Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Tổ chức hạch toán kế toán trong các cơ sở y tế với việc tăng cường quản lý tài chính ngành y tế Việt Nam

i

Trờng đại học kinh tế quốc dân

!"
! "#$
' ()
() *+,-.,-/,/0

Ngời h−íng dÉn khoa häc:

% #&


ii

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u
c a riêng tơi. Các s li u, k!t qu# nêu trong lu$n án là
trung th%c và chưa t(ng cơng b trong b*t kỳ m,t cơng
trình nào.

Tác gi# lu$n án


iii

M CL C
L.i cam ñoan
Danh m0c các ch1 vi!t t2t
Danh m0c b#ng, sơ ñ4

L5I M8 ð:U........................................................................................................................1
CHƯƠNG 1 MBT SD VFN ðG LÝ LUIN VG TJ CHKC HLCH TOÁN KP TOÁN
TRONG CÁC ðƠN VR SS NGHITP....................................................................................9
1.1. TJNG QUAN VG ðƠN VR SS NGHITP VÀ QUZN LÝ TÀI CHÍNH ðƠN VR SS
NGHITP.............................................................................................................................9
1.2. BZN CHFT C^A KP TỐN VÀ VAI TRỊ, Ý NGHĨA C^A TJ CHKC HLCH
TOÁN KP TOÁN TRONG QUZN LÝ TÀI CHÍNH CÁC ðƠN VR SS NGHITP.......30
1.3. NGUYÊN TeC TJ CHKC HLCH TOÁN KP TOÁN TRONG ðƠN VR SS
NGHITP...........................................................................................................................37
1.4. NBI DUNG TJ CHKC HLCH TOÁN KP TOÁN TRONG ðƠN VR SS
NGHITP ..........................................................................................................................40
CHƯƠNG 2 THSC TRLNG TJ CHKC HLCH TOÁN KP TOÁN TRONG CÁC CƠ S8
Y TP VITT NAM ................................................................................................................64
2.1. TJNG QUAN VG HT THDNG CƠ S8 Y TP VITT NAM HITN NAY ................64
2.2. THSC TRLNG TJ CHKC HLCH TOÁN KP TOÁN TRONG CÁC BTNH VITN
VITT NAM HITN NAY..................................................................................................89
2.3. ðÁNH GIÁ THSC TRLNG CƠ CHP QUZN LÝ TÀI CHÍNH VÀ TJ CHKC
HLCH TOÁN KP TOÁN TRONG CÁC CƠ S8 Y TP C^A VITT NAM .................117
CHƯƠNG 3 PHƯƠNG HƯjNG VÀ GIZI PHÁP HOÀN THITN TJ CHKC HLCH
TOÁN KP TOÁN TRONG CÁC CƠ S8 Y TP VjI VITC TĂNG CƯ5NG QUZN LÝ
TÀI CHÍNH NGÀNH Y TP VITT NAM .........................................................................132
3.1. ðRNH HƯjNG PHÁT TRIlN NGÀNH Y TP VITT NAM ðPN NĂM 2020 132
3.2. SS C:N THIPT PHZI HỒN THITN TJ CHKC HLCH TỐN KP TỐN
TRONG CÁC CƠ S8 Y TP VITT NAM......................................................................134
3.3. QUAN ðIlM ðRNH HƯjNG HỒN THITN TJ CHKC HLCH TỐN KP
TỐN TRONG CÁC CƠ S8 Y TP VITT NAM .........................................................139
3.4. NBI DUNG HOÀN THITN TJ CHKC HLCH TOÁN KP TOÁN TRONG CÁC
CƠ S8 Y TP NHmM TĂNG CƯ5NG QUZN LÝ TÀI CHÍNH NGÀNH Y TP VITT
NAM ..............................................................................................................................141
3.5. ðIGU KITN THSC HITN CÁC GIZI PHÁP........................................................176

KPT LUIN CHUNG ........................................................................................................180
DANH MoC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CKU C^A TÁC GIZ
TÀI LITU THAM KHZO
PHo LoC


iv

DANH M C CÁC CH

VI T T T

ADB

Ngân hàng Phát trirn Châu Á

BHXH

B#o hirm xã h,i

BHYT

B#o hirm y t!

BNV

B, N,i v0

BTC

B, Tài chính

BV

B nh vi n

BVGCP

Ban v$t giá Chính ph

BYT

B, Y t!

CNTT

Cơng ngh thơng tin

HCSN

Hành chính s% nghi p

KBNN

Kho bwc Nhà nưxc

KCB

Khám ch1a b nh

NSNN

Ngân sách Nhà nưxc

SXKD

S#n xu*t kinh doanh

TSCð

Tài s#n c ñznh

XDCB

Xây d%ng cơ b#n

WB

Ngân hàng th! gixi

WHO

T| ch c Y t! th! gixi

WTO

T| ch c thương mwi th! gixi


v

DANH M C B NG, HÌNH V
I. BZNG
B#ng 1.1 – So sánh cơ ch! qu#n lý tài chính theo d% tốn năm và...........................20
B#ng 2.1 • T|ng s các lowi hình b nh vi n theo phân c*p qu#n lý năm 2007 .............70
B#ng 2.2 • T|ng s các b nh vi n theo lowi hình cơng l$p và ngồi cơng l$p.................71
B#ng 2.3 • T|ng h‚p ngu4n thu ƒ m,t s b nh vi n ti!n hành kh#o sát...................84
B#ng 2.4 – S lư‚ng nhân viên k! tốn theo trình đ, ƒ m,t s b nh vi n kh#o sát
năm 2008 ...................................................................................................................92
B#ng 3.1 • D% tốn thu chi ......................................................................................165
II. HÌNH V„
Hình 1.1 – Mơ hình phương pháp l$p d% tốn trên cơ sƒ q kh ...........................23
Hình 1.2 – Mơ hình phương pháp l$p d% tốn khơng d%a trên cơ sƒ q kh ................24
Hình 1.3. Quy trình t| ch c luân chuyrn ch ng t( k! tốn ......................................42
Hình 1.4 • Mơ hình t| ch c b, máy k! tốn kiru t$p trung ......................................55
Hình 1.5 • Mơ hình t| ch c b, máy k! tốn kiru phân tán.......................................57
Hình 1.6 • Mơ hình t| ch c b, máy k! toán kiru v(a t$p trung v(a phân tán...58
Hình 2.1 • Mơ hình t| ch c h th ng cơ sƒ y t! c a Vi t Nam ................................66
Hình 2.2 – T… l các b nh vi n theo lowi hình cơng l$p và ngồi cơng l$p ..............71
Hình 2.3 • Mơ hình tr%c tuy!n c a các b nh vi n hi n nay ......................................73
Hình 2.4 – Quy trình qu#n lý tài chính trong các b nh vi n c a Vi t Nam..............78
Hình 2.5 • Quy trình luân chuyrn ch ng t( ƒ các b nh vi n ....................................95
Hình 2.6 – Sơ đ4 ln chuyrn ch ng t( thu vi n phí ngowi trú ................................99
Hình 2.7 • Quy trình luân chuyrn ch ng t( thu vi n phí n,i trú ............................100
Hình 3.1 • Mơ hình t| ch c b, máy k! tốn theo hình th c h‡n h‚p k! tốn tài
chính và k! tốn qu#n trz .........................................................................................144
Hình 3.2 – Trình t% ghi s| theo hình th c k! tốn Nh$t ký chung .........................156
Hình 3.3 • Mơ hình đˆ xu*t cho ..............................................................................170
Hình 3.4 – Mơ hình nghi p v0 thanh tốn vi n phí ................................................175

1

L IM

ð U

1. Tính c#p thi't c(a đ+ tài lu/n án
Con ngư.i là ngu4n tài nguyên quý báu nh*t quy!t ñznh s% phát trirn
c a ñ*t nưxc trong ñó s c khŠe là v n quý nh*t c a m‡i con ngư.i và c a
tồn xã h,i. Vì v$y đ‹u tư cho s c khŠe chính là đ‹u tư cho s% phát trirn
kinh t! xã h,i c a ñ*t nưxc, nâng cao ch*t lư‚ng cu,c s ng c a m‡i cá nhân
và m‡i gia đình. Tham gia vào howt đ,ng này có s% đóng góp c a nhiˆu bên
khác nhau như Nhà nưxc, các cơ sƒ khám ch1a b nh, các t| ch c phi l‚i
nhu$n, ngư.i dân th0 hưƒng… Tuy nhiên các cơ sƒ y t! chính là b, ph$n
trung tâm quy!t ñznh m c ñ, hi u qu# c a cơng tác này. Chính vì v$y ƒ m•i
qu c gia, howt ñ,ng c a các cơ sƒ y t! ln là v*n đˆ đư‚c quan tâm chú ý
nhŽm ñem lwi nh1ng ñóng góp to lxn cho s% nghi p chăm sóc và b#o v s c
kho• nhân dân.
Trong nh1ng năm qua, Nhà nưxc đã có nhiˆu chính sách mxi ñ i vxi
howt ñ,ng c a các cơ sƒ y t! nhŽm tăng cư.ng năng l%c howt ñ,ng c a các
đơn vz. Các ch trương, chính sách này m,t m•t đã two ra hành lang pháp lý
khá r,ng rãi cho các đơn vz s% nghi p nói chung và các cơ sƒ y t! nói riêng
trong vi c phát huy quyˆn t% ch , quyˆn t% chzu trách nhi m ñr phát trirn ñơn
vz, tăng thu nh$p cho cán b, đ4ng th.i khuy!n khích các đơn vz tăng cư.ng
tính t% ch , gi#m d‹n s% ph0 thu,c vào NSNN cho các howt ñ,ng c a cơ sƒ.
Tuy nhiên, vi c th%c hi n các ch trương mxi di‘n ra trong b i c#nh các chính
sách liên quan hi n hành cịn nhiˆu đirm chưa phù h‚p như chính sách thu h4i
m,t ph‹n vi n phí… ðiˆu này đã làm cho tính t% ch c a cơ sƒ y t! ñã ph‹n
nào bz gixi hwn.

Khác vxi nh1ng năm trưxc ñây khi còn cơ ch! bao c*p c a Nhà nưxc,
vi c khám ch1a b nh h‹u như không m*t tiˆn, m•i kho#n phí t|n đˆu do Nhà


2

nưxc đài th•. Bưxc sang th.i kỳ đ|i mxi, cơ ch! bao c*p cũ khơng cịn n1a,
xã h,i có nhiˆu thành ph‹n kinh t! khác nhau và các lowi hình khám ch1a
b nh cũng phát trirn ngày càng ña dwng. Các ngu4n tài chính đư‚c khai thác
d4i dào hơn ch khơng ch• trơng ch. vào ngu4n duy nh*t là NSNN. M•t khác
các cơ sƒ y t! hi n nay ph#i ñ i m•t vxi v*n ñˆ dân s tăng nhanh, nhu c‹u
khám ch1a b nh c a nhân dân ngày càng lxn, yêu c‹u ch*t lư‚ng khám ch1a
b nh ngày càng cao. ðiˆu đó d–n đ!n u c‹u t| ch c qu#n lý t t đr s— d0ng
có hi u qu# các ngu4n tài chính twi đơn vz. Bên cwnh vi c qu#n lý t t cơng tác
chun mơn đr ñ#m b#o ch*t lư‚ng chăm sóc ngư.i b nh, qu#n lý tài chính
cũng là m,t y!u t quy!t đznh s% thành công hay th*t bwi c a qu#n lý các cơ
sƒ y t! nói chung.
Th%c t! trên địi hŠi ngành y t! nói chung và c0 thr là các cơ sƒ y t!
c‹n có cơ ch! qu#n lý tài chính phù h‚p. ðr đáp ng đư‚c u c‹u đó, t| ch c
hwch toán k! toán là m,t trong nh1ng y!u t quan tr•ng góp ph‹n qu#n lý có
hi u qu# các ngu4n tài chính trong các đơn vz. T| ch c hwch tốn k! tốn
đư‚c hồn thi n s˜ giúp cho vi c qu#n lý các ngu4n thu và các n,i dung chi
c a ñơn vz hi u qu# hơn. Th%c t! hi n nay cho th*y công tác t| ch c hwch
toán k! toán ƒ nhiˆu cơ sƒ y t! cịn nhiˆu y!u kém. Các đơn vz thư.ng áp
d0ng c ng nh2c ch! đ, k! tốn nên bz đ,ng, lúng túng trong ghi nh$n các
nghi p v0 kinh t! mxi phát sinh. Thơng tin do k! tốn mang lwi ch y!u ch•
mang tính ch*t báo cáo hành chính, ít có tác d0ng thi!t th%c trong vi c phân
tích tình hình tài chính c a đơn vz, tình hình ti!p nh$n và s— d0ng kinh phí c a
Nhà nưxc. ðiˆu này d–n đ!n khó khăn cho cơng tác qu#n lý c a b#n thân các
cơ sƒ y t!, cho công tác qu#n lý tài chính tồn ngành y t! cũng như các cơ

quan qu#n lý Nhà nưxc khác. M•c dù cơng tác t| ch c hwch tốn k! tốn
trong các cơ sƒ y t! ñã và ñang t(ng bưxc ñư‚c hồn thi n. Tuy nhiên ƒ ph‹n
lxn các đơn vz v–n còn nhiˆu b*t c$p như bš ngš khi chuyrn ñ|i sang cơ ch!


3

tài chính mxi, ch$m c$p nh$t nh1ng thay đ|i c a ch! đ, k! tốn, lúng túng
trong vi c ng d0ng cơng ngh thơng tin, chưa xây d%ng đư‚c đ,i ngũ nhân
viên k! tốn chun nghi p đáp ng u c‹u c a th%c ti‘n… Do đó v*n đˆ
hồn thi n, đ|i mxi t| ch c hwch tốn k! tốn có ý nghĩa thi!t th%c, góp ph‹n
nâng cao hi u qu# cơng tác qu#n lý tài chính c a đơn vz.
Bƒi v$y vi c nghiên c u th%c trwng và ñˆ ra gi#i pháp hoàn thi n t|
ch c hwch toán k! toán trong các cơ sƒ y t! nhŽm tăng cư.ng qu#n lý tài
chính ngành y t! là yêu c‹u b c xúc, c# trong lý lu$n l–n th%c ti‘n howt ñ,ng
hi n twi và tương lai c a các cơ sƒ y t!. NhŽm đóng góp thêm cơ sƒ khoa h•c
và th%c ti‘n hồn thi n cơng tác qu#n lý tài chính, k! tốn trong các cơ sƒ y
t!, tác gi# ch•n đˆ tài “TJ CHKC HLCH TỐN KP TOÁN TRONG CÁC
CƠ S8 Y TP VjI VITC TĂNG CƯ5NG QUZN LÝ TÀI CHÍNH NGÀNH
Y TP VITT NAM” làm ñˆ tài nghiên c u cho Lu$n án ti!n sĩ c a mình.
2. T2ng quan nh5ng nghiên c7u v+ t2 ch7c h9ch toán k' toán trong các
cơ s? y t'
T| ch c hwch tốn k! tốn có vai trị quan tr•ng trong vi c n i liˆn
gi1a lý thuy!t hwch tốn k! tốn vxi th%c t! th%c hành cơng vi c k! tốn. Nói
đ!n t| ch c k! tốn là nói đ!n t| ch c các phương pháp k! tốn và t| ch c
nhân s% k! toán theo t(ng ph‹n hành k! tốn c0 thr c a m,t đơn vz c0 thr
nhŽm thu nh$n, x— lý và cung c*p nh1ng thơng tin vˆ howt đ,ng kinh t! tài
chính ƒ đơn vz m,t cách nhanh nh*t, ñ‹y ñ và trung th%c nh*t.
Trong các nghiên c u trưxc ñây vˆ t| ch c hwch tốn k! tốn, các tác
gi# ch y!u đˆ c$p ñ!n nguyên lý và nguyên t2c chung vˆ t| ch c hwch tốn

k! tốn; đ•c đirm t| ch c hwch tốn k! tốn trong m,t s lowi hình doanh
nghi p đ•c thù. Riêng lĩnh v%c t| ch c hwch tốn k! tốn trong các đơn vz s%
nghi p, trên th! gixi ch• có m,t s ít tác gi# nghiên c u. Ba trong s các tác


4

gi# đó là Earl R.Wilson, Leon E.Hay, Susan C. Kattelus đã cùng tham gia m,t
s cơng trình và vi!t cu n sách n|i ti!ng vxi tiêu đˆ là “K! tốn Nhà nưxc và
các t| ch c phi l‚i nhu$n” (Accounting for Governmental and Nonpofit
Entities). ðây có thr coi là m,t cơng trình nghiên c u khá cơng phu vˆ các
khía cwnh khác nhau howt ñ,ng c a các ñơn vz hành chính s% nghi p nói
chung. Các n,i dung nghiên c u trong cu n sách bao g4m: các nguyên t2c k!
tốn chung đư‚c ch*p nh$n, hưxng d–n cách th c ghi nh$n các s% ki n, cách
th c l$p các báo cáo tài chính cu i kỳ. Nghiên c u cũng đi sâu vào phân tích
đ•c thù howt đ,ng c a m,t s lĩnh v%c s% nghi p đ•c thù như t| ch c k! tốn
trong các trư.ng h•c, b nh vi n, các ñơn vz l%c lư‚ng vũ trang…
Riêng trong lĩnh v%c y t!, các tác gi# Bruce R.Neumann, James
D.Suver, Williams N.Zelman ñã tái b#n nhiˆu l‹n nghiên c u vˆ “Qu#n lý tài
chính – Khái ni m và áp d0ng vào cơ sƒ y t!” (Financial Management,
Concepts and Applications for Health Care Providers). Các n,i dung chính
c a cơng trình này là mơi trư.ng y t! và ch c năng c a qu#n lý tài chính; k!
tốn tài chính – ngơn ng1 c a qu#n lý tài chính; phân tích báo cáo tài chính;
qu#n lý v n, tài s#n, cơng n‚ trong các đơn vz; các n,i dung vˆ k! tốn qu#n
trz như chi phí và chi phí hành vi, l$p d% tốn, phân b| chi phí, ñznh giá, ra
quy!t ñznh ñ‹u tư… Ngoài ra trong lĩnh v%c này cịn ph#i kr đ!n cu n sách
c a tác gi# Louis C.Gapenski “Tài chính y t! • Gixi thi u vˆ k! tốn và qu#n
lý tài chính” (Healthcare Finance – An introduction of Accounting and
Financial Management). Trong tác ph§m này, tác gi# đã phân tích mơi trư.ng
tài chính c a ngành y t!, hưxng d–n vˆ t| ch c k! toán trên c# hai n,i dung k!

toán tài chính và k! tốn qu#n trz.
Bên cwnh nh1ng cơng trình nghiên c u c a các tác gi#, tìm hiru vˆ t|
ch c hwch tốn k! tốn trong các đơn vz s% nghi p nói chung và các cơ sƒ y t!
nói riêng c‹n ph#i tìm hiru các ngun t2c k! tốn chung đư‚c ch*p nh$n


5

(Generally accepted accounting principles • GAAP) áp d0ng cho các b nh
vi n và các t| ch c y t! khác do Hi p h,i các B nh vi n Hoa Kỳ (American
Hospital Association • AHA), Hi p h,i qu#n lý tài chính y t! Hoa Kỳ
(Healthcare Financial Management Association • HFMA) và Vi n k! tốn
viên cơng ch ng Hoa Kỳ (American Institute of Certified Public Accountants
• AICPA). Tuy nhiên nhìn chung các cơng trình nghiên c u và tài li u này
ch y!u ñư‚c th%c hi n bƒi các giáo sư c a các trư.ng ðwi h•c Hoa Kỳ do đó
có thr th*y nghiên c u c a các tác gi# là khá tồn di n trong điˆu ki n áp
d0ng twi các cơ sƒ y t! c a Mă v cỏc nxc phng Tõy bi Mă l qu c gia
đirn hình đwi di n cho các nưxc có h th ng b nh vi n tư t% hwch tốn.
8 Vi t nam, trong nh1ng năm qua đã có m,t s đˆ tài khoa h•c c*p
B, nghiên c u vˆ tài chính y t! như các đˆ tài do V0 Hành chính s% nghi p
– B, Tài chính th%c hi n. ðˆ tài “ð|i mxi cơ ch! qu#n lý tài chính s%
nghi p y t! trong nˆn kinh t! thz trư.ng Vi t Nam” năm 1996, ñˆ tài “ð|i
mxi và hồn thi n các gi#i pháp tài chính nhŽm thúc đ§y xã h,i hóa trong
lĩnh v%c giáo d0c, y t!” năm 2002. Các nghiên c u này ch• bàn txi khía
cwnh tài chính y t! và đ ng trên quan ñirm c a các cơ quan qu#n lý Nhà
nưxc đr đưa ra các gi#i pháp hồn thi n. Riêng v*n đˆ t| ch c hwch tốn k!
tốn trong các đơn vz HCSN, V0 Ch! đ, k! tốn – B, Tài chính đã ban
hành ch! đ, c0 thr hưxng d–n th%c hành k! tốn ƒ các đơn vz HCSN nói
chung. Tuy nhiên cho đ!n nay, các quy đznh này đư‚c dùng chung cho m•i
đơn vz HCSN, khơng phân bi t lĩnh v%c, khơng tính đ!n đ•c thù c a t(ng

ngành khác nhau. Trên th%c t! nh$n th c ñư‚c s% khác bi t trong t| ch c
howt ñ,ng c a các ngành, lĩnh v%c mà đã có tác gi# nghiên c u vˆ t| ch c
k! toán ƒ t(ng lowi hình đơn vz c0 thr. M,t trong s đó là tác gi# Nguy‘n
Thz Minh Hư.ng vxi cơng trình Lu$n án ti!n sĩ kinh t! vxi ñˆ tài “T| ch c
k! tốn ƒ các trư.ng ðwi h•c tr%c thu,c B, Giáo d0c ðào two”. Trong công


6

trình này tác gi# ch• trình bày nh1ng v*n đˆ lý lu$n cơ b#n vˆ t| ch c k!
tốn nói chung áp d0ng cho m•i đơn vz k! tốn mà khơng đi vào tìm hiru
t| ch c k! tốn trong các ñơn vz s% nghi p. Các ki!n nghz và gi#i pháp ch
y!u ñˆ c$p ñ!n v*n ñˆ qu#n lý tài chính ch khơng đi sâu vào vi c hồn
thi n và tăng cư.ng vz th! c a t| ch c k! tốn.
Xu*t phát t( q trình tìm hiru vˆ ñˆ tài nghiên c u, Lu$n án s˜ t$p
trung vào các v*n đˆ chính như vai trị, ý nghĩa c a t| ch c hwch tốn k! tốn
đ i vxi các ñơn vz s% nghi p, nh1ng nguyên t2c c‹n tơn tr•ng khi t| ch c
hwch tốn k! tốn, th%c t! t| ch c hwch toán k! toán trong các cơ sƒ y t! c a
Vi t Nam hi n nay, nh1ng ưu đirm và t4n twi t( đó xác l$p mơ hình t| ch c
hwch tốn k! tốn trong các cơ sƒ y t! phù h‚p nhŽm tăng cư.ng qu#n lý tài
chính ngành y t! Vi t Nam.
3. MBc ñích và ph9m vi nghiên c7u c(a Lu/n án
3.1. M c đích nghiên c u c a Lu n án
Trên cơ sƒ h th ng hóa và phát trirn các v*n ñˆ lý lu$n và nghiên c u
th%c trwng t| ch c hwch toán k! toán trong các cơ sƒ y t! Vi t Nam hi n nay,
Lu$n án ñˆ ra các nguyên t2c, phương hưxng và gi#i pháp hoàn thi n t| ch c
hwch toán k! toán trong các cơ sƒ y t! vxi vi c tăng cư.ng qu#n lý tài chính
ngành y t! Vi t nam cũng như ñiˆu ki n th%c hi n các gi#i pháp ñó.
3.2. Ph m vi nghiên c u c a Lu n án
Trong phwm vi nghiên c u c a Lu$n án, tác gi# t$p trung nghiên c u

các cơ sƒ khám ch1a b nh c# cơng l$p và ngồi cơng l$p trong đó ch y!u là
các b nh vi n đa khoa và chuyên khoa thu,c B, Y t! và các Sƒ y t! qu#n lý.
Các cơ sƒ y t! công l$p ñư‚c kh#o sát trong lu$n án là các ñơn vz d% toán c*p
3 trong m i liên h vxi các đơn vz ƒ các c*p d% tốn khác.


7

4. ðEi tưGng và phương pháp nghiên c7u c(a Lu/n án
4.1. ð i tư ng nghiên c u c a Lu n án
G2n liˆn vxi ñˆ tài nghiên c u, Lu$n án có đ i tư‚ng nghiên c u là t|
ch c hwch toán k! toán trong các cơ sƒ y t! c a Vi t Nam hi n nay.
4.2. Phương pháp nghiên c u c a Lu n án
Trên cơ sƒ xem xét các phương pháp ñư‚c s— d0ng trong các cơng
trình đã đư‚c th%c hi n, Lu$n án s— d0ng các phương pháp chung như t|ng
h‚p, phân tích, t duy logic v cỏc phng phỏp kă thu$t c0 thr như so sánh,
ñiˆu tra, phŠng v*n… Lu$n án s— d0ng c# phương pháp nghiên c u đznh tính
và đznh lư‚ng ñr gi#i quy!t v*n ñˆ nghiên c u. D1 li u s— d0ng ph0c v0 cho
vi c phân tích, ñánh giá bao g4m c# d1 li u sơ c*p và th c*p. D1 li u sơ c*p
ñư‚c thu th$p bŽng cách phát phi!u ñiˆu tra, phŠng v*n các chuyên gia c a
V0 K! howch Tài chính – B, Y t!, Vi n Chi!n lư‚c và chính sách y t! • B, Y
t! và các cán b, k! toán c a các cơ sƒ y t! ch y!u ƒ Hà N,i, thành ph H4
Chí Minh, các t•nh n Bái, Lâm ð4ng… D1 li u th c*p bao g4m các ch!
ñ, tài chính; nh1ng quy đznh vˆ t| ch c hwch toán k! toán trong các cơ sƒ y
t!, ch ng t(, s| sách, báo cáo tài chính c a các cơ sƒ y t!.
5. Nh5ng đóng góp c(a Lu/n án
Nh1ng đóng góp c a Lu$n án g4m có:
• Vˆ lý lu$n: Lu$n án trình bày h th ng và tồn di n vˆ t| ch c hwch
toán k! toán trong các đơn vz s% nghi p. Trong đó tác gi# ñưa ra v*n ñˆ t|
ch c hwch toán k! toán ph#i phù h‚p vxi cơ ch! t% ch tài chính trong các đơn

vz s% nghi p.
• Vˆ th%c ti‘n: Lu$n án mơ t# và phân tích th%c trwng cơng tác qu#n lý
tài chính cũng như t| ch c hwch tốn k! toán trong các cơ sƒ y t! m,t cách có


8

h th ng. Trên cơ sƒ đó, tác gi# phân tích, đánh giá và xem xét các ngun
nhân ch quan và khách quan c a nh1ng k!t qu# và t4n twi theo các n,i dung
trên. Lu$n án trình bày các quan đirm đznh hưxng và đˆ xu*t mơ hình t| ch c
hwch toán k! toán áp d0ng trong các cơ sƒ y t! hồn ch•nh bao g4m c# t| ch c
b, máy và t| ch c các ph‹n hành công vi c c0 thr. Mơ hình đư‚c xây d%ng
phù h‚p vxi ñiˆu ki n lu$t pháp và nh1ng ñiˆu ki n ràng bu,c khác ƒ Vi t
Nam. Mơ hình đư‚c xác đznh rõ ràng và có s% phát trirn theo hưxng mƒ ñr áp
d0ng cho các cơ sƒ y t! ƒ các quy mơ và hình th c sƒ h1u khác nhau. ð•c
bi t Lu$n án cũng đˆ c$p txi v*n đˆ ng d0ng cơng ngh thơng tin tồn di n
nhŽm tăng cư.ng thông tin ph0c v0 cho công tác qu#n lý tài chính ngành y t!
Vi t Nam.
6. BE cBc c(a lu/n án
N,i dung c a lu$n án g4m 3 chương ngồi l.i mƒ đ‹u, k!t lu$n và các
ph‹n k!t c*u khác.
Chương 1: MKT SM VNN ðO LÝ LUQN VO TR CHSC HTCH TOÁN K TOÁN
TRONG CÁC ðƠN VX SY NGHIZP

Chương 2: THYC TRTNG TR CHSC HTCH TOÁN K TOÁN TRONG CÁC CƠ
S

Y T VIZT NAM

Chương 3: PHƯƠNG HƯ^NG VÀ GI I PHÁP HỒN THIZN TR CHSC HTCH

TỐN K

TỐN TRONG CÁC CƠ S

YT

LÝ TÀI CHÍNH NGÀNH Y T VIZT NAM

V^I VIZC TĂNG CƯ NG QU N


9

CHƯƠNG 1
MKT SM VNN ðO LÝ LUQN VO TR CHSC HTCH TOÁN
K TOÁN TRONG CÁC ðƠN VX SY NGHIZP
1.1. TJNG QUAN VG ðƠN VR SS NGHITP VÀ QUZN LÝ TÀI CHÍNH
ðƠN VR SS NGHITP
1.1.1. T2ng quan v+ đơn vc sd nghiep
8 m•i qu c gia, Nhà nưxc ln đóng vai trị quan tr•ng trong t|
ch c, qu#n lý và điˆu hành các m•t c a đ.i s ng kinh t! xã h,i. ðr th%c thi
vai trò này, Nhà nưxc ti!n hành t| ch c b, máy các cơ quan tr%c thu,c bao
g4m các cơ quan l$p pháp, cơ quan hành pháp và cơ quan tư pháp cùng vxi
các ñơn vz s% nghi p.
Tuy nhiên theo quan ñirm trưxc ñây các cơ quan này đư‚c g•i chung
là đơn vz hành chính s% nghi p. Trong nhiˆu văn b#n quy phwm pháp lu$t c a
Nhà nưxc, c0m t( “đơn vz hành chính s% nghi p” đư‚c hiru là t( g•i t2t cho
các cơ quan hành chính, đơn vz s% nghi p, các ñoàn thr, h,i qu‹n chúng. Theo
quan ñirm này, ñơn vz hành chính s% nghi p thư.ng đư‚c đznh nghĩa khá
gi ng nhau như:

Theo Giáo trình K! tốn cơng trong đơn vz hành chính s% nghi p c a
Trư.ng ðwi h•c Kinh t! Qu c dân thì đơn vz s% nghi p là:
ðơn vz do Nhà nưxc quy!t ñznh thành l$p nhŽm th%c hi n m,t nhi m
v0 chuyên môn nh*t ñznh hay qu#n lý Nhà nưxc vˆ m,t howt ñ,ng nào
đó. ð•c trưng cơ b#n c a các đơn vz s% nghi p là đư‚c trang tr#i các
chi phí howt ñ,ng và th%c hi n nhi m v0 chính trz ủc giao bng
ngu4n kinh phớ t( ngõn quă Nh nxc hoãc t( quă cụng theo nguyờn
t2c khụng b4i hon tr%c ti!p [47, tr12].


10

Theo Giáo trình K! tốn tài chính Nhà nưxc c a Trư.ng ðwi h•c Tài
chính K! tốn Hà n,i (nay là H•c vi n Tài chính) năm 1997 thì:
ðơn vz s% nghi p là m,t lowi hình đơn vz do Nhà nưxc quy!t ñznh
thành l$p, giao th%c hi n m,t nhi m v0 chun mơn nh*t đznh hay
qu#n lý Nhà nưxc vˆ m,t howt đ,ng nào đó. Ngu4n kinh phí ñr ñáp
ng nhu c‹u chi tiêu c a các ñơn vz s% nghi p do NSNN c*p và ñư‚c
b| sung t( các ngu4n khác [59, tr419].
Theo Giáo trình Qu#n trz tài chính đơn vz hành chính s% nghi p thì
đơn vz s% nghi p là “ñơn vz ñư‚c Nhà nưxc thành l$p ñr th%c hi n các nhi m
v0 qu#n lý hành chính, đ#m b#o an ninh qu c phịng, phát trirn kinh t! xã
h,i… Các ñơn vz này ñư‚c Nhà nưxc c*p kinh phí và howt đ,ng theo ngun
t2c khơng b4i hồn tr%c ti!p” [68, tr29].
Theo ch! đ, k! tốn Vi t Nam thì đơn vz s% nghi p là:
ðơn vz do Nhà nưxc quy!t ñznh thành l$p nhŽm th%c hi n m,t nhi m
v0 chun mơn nh*t đznh hay qu#n lý Nhà nưxc vˆ m,t lĩnh v%c nào
đó, howt đ,ng bŽng ngu4n kinh phí NSNN c*p, c*p trên c*p tồn b,
ho•c c*p m,t ph‹n kinh phí và các ngu4n khác đ#m b#o theo ngun
t2c khơng b4i hồn tr%c ti!p nhŽm th%c hi n nhi m v0 c a ð#ng và

Nhà nưxc giao cho t(ng giai ñown [8, tr11].
Như v$y vi c g•i t2t như trên xu*t phát t( b#n ch*t howt đ,ng các đơn
vz HCSN nói chung là hoàn toàn khác bi t so vxi doanh nghi p. Các ñơn vz
HCSN nh*t thi!t ph#i do Nhà nưxc ra quy!t đznh thành l$p, ngu4n tài chính
đr đ#m b#o howt đ,ng do NSNN c*p ho•c có ngu4n g c t( ngân sách. Các
howt đ,ng này có giá trz tinh th‹n vơ hwn, ch y!u đư‚c t| ch c đr ph0c v0 xã
h,i do đó chi phí chi ra khơng đư‚c tr# lwi tr%c ti!p bŽng hi u qu# kinh t! nào
đó mà đư‚c thr hi n bŽng hi u qu# xã h,i nhŽm ñwt ñư‚c các m0c tiêu kinh


11

t! vĩ mơ. Trong khi đó, các doanh nghi p có thr thu,c nhiˆu thành ph‹n kinh
t! khác nhau và ñr t4n twi trong nˆn kinh t! thz trư.ng, các doanh nghi p ph#i
howt ñ,ng theo nguyên t2c l*y thu bù chi đ#m b#o có lãi. N!u khơng tn th
ngun t2c này, doanh nghi p s˜ rơi vào tình trwng phá s#n.
Tuy nhiên theo chúng tơi, các quan đirm trên ñây ñã ñ4ng nh*t các cơ
quan hành chính Nhà nưxc và các ñơn vz s% nghi p. Vˆ b#n ch*t, theo chúng
tơi c‹n hiru đơn vz hành chính s% nghi p là m,t t( ghép ñr ph#n ánh hai lowi
t| ch c khác bi t nhau: cơ quan hành chính Nhà nưxc và ñơn vz s% nghi p.
Theo T ñi n Bách khoa Vi#t Nam, hành chính là “howt đ,ng qu#n lý
chuyên nghi p c a Nhà nưxc ñ i vxi xã h,i. Howt ñ,ng này ñư‚c th%c hi n
bƒi m,t b, máy chun nghi p”. Do đó cơ quan hành chính là các t| ch c
cung c*p tr%c ti!p các dzch v0 hành chính cơng cho ngư.i dân khi th%c hi n
ch c năng qu#n lý nhà nưxc c a mình. Cơ quan hành chính Nhà nưxc là các
cơ quan qu#n lý Nhà nưxc t( Trung ương ñ!n ñza phương, thu,c các c*p
chính quyˆn, các ngành, các lĩnh v%c (g4m các cơ quan quyˆn l%c Nhà nưxc
như Qu c h,i, HðND các c*p, Các c*p chính quyˆn như Chính ph , UBND
các c*p, Các cơ quan qu#n lý Nhà nưxc như các B,, Ban, Ngành ƒ Trung
ương, các Sƒ, ban, ngành ƒ c*p T•nh, Thành ph tr%c thu,c Trung ương, các

phòng ban ƒ c*p huy n và các cơ quan tư pháp như Tòa án nhân dân, Vi n
Kirm sát nhân dân các c*p). Cơ quan hành chính Nhà nưxc howt đ,ng bŽng
ngu4n kinh phí NSNN c*p, c*p trên c*p ho•c các ngu4n khác theo ngun t2c
khơng b4i hồn tr%c ti!p ñr th%c hi n nhi m v0 Nhà nưxc giao.
Trong khi đó, các đơn vz s% nghi p không ph#i là cơ quan qu#n lý Nhà
nưxc mà là các t| ch c cung c*p các dzch v0 công vˆ y t!, giáo d0c đào two,
văn hóa, thr thao, khoa h•c cơng ngh … đáp ng nhu c‹u vˆ phát trirn ngu4n
nhân l%c, chăm sóc s c khŠe, nâng cao thr l%c cho nhân dân, ñáp ng yêu c‹u
vˆ ñ|i mxi, phát trirn kinh t! xã h,i c a ñ*t nưxc.


12

Xu*t phát t( s% khác bi t đó, theo chúng tơi vi c phân đznh rõ cơ quan
hành chính Nhà nưxc và ñơn vz s% nghi p là h!t s c c‹n thi!t, đ•c bi t trong
q trình đ|i mxi cơ ch! qu#n lý tài chính Nhà nưxc đr nâng cao hi u qu#
howt ñ,ng c a b#n thân các t| ch c và đem lwi l‚i ích cho c,ng ñ4ng xã h,i.
ð i vxi các cơ quan hành chính Nhà nưxc, nhi m v0 c0 thr đ•t ra là ph#i đ|i
mxi nhŽm ti!t ki m chi hành chính, tinh gi#n b, máy biên ch! đr nâng cao
ch*t lư‚ng cơng v0, đơn gi#n hóa th t0c, gi#m cơ ch! “xin•cho” và nâng cao
ch*t lư‚ng, trình đ, cơng tác chun mơn c a đ,i ngũ cơng ch c Nhà nưxc.
ð i vxi các ñơn vz s% nghi p, bŽng vi c two quyˆn ch ñ,ng, t% quy!t, t% chzu
trách nhi m s˜ thúc đ§y hi u qu# howt đ,ng, s2p x!p b, máy t| ch c và lao
ñ,ng h‚p lý ñ4ng th.i góp ph‹n tăng thu nh$p, phúc l‚i cho ngư.i lao ñ,ng.
ðr ph0c v0 ñˆ tài nghiên c u c a Lu$n án ƒ các n,i dung ti!p theo, chúng
tôi xin đi sâu tìm hiru nh1ng n,i dung liên quan ñ!n các ñơn vz s% nghi p.
Như trên ñã xác ñznh, ñơn vz s% nghi p là các t| ch c th%c hi n cung
c*p các dzch v0 xã h,i cơng c,ng và các dzch v0 nhŽm duy trì s% howt đ,ng
bình thư.ng c a các ngành kinh t! qu c dân. Do đó theo chúng tơi, các đơn vz
s% nghi p dù howt ñ,ng ƒ các lĩnh v%c khác nhau nhưng đˆu mang nh1ng đ•c

đirm cơ b#n như sau:
Th% nh&t, Howt ñ,ng c a các ñơn vz s% nghi p khơng nhŽm m0c đích
l‚i nhu$n tr%c ti!p. Trong nˆn kinh t! thz trư.ng, các s#n ph§m, dzch v0 do ñơn
vz s% nghi p two ra ñˆu có thr trƒ thành hàng hố cung ng cho m•i thành ph‹n
trong xã h,i. Tuy nhiên vi c cung ng nh1ng hàng hoá này cho thz trư.ng ch
y!u khơng vì m0c đích l‚i nhu$n như doanh nghi p. Nhà nưxc t| ch c, duy trì
và tài tr‚ cho các howt đ,ng s% nghi p đr cung c*p nh1ng s#n ph§m, dzch v0
cho ngư.i dân nhŽm thr hi n vai trò c a Nhà nưxc khi can thi p vào thz trư.ng.
Thơng qua đó Nhà nưxc h‡ tr‚ các ngành kinh t! howt ñ,ng bình thư.ng, two


13

điˆu ki n nâng cao dân trí, b4i dưšng nhân tài, đ#m b#o nhân l%c, thúc đ§y howt
đ,ng kinh t! phát trirn và ngày càng ñwt hi u qu# cao hơn.
Th% hai, Howt ñ,ng c a các ñơn vz s% nghi p là cung c*p nh1ng s#n
ph§m mang lwi l‚i ích chung, lâu dài và bˆn v1ng cho xã h,i. K!t qu# c a
howt ñ,ng s% nghi p là two ra nh1ng s#n ph§m, dzch v0 có giá trz vˆ s c kho•,
tri th c, văn hố, khoa h•c, xã h,i… do đó có thr dùng chung cho nhiˆu
ngư.i, cho nhiˆu đ i tư‚ng trên phwm vi r,ng. ðây chính là nh1ng “hàng hố
cơng c,ng” ph0c v0 tr%c ti!p ho•c gián ti!p quá trình tái s#n xu*t xã h,i. Nh.
s— d0ng nh1ng hàng hố cơng c,ng do các đơn vz s% nghi p two ra mà quá
trình s#n xu*t c a c#i v$t ch*t ñư‚c thu$n l‚i và ngày càng ñwt hi u qu# cao.
Vì v$y howt ñ,ng c a các đơn vz s% nghi p ln g2n bó ch•t ch˜ và tác đ,ng
tích c%c đ!n q trình tái s#n xu*t xã h,i.
Th% ba, Howt ñ,ng c a các ñơn vz s% nghi p luôn g2n liˆn và bz chi
ph i bƒi các chương trình phát trirn kinh t! xã h,i c a Nhà nưxc. ðr th%c
hi n nh1ng m0c tiêu kinh t! xã h,i nh*t đznh, Chính ph t| ch c th%c hi n
các chương trình, m0c tiêu qu c gia như: chương trình chăm sóc s c kho•
c,ng đ4ng, chương trình xố mù ch1, chương trình dân s k! howch hố gia

đình… Nh1ng chương trình, m0c tiêu qu c gia này ch• có Nhà nưxc vxi vai
trị c a mình thơng qua các đơn vz s% nghi p th%c hi n m,t cách tri t đr và có
hi u qu#. Xã h,i s˜ không thr phát trirn cân ñ i ñư‚c n!u nh1ng howt ñ,ng
này do tư nhân th%c hi n s˜ vì m0c tiêu l‚i nhu$n mà hwn ch! tiêu dùng, t( đó
xã h,i s˜ khơng đư‚c phát trirn cân ñ i.
Như v$y các ñơn vz s% nghi p có vai trị h!t s c quan tr•ng trong vi c
th%c hi n nh1ng cơng vi c có l‚i ích chung và lâu dài cho c,ng đ4ng xã h,i.
Howt đ,ng c a các đơn vz này m•c dù không tr%c ti!p s#n xu*t ra c a c#i v$t
ch*t nhưng tác ñ,ng ñ!n l%c lư‚ng s#n xu*t và quan h s#n xu*t. K!t qu# c a


14

các howt đ,ng đó có #nh hưƒng tr%c ti!p đ!n năng su*t lao đ,ng xã h,i do đó
có liên quan ñ!n toàn b, howt ñ,ng c a xã h,i.
ðr ñ#m b#o hi u qu# qu#n lý nhà nưxc, theo chúng tơi c‹n có s% phân
lowi các đơn vz s% nghi p. Tùy thu,c quan đirm, cách ti!p c$n ho•c do các
yêu c‹u c a qu#n lý nhà nưxc… mà các ñơn vz s% nghi p ñư‚c phân chia theo
các tiêu th c khác nhau. Các cách phân lowi tuy khác nhau vˆ hình th c đơi
khi khơng có ranh gixi rwch rịi song t%u trung lwi đˆu nhŽm m0c đích nâng
cao hi u qu# qu#n lý nhà nưxc ñ i vxi các ñơn vz s% nghi p trên cơ sƒ nghiên
c u, phân tích, đánh giá đưa ra các đznh hưxng, m0c tiêu phát trirn c a m‡i
lowi hình đơn vz phù h‚p vxi t(ng th.i kỳ.
Theo tính ch*t cơng c,ng hay cá nhân c a dzch v0 cung c*p thì đơn vz
s% nghi p bao g4m: ðơn vz s% nghi p cung c*p các dzch v0 công c,ng thu‹n
túy và ðơn vz s% nghi p cung c*p các dzch v0 cơng c,ng có tính ch*t cá nhân.
Theo tính ch*t xó h,i nhõn vn hay kinh t! kă thu$t c a dzch v0 thì
đơn vz s% nghi p bao g4m:
• ðơn vz s% nghi p th%c hi n cung c*p dzch v0 xã h,i liên quan ñ!n
nhu c‹u và quyˆn l‚i cơ b#n ñ i vxi s% phát trirn c a con ngư.i vˆ thr l%c, trí

l%c như các đơn vz s% nghi p y t!, giáo d0c, văn hóa thơng tin…
• ðơn vz s% nghi p th%c hi n cung c*p dzch v0 kinh t! kă thu$t liờn quan
ủ!n các nhu c‹u v$t ch*t, ph0c v0 l‚i ích chung c a xã h,i như ñơn vz cung ng
ñi n, nưxc, giao thơng v$n t#i, bưu chính vi‘n thơng, v sinh môi trư.ng…
Theo phương th c thu tiˆn c a ngư.i s— d0ng dzch v0 thì đơn vz s%
nghi p ñư‚c phân chia thành:
• ðơn vz s% nghi p th%c hi n các dzch v0 công không thu tiˆn tr%c
ti!p t( ngư.i s— d0ng.


15

• ðơn vz s% nghi p th%c hi n các dzch v0 công mà ngư.i s— d0ng ph#i
tr# m,t ph‹n tiˆn.
• ðơn vz s% nghi p th%c hi n các dzch v0 cơng mà ngư.i s— d0ng ph#i
tr# tồn b, tiˆn.
Theo lĩnh v%c howt đ,ng thì đơn vz s% nghi p đư‚c phân chia thành:
• ðơn vz s% nghi p thu,c lĩnh v%c y t!: g4m các cơ sƒ khám ch1a b nh
như các b nh vi n, phòng khám, trung tâm y t! thu,c các b,, ngành và ñza
phương; cơ sƒ khám ch1a b nh thu,c các vi n nghiên c u, trư.ng ñào two y dư‚c;
các cơ sƒ ñiˆu dưšng, ph0c h4i ch c năng, các trung tâm truyˆn thơng giáo d0c
s c kho•, các đơn vz có ch c năng kirm đznh v2c xin, sinh ph§m y t!, trang thi!t
bz y t!, kirm nghi m thu c, húa mă phĐm, th%c phĐm, kirm dzch y t! thu,c các
b,, ngành, ñza phương, các cơ sƒ s#n xu*t v2c xin, sinh ph§m y t!, máu và các ch!
ph§m vˆ mỏu, dzch truyn hoãc cỏc s#n phĐm khỏc thu,c ngnh y t!…
• ðơn vz s% nghi p thu,c lĩnh v%c giáo d0c đào two: g4m các cơ sƒ
giáo d0c cơng l$p thu,c h th ng giáo d0c qu c dân như các trư.ng m‹m non,
tiru h•c, trung h•c, các trung tõm kă thu$t t|ng hp hxng nghi p, trung tõm
giỏo d0c thư.ng xuyên, các trư.ng dwy nghˆ, trư.ng trung h•c chuyờn
nghi p, tr.ng cao ủơng, ủwi hãc, hãc vi n

ã ðơn vz s% nghi p thu,c lĩnh v%c văn hoá thơng tin ngh thu$t: g4m các
đồn ngh thu$t, trung tâm chi!u phim, nhà văn hố thơng tin, thư vi n cơng c,ng,
b#o tàng, trung tâm thơng tin trirn lãm, đài phát thanh, truyˆn hình…
• ðơn vz s% nghi p thu,c lĩnh v%c thr d0c thr thao: g4m các trung
tâm hu*n luy n thr d0c thr thao, các câu lwc b, thr d0c thr thao…
• ðơn vz s% nghi p thu,c lĩnh v%c kinh t!: g4m các vi n tư v*n, thi!t
k!, quy howch đơ thz, nơng thơn; các trung tâm nghiên c u khoa h•c và ng
d0ng vˆ nơng, lâm, ngư nghi p, giao thơng, cơng nghi p, đza chính…


16

Theo quan đirm tài chính c a Nhà nưxc ta hi n nay, quy đznh twi Nghz đznh
43/2006/Nð•CP ngày 25/4/2006 c a Chính ph , các đơn vz s% nghi p ñư‚c phân
lowi ñr th%c hi n quyˆn t% ch , t% chzu trách nhi m vˆ tài chính bao g4m:
• ðơn vz có ngu4n thu s% nghi p t% b#o đ#m tồn b, chi phí howt đ,ng
thư.ng xun (g•i t2t là ñơn vz s% nghi p t% b#o ñ#m chi phí howt đ,ng) là
các đơn vz có ngu4n thu t( howt đ,ng s% nghi p ln |n đznh nên b#o đ#m
đư‚c tồn b, chi phí howt đ,ng thư.ng xun. NSNN khơng ph#i c*p kinh
phí cho howt đ,ng thư.ng xun c a đơn vz.
• ðơn vz có ngu4n thu s% nghi p t% b#o đ#m m,t ph‹n chi phí howt
đ,ng thư.ng xun (g•i t2t là đơn vz s% nghi p t% b#o đ#m m,t ph‹n chi phí
howt đ,ng). ðây là nh1ng đơn vz có ngu4n thu t( howt đ,ng s% nghi p nhưng
chưa t% trang tr#i tồn b, chi phí howt ñ,ng thư.ng xuyên, ngân sách nhà
nưxc ph#i c*p m,t ph‹n chi phí cho howt đ,ng thư.ng xun c a đơn vz.
• ðơn vz có ngu4n thu s% nghi p th*p, đơn vz s% nghi p khơng có
ngu4n thu, kinh phí howt đ,ng thư.ng xun theo ch c năng, nhi m v0 do
ngân sách nhà nưxc b#o đ#m tồn b, kinh phí howt đ,ng (g•i t2t là đơn vz s%
nghi p do ngân sách nhà nưxc b#o đ#m tồn b, chi phí howt đ,ng).
Theo quan đirm trên, tiêu chí đr phân lowi ñơn vz s% nghi p là m c ñ,

t% ñ#m b#o chi phí howt ñ,ng thư.ng xuyên c a đơn vz s% nghi p, đư‚c xác
đznh bŽng cơng th c 1.1 dưxi ñây:
T|ng s thu s% nghi p
M c t% đ#m b#o chi phí howt
=
đ,ng thư.ng xun
T|ng s chi howt ñ,ng thư.ng
c a ñơn vz s% nghi p
xuyên

X 100%

(1.1)

ð ng trên góc đ, qu#n lý tài chính nhà nưxc, theo chúng tôi c‹n quan

tâm txi cách phân lowi theo ngu4n tài chính cung c*p cho các howt đ,ng s%
nghi p trên đây. Trong cách phân lowi trên, có thr chia thành hai nhóm chính là


17

nhóm các đơn vz s% nghi p đư‚c NSNN đ#m b#o tồn b, và nhóm các đơn vz s%
nghi p t% đ#m b#o tồn b, ho•c m,t ph‹n chi phí howt đ,ng thư.ng xun.
ð i vxi nhóm th nh*t, các đơn vz s% nghi p có ngu4n thu th*p ho•c
khơng có ngu4n thu là đơn vz đư‚c Nhà nưxc c*p tồn b, kinh phí đr đ#m
b#o howt đ,ng cho đơn vz và kinh phí đư‚c c*p theo ngun t2c khơng b4i
hồn tr%c ti!p. ðơn vz đư‚c đ#m b#o tồn b, kinh phí cho howt đ,ng c a mình
nhŽm th%c hi n các ch c năng, nhi m v0 ñư‚c giao bng ngõn quă nh nxc
hoãc t( quă cụng tng ng vxi kh i lư‚ng cơng vi c đư‚c giao đã hồn

thành. ðiˆu đó địi hŠi ph#i qu#n lý chi tiêu ñúng ch! ñ,, ñúng m0c ñích và
trong phwm vi d% tốn c a t(ng ngu4n kinh phí, t(ng n,i dung chi theo tiêu
chu§n, đznh m c quy đznh c a Nhà nưxc. Kinh phí c*p cho các đơn vz ph#i
cân ñ i vxi nhi m v0 thu c a Ngân sách Nhà nưxc hàng năm. Kinh phí ch•
đư‚c s— d0ng cho m0c đích đã howch đznh trưxc nghĩa là kinh phí đư‚c c*p
và chi tiêu theo d% tốn đư‚c duy t, theo t(ng m0c đích chi c0 thr và đư‚c
duy t quy!t tốn chi ngân sách hàng năm. ð•c đirm n|i b$t trong cơng tác
qu#n lý các ngu4n kinh phí c a đơn vz s% nghi p là coi tr•ng cơng tác d% tốn.
D% tốn ngân sách c a đơn vz là cơ sƒ cho quá trình ch*p hành và quy!t tốn
ngân sách. Ln coi tr•ng vi c so sánh gi1a th%c t! và d% tốn đr tăng cư.ng
kirm tra ñ i vxi quá trình thu, chi, s— d0ng ngu4n kinh phí ngân sách nhà
nưxc. ðiˆu này đư‚c thr hi n các ngu4n chi ngân sách nhà nưxc ch• đư‚c
th%c hi n khi có trong d% tốn đư‚c duy t. M•i kho#n chi tiêu khơng đư‚c
nŽm ngồi các m0c chi theo quy ñznh c a m0c l0c ngân sách Nhà nưxc.
ð i vxi nhóm th hai, các đơn vz s% nghi p t% b#o đ#m tồn b, ho•c
m,t ph‹n chi phí howt đ,ng thư.ng xun là đơn vz s% nghi p mà ngồi ngu4n
kinh phí đư‚c ngân sách nhà nưxc c*p cịn đư‚c Nhà nưxc cho phép thu m,t s
kho#n phí, l phí ho•c m,t s kho#n thu khác đr ph0c v0 cho q trình howt
đ,ng c a mình. Như v$y có thr th*y đơn vz s% nghi p t% b#o đ#m tồn b, ho•c


18

m,t ph‹n chi phí howt đ,ng thư.ng xun thu,c sƒ h1u Nhà nưxc, do cơ quan
có th§m quyˆn c a Nhà nưxc thành l$p ñr th%c hi n các m0c tiêu vˆ kinh t!,
chính trz, xã h,i do Nhà nưxc giao. Howt ñ,ng c a ñơn vz s% nghi p có ngu4n
thu ln g2n liˆn vxi nh1ng lĩnh v%c s% nghi p như giáo d0c, y t!, khoa h•c
cơng ngh … đr cung c*p các s#n ph§m, dzch v0 đáp ng nhu c‹u và l‚i ích
chung thi!t y!u c a xã h,i. Các s#n ph§m, dzch v0 này mang tính ch*t phúc l‚i
xã h,i và th%c hi n theo ñơn giá quy ñznh c a Nhà nưxc. Nhà nưxc b#o đ#m

nhŽm duy trì s% cơng bŽng trong phân ph i cỏc s#n phĐm, dzch v0 trờn c s
chỳ trãng ủ!n l‚i ích c,ng đ4ng xã h,i, kh2c ph0c các khi!m khuy!t c a thz
trư.ng. Kho#n thu c a các ñơn vz s% nghi p khơng vì m0c đích l‚i nhu$n. Tuỳ
theo tính ch*t và đ•c đirm howt đ,ng, Nhà nưxc cho phép ñơn vz s% nghi p ƒ
m,t s lĩnh v%c đư‚c thu m,t s kho#n như phí, l phí… Ngu4n thu t( howt
ñ,ng s% nghi p là m,t n,i dung thu c a ngân sách nhà nưxc và ñư‚c quy đznh
trong Lu$t Ngân sách. M0c đích c a các kho#n thu này là nhŽm xố bŠ d‹n
tình trwng bao c*p qua ngân sách, gi#m ngu4n kinh phí c*p phát t( ngân sách
nhà nưxc, trang tr#i thêm cho các howt ñ,ng c a ñơn vz.
T( nh1ng phân tích trên cho th*y các đơn vz s% nghi p có ch c năng
chính là two ra nh1ng s#n ph§m ch y!u ph0c v0 xã h,i ñ4ng th.i t$n d0ng
kh# năng vˆ nhân l%c, v$t l%c c a ñơn vz ñr khai thác ngu4n thu. Do đó các
đơn vz này khơng th%c hi n cơ ch! qu#n lý tài chính như doanh nghi p mà địi
hŠi m,t cơ ch! qu#n lý thích h‚p ñr làm t t c# hai ch c năng ph0c v0 nhân
dân và khai thác ngu4n thu ñr phát trirn.
1.1.2. Qufn lý tài chính đơn vc sd nghiep
Theo Bách khoa toàn thư Vi#t Nam, qu#n lý là “ch c năng và howt
đ,ng c a h th ng có t| ch c, b#o đ#m gi1 gìn m,t cơ c*u |n đznh nh*t đznh,
duy trì s% howt đ,ng t i ưu và b#o đ#m th%c hi n nh1ng chương trình và m0c
tiêu c a h th ng đó”.


19

Như v$y theo chúng tôi, qu#n lý là yêu c‹u t*t y!u đr đ#m b#o s% howt
đ,ng bình thư.ng c a m•i q trình và m•i howt đ,ng kinh t! xã h,i. Qu#n lý
th%c ch*t là thi!t l$p và th%c hi n h th ng các phương pháp và bi n pháp
khác nhau c a ch thr qu#n lý tác ñ,ng m,t cách có ý th c txi ñ i tư‚ng qu#n
lý nhŽm ñwt ñư‚c k!t qu# nh*t ñznh.
Trong ñơn vz s% nghi p, quan h gi1a ch thr và ñ i tư‚ng trong qu#n

lý tài chính ñư‚c xác ñznh như sau:
Nhà nưxc là ch thr qu#n lý. Tùy theo t| ch c b, máy t(ng qu c gia có
ch• ñznh cơ quan Nhà nưxc tr%c ti!p qu#n lý tài chính đơn vz s% nghi p phù h‚p.
ð i tư‚ng qu#n lý là tài chính đơn vz s% nghi p. Tài chính đơn vz s%
nghi p bao g4m các howt ñ,ng và quan h tài chính liên quan ñ!n qu#n lý,
ñiˆu hành c a Nhà nưxc trong lĩnh v%c s% nghi p.
Là ch thr qu#n lý, Nhà nưxc có thr s— d0ng t|ng thr các phương pháp,
các hình th c và cơng c0 đr qu#n lý howt đ,ng tài chính c a các ñơn vz s% nghi p
trong nh1ng ñiˆu ki n c0 thr nhŽm ñwt ñư‚c nh1ng m0c tiêu nh*t đznh. Qu#n lý
tài chính là m,t b, ph$n, m,t khâu c a qu#n lý kinh t! xã h,i và là khâu qu#n lý
mang tính t|ng h‚p. Qu#n lý tài chính đư‚c coi là h‚p lý, có hi u qu# n!u nó two
ra đư‚c m,t cơ ch! qu#n lý thích h‚p, có tác đ,ng tích c%c txi các q trình kinh
t! xã h,i theo các phương hưxng phát trirn ñã ñư‚c howch ñznh. Vi c qu#n lý, s—
d0ng ngu4n tài chính ƒ các đơn vz s% nghi p có liên quan tr%c ti!p ñ!n hi u qu#
kinh t! xã h,i do đó ph#i có s% qu#n lý, giám sát, kirm tra nhŽm hwn ch!, ngăn
ng(a các hi n tư‚ng tiêu c%c, tham nhũng trong khai thác và s— d0ng ngu4n l%c
tài chính đ4ng th.i nâng cao hi u qu# vi c s— d0ng các ngu4n tài chính. Thơng
thư.ng Nhà nưxc có thr l%a ch•n m,t trong hai cơ ch! qu#n lý tài chính đơn vz s%
nghi p là cơ ch! qu#n lý tài chính theo d% tốn năm và cơ ch! t% ch tài chính.
ðirm khác bi t chính gi1a hai cơ ch! này là:


20

Bfng 1.1 – So sánh cơ ch' qufn lý tài chính theo dd tốn năm và
cơ ch' td ch( tài chính
Tiêu chí

Cơ ch' qufn lý tài chính
theo dd tốn năm

Kỳ l$p d% tốn • Hàng năm

Cơ ch' td ch( tài chính
• L$p cho 3 năm liên t0c

Căn c l$p d% • Ch c năng, nhi m v0 ñư‚c • Ch c nng, nhi m v0 ủc
toỏn
giao
giao
ã Cỏc tiờu chuĐn, ủznh m c • Nhi m v0 c a năm k!
c a Nhà nưxc
howch
• Ch! đ, chi tiêu tài chính
hi n hành, quy ch! chi tiêu
n,i b, đư‚c phê duy t
• K!t qu# howt đ,ng s%
nghi p, tình hình thu, chi tài
chính c a năm trưxc liˆn kˆ
Th%c hi n d% • Tuy t ñ i tuân th các tiêu • Th%c hi n theo quy ch! chi
tốn
chu§n, đznh m c chi tiêu c a tiêu n,i b,
Nhà nưxc trong phwm vi d%
• ðư‚c điˆu ch•nh các n,i
tốn đư‚c duy t
dung chi, các nhóm m0c chi
trong d% tốn chi cho phù
h‚p vxi tình hình th%c t! c a
đơn vz
Quy!t tốn

• Theo các m0c chi c a m0c • Theo các m0c chi c a m0c
l0c NSNN tương ng vxi l0c NSNN tương ng vxi
t(ng n,i dung chi
t(ng n,i dung chi
• Các kho#n kinh phí chưa s— • Các kho#n kinh phí chưa s—
d0ng h!t ph#i n,p vào ngân d0ng h!t ñư‚c chuyrn sang
sách nhà nưxc ho•c gi#m tr( năm sau đr ti!p t0c s— d0ng
d% tốn năm sau tr( trư.ng
h‚p đ•c bi t