- Trang chủ >>
- Thạc sĩ - Cao học >>
- Luật
Phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn thành phố hồ chí minh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.26 MB, 118 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH
PHẠM VĂN TN
PHỊNG NGỪA TỘI PHẠM
LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG
LĨNH VỰC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH
PHẠM VĂN TN
PHỊNG NGỪA TỘI PHẠM
LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG
LĨNH VỰC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Chuyên ngành: Luật Hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60380140
Người hướng dẫn khoa học: Ts. Nguyễn Thị Phương Hoa
TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Trong q trình
nghiên cứu có tham khảo một số số liệu, kết quả theo đúng quy định. Nếu sai sót tơi
xin hồn tồn chịu trách nhiệm trước pháp luật.
Học viên
PHẠM VĂN TUÂN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLHS
: Bộ luật hình sự
LĐCĐTS
: Lừa đảo chiếm đoạt tài sản
LVNH
: Lĩnh vực ngân hàng
NoPTNT
: Nông nghiệp và phát triển nơng thơn
NXB
: Nhà xuất bản
TAND
: Tồ án nhân dân
TMCP
: Thương mại cổ phần
TPHCM
: Thành phố Hồ Chí Minh
Ts
: Tiến sĩ
VKSND
: Viện kiểm sát nhân dân
XXST
: Xét xử sơ thẩm
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Thực trạng của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa
bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.2. Hệ số tội phạm trên dân số của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.3. Cơ cấu về người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH so với các tội
phạm khác trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.4. Cơ cấu về tiền án, tiền sự của người phạm tội LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.5. Cơ cấu về người phạm tội làm việc ở trong và ngoài LVNH phạm
tội LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.6. Cơ cấu về nghề nghiệp của người làm việc ngoài ngành ngân hàng
phạm tội LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.7. Cơ cấu về chức vụ, quyền hạn của người phạm tội LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.8. Cơ cấu về thời gian từ khi tội phạm hoàn thành đến thời điểm cơ
quan điều tra phát hiện, ra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với vụ án LĐCĐTS
trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.9. Cơ cấu về thời gian giải quyết vụ án LĐCĐTS trong LVNH trên địa
bàn TPHCM (từ khi khởi tố vụ án đến qua XXST) từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.10. Tỷ lệ cấp XXST tội phạm LĐCĐTS trong LVNH của TAND
TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.11. Mạng lưới hoạt động của hệ thống ngân hàng trên địa bàn TPHCM
năm 2013.
Bảng 1.12. Tình hình truy tố các vụ án LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn
TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Bảng 1.13. Danh sách hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM
năm 2013.
Bảng 1.14. Tình hình huy động vốn và cho vay tại TPHCM từ năm 2009
đến tháng 09 năm 2013.
Bảng 1.15. Huy động vốn, cho vay theo loại hình tổ chức tín dụng tại
TPHCM tháng 09 năm 2013.
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ
phạm các tội trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.2. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ
phạm tội LĐCĐTS trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.3. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ
phạm tội trong LVNH trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.4. Cơ cấu về số người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số
người phạm tội khác trong LVNH trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến
2013.
Biểu đồ 2.5. Cơ cấu về mức độ, tính nguy hiểm của tội phạm LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.6. Cơ cấu về độ tuổi của người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH
trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.7. Cơ cấu về giới tính của người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH
trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.8. Cơ cấu về trình độ học vấn của người phạm tội LĐCĐTS
trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.9. Cơ cấu về nghề nghiệp của người làm việc trong ngân hàng phạm
tội LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.10. Cơ cấu về tội phạm có tổ chức trong các vụ án LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.11. Động thái về thực trạng tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên
địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.12. Động thái về cơ cấu tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa
bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
MỤC LỤC
Trang
I. MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 1
2. Tình hình nghiên cứu đề tài ........................................................................ 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ............................................ 3
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 4
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ....................................... 4
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn .............................................. 5
7. Cấu trúc của luận văn................................................................................... 5
CHƢƠNG 1. ĐẶC ĐIỂM PHÁP LÝ CỦA TỘI LỪA ĐẢO
CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN VÀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM LỪA
ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LĨNH VỰC NGÂN
HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................... 6
1.1. Đặc điểm pháp lý của Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo quy định
của Bộ luật hình sự Việt Nam ......................................................................... 6
1.2. Tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực
ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian từ
năm 2009 đến 2013 .................................................................................... 8
1.2.1. Thực trạng của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong
lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ................................ 8
1.2.2. Cơ cấu của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh
vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ....................................... 11
1.2.3. Động thái của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong
lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ................................ 21
1.2.4. Tính chất của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh
vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ....................................... 22
CHƢƠNG 2. NGUYÊN NHÂN, ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH
TỘI PHẠM LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LĨNH
VỰC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ
MINH VÀ THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG PHÒNG NGỪA............... 28
2.1. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt
tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ..... 28
2.1.1. Nguyên nhân và điều kiện chung của tình hình tội phạm lừa đảo
chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí
28
Minh
2.1.2. Nguyên nhân và điều kiện cụ thể của tình hình tội phạm lừa đảo
chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí
Minh ................................................................................................................... 40
2.2. Thực trạng hoạt động phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài
sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ........ 45
2.2.1. Các biện pháp phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong
lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ................................ 45
2.2.2. Nhận xét về hoạt động phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài
sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh................ 52
CHƢƠNG 3. CÁC BIỆN PHÁP PHỊNG NGỪA TỘI PHẠM LỪA
ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................... 57
3.1. Dự báo tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh
vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới . 57
3.1.1. Những yếu tố tác động đến tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản
trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới .. 57
3.1.2. Những dự báo cụ thể ................................................................................ 59
3.2. Các biện pháp phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản
trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ............... 61
3.2.1. Các biện pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện chung của tình hình
tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng ........................ 61
3.2.2. Các biện pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện cụ thể của tình hình
tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng ........................ 78
KẾT LUẬN ............................................................................................... 83
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Lĩnh vực ngân hàng có vai trị quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Hoạt
động của ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số
nghiệp vụ nhận tiền gửi, cấp tín dụng và cung ứng dịch vụ thanh tốn qua tài
khoản.1 Nó góp phần đẩy lùi, kiềm chế lạm phát, từng bước duy trì sự ổn định giá
trị và tỉ giá đồng tiền, góp phần cải thiện kinh tế vĩ mô, môi trường sản xuất kinh
doanh… Hơn nữa, lĩnh vực này tập trung một khối lượng lớn tài sản xã hội nên đặt
ra yêu cầu riêng cho việc phòng ngừa tội phạm, cần được sự quan tâm của mọi cơ
quan, ban ngành, đồn thể và cơng dân để đảm bảo sự phát triển ổn định, bền vững.
Thành phố Hồ Chí Minh là “trung tâm ngân hàng” lớn nhất Việt Nam, luôn
dẫn đầu cả nước về số lượng ngân hàng và doanh số quan hệ tài chính - tín dụng.
Doanh thu của lĩnh vực ngân hàng Thành phố chiếm khoảng 1/3 tổng doanh thu của
lĩnh vực này trên tồn quốc, do đó đã góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh
tế - xã hội của Thành phố và cả khu vực phía Nam. Bên cạnh đó, lĩnh vực này cũng
thường là nơi xảy ra nhiều tội phạm như tội phạm tham ô tài sản, tội phạm về hối lộ,
tội phạm lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, tội phạm vi phạm quy định cho vay
trong hoạt động của các tổ chức tín dụng… Trong thời gian qua, nổi lên tội phạm
lừa đảo chiếm đoạt tài sản, không những gây hậu quả thiệt hại về tài sản rất nghiêm
trọng mà còn để lại nhiều hệ luỵ khác trong lĩnh vực ngân hàng. Hoạt động của tội
phạm đa dạng, phức tạp, phương thức, thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt, xảy ra ở nhiều
ngân hàng. Theo thống kê của Tồ án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, tính từ
năm 2009 đến 2013, số vụ án trong lĩnh vực ngân hàng đã bị đưa ra xét xử là 18 vụ,
73 bị cáo, trong đó số vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản là 13 vụ, chiếm 72,22% tổng
số vụ, 26 bị cáo, chiếm 35,62% tổng số bị cáo và số vụ biến động hàng năm không
lớn nhưng thiệt hại do tội phạm này gây ra đặc biệt nghiêm trọng, về tài sản là hơn
323,7 tỷ đồng.
Trong những năm vừa qua, hoạt động phòng ngừa tội phạm trong lĩnh vực
ngân hàng nói chung, tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản nói riêng đã được triển
khai tích cực, kịp thời phát hiện, điều tra, ngăn chặn và xử lý nhiều vụ án. Tuy
nhiên, qua nghiên cứu nhận thấy phòng ngừa tội phạm này cũng gặp nhiều khó
khăn, kết quả phòng ngừa chưa cao, tỷ lệ số vụ án được điều tra khám phá chưa
nhiều. Xuất phát từ nhiều nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm này như về
kinh tế - xã hội, tổ chức, quản lý, tâm lý - xã hội, pháp luật, từ phía người phạm tội,
1
Điều 6 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010
2
nạn nhân, cơ quan bảo vệ pháp luật... Chính vì vậy, tội phạm này có xu hướng tăng,
giảm khơng đều nhưng diễn biến phức tạp, đa chiều, gây thiệt hại ngày càng nghiêm
trọng cho lĩnh vực ngân hàng, doanh nghiệp và nhân dân, làm giảm lòng tin của
quần chúng nhân dân đối với cơ quan chức năng. Tình hình đó đã tác động xấu đến
quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh.
Từ những lý do trên, tác giả đã chọn vấn đề: “Phòng ngừa tội phạm lừa đảo
chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí
Minh” làm đề tài luận văn tốt nghiệp. Đây là yêu cầu cấp thiết để làm rõ các vấn đề
về lý luận và thực tiễn nhằm cung cấp thêm các luận cứ khoa học cho cơng tác
phịng ngừa loại tội phạm này trên địa bàn TPHCM.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong những năm vừa qua đã có một số cơng trình khoa học có liên quan đến
đề tài của tác giả đã đề cập nghiên cứu và được công bố như:
- Luận án Tiến sĩ Luật học của tác giả Phạm Quang Phúc “Hoạt động phòng
ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản của lực lượng Cảnh sát nhân dân” công
bố năm 2002, đã giải quyết một số vấn đề lý luận, thực tiễn áp dụng pháp luật và
nghiệp vụ đối với tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong giới hạn của lực lượng
Cảnh sát nhân dân.
- Đề tài khoa học cấp Bộ của tác giả Nguyễn Đình Chiến “Tội phạm kinh tế
trong lĩnh vực ngân hàng và giải pháp phịng ngừa đấu tranh” được cơng bố năm
2001 đã đánh giá thực trạng hoạt động tội phạm và cơng tác phịng ngừa, đấu tranh
chống tội phạm; Đề xuất hệ thống giải pháp chung và giải pháp cụ thể để nâng cao
hiệu quả phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm kinh tế trong hoạt động của ngành
ngân hàng. Đề tài khảo sát trong phạm vi toàn quốc từ năm 1990 đến 1998.
- Đề tài khoa học cấp cơ sở của tác giả Ngơ Thanh Sơn “Hoạt động phịng ngừa,
điều tra tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng của lực lượng
Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và chức vụ Cơng an Thành phố
Hồ Chí Minh - Thực trạng, giải pháp” được công bố năm 2013 đã giải quyết vấn đề lý
luận và nghiệp vụ phòng ngừa, điều tra tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh
vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh nhưng chỉ giới hạn ở một lực
lượng.
- Đề tài khoa học cấp cơ sở của tác giả Nguyễn Tỷ “Thực trạng và giải pháp
nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm kinh tế trong lĩnh vực
ngân hàng của lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và
chức vụ Cơng an Thành phố Hồ Chí Minh” được cơng bố năm 2009 đã đề cập công
3
tác đấu tranh phòng, chống tội phạm kinh tế trong lĩnh vực ngân hàng nhưng chưa
đi sâu vào tội phạm cụ thể trong lĩnh vực ngân hàng.
Ngồi ra, trong khn khổ của bài viết khoa học, một số tác giả đã đưa quan
điểm được đăng trên các tạp chí Khoa học Pháp lý; tạp chí Khoa học Cảnh sát nhân
dân; tạp chí Cơng an nhân dân; tạp chí Nhà nước và Pháp luật; tạp chí Kiểm sát, tạp
chí Tồ án nhân dân, Tạp chí Ngân hàng như: Nguyễn Minh Vỹ “Một số thủ đoạn
phổ biến của tội phạm kinh tế trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ
Chí Minh” Tạp chí Khoa học Cảnh sát nhân dân, số 2/2013; Nguyễn Thuỳ Trang
“Rủi ro trong hoạt động ngân hàng nhìn từ góc độ đạo đức”, Tạp chí Ngân hàng, số
23/2012; Nguyễn Quốc Long “Hoạt động của đối tượng người nước ngồi sử dụng
cơng nghệ cao lừa đảo chiếm đoạt tài sản và công tác điều tra, xử lý của lực lượng
Cơng an” Tạp chí Cơng an nhân dân, số 1/2012; Nguyễn Thị Phương Hoa “Đánh
giá hiệu quả phòng ngừa tội phạm - Một số vấn đề lý lý luận” Tạp chí Khoa học
pháp lý, số 1/2010… Các tác giả này chủ yếu phân tích khía cạnh của phịng ngừa
tội phạm nói chung, mà chưa đi sâu phân tích cụ thể phòng ngừa tội phạm lừa đảo
chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng.
Như vậy, đến nay chưa có một cơng trình khoa học chun sâu về phịng ngừa
tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố
Hồ Chí Minh, mà xét thấy đây là hiện tượng tiêu cực trong xã hội cần được phát hiện,
ngăn chặn, hạn chế nguyên nhân, điều kiện phạm tội. Đề tài sẽ là một nghiên cứu phù
hợp với thực tiễn phòng ngừa tội phạm của Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian
tới.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
- Về mục đích nghiên cứu: Tìm ra các biện pháp nâng cao hiệu quả phòng
ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn
Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới qua việc phân tích tình hình tội phạm,
ngun nhân, điều kiện của tình hình tội phạm và thực trạng hoạt động phịng ngừa
tội phạm.
- Về nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn đặt ra
những nhiệm vụ sau đây:
+ Làm rõ đặc điểm pháp lý của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo quy định
của Bộ luật hình sự Việt Nam.
+ Phân tích tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân
hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến 2013.
4
+ Xác định nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt
tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và đánh giá
thực trạng hoạt động phòng ngừa từ năm 2009 đến 2013.
+ Dự báo tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân
hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới.
+ Đề xuất các biện pháp phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong
lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong
lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và thực trạng hoạt động
phòng ngừa tội phạm này.
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Về loại tội phạm, luận văn nghiên cứu tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản tại Điều
139 Bộ luật Hình sự năm 1999, được sửa đổi bổ sung năm 2009 và giới hạn tội
phạm xảy ra trong lĩnh vực ngân hàng.2
+ Về không gian, luận văn nghiên cứu tình hình tội phạm xảy ra trên địa bàn
Thành phố Hồ Chí Minh.
+ Về thời gian, luận văn khảo sát tình hình tội phạm xảy ra trong thời gian từ
năm 2009 đến 2013.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
- Phƣơng pháp luận: Đề tài được nghiên cứu dựa trên phép biện chứng duy
vật của chủ nghĩa Mác - Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà
2
Lĩnh vực là phạm vi hoạt động, phân biệt với các phạm vi hoạt động khác trong xã hội (Ngôn ngữ
học Việt Nam (2911), Từ điển Tiếng Việt, nhà xuất bản Từ điển bách khoa, tr. 472).
Khoản 2 Điều 4 Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010 quy định ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng
có thể được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật này. Theo tính chất và mục tiêu
hoạt động, các loại hình ngân hàng bao gồm ngân hàng thương mại, ngân hàng chính sách, ngân hàng hợp tác
xã.
Khoản 12 Điều 4 Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010 quy định hoạt động ngân hàng là việc kinh
doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số các nghiệp vụ nhận tiền gửi; cấp tín dụng và cung ứng dịch
vụ thanh tốn qua tài khoản.
Hoạt động ngân hàng là hoạt động được thực hiện bởi các chủ thể sau: i) Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam; ii) Các tổ chức tín dụng; iii) Các tổ chức khác khơng phải là tổ chức tín dụng. (Trường đại học Luật
Thành phố Hồ Chí Minh (2010), Giáo trình Luật ngân hàng, nhà xuất bản đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí
Minh, tr. 27).
Chủ thể trong lĩnh vực ngân hàng cũng như các lĩnh vực kinh tế khác gồm chủ thể quản lý Nhà nước
và chủ thể kinh doanh trong lĩnh vực đó. Vì thế lĩnh vực ngân hàng gồm chủ thể chủ yếu sau: Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam và các ngân hàng thương mại, các tổ chức tín dụng phi nhân hàng và các chủ thể khác đóng
vai trị là các chủ thể hoạt động, kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng. (Học viện Cảnh sát nhân dân (2005),
Đấu tranh phòng, chống tội phạm kinh tế trong một số lĩnh vực trọng điểm, Hà Nội, tr. 100-101).
5
nước về phịng ngừa tội phạm nói chung, tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản nói
riêng.
- Phƣơng pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả đã sử
dụng phương pháp thống kê, phương pháp tổng kết thực tiễn, phương pháp so sánh,
phương pháp nghiên cứu án điển hình, phương pháp phân tích và tổng hợp như sau:
+ Phương pháp thống kê: Tác giả đã thống kê số liệu liên quan đến tội phạm
lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong LVTCNH.
+ Phương pháp phân tích và tổng hợp: Tác giả đã sử dụng các phương pháp này
xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu đề tài này nhằm thực hiện các nhiệm vụ nghiên
cứu.
+ Phương pháp tổng kết thực tiễn: Tác giả đã thu thập tài liệu tổng kết về
phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng và tiến
hành trao đổi với cán bộ làm công tác thực tiễn để khảo sát thực trạng phòng ngừa.
+ Phương pháp so sánh: Tác giả đã sử dụng chủ yếu phương pháp này để nghiên
cứu, phân tích tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng
trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh qua các năm (từ năm 2009 đến 2013) tại Chương
1.
+ Phương pháp nghiên cứu án điển hình: Tác giả đã sử dụng chủ yếu để phân
tích, tổng hợp, đánh giá về nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm lừa đảo
chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh tại
Chương 2.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
- Ý nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu của luận văn đóng góp vào lý luận
khoa học về phịng ngừa tội phạm nói chung và phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm
đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng nói riêng.
- Ý nghĩa thực tiễn:
+ Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ là tài liệu tham khảo có giá trị cho cán
bộ, chiến sĩ làm thực tiễn cơng tác phịng ngừa tội phạm trên địa bàn Thành phố Hồ
Chí Minh và có thể được vận dụng, triển khai phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm
đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng.
+ Kết quả nghiên cứu của luận văn còn là tài liệu tham khảo, làm phong phú
hơn cho công tác nghiên cứu, giảng dạy, học tập.
7. Cấu trúc của luận văn
6
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục nội dung
của luận văn được cấu trúc thành 3 Chương, cụ thể như sau:
Chương 1. Đặc điểm pháp lý của Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và tình hình tội
phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí
Minh.
Chương 2. Ngun nhân, điều kiện của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt
tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và thực trạng
hoạt động phòng ngừa.
Chương 3. Các biện pháp phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong
lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
7
CHƢƠNG 1. ĐẶC ĐIỂM PHÁP LÝ CỦA TỘI LỪA ĐẢO
CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN VÀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM LỪA ĐẢO
CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
1.1. Đặc điểm pháp lý của Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo quy định
của Bộ luật hình sự Việt Nam
Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (LĐCĐTS) được quy định tại Điều 139 Bộ luật
Hình sự (BLHS) của Nước Cộng hồ xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1999 sửa đổi,
bổ sung năm 2009 thuộc Chương XIV các tội xâm phạm sở hữu. Tội LĐCĐTS có
các đặc điểm pháp lý sau đây:
- Khách thể của tội phạm LĐCĐTS
Khách thể của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản là quan hệ sở hữu của chủ tài sản
đối với tài sản của họ.
Đối tượng tác động của tội phạm này là tài sản, phải có giá trị từ hai triệu đồng
trở lên hoặc dưới hai triệu đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp gây hậu quả
nghiêm trọng hoặc đã bị kết án về tội chiếm đoạt tài sản, chưa được xố án tích mà
cịn vi phạm. Tuy nhiên, nếu tài sản là chất ma tuý, chất phóng xạ, chất nổ, vũ khí
qn dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự… thì được quy định là đối tượng tác động
của một tội khác như tội chiếm đoạt chất ma tuý (Điều 194 BLHS), tội chiếm đoạt
vũ khí, quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự (Điều 230 BLHS), tội chiếm đoạt
vật liệu nổ (Điều 232 BLHS), tội chiếm đoạt chất phóng xạ (Điều 236 BLHS)…
- Mặt khách quan của tội phạm LĐCĐTS
Hành vi khách quan của tội LĐCĐTS là hành vi chiếm đoạt tài sản đang trong
sự quản lý của người khác bằng thủ đoạn gian dối. Thủ đoạn gian dối được thực
hiện thông qua việc đưa ra những thơng tin khơng thật thà, ngay thẳng, có ý lừa lọc,
không đúng sự thật làm cho chủ hoặc người quản lý tài sản tin nhầm là sự thật mà
tự nguyện giao tài sản. Nó có thể được thực hiện qua hành động, lời nói, xuất trình
giấy tờ giả như giấy tờ thế chấp giả, hợp đồng vay vốn giả, chứng thư bảo lãnh
(L/C) giả…3 Thủ đoạn gian dối trong tội LĐCĐTS ln hình thành trước thời điểm
người phạm tội nắm giữ được tài sản chiếm đoạt. Bên cạnh đó, nhà làm luật cịn
quy định trong BLHS một số tội cũng có sử dụng thủ đoạn gian dối như trong việc
cố tình cung cấp cho khách hàng những thơng tin hàng hoá vượt quá so với thực tế
(cân, đong, đo, đếm, tính gian…) để nhận được tiền và tài sản nhiều hơn gây ra thiệt
3
Trường đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) (2013), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam
(phần các tội phạm – quyển 1), nhà xuất bản (NXB) Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, TPHCM, tr. 196.
8
hại cho người khác là hành vi của tội lừa dối khách hàng (Điều 176 BLHS); trong
việc đánh lạc hướng người khác nhằm lén lút tiếp cận và chiếm đoạt tài sản là hành
vi của tội trộm cắp tài sản (Điều 138 BLHS) và nếu thủ đoạn gian dối có sau khi
người phạm tội nhận được tài sản thì có thể cấu thành tội che dấu tội phạm (Điều
313 BLHS) hoặc tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 140 BLHS).
Hành vi chiếm đoạt tài sản trong tội LĐCĐTS được thể hiện như sau:
+ Nếu tài sản bị chiếm đoạt đang trong sự chiếm hữu của chủ tài sản
thì hình thức thể hiện cụ thể của hành vi chiếm đoạt là hành vi nhận tài sản
từ người bị lừa dối. Vì đã tin vào thơng tin của người phạm tội nên người
bị lừa dối đã giao nhầm tài sản. Khi nhận được tài sản cũng là lúc người
phạm tội lừa đảo đã làm chủ được tài sản định chiếm đoạt và người bị lừa
dối đã mất khả năng làm chủ tài sản đó trên thực tế. Tội lừa đảo coi là
hoàn thành ở thời điểm này – thời điểm người phạm tội đã chiếm đoạt
được tài sản.
+ Nếu tài sản bị chiếm đoạt đang ở trong sự chiếm hữu của người
phạm tội thì hình thức thể hiện cụ thể của hành vi chiếm đoạt là hành vi
giữ lại tài sản đáng lẽ phải giao cho người bị lừa dối. Vì đã tin vào thơng
tin của người phạm tội nên người bị lừa dối đã nhận nhầm tài sản (nhận
thiếu, nhận sai loại tài sản được nhận) hoặc không nhận. Khi người bị lừa
dối nhận nhầm hoặc không nhận tài sản cũng là lúc người phạm tội lừa
đảo đã làm chủ được tài sản đó. Tội phạm coi là hoàn thành từ thời điểm
này – thời điểm người phạm tội đã chiếm đoạt được tài sản.4
- Chủ thể của tội phạm LĐCĐTS: Chủ thể của tội phạm LĐCĐTS là bất kỳ ai
có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi nhất định theo quy định của Điều 12
BLHS. Người phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Khoản 3, Khoản 4 Điều 139
BLHS thì từ đủ 14 tuổi trở lên đã phải chịu trách nhiệm hình sự, nhưng nếu thuộc
trường hợp quy định tại Khoản 1, Khoản 2 Điều 139 BLHS thì người phạm tội phải
từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự.
- Mặt chủ quan của tội phạm LĐCĐTS
Người phạm tội LĐCĐTS có lỗi cố ý trực tiếp, họ biết hành vi gian dối để
chiếm đoạt tài sản là nguy hiểm đáng kể cho xã hội nhưng mong muốn thực hiện
hành vi đó. Mục đích của người phạm tội là chiếm đoạt được tài sản và là dấu hiệu
bắt buộc của tội phạm LĐCĐTS.
4
Trường đại học Luật Hà Nội (2009), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Tập 2, NXB Cơng an nhân
dân, Hà Nội, tr. 38-39.
9
1.2. Tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân
hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian từ năm 2009 đến
2013
“Tình hình tội phạm là hiện tượng xã hội tiêu cực, trái pháp luật hình sự
mang tính giai cấp, ln thay đổi theo quá trình lịch sử, được thể hiện bằng tổng
thể thống nhất các tội phạm xảy ra trong một khơng gian, thời gian xác định.”5
Tình hình tội phạm LĐCĐTS trong lĩnh vực ngân hàng (LVNH) trên địa bàn
TPHCM được đánh giá qua các thông số sau đây:
1.2.1. Thực trạng của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh
vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh
“Thực trạng của tình hình tội phạm là thông số phản ánh tổng số tội phạm,
tổng số người phạm tội trong một không gian, thời gian xác định.”6
Thực trạng của tình hình tội phạm được phản ánh cả ở góc độ tội phạm rõ và
tội phạm ẩn. Trong phần này, tác giả sẽ phân tích, đánh giá thực trạng của tội phạm
LĐCĐTS trong LVNH thực hiện trên địa bàn TPHCM trong khoảng thời gian từ
năm 2009 đến 2013.
- Tội phạm rõ:
Tội phạm rõ của tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM là tội
phạm đã xảy ra trên thực tế, bị cơ quan chức năng phát hiện và xử lý.
Bảng 1.1. Thực trạng của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong LVNH
trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013
Tội phạm LĐCĐTS trong
Tỷ lệ % tăng giảm của năm
LVNH thực hiện đã qua XXST
sau so với năm 2009
Số vụ
Số bị cáo
Số vụ
Số bị cáo
2009
1
5
100
100
2010
1
3
100
60
2011
4
5
400
100
2012
3
8
300
160
2013
4
5
400
100
Khơng tính tỷ lệ %
TỔNG
13
26
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự - Tịa án nhân dân (TAND) TPHCM cung cấp
Năm
5
Trường đại học Luật TPHCM (2013), Giáo trình Tội phạm học, NXB Hồng Đức, TPHCM, tr. 134.
Trường đại học Luật Hà Nội (2003), Giáo trình Tội phạm học, Hà nội, tr. 89.
Bộ Công an (2010), Giáo trình Tội phạm học, Hà Nội, tr. 47.
6
Trường đại học Luật TPHCM (2013), Giáo trình Tội phạm học, NXB Hồng Đức, TPHCM, tr. 135.
Trường đại học Luật Hà Nội (2003), Giáo trình Tội phạm học, Hà nội, tr. 96.
Bộ Cơng an (2010), Giáo trình Tội phạm học, Hà Nội, tr. 52.
10
Qua Bảng 1.1 cho thấy, trong 5 năm từ năm 2009 đến 2013, TAND TPHCM
đã xét xử sơ thẩm (XXST) tổng cộng là 13 vụ, 26 bị cáo. Trung bình mỗi năm có
khoảng 2,6 vụ và 5,5 bị cáo bị xét xử về tội phạm LĐCĐTS trong LVNH. Xét về số
vụ: xảy ra nhiều nhất là 4 vụ vào năm 2011, năm 2013 và xảy ra ít nhất là 1 vụ vào
năm 2009, năm 2010. Xét về số bị cáo: số bị cáo nhiều nhất là 8 bị cáo bị xét xử vào
năm 2012 và ít nhất là 3 bị cáo bị xét xử vào năm 2010. Bên cạnh đó, tác giả lấy
năm 2009 làm mốc là 100% để xác định được số vụ án và số bị cáo tăng hay giảm.
Kết quả cho thấy, thực trạng của tình hình tội phạm này diễn biến khá phức tạp, có
xu hướng tăng, giảm không đều. Đánh giá tội phạm trong LVNH nói chung, tội
phạm LĐCĐTS trong LVNH nói riêng là tội phạm nguy hiểm đáng kể cho xã hội,
ảnh hưởng và tác động của nó mạnh mẽ lên nền kinh tế. Đây là cảnh báo cho các cơ
quan chức năng không thể xem nhẹ tội phạm này mà phải chung tay góp sức để
phịng ngừa có hiệu quả.
Đánh giá thực trạng của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa
bàn TPHCM qua việc thể hiện ở số vụ phạm tội trên 100.000 người đã đến tuổi chịu
trách nhiệm hình sự như sau:
Bảng 1.2. Hệ số tội phạm trên dân số của tình hình tội phạm LĐCĐTS
trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013
Số vụ án
Dân số TPHCM đã
Hệ số tội phạm
Năm
LĐCĐTS trong
đến tuổi chịu trách
trên 100.000 dân
LVNH
nhiệm hình sự
2009
1
5.785.782
0.02
2010
1
5.907.449
0.02
2011
4
6.027.223
0.07
2012
3
6.148.568
0.05
2013
4
6.277.357
0.06
Hệ số TB
13
30.146.379
0.04
Nguồn: TAND TPHCM và Cục Thống kê TPHCM cung cấp
Kết quả thống kê tại Bảng 1.2 cho thấy hệ số tội phạm trên dân số của tình
hình tội phạm này trung bình là 0,04 vụ/100.000 dân, nghĩa là trong số 3.000.000
dân sống tại TPHCM mới có hơn 1 vụ LĐCĐTS trong LVNH.
- Tội phạm ẩn:
Tội phạm ẩn7 của tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM là
phần cịn lại trong thực trạng của tình hình tội phạm này, tức là tội phạm chưa bị
7
“Tội phạm ẩn là phần cịn lại trong thực trạng của tình hình tội phạm, là tội phạm chưa bị phát hiện,
xử lý”. Trường đại học Luật TPHCM (2013), Giáo trình Tội phạm học, NXB Hồng Đức, TPHCM, tr. 135.
Trường đại học Luật Hà Nội (2003), Giáo trình Tội phạm học, Hà nội, tr. 96.
11
phát hiện, xử lý. Để đánh giá tình hình tội phạm này trên địa bàn TPHCM cần phải
được đánh giá thông qua tổng số tội phạm rõ và tội phạm ẩn của tội phạm này. Tuy
nhiên, trên thực tế chúng ta chỉ đánh giá được trên tổng số tội phạm rõ do cơ quan
chức năng thống kê. Việc đánh giá thực trạng tội phạm ẩn nói chung, tội phạm ẩn
của tội phạm này trên địa bàn TPHCM nói riêng cũng đang gặp rất nhiều khó khăn.
Trên thực tế, phần ẩn của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong LVNH xuất phát từ
một số nguyên nhân chủ yếu sau đây:
+ Một là, ẩn tự nhiên: Vì các lý do khác nhau mà tội phạm LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM đã xảy ra nhưng cơ quan chức năng hồn tồn khơng
có thơng tin về tội phạm cho nên không bị xử lý cũng như được đưa vào để thống
kê như do nạn nhân, người làm chứng khơng tố cáo vì lý do nào đó… Tuy nhiên,
tác giả nhận thấy lý do ẩn chủ yếu là do tội phạm xảy ra nhưng không bị ai phát
hiện.
+ Hai là, ẩn nhân tạo: Tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM
đã xảy ra trên thực tế, đã bị các cơ quan chức năng phát hiện nhưng khơng bị xử lý
do có sự che giấu từ tội phạm ẩn tự nhiên khác mà chủ yếu xuất phát từ phía cơ
quan quản lý trong ngân hàng. Tác giả thấy rằng quy trình hoạt động ngân hàng có
sự giám sát chặt chẽ giữa nhiều bộ phận và người có thẩm quyền như kiểm tốn,
kiểm sốt nội bộ, thanh tra, kiểm tra, người quản lý bộ phận… nhưng nếu họ bỏ qua
một số yêu cầu nghiệp vụ mà cố ý làm trái, thiếu trách nhiệm trong việc kiểm tra,
giám sát sẽ dẫn đến bỏ lọt tội phạm hoặc vì tham nhũng, nhận hối lộ hoặc vì một lý
do nào đó khơng đưa thơng tin đến cơ quan Cảnh sát điều tra để làm rõ. Ngồi ra,
có thể do thủ đoạn hoạt động của tội phạm tinh vi, xảo quyệt khó phát hiện, trình độ
năng lực của cán bộ, chiến sĩ cơ quan tư pháp, nhất là cơ quan Công an đã giải
quyết vụ án không xử lý tội phạm, đối tượng bỏ trốn hoặc có những vụ việc “phi
hình sự hố”…
+ Ba là, ẩn thống kê: Tội phạm đã xảy ra trên thực tế, đã bị các cơ quan chức
năng phát hiện xử lý nhưng các cơ quan tư pháp không thống kê. Tác giả nhận thấy
ẩn do thống kê này tương đối ít.
Qua đây khẳng định rằng, ẩn tự nhiên và ẩn nhân tạo là hai nhóm lý do chủ yếu
của phần ẩn trong tình hình tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM
thời gian vừa qua. Để có cơ sở đề xuất biện pháp phịng ngừa tội phạm này, đòi hỏi
cơ quan chức năng phải xây dựng phương pháp xác định tội phạm ẩn. Phương pháp
sử dụng phổ biến nhất là phương pháp điều tra xã hội học qua việc phát phiếu điều
Bộ Công an (2010), Giáo trình Tội phạm học, Hà Nội, tr. 51.
12
tra, phỏng vấn… Độ đáng tin cậy khi xác định tội phạm ẩn sẽ liên quan trực tiếp đến
việc hoạch định các chính sách, biện pháp có hiệu quả để phịng ngừa loại tội phạm
này.
1.2.2. Cơ cấu của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực
ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh
“Cơ cấu của tình hình tội phạm là thành phần, tỷ trọng và sự tương quan giữa
các tội phạm, loại tội phạm trong một chỉnh thể tình hình tội phạm. Cơ cấu của tình
hình tội phạm được biểu thị bằng chỉ số tương đối, tức là chỉ số phản ánh mối
tương quan giữa các loại tội phạm, các tội phạm cụ thể trong tổng thể tình hình tội
phạm.”8 Đánh giá cơ cấu của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong LVNH có vị trí,
vai trị quan trọng trong việc xác định tính chất, mức độ nguy hiểm của tình hình tội
phạm. Trên cơ sở cơ cấu của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn
TPHCM trong thời gian qua giúp phản ánh quy luật tồn tại, phát triển, đánh giá tính
chất nguy hiểm của tội phạm này... và cùng các thơng số khác để xây dựng kế
hoạch phịng ngừa tội phạm này đạt hiệu quả góp phần đảm bảo an ninh trật tự và
sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng cũng như nền kinh tế của cả nước.
- Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ phạm các
tội trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.1. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ phạm
các tội trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013
0,04%
Tổng số vụ phạm các tội
99,96%
Tổng số vụ phạm tội
LĐCĐTS trong LVNH
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự TAND TPHCM cung cấp
Qua Biểu đồ 2.1 cho thấy tỷ lệ số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH so với
tổng số vụ án hình sự xảy ra trong 5 năm từ năm 2009 đến 2013 trên địa bàn
TPHCM chiếm 0,04%. Số lượng vụ án đã xét xử trên thực tế chiếm tỷ lệ thấp nhưng
để đảm bảo tính khách quan trong đánh giá tội phạm này có nguy hiểm đáng kể phải
xét trên tổng thể các tiêu chí khác.
- Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ phạm tội
LĐCĐTS trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.
8
Trường đại học Luật TPHCM (2013), Giáo trình Tội phạm học, NXB Hồng Đức, TPHCM, tr. 146.
Trường đại học Luật Hà Nội (2003), Giáo trình Tội phạm học, Hà nội, tr. 102.
Bộ Cơng an (2010), Giáo trình Tội phạm học, Hà Nội, tr. 57.
13
Qua Biểu đồ 2.2 cho thấy tỷ lệ số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH so với
tổng số vụ phạm tội LĐCĐTS đã xảy ra trong 5 năm từ năm 2009 đến 2013 trên địa
bàn TPHCM chỉ chiếm 1,26%, đã phản ánh tỷ lệ tương đối thấp về số lượng vụ án
LĐCĐTS trong LVNH đã xét xử so với tội phạm LĐCĐTS trên thực tế.
Biểu đồ 2.2. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ phạm
tội LĐCĐTS trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013
Tổng số vụ phạm
tội LĐCĐTS
Tổng số vụ phạm
tội LĐCĐTS
trong LVNH
98,74%
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự TAND TPHCM cung cấp
- Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ phạm tội
trong LVNH trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.3. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ
phạm tội trong LVNH trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013
27,78%
Tổngsố vụ phạmtội
LĐCĐTStrongLVNH
Tổngsố vụ phạmcác tội
kháctrongLVNH
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự
- TAND TPHCM cung cấp
72,22%
Từ Biểu đồ 2.3 cho thấy tỷ lệ số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH so với
tổng số vụ phạm tội trong LVNH xảy ra từ năm 2009 đến 2013 trên địa bàn
TPHCM chiếm 72,22%. Đây là tỷ lệ rất cao so với tổng số vụ phạm các tội trong
LVNH đã XXST, đã phản ánh sự phức tạp của tội phạm này trên địa bàn TPHCM
mà cần triển khai các biện pháp phịng ngừa có hiệu quả, không để tội phạm này
diễn biến phức tạp.
- Cơ cấu về ngƣời phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số ngƣời phạm các
tội khác trong LVNH trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.
Từ Biểu đồ 2.4 cho thấy tỷ lệ số người phạm tội LĐCĐTS chiếm tỷ lệ cao
nhất (chiếm 29,21%), cao hơn số người phạm tội cố ý làm trái quy định của nhà
nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng (chiếm 24,72%), số người phạm
tội tham ô tài sản (chiếm 17,98%), số người phạm tội vi phạm quy định cho vay
trong hoạt động tín dụng (chiếm 11,24%), số người phạm tội lợi dụng chức vụ,
quyền hạn trong khi thi hành công vụ (chiếm 6,74%), số người phạm tội thiếu trách
14
nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng (chiếm 4,49%), số người phạm tội về hối lộ
(chiếm 3,37%), số người phạm tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ (chiếm
1,12%) và số người phạm tội làm giả tài liệu, con giấu (chiếm 1,12%). Điều này đã
cho thấy, giữa nhóm người phạm tội trong LVNH trên địa bàn TPHCM thì người
phạm tội LĐCĐTS chiếm tỷ lệ cao nhất, đã khẳng định rõ ràng về tính chất, mức độ
nghiêm trọng của loại tội phạm này và nó sẽ tiếp tục gây ra những ảnh hưởng xấu
đến hoạt động bền vững, lành mạnh của hệ thống ngân hàng trên địa bàn TPHCM.
Tội phạm này sẽ cịn phức tạp nếu như khơng có biện pháp để phịng ngừa kịp thời,
khơng để tội phạm xảy ra, gây ra rủi ro cho hệ thống ngân hàng TPHCM.
Biểu đồ 2.4. Cơ cấu về số người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số người
phạm tội khác trong LVNH trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013
[VALUE]%
[VALUE]% 1.12%
Lừa đảo
Lợi dụng chức vụ, quyền hạn
Hối lộ
24.72%
Tham ô
[VALUE]%
Vi phạm cho vay
Cố ý làm trái
[VALUE]%
[VALUE]%
17,98%
Thiếu trách nhiệm
Lạm quyền trong khi thi hành công vụ
3,37%
Làm giả tài liệu, con dấu
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự - TAND TPHCM cung cấp
Bảng 1.3. Cơ cấu về người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH so với
các tội phạm khác trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013
Số
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Tội danh
2009
2010
2011
2012
2013
Tổng
Tội LĐCĐTS
Tội cố ý làm trái quy định của nhà
nước gây hậu quả nghiêm trọng
Tội tham ô tài sản
Tội vi phạm quy định về cho vay trong
hoạt động của các tổ chức tín dụng
Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong
khi thi hành công vụ
Tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả
nghiêm trọng
Tội phạm về hối lộ
Tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ
Tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ
quan tổ chức
5
3
5
8
5
26
0
6
3
0
13
22
1
1
6
0
8
16
0
2
1
4
3
10
0
0
0
3
3
6
0
1
0
0
3
4
0
0
0
0
1
0
2
0
0
1
3
1
0
0
1
0
0
1
15
Số
TT
Tội danh
2009
2010
2011
2012
2013
Tổng
Tổng
89
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự - TAND TPHCM cung cấp
Qua Bảng 1.3 cho thấy số người phạm tội cố ý làm trái quy định của nhà nước
về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng, tội tham ô tài sản và tội vi phạm quy
định cho vay trong hoạt động tín dụng chiếm tỷ lệ tương đối cao và xảy ra ở hầu hết
các vụ án LĐCĐTS, đây là những tác nhân tạo điều kiện hỗ trợ tội phạm LĐCĐTS
phát sinh, phát triển.
- Cơ cấu về mức độ, tính chất nguy hiểm của tội phạm LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.
Biểu đồ 2.5. Cơ cấu về mức độ, tính nguy hiểm của tội phạm LĐCĐTS
trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013
Tộiítnghiêmtrọng
30,77%
30,77%
Tội nghiêm trọng
Ngu
Tội rất nghiêm trọng
38,46%
Tội đặc biệt
nghiêm trọng
Từ Biểu đồ 2.5 cho thấy cơ cấu của tình hình tội phạm xác định trên căn cứ
mức độ, tính chất nguy hiểm của tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn
TPHCM như sau: tội ít nghiêm trọng chiếm 0%, tội nghiêm trọng chiếm 30,77%,
tội rất nghiêm trọng chiếm 30,77%, tội đặc biệt nghiêm trọng chiếm 38,46%. Đa số
tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM là rất nghiêm trọng, đặc biệt
nghiêm trọng chiếm 69,23%, trong đó tội đặc biệt nghiêm trọng chiếm tỷ lệ cao
nhất mà lại khơng có tội ít nghiêm trọng. Đánh giá thấy rằng tội phạm này có tính
chất phức tạp và thể hiện tính nguy hiểm cao đáng kể cho xã hội. Việc tìm ra những
biện pháp phịng ngừa tội phạm này trong thời gian tới là hết sức cần thiết.
- Cơ cấu về nhân thân ngƣời phạm tội LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn
TPHCM.
Trong cơ cấu về nhân thân người phạm tội, tác giả khảo sát trên cơ sở các yếu
tố về độ tuổi, giới tính, tiền án, tiền sự, trình độ học vấn, nghề nghiệp, chức vụ,
quyền hạn của người phạm tội:
16
+ Về độ tuổi: Tác giả sẽ chia thành 3 nhóm tuổi: từ 18 đến 30 tuổi; từ 31 đến
45 tuổi và từ 46 tuổi trở lên.
Qua thống kê Biểu đồ 2.6 thấy rằng độ tuổi người phạm tội LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM cao nhất là từ 46 tuổi trở lên chiếm 38,46%, số người
phạm tội từ 31 đến 45 tuổi chiếm 42,31% và số người phạm tội từ 18 tuổi đến 30
tuổi chiếm 19,23%. Đánh giá chung: độ tuổi phạm tội LĐCĐTS trong LVNH tương
đối cao, số người phạm tội trên 31 tuổi chiếm 80,77%. Đây là độ tuổi có trình độ
nhận thức cao về hành vi của mình trong cuộc sống.
Biểu đồ 2.6. Cơ cấu về độ tuổi của người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH
trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013
[VALUE]
%
Từ 18 đến 30 tuổi
38.46%
Từ 31 đến 45 tuổi
Từ 46 tuổi trở lên
[VALUE]
%
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự TAND TPHCM cung cấp
+ Về giới tính:
Qua thống kê của Biểu đồ 2.7 về giới tính người phạm tội LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013 cho thấy rằng nam chiếm tỷ lệ
cao hơn nữ, trong đó nam chiếm 69,23%, nữ chiếm 30,77%. Điều này phản ánh
mức độ ảnh hưởng tiêu cực của mặt trái cơ chế thị trường đối với nam giới cao hơn
và sức hấp dẫn của LVNH đối với đối tượng dẫn đến mong muốn thực hiện hành vi
tội phạm LĐCĐTS trong LVNH.
Biểu đồ 2.7. Cơ cấu về giới tính của người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH
trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013
[VALUE
]%
Nam
Nữ
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự TAND TPHCM cung cấp
[VALUE
]%
+ Về tiền án, tiền sự:
Qua thống kê 26 người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM
từ năm 2009 đến 2013 thấy rằng người phạm tội này 100% khơng có tiền án, tiền
17
sự. Đặc điểm này một phần khẳng định đa số người phạm tội này trước đây họ là
người tốt nhưng đã bị tác động mạnh bởi các nguyên nhân xã hội như lối sống thực
dụng, lợi ích cá nhân, vụ lợi, vật chất đã dần dần đưa họ đến con đường phạm tội,
dần hình thành động cơ, mục đích chiếm đoạt tài sản của người khác một cách bất
hợp pháp, đi ngược lại những chuẩn mức đạo đức và sự phát triển văn minh của xã
hội.
Bảng 1.4. Cơ cấu về tiền án, tiền sự của người phạm tội LĐCĐTS trong
LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013
Ngƣời phạm tội LĐCĐTS trong LVNH
Năm
2009
2010
2011
2012
2013
Tổng
Khơng có
Tỷ lệ
Tỷ lệ
Tổng
tiền án,
Tiền án
Tiền sự
%
%
tiền sự
5
5
100
0
0
0
3
3
100
0
0
0
5
5
100
0
0
0
8
8
100
0
0
0
5
5
100
0
0
0
26
26
100
0
0
0
Nguồn: Thống kê vụ án hình sự - TAND TPHCM cung cấp
Tỷ lệ
%
0
0
0
0
0
0
+ Về trình độ học vấn:
Qua thống kê của Biểu đồ 2.8 thấy rằng người phạm tội LĐCĐTS trong
LVNH có trình độ tương đối cao, đã tốt nghiệp trung học phổ thơng trở lên có
chiếm 96,15%, trong đó trình độ cao đẳng, đại học trở lên chiếm 34,61%, tốt nghiệp
trung học phổ thông chiếm 61,54%, chưa tốt nghiệp trung học phổ thơng chiếm
3,85%. Do người phạm tội có trình độ học vấn cao cho nên họ hồn tồn nhận thức
rõ về hành vi của mình, có sự nhận thức sâu sắc về sơ hở, thiếu sót trong hoạt động
quản lý nhà nước và pháp luật về LVNH, kết hợp với điều kiện khác như tác giả
phân tích sẽ là điều kiện thuận lợi để họ thực hiện tội phạm.
Biểu đồ 2.8. Cơ cấu về trình độ học vấn của người phạm tội LĐCĐTS
trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013
