpc nhhng năm t8i……….171
4.3.1. Quan đi.m xóa đói gi,m nghèo và phát tri.n KT3XH 8 Tây BZc .................. 171
4.3.2. M]c tiêu và ñanh hư?ng XðGN nhLm phát tri.n KT3XH 8 Tây BZc.............. 173
4.4. Nhhng gi i pháp cơ b n xóa đói gi m nghèo nh m phát tri3n kinh td ` xã h i %
Tây Bpc …………………………………………………………..………………175
4.4.1. Nhóm gi,i pháp nâng cao chCt lưbng ngu_n lXc lao ñ ng cho phát tri.n KT3XH
....................................................................................................................... 175
4.4.2. Nhóm gi,i pháp ñcu tư CSHT thi2t y2u ph]c v] s,n xuCt, hd trb sinh k2, nâng
cao thu nh(p cho ngưMi nghèo ........................................................................... 180
4.4.3. Nhóm gi,i pháp huy đ ng ngu_n lXc v6n cho XðGN .................................. 189
4.4.4. Nhóm gi,i pháp nâng cao hi9u qu, hoKch đanh và xây dXng các chính sách gi,m
nghèo .............................................................................................................. 192
4.4.5. Nhóm gi,i pháp nâng cao nh(n th\c, ph6i hbp te ch\c thXc hi9n chính sách cHa

các cCp, các ngành và ngưMi dân ....................................................................... 194
KWT LUwN ...........................................................................................................................198
DANH MEC TÀI LIŠU THAM KHHO...........................................................................202


DANH M C CÁC CHh VI T T,T

TT

Chi vi_t tbt

Nguyên nghĩa

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17

18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34

ADB
AFTA
APEC
ASEM
ASXH
BHXH
BHYT
BVCSNCSK
CBXH
CCKT
CCTT
CNCS

CNH`HðH
CNTB
CNXH
CSHT
CSXH
DA
DNNN
DS`KHHGð
DTTS
ESCAP
GDP
GINI
GNBV
HDI
HPI
HTX
IMF
KCB
KHH
KTQD
KTTT
KT`XH

Ngân hàng Phát tri3n Châu Á
Khu v c M u d7ch T do ASEAN
Di~n ñàn h.p tác kinh td Châu Á
Di~n ñàn h.p tác Á ` Âu
An sinh xã h i
B o hi3m xã h i
B o hi3m y td

B o v!, chăm sóc và nâng cao s c kho‘
Cơng b ng xã h i
Cơ c&u kinh td
Cơ chd th7 trư9ng
Ch5 nghĩa c ng s n
Cơng nghi!p hố ` Hi!n ñri hoá
Ch5 nghĩa tư b n
Ch5 nghĩa xã h i
Cơ s% hr tlng
Chính sách xã h i
D án
Doanh nghi!p nhà nư8c
Dân s( ` kd horch hố gia đình
Dân t c thi3u s(
U“ ban KT`XH khu v c Châu Á ` Thái Bình Dương
Tfng s n ph”m trong nư8c
H! s( bình ñ•ng trong phân ph(i l.i t c
Gi m nghèo b0n vhng
Chn s( phát tri3n con ngư9i
Chn s( nghèo c5a con ngư9i
H.p tác xã
Qu– ti0n t! qu(c td
Khám chha b!nh
Kd horch hoá
Kinh td qu(c dân
Kinh td th7 trư9ng
Kinh td ` Xã h i


1

35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55

LLLð
LLSX
LTTP
MDG
NDT
NLLð
NSLð

NSNN
ODA
PTKT
QHSX
TLSX
TTBYT
TTKT
TW
UNDP
USD
VSATTP
WB
WCED
WTO

L c lư.ng lao ñ ng
L c lư.ng s n xu&t
Lương th c, th c ph”m
M*c tiêu phát tri3n Thiên niên k“
Nhân dân t!
Ngu2n l c lao ñ ng
Năng su&t lao đ ng
Ngân sách nhà nư8c
Vi!n tr. phát tri3n chính th c
Phát tri3n kinh td
Quan h! s n xu&t
Tư li!u s n xu&t
Trang thidt b7 y td
Tăng trư%ng kinh td
Trung ương

Chương trình phát tri3n Liên Hi!p Qu(c
ðơ la M–
V! sinh an toàn th c ph”m
Ngân hàng thd gi8i
ƒy ban Qu(c td v0 Môi trư9ng và Phát tri3n
Tf ch c thương mri Thd gi8i

56
57
58

XðGN
XHCN
XHH

Xố đói gi m nghèo
Xã h i ch5 nghĩa
Xã h i hoá


2

DANH M C B NG, BI'U ðl
BRng:
B ng 2.1. T“ l! h nghèo chia theo thành th7 ` nông thôn và theo vùng ..................69
B ng 3.1. T“ l! th9i gian làm vi!c ñư.c s) d*ng c5a lao ñ ng % nông thôn .........105
B ng 3.2. S( gi9 làm vi!c trong tuln c5a lao ñ ng % các khu v c kinh td.............106
B ng 3.3. Chênh l!ch thu nh p và chi tiêu bình qn đlu ngư9i .................................
c5a Tây Bpc so v8i c nư8c và so v8i ðông Nam b .............................................117
B ng 3.4. T“ l! h nghèo Tây Bpc 2006`2010 ......................................................117

B ng 3.5. Kdt qu th c hi!n chính sách hš tr. giáo d*c cho ngư9i nghèo ..........121
B ng 3.6. Kdt qu th c hi!n chính sách hš tr. y td cho ngư9i nghèo ..................123
B ng 3.7. Kdt qu th c hi!n chính sách hš tr. dry ngh0 cho ngư9i nghèo .........131
B ng 3.8. Kdt qu th c hi!n chính sách ñào tro cán b gi m nghèo....................137
B ng 3.9. C i thi!n vi!c tidp c n các ñi0u ki!n s n xu&t kinh doanh .....................146
B ng 3.10. C i thi!n vi!c tidp c n các ñi0u ki!n s n xu&t kinh doanh ...................147
Bi^u ñm:
Bi3u ñ2 3.1. ðsc ñi3m h nghèo % các tnnh Tây Bpc………………………..……101
Bi3u ñ2 3.2. Thu nh p bình qn nhân kh”u/tháng………………….……………114
Bi3u đ2 3.3. Thu nh p bình qn…………………………………………………115
Bi3u đ2 3.4. Chi tiêu cho đ9i s(ng bình qn m t nhân kh”u/tháng ……………116
Bi3u ñ2 3.5. C i thi!n ñ9i s(ng ngư9i nghèo theo ñánh giá c5a các h dân …… 129
Bi3u ñ2 3.6. C i thi!n ñ9i s(ng ngư9i nghèo theo ñánh giá c5a cán b qu n lý…130


1

M* ðnU
1, Tính cpp thi_t cqa đr tài
Xóa đói gi m nghèo (XðGN) ñ3 phát tri3n kinh td ` xã h i (KT`XH) là v&n
đ0 có tính qu(c td, đ2ng th9i cũng là ch5 trương chính sách l8n c5a ð ng và Nhà
nư8c ta. Trong nhhng năm chuy3n sang n0n kinh td th7 trư9ng (KTTT), đsc bi!t là
q trình cong nghi!p hóa, hi!n đri hóa (CNH, HðH) hi!n nay ð ng, Nhà nư8c và
nhân dân ta ñã t p trung ngu2n l c th c hi!n xóa đói gi m nghèo mrnh mŸ. Vi!c
th c hi!n ch5 trương chính sách này ñã ñưa nư8c ta tr% thành m t nư8c có thành
cơng &n tư.ng trên trư9ng qu(c td v0 ch(ng ñói nghèo và là m t trong b(n nư8c có
t“ l! gi m nghèo nhanh nh&t thd gi8i, v7 thd và uy tín c5a Vi!t nam trên tồn clu
ngày càng tăng trong quá trình h i nh p kinh td qu(c td. Cơng tác xóa đói gi m
nghèo đã đrt ñư.c nhhng thành t u ñáng k3. T“ l! h nghèo trong c nư8c đã gi m
xu(ng nhanh chóng t 37,4% năm 1998 xu(ng còn 9,45% năm 2010 [124].

Tuy nhiên, trong quá trình phát tri3n kinh td ` xã h i hi!n nay, tình trrng
chênh l!ch giàu – nghèo ngày m t gia tăng và s phát tri3n khơng đ2ng ñ0u giha
các vùng ngày càng l8n nên ti0m ”n nhhng nguy cơ h u qu xã h i khó lư9ng.
Trong khi, XðGN v,n ñang là v&n ñ0 thách th c l8n ñ(i v8i nư8c ta, ñsc bi!t là %
Tây Bpc. Theo s( li!u báo cáo th(ng kê cho th&y, msc dù tình trrng nghèo c5a các
tnnh này đã gi m nhanh, t 73,4% h nghèo năm 1998 xu(ng 27,3% h nghèo năm
2010, song so v8i c nư8c, thì gi m nghèo % Tây Bpc di~n ra ch m hơn. Năm 1998,
t“ l! h nghèo c5a Tây Bpc b ng 1,96 lln t“ l! h nghèo c5a c nư8c, thì năm 2010
t“ l! này là 2,89 lln. Hơn nha quá trình h i nh p kinh td qu(c td m t mst ñã tro ra
nhhng cơ h i m8i trong phát tri3n kinh td ` xã h i nhưng mst khác lri ti0m ”n khơng
ít r5i ro, thách th c. ði0u đó địi h¥i ph i có nhhng nghiên c u sâu ñ3 ñưa ra các
quydt ñ7nh phát tri3n KT`XH phù h.p v8i t ng th9i kỳ cũng như v8i t ng đ7a
phương, t ng nhóm dân cư, t ng vùng lãnh thf… nh m v a ñ m b o TTKT v a
ñ m b o XðGN nhanh, b0n vhng và th c hi!n t(t công b ng xã h i (CBXH). Chính
vì v y vi!c nghiên c u nhhng gi i pháp XðGN nh m phát tri n KT XH
Vi t Nam đang có ý nghĩa c&p bách, thidt th c c v0 lý lu n và th c ti~n.

Tây B c


2

2. Mtc đích và nhicm vt nghiên cfu cqa luvn án
2.1. M&c đích
Lu n án làm rõ m(i quan h! giha XðGN và phát tri3n KT`XH, th c trrng
XðGN và vai trị c5a nó đ(i v8i phát tri3n KT`XH % Tây Bpc Vi!t Nam ñ3 ñưa ra
phương hư8ng và nhhng gi i pháp cơ b n ñ3 th c hi!n XðGN nh m phát tri3n KT`
XH % các tnnh này.

2.2. Nhi m v&

` Tfng quan các kdt qu nghiên c u trong và ngoài nư8c v0 XðGN và phát
tri3n KT`XH t đó góp phln h! th(ng hóa nhhng v&n đ0 ñã ñư.c nghiên c u và
nhhng v&n ñ0 cln tidp t*c nghiên c u v0 XðGN và vai trò c5a nó đ(i v8i q trình
phát tri3n KT`XH % Tây Bpc.
` Phân tích th c ti~n v0 XðGN % nư8c ta trong quá trình phát tri3n KT`XH;
khái quát nhhng thành t u, hrn chd và nguyên nhân hrn chd v0 XðGN % Vi!t Nam.
` ðánh giá tình hình phát tri3n KT`XH và XðGN % Tây Bpc qua kdt qu
ñi0u tra, kh o sát c5a tác gi , chn ra ñư.c ñsc ñi3m nghèo ñói % Tây Bpc, nhhng khó
khăn hrn chd và nguyên nhân ch5 ydu d,n ñdn nhhng hrn chd trong vi!c th c hi!n
XðGN nh m phát tri3n KT`XH % các tnnh này.
` ðưa ra quan ñi3m, phương hư8ng và m t s( gi i pháp cơ b n ñ3 th c hi!n
XðGN nh m phát tri3n KT`XH % Tây Bpc trong nhhng năm t8i.

3. ðwi tưxng và phym vi nghiên cfu
3.1. ð+i tư-ng nghiên c/u
XðGN và phát tri3n KT`XH là hai v&n đ0 c5a m t q trình, có quan h! bi!n
ch ng, tương hš l,n nhau. XðGN % Tây Bpc Vi!t Nam hi!n nay có tác đ ng khơng
nh¥ đdn q trình phát tri3n KT`XH c5a Tây Bpc nói riêng và c nư8c nói chung.
Dư8i góc đ kinh td chính tr7, lu n án đi sâu nghiên c u m(i quan h!, tác đ ng và
vai trị c5a XðGN ñ(i v8i phát tri3n KT`XH % 4 tnnh Tây Bpc theo phân vùng kinh
td. T đó đưa ra các gi i pháp ñ3 th c hi!n XðGN nh m thúc đ”y phát tri3n KT`XH
% Tây Bpc, hy v©ng ñưa Tây Bpc tidn k7p các tnnh khác trong c nư8c % m t tương
lai gln nh&t.


3

3.2. Ph1m vi nghiên c/u
` V0 n i dung: nh n di!n nghèo đói nói chung, nghèo đói % Tây Bpc nói
riêng; ngun nhân nghèo đói c5a Tây Bpc; th c trrng XðGN và vai trị c5a nó đ(i

v8i phát tri3n KT`XH % Tây Bpc; khó khăn hrn chd trong vi!c XðGN nh m phát
tri3n KT`XH % Tây Bpc.
` V0 không gian: Trong khuôn khf lu n án tidn sĩ, tác gi th c hi!n các
nghiên c u tri 4 tnnh Tây Bpc theo phân vùng kinh td, bao g2m: Lai Châu, ði!n
Biên, Sơn La, Hịa Bình (sau đây g4i t t là Tây B c).
` S( li!u nghiên c u trong nhhng năm ñfi m8i, ch5 ydu t 2000 ñdn nay.

4. Phương pháp nghiên cfu
` Lu n án l&y nhhng nguyên lý, quan ñi3m duy v t bi!n ch ng và duy v t
l7ch s), nhhng thành t u c5a kinh td h©c phát tri3n và kinh td h©c hi!n ñri làm
phương pháp lu n chung. L&y phương pháp tr u tư.ng hóa, phân tích và tfng h.p,
lơgic và l7ch s), so sánh, th(ng kê… làm phương pháp lu n tr c tidp.
` Lu n án tidn hành nghiên c u các cách tidp c n khác nhau c5a các nhà khoa
h©c, các tf ch c trong và ngồi nư8c v0 XðGN và phát tri3n KT`XH. Phân tích
th c ti~n XðGN và phát tri3n KT`XH % Vi!t Nam và % m t s( nư8c trên thd gi8i,
ñ3 ñưa ra các gi i pháp cơ b n ñ3 XðGN nh m phát tri3n KT`XH % Tây Bpc.
` Lu n án s) d*ng các phương pháp nghiên c u truy0n th(ng như: tidp c n,
so sánh, kdt h.p v8i các mô hình hi!n đri trong phân tích đ3 làm rõ nhhng tác đ ng
c5a XðGN trong q trình phát tri3n KT`XH hi!n nay.
` Lu n án còn s) d*ng các tài li!u ñi0u tra th c&p như s( li!u th(ng kê các
năm c5a c nư8c cũng như s( li!u th(ng kê c5a 4 tnnh Tây Bpc; các báo cáo v0 tình
hình phát tri3n KT`XH và kdt qu th c hi!n các chương trình, DA gi m nghèo c5a
các tnnh, các B ngành và c5a các Ban chn ñro gi m nghèo c5a 4 tnnh Tây Bpc.
ð2ng th9i lu n án s) d*ng phương pháp đi0u tra, kh o sát, ph¥ng v&n cán b qu n
lý các c&p và ngư9i dân % b(n tnnh Tây Bpc (Thơng qua các phidu đi0u tra) ñ3 ñánh
giá th c trrng v0 tình hình phát tri3n KT`XH và ñánh giá tác ñ ng, hi!u qu c5a các
chính sách XðGN % các tnnh Tây Bpc.


4

5. Nhing đóng góp cqa luvn án
Kdt qu nghiên c u c5a lu n án góp phln làm rõ thêm cơ s% lý lu n c5a
nghèo đói, XðGN, phát tri3n KT`XH ñ2ng th9i làm rõ m(i quan h! giha XðGN và
phát tri3n KT`XH cũng như vai trị c5a XðGN đ(i v8i phát tri3n KT`XH nói chung
và đ(i v8i các tnnh Tây Bpc Vi!t Nam nói riêng. Chn ra nhhng tác ñ ng c5a XðGN
ñdn phát tri3n KT`XH, xác ñ7nh vai trị c5a XðGN đ(i v8i vi!c phát tri3n KT`XH
và đưa ra nhhng gi i pháp cơ b n ñ3 XðGN nh m phát tri3n KT`XH % Tây Bpc
Vi!t Nam.
Lu n án có th3 đư.c s) d*ng làm tài li!u tham kh o tri các trư9ng, trong
vi!c horch đ7nh chính sách và qu n lý KT`XH c5a ð ng, Chính ph5 và các ñ7a
phương ñ2ng th9i cung c&p m t s( tư li!u cho các nghiên c u tidp theo.

6. K_t cpu cqa luvn án
Tên lu(n án: “GiRi pháp xóa đói giRm nghèo nh[m phát tri^n KT(XH a
Tây Bbc Vict Nam”.
K2t cCu cHa Lu(n án: Ngồi phln m% đlu, m*c l*c, kdt lu n và danh m*c tài
li!u tham kh o, lu n án ñư.c kdt c&u làm 4 chương như sau:
Chương 1. Tfng quan nghiên c u v0 xóa đói gi m nghèo và phát tri3n kinh td ` xã
h i
Chương 2. Lý lu n và th c ti~n v0 xóa đói gi m nghèo và phát tri3n kinh td ` xã h i
Chương 3. Th c trrng xóa đói gi m nghèo và phát tri3n kinh td ` xã h i % Tây Bpc
Vi!t Nam
Chương 4. Quan ñi3m, ñ7nh hư8ng và gi i pháp xóa đói gi m nghèo nh m phát
tri3n kinh td ` xã h i % Tây Bpc.


5

CHƯƠNG 1

T~NG QUAN NGHIÊN C•U V XĨA ðĨI GI M NGHÈO VÀ PHÁT
TRI'N KINH T ( XÃ H I
1.1. K_t quR nghiên cfu cqa các tác giR và t• chfc quwc t_
ðói nghèo khơng chn t2n tri dư8i chd đ công xã nguyên th5y, chidm hhu nô
l!, phong kidn, … v8i trình đ l c lư.ng s n xu&t (LLSX) lrc h u, kém phát tri3n
mà ngay trong th9i ñri cơng nghi!p hóa, hi!n đri hóa v8i trình đ khoa h©c k– thu t
cơng ngh! phát tri3n như hi!n nay, ñói nghèo v,n t2n tri ngay c % các nư8c phát
tri3n. Vì v y, t xưa đdn nay XðGN ln là v&n ñ0 ñư.c nhi0u nư8c, nhi0u nhà
nghiên c u trên thd gi8i và Vi!t Nam quan tâm nghiên c u. Tuy nhiên % mši th9i
ñri, mši qu(c gia lri có nhhng quan ni!m, cách gi i quydt v&n đ0 XðGN khác nhau
tùy thu c vào quan ñi3m phát tri3n KT`XH c5a mình.

1.1.1. Nh8ng nghiên c/u v9 nghèo đói và xóa đói gi m nghèo
Ngay t nhhng năm 50 c5a thd k“ XIX, K.Marx và Ph.Ăngghen đã vidt v0
tình trrng nghèo khf và cùng c c c5a giai c&p vô s n và ngư9i lao ñ ng khi s(ng
dư8i ách th(ng tr7 c5a ch5 nghĩa tư b n ñã ph i bán s c lao đ ng c5a mình cho ch5
tư b n ñ0 kidm s(ng, như tác ph”m nfi tidng là Kinh td h©c và Tridt h©c (1860`
1895), r2i tác ph”m “B,n th,o kinh t2 3 tri2t hUc”, 1844 c5a K.Marx [61] hay tác
ph”m “Tình c,nh giai cCp lao ñ ng 8 Anh”, 1845 c5a ông và Ph.Ăngghen [63].
Trong các tác ph”m trên và hàng lort &n ph”m khác, các ơng đã chn rõ s phân hóa
hai c c giàu – nghèo đó là: Tích lũy giàu có t t đ c5a giai c&p tư s n và tích lũy s
bln cùng c c đ c5a giai c&p vơ s n và ngư9i lao ñ ng. Do chd ñ tư hhu TBCN v0
TLSX và chd ñ áp b c bóc l t c5a giai c&p tư s n nên ngư9i lao ñ ng b7 tư8c ñort
hdt TLSX rơi vào tình trrng bln cùng bu c ph i bán s c lao đ ng đ3 kidm s(ng.
Trong “Tun ngơn c5a ð ng C ng s n”[60], “Lao ñ ng làm thuê và tư b n”[62],
K.Marx và Ph.Ăngghen ñã ñ0 c p nhi0u lln đdn tình c nh đói nghèo c5a ngư9i vơ
s n, c5a ngư9i lao đ ng làm th, nh&t là v&n đ0 lao đ ng b7 tha hóa.


6

ðlu thd k“ XX, V.I.Lênin tidp t*c nhhng kidn gi i trên cơ s% kd th a và phát
tri3n tư tư%ng K.Marx và Ph.Ăngghen ñã vrch ra lu n cương gi i phóng tồn b
giai c&p vơ s n kh¥i ách th(ng tr7 c5a ch5 nghĩa tư b n (CNTB). Ơng là ngư9i ch5
trương PTKT hàng hóa, dùng địn b”y kinh td khuydn khích lao đ ng, PTKT, xóa
b¥ căn b n tình trrng đói nghèo đsc bi!t là % nông thôn trong công cu c xây d ng
xã h i m8i XHCN.
Trong các tác ph”m c5a mình, Lênin đã ñ0 c p ñdn th c trrng c5a giai c&p
công nhân và nông dân “g)i nông dân nghèo”, “S phát tri3n c5a ch5 nghĩa tư b n
% Nga”, “nhhng bidn ñfi v0 kinh td trong ñ9i s(ng nông dân” [59].
Trong CNTB hi!n ñri v&n ñ0 Tăng trư%ng kinh td (TTKT) và đói nghèo
đư.c đ0 c p % nhi0u tác ph”m như lý thuydt “Kinh t2 hUc” c5a Paul.A. Samuelson
và William D. Nordhans [82], lý thuydt “c,i cách” c5a W.Rostow. Hay m(i quan h!
giha thu nh p và m c s(ng th3 hi!n qua sơ ñ2 ñư9ng cong Lorens hosc nhhng ñ0
c p ñdn kinh td h©c phúc l.i trong “Kinh td h©c” c5a Davit Begg hay “Kinh td h©c
cơng c ng” c5a JorephE. Stiglits…
TTKT và gi m nghèo là m t trong s( các v&n ñ0 ñư.c ñư.c r&t nhi0u ngư9i
quan tâm. L7ch s) phát tri3n xã h i c5a thd gi8i, có nhi0u quan đi3m khác nhau v0
quan h! giha TTKT, CBXH và gi m nghèo tiêu bi3u nh&t là lý thuydt “Chh U
ngư.c” c5a nhà kinh td h©c Kuznets.
ðdn nhhng năm 80`90 c5a Thd k“ XX, các nghiên c u v0 ñlu tư phát tri3n
c5a các tf ch c, c5a Ngân hàng thd gi8i (WB), Vi!n nghiên c u phát tri3n xã h i
(UNRID), cơ quan phát tri3n lương th c (FAO) c5a Liên hi!p qu(c, ƒy ban gi m
nghèo c5a Hi!p h i h.p tác khu v c Nam Á (SAARC), Vi!n nghiên c u c5a Chính
ph5 Indonesia (IBIRD), ƒy ban Kd horch c5a Trung Qu(c và ±n ð , Hi!p h i phát
tri3n dân s( và c ng ñ2ng c5a Thái Lan (CDA) … ñã th c hi!n r&t nhi0u cơng trình
nghiên c u v0 XðGN.
Năm 1981 nghiên c u “Kh,o sát 8 vùng nông thôn SahelianR” c5a tác gi
R.Billaz và Y. Diawara [126] ñã nghiên c u v0 v&n đ0 phát tri3n nơng thơn. Nghiên
c u ñã nêu m t phương pháp tidp c n m8i thơng qua nhi0u mơn h©c v0 xã h i nông

7

thôn. Phương pháp này nh&n mrnh vào vi!c s) d*ng các cơng c* th(ng kê, xã h i
h©c, nhân ch5ng h©c, kinh td như thd nào đ3 nghiên c u xã h i nơng thơn đrt hi!u
qu . Nói v0 các thí đi3m th c hi!n % phía Tây vùng Sahel % châu Phi.
Còn

Christensen,

Hanne v8i

nghiên

c u

“The

Reconstruction

of

Afghanistan: A Chance for Rural Afghan Women” (Geneva: United Nations
Institute for Social Development, 1990) [127] ñã nghiên c u công cu c c i tf ñ&t
nư8c Apganixtan và ñ9i s(ng nhhng ngư9i t7 nrn Apghan % Pakistan, vai trị ngư9i
ph* nh trong gia đình và xã h i sau đó đưa ra bài h©c và khuydn ngh7 cho quy0n l.i
c5a ph* nh nông thôn trong công cu c xây d ng lri nông thôn.
Tri h i ngh7 v0 ch(ng đói nghèo do ƒy ban kinh td `xã h i khu v c châu Á `
Thái Bình Dương (ESCAP) tri Băng C(c Thái Lan (di~n ra t ngày 15`17 tháng 9`

1993) ñã ñưa ra các khái ni!m, đ7nh nghĩa, tiêu chí đánh giá đói nghèo và các gi i
pháp XðGN tri khu v c Châu Á – Thái Bình Dương.
Tidp đó, t ngày 20`24 tháng 9 năm 1993 H i ngh7 lln th nh&t c5a ƒy ban
gi m nghèo đói, TTKT và phát tri3n xã h i đã bàn v0 gi i pháp vĩ mơ gi m nghèo
đói cho các nư8c trong khu v c đsc bi!t là nhóm dân cư ydu thd d~ b7 tfn thương,
dân cư các vùng dân t c ít ngư9i, các vùng xa xôi h‘o lánh.
Năm 1995, Cơ quan h.p tác phát tri3n qu(c td Th*y ði3n (SIDA) có đ0 c p
trong cu(n “VCn ñ) nghèo 8 Vi9t Nam” [83] m t ñ7nh nghĩa r&t r ng v0 cái nghèo,
ñi sâu phân tích tình hình nghèo c5a các nhóm nghèo % Vi!t Nam, đánh giá nhhng
tác đ ng c5a cơng cu c ñfi m8i ñdn ngư9i nghèo gpn li0n v8i các v&n đ0 v0 y td,
giáo d*c, tín d*ng … đưa ra m t s( v&n đ0 có ý nghĩa chidn lư.c cln xem xét ñ3
nâng cao hi!u qu gi m nghèo % Vi!t Nam.
Năm 1999 nhà xã h i h©c Max Weber có tác ph”m “Phân hố giàu nghèo
trong n)n kinh t2 tha trưMng Nh(t B,n tp 1945 ñ2n nay” [64], đã đi sâu phân tích
tình hình nghèo đói và nguyên nhân phân hóa giàu nghèo giha các nhóm xã h i trên
cơ s% tín nhi!m. Các nhóm xã h i này đư.c xác nh n khơng ph i b%i v7 trí c5a h©
trong s n xu&t mà chính là l(i s(ng c5a h©. Theo ơng, b n thân ngư9i có TLSX
chưa h•n có quy0n l c và uy tín, mà có th3 do nhi0u ydu t( khác, ch•ng hrn như


8

giáo d*c, trình đ văn hố. Trong lý lu n c5a mình, Max Weber cũng nh&n mrnh
đdn kh năng th7 trư9ng, coi đó là ngun nhân đlu tiên c5a phân hóa giàu nghèo và
b&t bình đ•ng xã h i hơn là ydu t( tài s n.
Theo cách tidp c n khác, năm 1971 nhà kinh td h©c Simon Kuznets khi vidt
v0 s tăng trư%ng kinh td c5a các nư8c ñã ñưa ra lý thuydt phát tri3n là m t quá
trình cân b ng. Theo ông, phát tri3n là m t q trình cân b ng, trong đó các nư8c
tidn lên m t bư8c vhng chpc. Cũng trong tác ph”m này, Kuznets có chú ý t8i m(i
quan h! giha tfng s n ph”m qu(c dân bình qn đlu ngư9i và s b&t bình đ•ng

trong phân ph(i thu nh p.
Trong cu(n “Kinh t2 hUc cHa các nư?c phát tri.n”, (Nhà xu&t b n Th(ng kê,
1998) [42] E.Wayne Nafziger đã phân tích khá c* th3 s nghèo đói và b&t cơng v0
thu nh p % các nư8c ñang phát tri3n, xác ñ7nh các nhóm nghèo đói, ngun nhân
nghèo đói, tình hình nghèo đói % khu v c nơng thơn, tình hình nghèo đói theo gi8i,
h u qu c5a tình trrng nghèo đói và các chính sách bi!n pháp gi m nghèo.
Cịn Sachwald, Denis Cogneau và Jean Pierre Cling trong cu(n “Chính sách
và chi2n lưbc gi,m bCt bình đqng và nghèo khe” (sách d7ch` NXB Chính tr7 qu(c
gia 2003) đã phân tích m(i quan h! giha tồn clu hố, b&t bình đ•ng và nghèo khf;
nhhng hrn chd c5a các sáng kidn qu(c td m8i trong vi!c gi m đói nghèo...
Tác gi

Khan, Mahmood Hasan năm 2001 có cu(n “Rural poverty in

developing countries: Implication for public policy” [137] thì lri đi sâu phân tích v0
s nghèo đói % vùng nơng thơn các qu(c gia đang phát tri3n, v0 các drng ngư9i
nghèo, tài s n c5a ngư9i nghèo, ngun nhân c5a s nghèo đói, các chính sách
XðGN & các ydu t( cln thidt trong chính sách XðGN.
Trong khi Dollar, D. và Kraay, A. v8i cu(n “Growth is Good for the Poor”,
(Journal of Economic Growth, 2002) [133], lri nghiên c u trên 92 qu(c gia qua b(n
th p k“ v0 thu nh p bình qn c5a nhóm nghèo nh&t tăng tương ng v8i thu nh p
trung bình và nh&n mrnh tlm quan tr©ng c5a TTKT v8i XðGN đ3 cho th&y thu
nh p bình qn c5a nhóm nghèo nh&t tăng tương ng v8i thu nh p trung bình % các
nư8c này ñư.c gih % khu v c, th9i gian, m c thu nh p và t“ l! tăng trư%ng. Tuy các


9

tác gi ñã xem xét m t s( ydu t( thư9ng khơng cân đ(i l.i ích ngư9i nghèo nh&t
trong xã h i, nhưng lri th&y r&t ít b ng ch ng tác d*ng c5a chúng.

Năm 2004, Chen, Martha Alter và các c ng s v8i nghiên c u
“Mainstreaming informal employment and gender in poverty reduction: A
handbook for policy 3 makers and other stakeholders” [138] ñã ñ0 c p ñdn chidn
lư.c XðGN % khía crnh cơng vi!c, ngh0 nghi!p c5a các thành phln lao ñ ng t do,
ch5 ydu là nhhng ngư9i nghèo. Tác ñ ng c5a s thay ñfi b(i c nh kinh td ñ(i v8i
các thành phln lao ñ ng t do. S liên quan giha ngh0 nghi!p c5a nghèo đói & gi8i
tính đ(i v8i v&n đ0 PTKT tồn clu.
Năm 2006, World Bank (WB) ñã th c hi!n nghiên c u và xu&t b n cu(n
sách: “Beyond the numbers: Understanding the institutions for monitoring poverty
reduction strategies” (Washington, DC) b%i t p th3 các tác gi : Tara Bedi, Aline
Coudouel, Marcus Cox, Markus Goldstein, Nigel Thornton [144]. Cu(n sách ñã chn
ra n0n t ng c5a m(i quan h! trong vi!c tăng cư9ng h! th(ng hư8ng d,n chi tidt
chidn lư.c gi m nghèo, qua đó xây d ng chính sách và ñánh giá tác ñ ng c5a chính
sách ñ(i v8i các nư8c nghèo. Phân tích th c ti~n chính sách và kdt qu thu ñư.c %
m t s( nư8c Anbani, Bolivia, Guyana, Honduras...
Cịn Dillinger, William trình bày trong Báo cáo c5a WB v0 PTKT vùng,
XðGN: “Poverty and regional development in Eastern Europe and central Asia”
[147] th3 các nghiên c u th c td XðGN thúc đ”y kinh td nơng thơn phát tri3n,
TTKT, gi m t“ l! di dân. PTKT vùng khó khăn c5a các vùng kinh td m8i nfi. Phân
tích nhhng ydu t( cân b ng khác nhau giha m*c tiêu môi trư9ng và xã h i trong
phát tri3n vùng % các nư8c ðông Âu và Trung Á.
Năm 2008 World Bank ñã có Báo cáo v0 v&n ñ0 thu nh p, phân ph(i, công
b ng nh m XðGN, tăng trư%ng nông nghi!p. Báo cáo đã đánh giá th c trrng m&t
cơng b ng % m t s( nư8c Uganda, ±n ð , Ecuado, Bolivia [148].
V8i cu(n “Vietnam and Africa: Comparative lessons and mutual
opportunities” năm 2007 các tác gi Do Hoai Nam, Greg Mills, Dianna Games...
[132] ñã nghiên c u v0 cơ h i và kinh nghi!m trong phát tri3n nông nghi!p và an


10

ninh lương th c % Vi!t Nam và Châu Phi, vai trị c5a TTKT trong XðGN cũng như
phân tích v0 ngu2n v(n vi!n tr. phát tri3n và s t n d*ng hi!u qu ngu2n v(n vi!n
tr. (ODA) ñ(i v8i các qu(c gia này.
Trong các nghiên c u k3 trên, c5a các tác gi hlu hdt đ0u phân tích th c
trrng v0 nghèo và m t s( khía crnh khác v0 m c s(ng c5a n0n kinh td ñ(i v8i các
DTTS % Vi!t Nam đ2ng th9i chn ra đư.c nhóm DTTS v,n sŸ chidm hơn m t n)a tn
l! ngư9i nghèo c5a Vi!t Nam. ðsc bi!t có nghiên c u cịn có nhhng khuydn cáo v0
s cln thidt đ3 Chính ph5, các B /ngành, c ng ñ2ng các nhà tài tr. qu(c td cho Vi!t
Nam nên ñánh giá lri phương pháp tidp c n c5a các chính sách và chương trình đã
thidt kd đ3 hš tr. đ2ng bào DTTS.
Ngồi ra cịn có r&t nhi0u các tác ph”m, báo cáo nghiên c u v0 v&n đ0 nghèo
đói và XðGN như:
` World Bank (1998) v8i tác ph”m “Viet Nam 3 Poverty Assessment and
strategy” [143].
` Chen, S. và Ravallion, M. (1997), “What Can New Survey Data tell Us
about Recent Changes in Distribution and Poverty?” The World Bank Economic
Review; [130].
` Cling, J.P., Razafindrakoto, M., Roubaud, F. (eds) (2003), New
International Poverty Reduction Strategies, Routledge, London/New York; [131]
` Glewwe, P., N. Agrawal, và Dollar, D. (egs) (2004), Economic Growth,
Poverty, và Household Welfare in Vietnam, World Bank Regional và Sectoral
Studies, World Bank, Washington D.C.[134];
Các quan ñi3m v0 nghèo ñói, nguyên nhân và gi i pháp gi m nghèo ñư.c các
nhà nghiên c u c5a các tf ch c qu(c td như WB, ADB, IFM,… nghiên c u và có
nhi0u phương án đ0 xu&t khác nhau đ3 th c hi!n cơng tác XðGN đ(i v8i các nư8c
đang phát tri3n trong đó có Vi!t Nam.

1.1.2. Nh8ng nghiên c/u v9 tăng trư ng và phát tri n
Hơn 200 năm trư8c, trư9ng phái kinh td cf ñi3n ra ñ9i v8i hai ñri di!n tiêu

bi3u nh&t là hai nhà kinh td h©c ngư9i Anh: Adam Smith (1723`1790) và Dvid


11

Ricardo (1772`1823) v8i nhhng tác ph”m nfi tidng trong đó có nhhng nghiên c u
giá tr7 liên quan đdn tăng trư%ng và phát tri3n.
Adam Smith (1723`1790) ñư.c coi là ngư9i sáng l p ra kinh td h©c và là
ngư9i đlu tiên nghiên c u lý lu n TTKT m t cách có h! th(ng. Trong tác ph”m
“CHa c,i cHa các qu6c gia”, ơng đã nghiên c u v0 tính ch&t, nguyên nhân c5a
TTKT và ñưa ra các quan ñi3m ñ3 tro đi0u ki!n cho phát tri3n KTTT. Trong h©c
thuydt v0 “Giá tra lao đ ng”, ơng cho r ng lao ñ ng là ngu2n g(c cơ b n ñ3 tro ra
c5a c i cho xã h i. Cịn h©c thuydt “Bàn tay vơ hình”, ơng cho r ng Chính ph5
khơng có vai trị thúc đ”y TTKT mà quan ni!m r ng ndu khơng b7 Chính ph5 ki3m
sốt, ngư9i lao đ ng sŸ ñư.c l.i nhu n thúc ñ”y ñ3 s n xu&t ra d7ch v* và hàng hóa
cln thidt và thơng qua th7 trư9ng t do này, l.i ích cá nhân sŸ gpn li0n v8i l.i ích xã
h i. ð2ng th9i trong lý thuydt v0 phân ph(i thu nh p theo ngun tpc “Ai có gì
đư.c n&y”, theo ơng thì tư b n có v(n sŸ đư.c l.i nhu n, đ7a ch5 có đ&t đai thì thu
đư.c đ7a tơ, cơng nhân có s c lao đ ng thì nh n ñư.c ti0n công. Theo Adam Smith,
lao ñ ng ñư.c s) d*ng trong nhhng cơng vi!c có ích và hi!u qu sŸ là ngu2n g(c tro
ra giá tr7 cho xã h i. ð2ng th9i ơng cịn coi s gia tăng tư b n là ydu t( quydt ñ7nh
c5a TTKT. [23 và 44]
Năm 1776 Adam Smith xu&t b n tác ph”m “Nghiên c\u v) b,n chCt và
nghiên c\u cHa c,i cHa các dân t c”. Tác ph”m này “ñánh d&u s ra ñ9i c5a kinh td
h©c v8i tư cách là m t mơn khoa h©c riêng bi!t” [23, tr67]. Tác ph”m chn rõ “TTKT
là tăng s n lư.ng đlu ra bình qn theo ñlu ngư9i hosc tăng s n ph”m c5a lao
ñ ng” [23, tr67] đ2ng th9i “kh•ng đ7nh vai trị c5a phân cơng lao đ ng qu(c td và t
do thương mri qu(c td ñ(i v8i TTKT c5a mši qu(c gia” [23, tr68] v8i lý thuydt “l.i
thd tuy!t ñ(i”. N i dung tác ph”m c5a ông cũng nh&n mrnh “ch5 nghĩa t do kinh
td, coi “bàn tay vơ hình” c5a th7 trư9ng m8i b o đ m thúc đ”y TTKT có hi!u qu ,

th7 trư9ng có kh năng t do đi0u chnnh nhhng m&t cân ñ(i c5a n0n kinh td ñ3 b o
ñ m vi!c làm m t cách ñly ñ5” [23, tr68].
Cịn David Ricardo (1772`1823) thì “đư.c coi là tác gi cf đi3n xu&t spc
nh&t” [23, tr69]. Ơng kd th a các tư tư%ng c5a Adam Smith, và ch7u nh hư%ng tư


12

tư%ng v0 dân s( h©c c5a T.R Malthus (1776`1834). Năm 1817 ông xu&t b n tác
ph”m nfi tidng “Nh>ng nguyên lý cHa kinh t2 chính tra hUc và thu2 khóa”. ðây là
m t tác ph”m cf ñi3n xu&t spc nh&t vidt v0 tăng trư%ng và phát tri3n. Cũng như Adam
Smith, ơng coi tr©ng t do hóa kinh td và thương mri. “Trên cơ s% phát tri3n lý thuydt
“l.i thd tuy!t ñ(i” c5a Adam Smith, ông ñã ñưa ra lý thuydt v0 “l.i thd so sánh” trong
thương mri qu(c td” [23, tr70] ` m t trong nhhng lý thuydt “có ý nghĩa to l8n c v0
th c ti~n” [23, tr70]. Trong tác ph”m c5a mình, “ơng coi đ&t đai, lao đ ng, tư b n,
tidn b

k– thu t và môi trư9ng, th3 chd KT`XH là các nhân t( tác ñ ng đdn

TTKT”[23, tr69]. Do đó, theo ơng b&t c bi!n pháp nào có th3 thúc đ”y vi!c nâng cao
năng su&t c n biên như: c i tro nông nghi!p, áp d*ng máy móc, nh p ngũ c(c giá r‘,
gi m thud và chi tiêu cơng c ng, đ0u làm tăng l.i nhu n, t đó tăng t“ l! hình thành
tư b n, thúc đ”y TTKT. Msc dù xu&t phát t góc ñ phân ph(i thu nh p ñ3 nghiên
c u TTKT, nhưng ơng v,n đsc bi!t nh&n mrnh tích lu– tư b n là nhân t( ch5 ydu
quydt ñ7nh s TTKT cịn các chính sách c5a Chính ph5 khơng có tác ñ ng quan tr©ng
t8i hort ñ ng c5a n0n kinh td. Nhhng quan ñi3m cơ b n c5a David Ricardo v0 TTKT
th3 hi!n r ng: Nông nghi!p là ngành kinh td quan tr©ng nh&t. Tác ph”m cũng chn ra
r ng l.i nhu n là ñ ng cơ và ñi0u ki!n c5a tích lũy, ngu2n tích lũy là l.i nhu n; xã
h i cln có s c m% r ng s n xu&t, m% r ng quy mô s n xu&t đ3 tăng cư9ng tích lũy.
Cùng th9i đó, K.Marx (1818`1883) là m t nhà xã h i h©c, chính tr7 h©c, l7ch

s) và tridt h©c xu&t chúng đ2ng th9i ơng cịn là m t nhà kinh td h©c xu&t spc. H©c
thuydt c5a ơng có ý nghĩa sâu spc v0 mst kinh td, chính tr7 và xã h i. Trong b sách
vĩ ñri “Tư b,n”, tư tư%ng c5a ông gpn v8i TTKT ñư.c th3 hi!n % vi!c bác b¥ ý kidn
v0 “cung tro nên clu”. Ông cho r ng kh5ng ho ng kinh td là m t trong nhhng gi i
pháp nh m khơi ph*c thd thăng b ng đã b7 r(i lorn. ð2ng th9i đ0 cao vai trị các
chính sách kinh td c5a Nhà nư8c ñ3 thúc ñ”y tăng trư%ng, ñsc bi!t là chính sách
khuydn khích nâng cao m c clu hi!n có. Trong các tác ph”m c5a mình, Marx đsc
bi!t quan tâm đdn vai trị c5a lao đ ng trong vi!c tro ra giá tr7 thsng dư. Theo ông,
s c lao ñ ng ñ(i v8i nhà tư b n là m t lori hàng hóa đsc bi!t, giá tr7 s) d*ng c5a
hàng hóa s c lao đ ng khơng gi(ng như giá tr7 s) d*ng c5a các lori hàng hóa khác,


13

vì nó có th3 tro ra m t giá tr7 l8n hơn giá tr7 c5a b n thân nó, giá tr7 đó b ng giá tr7
s c lao đ ng c ng v8i giá tr7 thsng dư. ðây cũng chính là tư tư%ng coi tr©ng ydu t(
con ngư9i trong s n xu&t c5a ông. [23, 44 và 65]
Cu(i thd k“ XIX ñlu thd k“ XX, trư9ng phái kinh td tân cf ñi3n xu&t hi!n.
Bao g2m các nghiên c u c5a Stanley Jevón (Anh); Carl Menger (Vienna) và Léon
Walras (Th*y Sĩ), sau đó phát tri3n b%i Eugen Von Bohm – Bawerk () và Alfred
Marshall (Anh). Quan đi3m kinh td c5a các nhà kinh td tân cf ñi3n “v,n gih nguyên
nhhng quan ñi3m cơ b n c5a trư9ng phái kinh td cf ñi3n v0 KTTT” [23, tr73].
William Stanley Jevons (1835`1882) là m t nhà kinh td và logic nên cu(n
sách Lý thuydt kinh td chính tr7 (1871) c5a ơng bpt đlu b ng phương pháp tốn h©c
trong kinh td. Ơng coi kinh td h©c là m t khoa h©c liên quan m t thidt v8i tốn h©c
đ3 gi i thích chi tidt lý thuydt v0 giá tr7. Cùng v8i các phát minh c5a Carl Menger %
Vienna (1871) và Léon Walras % Th*y Sĩ (1874), nghiên c u c5a Jevons ñánh d&u
s m% ñlu c5a m t giai ñorn m8i trong l7ch s) tư tư%ng kinh td. ði3m nfi b t nh&t
trong tác ph”m c5a ông là các phương pháp logic và khoa h©c trên nguyên tpc c5a
Khoa h©c cũng như các lý thuydt kinh td chính tr7 và Nhà nư8c trong quan h! lao

đ ng (1882).[44]
ði3n hình cho trư9ng phái tân cf ñi3n là m t h©c gi kinh td lši lrc nhhng
năm 30 c5a thd k“ XX ngư9i M– g(c Do Thái Robert Solow. Ơng đã dùng các bidn
s( đ3 đánh giá vai trò c5a các nhân t( s n xu&t ñ(i v8i TTKT ñ2ng th9i cũng nêu
b t vai trò c5a tidn b cơng ngh! đ(i v8i TTKT. Tuy đã ch ng minh đư.c vai trị
c5a tidt ki!m, tăng dân s( và tidn b cơng ngh! đ(i v8i TTKT và rút ra vai trị quydt
đ7nh c5a tidn b cơng ngh! ñ(i v8i TTKT cũng như vi!c gi i thích tính ch&t h i t*
c5a các n0n kinh td. Song lý thuydt c5a ơng mâu thu,n v8i th c ti~n vì n0n kinh td
cu(i cùng ñrt ñdn trrng thái fn ñ7nh (m c cân b ng tăng trư%ng như nhau).
Nhhng nghiên c u TTKT theo quan ñi3m hi!n ñri ra ñ9i và phát tri3n ch5
ydu trên cơ s% lý lu n kinh td h©c c5a nhà kinh td h©c Anh John Maynard Keynes
(1884`1946). Khi nhhng năm 30 (1929`1933) c5a thd k“ XX, cu c kh5ng ho ng
kinh td thd gi8i ñã ch ng tƠ r ng hâc thuydt T ủi0u tidt n0n kinh td c5a các


14

trư9ng phái cf đi3n và tân cf đi3n là khơng phù h.p, lý thuydt v0 “Bàn tay vơ hình”
c5a A.Smith tr% nên kém hi!u qu . ðịi h¥i các nhà kinh td ph i đưa ra các h©c
thuydt m8i phù h.p hơn. Năm 1936, tác ph”m “Lý thuy2t chung v) vi9c làm, lãi
suCt và ti)n t9” c5a John Maynard Keynes [135] ra ñ9i ñã ñánh d&u m t trang m8i
c5a h©c thuydt kinh td v0 lý thuydt tăng trư%ng hi!n ñri. J.M.Keynes ñã ph n bác
quan ñi3m nghiên c u các hành vi cá nhân hay hành vi trong t ng b ph n mà suy
ra nhhng v&n ñ0 c5a n0n kinh td. Ông cho r ng nghiên c u n0n kinh td ph i ñ ng
trên tfng th3 c5a n0n kinh td. Ơng là ngư9i đ0 ra kinh td h©c và mơ hình c5a n0n
kinh td th7 trư9ng. Ơng ñã ñưa ra lý thuydt v0 TTKT v8i vai trò c5a tfng clu và vai
trị c5a Nhà nư8c đ(i v8i TTKT. [135]
Tidp đó, năm 1954 nhà kinh td William Arthur Lewis, trong công cu c “Phát
tri3n kinh td v8i cung lao đ ng khơng gi8i hrn”, “đã đưa ra mơ hình lý thuydt hai
khu v c t p trung vào s chuy3n đfi c5a n0n kinh td nơng nghi!p nơng thơn truy0n

th(ng sang cơng nghi!p đơ th7 hi!n đri” [23, tr83]. Lý thuydt và mơ hình c5a
William Arthur Lewis “r&t có giá tr7 như là m t phác h©a lý thuydt ban đlu v0 q
trình phát tri3n c5a m(i tương tác giha các ngành và chuy3n d7ch CCKT” [23, tr86].
Trong lý thuydt c5a mình, ơng cho r ng: “chn có khu v c cơng nghi!p hi!n đri m8i
là ngành ch5 đro đ(i v8i q trình TTKT cịn khu v c nông nghi!p, nông thôn
truy0n th(ng chn phát huy tác d*ng m t cách b7 ñ ng” [23, tr84]. Khi khu v c cơng
nghi!p hi!n đri m% r ng thì “sŸ thu hút lao ñ ng dư th a trong khu v c nông
nghi!p truy0n th(ng. L.i nhu n c5a khu v c hi!n ñri tr% nên l8n hơn và lri ñư.c
các nhà công nghi!p tidp t*c ñlu tư 100% vào khu v c hi!n đri. Qúa trình này kéo
dài liên t*c mãi cho t8i khi tồn b lao đ ng dư th a c5a khu v c truy0n th(ng ñã b7
thu hút hdt vào ngành cơng nghi!p hi!n đri” [23, tr84].
Năm 1960, nhà kinh td M– W. Rostow ñã ñưa ra lý lu n v0 các giai ñorn
TTKT là “l&y tiêu chu”n l7ch s) kinh td ñ3 phân chia các giai đorn phát c5a l7ch s)
lồi ngư9i” [23, tr83]. Lý thuydt này “ph5 ñ7nh lý lu n c5a K.Marx dùng phương
th c s n xu&t làm tiêu chu”n ñ3 phân chia l7ch s) phát tri3n xã h i loài ngư9i” [23,
tr83]. Song v0 “góc đ kinh td và n i dung lý lu n c5a ơng có nhi0u đi3m có ý nghĩa


15

có th3 v n d*ng trong vi!c nghiên c u q trình PTKT % nhhng nư8c đang phát
tri3n” [23, tr83]. C* th3: tác ph”m“Các giai ñoKn tăng trư8ng kinh t2: tun ngơn
phi c ng s,n”, ơng đã d a vào “quá trình l7ch s) PTKT c5a Anh và M– mà cho
r ng vi!c chuy3n đfi t tình trrng kém phát tri3n sang phát tri3n có th3 miêu t %
m t lort các giai đorn mà qua đó t&t c các nư8c ph i tr i qua” [23, tr81]. Trong tác
ph”m này W.Rostow “ñã dùng tiêu chu”n v0 kinh td ñ3 phân chia các giai ñorn phát
tri3n trong vi!c chuy3n ñfi t tình trrng kém phát tri3n sang phát tri3n” [23, tr81].
ðó là các giai đorn:
` Xã h i truy0n th(ng
` Giai đorn chu”n b7 c&t cánh

` Giai đorn chín mu2i
` Giai đorn tiêu dùng cao
Tidp đó (1971) trong tác ph”m “Chính tra và các giai đoKn tăng trư8ng”, ơng cho
r ng tidp theo “giai đorn tiêu dùng cao”, cln có thêm m t giai đorn nha là “giai
đorn tìm kidm ch&t lư.ng cu c s(ng”. “Trong h©c thuydt c5a mình, ông ñã dùng
tiêu chu”n kinh td ñ3 phân chia các giai đorn phát tri3n, các đi0u ki!n và bi!n pháp
chính nên áp d*ng cho m t giai ñorn” [23, tr82] . ðsc bi!t là giai ñorn “c&t cánh”.
W.Rostw chn rõ: “c&t cánh” chính là giai đorn làm cho n0n kinh td c5a m t nư8c
phá v´ trrng thái trì tr! truy0n th(ng, gi(ng như chidc máy bay r9i kh¥i đư9ng băng
bay vút lên không trung. Mu(n “c&t cánh” t(t ph i có đ5 3 đi0u ki!n liên quan, đó
là: có tích lũy tư b n tương đ(i cao; có m t hosc nhi0u ngành chd tro làm ngành
ch5 ñro cho c&t cánh; có m t kdt c&u xã h i và th3 chd chính tr7 đ m b o cho c&t
cánh. [23, tr82]

1.2. Các k_t quR nghiên cfu trong nưCc
Trên cơ s% tidp thu Ch5 nghĩa Mác ` Lênin và tư tư%ng H2 Chí Minh v0
nghèo đói và XðGN, các nghiên c u trong nư8c c5a các chuyên gia, các nhà khoa
h©c cũng đã có nhi0u cơng trình nghiên c u v0 tình hình nghèo đói và các gi i pháp
XðGN cho Vi!t Nam. Do ñi lên t m t n0n kinh td lúa nư8c nghèo đói, nơng
nghi!p lrc h u lri còn tr i qua m t th9i gian dài c5a ba cu c chidn tranh ñ2ng th9i


16

thư9ng xuyên gsp thiên tai, bão l*t nên v&n ñ0 nghèo đói % Vi!t Nam ln là m(i
quan tâm khơng chn c5a ð ng và Nhà nư8c mà còn là c5a c c ng ñ2ng qu(c td,
nh&t là trong quá trình phát tri3n KT`XH. ðsc bi!t v8i yêu clu phát tri3n nhanh và
b0n vhng ñang là m*c tiêu xuyên su(t chidn lư.c phát tri3n KT`XH c5a Vi!t Nam
hi!n nay. ð3 làm rõ các cơ s% lý lu n, quan ñi3m và th c ti~n ñ2ng th9i ñ0 xu&t
phương hư8ng, gi i pháp hhu hi!u cho vi!c gi i quydt các v&n đ0 phát tri3n KT`XH

và XðGN, nhi0u cơng trình nghiên c u đã đư.c cơng b( như sau:
Vào năm 1995 m t nghiên c u c5a UNDP ñã ñư.c tidn hành nghiên c u v0
XðGN % Vi!t Nam. Nghiên c u ñã làm nfi b t ñư.c nguyên nhân gây ra đói nghèo
% Vi!t Nam và phân tích tác đ ng c5a các nhóm gi i pháp đư.c th c hi!n trong
XðGN như chính sách đ&t đai, chính sách tín d*ng ưu đãi, chính sách XðGN,
CSHT đã đư.c đánh giá tương đ(i c* th3. Tidp đó m t nghiên c u khác c5a WB ñã
ñư.c th c hi!n v8i tên g©i là“ðánh giá nghèo đói và chi2n lưbc” [143]. Nghiên
c u này đã đánh giá th c trrng đói nghèo c5a Vi!t Nam, bư8c ñlu ñã ñưa ra các
gi i pháp và các chính sách tác đ ng tr c tidp ñdn ñdn gi m nghèo % Vi!t Nam.
Nghiên c u kh•ng đ7nh: đ3 t&n cơng đói nghèo khơng chn th c hi!n chn b%i các
chính sách thúc đ”y TTKT mà cln ph i có các chính sách tác đ ng tr c tidp đdn
ngư9i nghèo, trong đó bao g2m các chính sách v0 đ&t đai, CSHT, y td và giáo d*c.
Sau đó vào năm 1996, nhà xu&t b n Chính tr7 Qu(c gia, Hà N i đã xu&t b n
cu(n “VCn đ) nghèo 8 Vi9t Nam” c5a Cơng ty Aduki, Adam Ford và các tác gi ñã
ñánh giá tác ñ ng c5a công cu c ñfi m8i ñ(i v8i gi m nghèo gpn li0n v8i các v&n
ñ0 kinh td, giáo d*c, tín d*ng cũng như m t s( v&n ñ0 có ý nghĩa chidn lư.c ñ3 năng
cao hi!u qu gi m đói nghèo % Vi!t Nam [1]. Cũng trong năm 1996, tác gi Bd Vidt
ð•ng và các c ng s ñã vidt cu(n “Các dân t c thi.u s6 trong sX phát tri.n kinh t2 3
xã h i 8 mi)n núi” nêu lên th c trrng KT`XH và các v&n đ0 v0 DTTS và th c hi!n
chính sách dân t c % mi0n núi ñ2ng th9i ñưa ra các quan đi3m v0 chính sách dân t c
trong th9i kỳ ñfi m8i và vi!c th c hi!n chính sách dân t c trong quá trình phát tri3n
KT`XH % nư8c ta [41].