Luận văn y học (HOÀN CHỈNH) nghiên cứu về tình trạng dinh dưỡng của vị thành niên tại một trường trung học cơ sở nội thành hà nội

Đặt vấn đề
1. Giới thiệu vấn đề nghiên cứu.
Theo tổ chức y tế thế giới (WHO) lứa tuổi vị thành niên bắt đầu từ 10-19
tuổi. Là thời kỳ chuyển tiếp từ trẻ em thành người lớn. Nó đánh dấu bằng những
thay đổi xen lẫn nhau về mặt thể chất, trí tuệ và mối quan hệ xã hội chuyển từ
đơn giản sang phức tạp. Khác với các thời kỳ phát triển khác của trẻ. Lứa tuổi vị
thành niên là lúc trẻ phần nhiều tự quyết định việc ăn uống của mình và có khả
năng tự chăm sóc cho bản thân vì vậy sự quan tâm của cha mẹ về chế độ ăn của
trẻ ít đi.
Lứa tuổi vị thành niên là giai đoạn chuyển tiếp rất quan trọng về tâm sinh
lý và dinh dưỡng, chuẩn bị cho giai đoạn phát triển đầy đủ của cơ thể, hoàn
thiện các cơ quan, chức phận [17]. Khi thiếu dinh dưỡng sẽ ảnh hưởng đến tiềm
lực sức khoẻ, sự phát triển não bộ và tư duy. Nếu trẻ bị suy dinh dưỡng sẽ để lại
hậu quả nghiêm trọng làm ảnh hưởng tới khả năng học tập, lao động, sáng tạo và
gây tổn thất về mặt kinh tế [10]. Để cải thiện tình trạng dinh dưỡng và sức khoẻ
cho lứa tuổi này và cho cả cộng đồng, hiện nay Nhà nước đã bắt đầu đưa giáo
dục dinh dưỡng và sức khoẻ vào trong nhà trường và đã có hiệu quả.
ở Việt Nam các nghiên cứu về tình trạng dinh dưỡng của trẻ em học đường

nói chung cịn rất ít, đối với lứa tuổi vị thành niên ở trung học cơ sở đã có một
số nghiên cứu nhưng chỉ mới chú trọng nhiều đến vấn đề phát triển thể lực mà
chưa đề cập tới tình trạng dinh dưỡng.
Vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu này nhằm mục đích đánh giá tình
trạng dinh dưỡng, các yếu tố ảnh hưởng tới khẩu phần ăn hàng ngày của trẻ,
những tập tính lựa chọn thức ăn, ứng xử của trẻ ở lứa tuổi này về cách ăn uống.

-1-


2. Mục tiêu nghiên cứu
1. Mục tiêu tổng quát

Đánh giá tình trạng dinh dưỡng và tập tính dinh dưỡng của lứa tuổi vị
thành niên tại một trường Trung học cơ sở nội thành Hà Nội.
2. Mục tiêu cụ thể.
 Đánh giá tình trạng dinh dưỡng vị thành niên tại một trường trung
học cơ sở nội thành Hà Nội.
 Xác định tần suất xuất hiện thực phẩm; thói quen ăn uống và kiến
thức, hành vi về ăn uống của lứa tuổi vị thành niên nội thành Hà
Nội.
 Tìm hiểu một số yếu tố liên quan đến sự phát triển và tình trạng dinh
dưỡng của trẻ vị thành niên.

-2-


Chương i

Tổng quan
1.1. Khái niệm về sức khoẻ .
Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO) thì sức khoẻ khơng phải đơn thuần chỉ là
khơng có bệnh tật mà là trạng thái hoàn toàn thoải mái về thể chất, tinh thần và
xã hội [1]. Vì vậy sức khoẻ được coi là tài sản quí giá của con người, sức khoẻ
đã có và tồn tại từ khi con người sinh ra cho đến khi chết, nhưng mức độ thì
thường xuyên thay đổi trong suốt cuộc đời [9].
Nghiên cứu các quy luật phát triển của cơ thể ở lứa tuổi đang lớn và những
yếu tố ảnh hưởng lên q trình này có ý nghĩa lí luận và thực tế lớn lao. một
trong những nội dung quan trọng của mơn hình thái người là nghiên cứu đặc
điểm tăng trưởng và các kích thước nhân trắc của cơ thể. Trong quá trình phát
triển bắt đầu từ sơ sinh cho đến khi trưởng thành, chứa đựng hàng loạt các biến
đổi xâu sắc, đặc biệt là trong thời kì dậy thì. Vì vậy các nhà sinh học, y học,
giáo dục học trên thế giới đều quan tâm đến [17] .

1.2. Lứa tuổi vị thành niên .
lứa tuổi vị thành niên kéo dài trong khoảng 10 năm từ 10 đến 19 tuổi [28].
Là thời kỳ chuyển tiếp từ trẻ em thành người lớn. Nó được đánh dấu bằng
những thay đổi xen lẫn nhau về thể chất, trí tuệ và mối quan hệ xã hội chuyển từ
đơn giản sang phức tap .
đây là lứa tuổi chiếm tỉ lệ cao (34%) dân số thế giới. Lứa tuổi này được
quan tâm bởi nó khơng những chiếm một tỉ lệ khá cao trong tháp dân số, mà tỉ lệ
của lứa tuổi này tăng nhanh đáng kể so với các nhóm tuổi khác. Giữa những
năm của thập kỉ 60 và 80 trong khi dân số thế giới tăng 46% thì lứa tuổi vị thành
niên tăng 66%. Có một tỉ lệ rất cao thanh thiếu niên sống ở các nước đang phát
triển và tỉ lệ này tăng lên rất nhanh.Theo thông kê năm 1980 có 77% dân số là ở
lứa tuổi vị thành niên sống ở các nước đang phát triển và sẽ tăng lên 83% vào
-3-


năm 2000 [23,25]. hơn nữa đây là lứa tuổi dậy thì đó là giai đoạn đánh dấu sự
chín muồi, sự trưởng thành của trẻ.
Tình trạng dinh dưỡng của lứa tuổi nữ vị thành niên là yếu tố quan trọng
góp phần làm xuất hiện sớm hay muộn một trong các dấu hiệu phát triển sinh lý
của trẻ. Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy các thiếu nữ có tình trạng dinh
dưỡng tốt thường có hành kinh sớm so với các thiếu nữ có tình trạng dinh dưỡng
kém. Tốc độ tăng trưởng nói chung ở thiếu nữ hành kinh sớm cao hơn so với
những thiếu nữ có hành kinh muộn. Tuy nhiên cả hai nhóm đủ và thiếu dinh
dưỡng cuối cùng đều đạt được chiều cao tương tự trong thời kỳ vị thành niên.
Mặc dù phát triển có thể xảy ra sớm hay muộn hơn và thời gian phát triển cũng
có sự khác nhau[24].
Các dịch vụ sức khoẻ hiện nay mới chỉ quan tâm tới bà mẹ và trẻ em dưới 5
tuổi mà chưa quan tâm một cách đầy đủ đến đối tượng quan trọng này, đặc biệt
các nước đang phát triển. Để lại những vấn đề quan trọng chưa được giải quyết
[23,25] .

Do vậy vấn đề sức khoẻ và phát triển đối với lứa tuổi vị thành niên đòi hỏi
đặt ra vấn đề cấp bách cho xã hội .
1.3. Tình trạng dinh dưỡng lứa tuổi vị thành niên .
đứng về góc độ sinh học lứa tuổi vị thành niên là giai đoạn chuyển tiếp rất
quan trọng, chuẩn bị cho giai đoạn phát triển đầy đủ của cơ thể. Tầm vóc thấp
(còi cọc) ở tuổi vị thành niên được coi là chỉ tiêu đánh giá tình trạng dinh dưỡng
trong quá khứ, nó phản ánh q trình tích luỹ chồng chất của sự thiếu ăn và môi
trường sống kém. Người ta cho rằng 25% chiều cao có được của con người đạt
được ở lứa tuổi vị thành niên, kết thúc tuổi dậy thì cũng là kết thúc tăng trưởng
về chiều cao[17].
1.3.1. Tình trạng thiếu dinh dưỡng.
Lứa tuổi vị thành niên là thời kỳ phát triển rất nhanh (vượt trội) cân nặng
cũng như chiều cao, cả về cơ bắp lẫn dự trữ mỡ ... vì vậy nếu bị thiếu ăn, thiếu

-4-


chăm sóc cũng dễ bị thiếu dinh dưỡng (trọng lượng thấp) và cũng là vấn đề cần
quan tâm [17].
Theo Ye Gang thì các số đó về nhân trắc (cân nặng/ chiều cao) là rất cơ
bản, tiện lợi đánh giá tình trạng dinh dưỡng lứa tuổi này. Tình trạng dinh dưỡng
kém được xác định bởi chỉ số khối cơ thể (BMI) (cân nặng/ chiều cao 2). Tình
trạng dinh dưỡng của quân thể phản ánh q trình ni dưỡng, mơi trường và
bệnh tật trước đây, vì vậy trong giai đoạn tuổi vị thành niên nếu dinh dưỡng kém
sau này khi mang thai sẽ dẫn đến suy dinh dưỡng bào thai làm giảm trọng lượng
sơ sinh của trẻ [17].
ở các nước đang phát triển tỷ lệ thiếu dinh dưỡng trẻ em học đường vẫn

còn khá cao đặc biệt là trẻ em ở các vùng nơng thơn nghèo. Lứa tuổi học đường
ít gặp tình trạng thiếu dinh dưỡng nặng trừ khi có nạn đói vì ở lứa tuổi này trẻ

phát triển chậm hơn so với thời kỳ trẻ < 5 tuổi, và chúng có thể địi ăn khi chúng
đói. Các ngun nhân gây nên thiếu dinh dưỡng ở trẻ em học đường có thể là:
- Có thể trẻ đã bị suy dinh dưỡng từ lúc bé.
- Do chế độ ăn hiện tại quá kém.
- Chúng có thể bị đói: Do bữa sáng khơng ăn hoặc ăn q ít và trẻ bị đói
vào giữa buổi mà thường gọi là đói ngắn kỳ.
- Nhiều đứa trẻ phải đi bộ quá xa để đến lớp hoặc trở về nhà quá muộn vì
quãng đường dài làm cho đưá trẻ mệt khơng muốn ăn [29].
Những trẻ học đường có nguy cơ bị thiếu dinh dưỡng là:
- Trẻ từ các gia đình nghèo: bố, mẹ thất nghiệp.
- Có bố hoặc mẹ bị chết hoặc bị bệnh.
- Trẻ thường phải tự chăm lo cho bản thân mình do bố mẹ đi làm xa.
- Trẻ sống trong vùng bị thiếu ăn.
- Trẻ ăn nhiều quà vặt như kẹo hoặc nước ngọt, thường là những trẻ ở thành
thị mà bố mẹ thường đi làm xa hoặc thường vắng nhà [29].

-5-


Theo kết quả nghiên cứu của một số tác giả nước ngồi cho thấy tình trạng
dinh dưỡng kém ở trẻ em vị thành niên 12-18 tuổi theo chỉ số BMI khá phổ biến.
Nepal 36%, ấn Độ 33%.
ở Việt Nam cũng đã có một số các nghiên cứu về lứa tuổi học đường.

Mondiere năm 1875 đo chiều cao của 3774 trẻ em miền Nam Việt Nam, nghiên
cứu sự phát triển thể lực của học sinh Hà Nội 1943 của Đỗ Xuân Hợp. Đến 1985
là nghiên cứu của Hà Huy Khôi và Bùi Thị Nhu Thuận thì cho thấy: tuy trọng
lượng và chiều cao của học sinh Hà Nội thấp hơn so với NCHS, nhưng cao hơn
so với HSSHVN (1975) và Đỗ Xuân Hợp (1943) và các số liệu đã công bố trước
đây. Nghiên cứu này đã chỉ ra khác biệt rõ ràng giữa trẻ em nông thôn và thành

phố. Cân nặng và chiều cao trung bình của trẻ em Hà Nội cao hơn hẳn trẻ em
nông thôn [24].
Nghiên cứu của Trần Văn Dần và cộng sự về sự phát triển thể lực của học
sinh 6-14 tuổi sau một thập kỷ (81-90) thấy rằng khơng có sự khác biệt giữa nam
và nữ về chiều cao và cân nặng, học sinh Hà Nội nói chung thời điểm 1990 đều
cao hơn 1981, sự gia tăng về chiều cao nhanh, sự gia tăng về cân nặng chậm.
Nghiên cứu cũng chỉ ra sự khác biệt giữa trẻ em nông thôn và trẻ em thành phố,
trẻ em thành phố có xu hướng phát triển thể lực tốt hơn ở nông thôn ở mọi lứa
tuổi [2]. Một nghiên cứu khác của Trần Văn Dần và cộng sự về sự phát triển thể
lực của học sinh 8-14 tuổi trên một số vùng dân cư miền Bắc thập kỷ 90 cũng
cho thấy có sự gia tăng về chiều cao của cả học sinh nông thôn và thành phố,
cân nặng gia tăng rõ ở trẻ em thành phố [3].
Theo dõi tình hình phát triển thể lực của học sinh Hà Nội của Viện Dinh
dưỡng 1995 so với số liệu 1985 của Hà Huy Khôi và Bùi Thị Nhu Thuận, sau 10
năm tốc độ tăng về chiều cao trung bình là 5-6 cm và phát triển chiều cao ở trẻ
trai tốt hơn trẻ gái ở các lứa tuổi. Các tác giả Thẩm Hoàng Điệp 1992, Phan Thị
Thuỷ 1996 cho thấy chiều cao trẻ em Hà Nội tăng cực đại vào khoảng 11-12 tuổi
thì sự gia tăng về chiều cao của trẻ em vùng ven biển Lệ Thuỷ, Quảng Bình thấp
hơn (15 tuổi) [5,17].

-6-


Nghiên cứu của nhiều tác giả về tình trạng dinh dưỡng của trẻ em ở thành
thị, và đặc biệt ở Hà Nội như Bùi Thị Nhu Thuận và một số tác giả khác ở lứa
tuổi từ 6-18 tuổi cao hơn HSSHVN. Trong khi đó nghiên cứu của Trần Đình
Long, Lương Bích Hồng thì các chỉ số nghiên cứu thu được kém HSSH VN năm
1975 [12,13,14,18].
Nghiên cứu của nhiều tác giả cho thấy sự tăng trưởng giữa các vùng khác
nhau đỉnh tăng trưởng cũng khác nhau. ở Hà Nội, đỉnh tăng trưởng trẻ gái đếm

sớm hơn 11-12 tuổi, đỉnh tăng trưởng của trẻ trai đến muộn hơn 13-14 tuổi. Đỉnh
tăng trưởng liên quan đến tuổi dậy thì, thường diễn ra sau khi bắt đầu có dấu
hiệu dậy thì và đến trước tuổi dậy thì hồn tồn. Trong khi đó theo nghiên cứu
của Phan Thị Thuỷ ở Quảng Bình thì sự tăng trưởng này muộn hơn (15 tuổi)
[5,12,13,17,18].
Các cơng trình nghiên cứu về tình trạng dinh dưỡng năm 1994 ở Hà Nội
của Cao Quốc Việt; nghiên cứu năm 1996 của Phan Thị Thuỷ ở Quảng Bình
[17,18] cho thấy tốc độ tăng trưởng ngày càng tăng cao, tuy nhiên có sự khác
biệt rõ rệt ở các vùng kinh tế, xã hội khác nhau.
Một nghiên cứu mới đây năm 1999 của Viện Dinh dưỡng ở Hà Nội, Hải
Dương, Phú Thọ, Tiền Giang có sự khác biệt về giới ở tồn bộ các nhóm tuổi.
Cân nặng và chiều cao của học sinh Hà Nội đều cao hơn so với học sinh các khu
vực khác theo thứ tự là Đồng bằng sông Cửu Long, nông thôn đồng bằng Sơng
Hồng và trung du Bắc Bộ [16].
1.3.2. Tình trạng thừa cân và béo phì.
Béo phì là một tình trạng sức khoẻ có nguyên nhân dinh dưỡng. Cân nặng
của cơ thể tăng lên có thể do chế độ ăn dư thừa vượt quá nhu cầu hoặc nếp sống
làm việc tĩnh tại ít tiêu hao năng lượng. Người ta thấy đối với sức khoẻ, người
càng béo thì các nguy cơ càng nhiều. Trước hết, người béo phì dễ mắc các bệnh
tăng huyết áp, bệnh tim do mạch vành, đái đường hay bị các rối loạn dạ dày,
ruột, sỏi mật ... Theo Popkin ở Mỹ béo phì là 26% [26].

-7-


ở nước ta nền kinh tế đang trong thời kỳ chuyển tiếp, với sự phân cực ngày
càng tăng giữa giàu và nghèo đã ảnh hưởng khơng ít đến dinh dưỡng và sức
khoẻ của trẻ. Bên cạnh tỷ lệ suy dinh dưỡng cịn khá cao, tỷ lệ thừa cân và béo
phì đã có xu hướng gia tăng đặc biệt là tại các đô thị lớn [7].
Theo số liệu năm 1990 của FAO, tỷ lệ béo phì chung ở thành thị nước ta là

1,57%, tăng gấp 4 lần so với năm 1985 là 0,4% [22].
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng.
1.4.1. Yếu tố kinh tế, xã hội.
Một trong những biểu hiện của tình trạng kinh tế - xã hội đó là thu nhập.
Nghiên cứu của Ahmed và cộng sự (1991) về ảnh hưởng của tình trạng kinh tế xã hội đến sự phát triển của trẻ học đường ở Banglades cho thấy trẻ từ các gia
đình có thu nhập cao có cân nặng và chiều cao theo tuổi cao hơn so với trẻ từ
các gia đình có thu nhập thấp [19].
Một nghiên cứu khác ở Thái Lan cũng thấy rằng tình trạng dinh dưỡng của
trẻ em tuổi học đường cần được lưu tâm, học sinh ở tầng lớp xã hội thấp có tỷ lệ
mắc các bệnh thiếu dinh dưỡng cao [21]. Một nghiên cứu ở Anh về vấn đề liên
quan giữa tình trạng thất nghiệp của bố các em, những trẻ em bố bị thất nghiệp
có chiều cao thấp hơn so với những trẻ em có bố đi làm việc.
Một nghiên cứu ở Malaysia (1997) cho thấy các gia đình có thu nhập thấp
thì có nguy cơ nhẹ cân và thấp cịi hơn hẳn gia đình có thu nhập cao[6].
Kích cỡ gia đình cũng ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ, đặc
biệt là các nước đang phát triển. Các tác giả cịn cho thấy tình trạng học vấn của
cha mẹ có liên quan đến chất lượng bữa ăn của trẻ [6].
1.4.2. Khẩu phần:
Để đảm bảo cho cơ thể phát triển tốt, yếu tố quan trọng hàng đầu là chế độ
dinh dưỡng. Ngay từ thời xa xưa, các nhà y học cổ đại đã biết được vai trò của
dinh dưỡng trong phòng và điều trị bệnh.

-8-


Hyporcat khuyên rằng tuỳ theo tuổi tác, công việc, thời tiết nên ăn nhiều,
ít, ăn một lúc hay giải rác ra nhiều bữa. Trong việc điều trị ông viết: “Thức ăn
cho bệnh nhân là một phương tiện điều trị đó là các chất dinh dưỡng”, “hạn chế
ăn một số chất nguy hiểm đối với người mắc bệnh mãn tính”.[17].
Nhiều cơng trình nghiên cứu cho thấy ăn uống hợp lý là yếu tố căn bản

nhất cho sự tăng trưởng và phát triển. Năng lượng prôtêin, chất béo, vitamin và
các yếu tố vi lượng cần được cung cấp đầy đủ và cân đối để trẻ em, nhất là lứa
tuổi vị thành niên phát triển đầy đủ và tăng cường dự trữ các chất trong cơ
thể[31].
1.4.3. Kiến thức, thực hành về dinh dưỡng và tập quán ăn uống của
trẻ.
Sức khoẻ của học sinh là một bộ phận quan trọng của sức khoẻ cộng đồng,
các dịch vụ sức khoẻ trong nhà trường mang lại hiệu quả kinh tế cao bởi vì trẻ
học tập và vui chơi cùng với nhau sẽ học tập nhau và trẻ em sẽ chia sẻ những gì
chúng học được cho cha mẹ và những người khác.
Tuy nhiên ở lứa tuổi này trẻ cũng đã chịu phần nào chăm lo về sức khoẻ, do
vậy gia đình ít quan tâm. Vì vậy trẻ có thể có những hiểu biết khác nhau về dinh
dưỡng có thể có những hiểu biết đúng hoặc sai. Những hiểu biết và thói quen dinh
dưỡng của trẻ ảnh hưởng đến sự lựa chọn thực phẩm, cách ăn uống của trẻ và cuối
cùng là ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Một số nghiên cứu gần đây
cho thấy tập tính ăn uống của trẻ có liên quan đến tình trạng dinh dưỡng. Những trẻ
ăn nhiều đồ ngọt, thức ăn giàu chất béo hoặc hay ăn snack vào ban đêm thường có
dấu hiệu thừa cân, béo phì (Trần Thị Hồng Loan)[11]. Ngược lại những trẻ sợ béo
thường ăn kiêng; bỏ bữa sáng thường là những trẻ thiếu dinh dưỡng.
Ngoài ra, một số nghiên cứu cho thấy các ảnh hưởng của hoạt động thể lưc,
học tập ở lứa tuổi này cũng dễ gây ra những ảnh hưởng như cận thị học đường,
cong vẹo cột sống[18].

-9-


Chương ii

Đối tượng và phương pháp nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu

Học sinh trung học cơ sở từ 12 - 15 tuổi ở nội thành Hà Nội.
2.2. Địa điểm nghiên cứu
Trường trung học cơ sở Ngô Sỹ Liên Hà Nội.
2.3. Thiết kế nghiên cứu
Sử dụng phương pháp nghiên cứu mô tả với cuộc điêu tra cắt ngang tại thời
điểm tháng 5 -2001.
2.4. Chọn mẫu
2.4.1. Cỡ mẫu điều tra nhân trắc
áp dụng cơng thức: n = Z21-a/2

pq
e2

Trong đó:
Z là giá trị tương ứng của hệ số giới hạn tin cậy với hệ số tin cậy 95%.
P tỉ lệ điều tra trước là: 23% tỷ lệ thiếu cân vị thành niên.
q=1-p
e sai số mong muốn = 5%
Vậy theo cơng thức tính cỡ mẫu n = 1,962 x

0,23x0,77
» 280
0,05 2

Lấy tròn 300.
2.4.2. Phương pháp chọn mẫu.
· Chọn trường vào nghiên cứu.

Chọn trường theo mục đích nghiên cứu là trường Trung học cơ sở Ngô Sỹ Liên.
- 10 -

· Chọn học sinh vào điều tra.

Theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng theo kiểu phân bố tỷ lệ.
Coi mỗi khối là 1 tầng thì số học sinh lấy ra ở mỗi khối sẽ là: nh = Nh
Trong đó:
n: Tổng số học sinh cần lấy vào nghiên cứu.
N: Tổng số học sinh của trường.
Nh : Tổng số học sinh ở mỗi khối.
Sau đó chọn ngẫu nhiên hệ thống bằng danh sách ở mỗi khối lấy đủ số học
sinh vào nghiên cứu.
2.5. Số liệu cần thu thập.
2.5.1. Các chỉ số cần thu thập.
· Chỉ tiêu nhân trắc.(Các kỹ thuật cân đo dựa theo hướng dẫn của WHO

1979 ) [30].
Đo chiều cao đứng .
Cân trọng lượng cơ thể.
Đo vòng cánh tay duỗi.
Chỉ số khối cơ thể BMI. Dựa theo tiêu chuẩn phân loại BMI của lứa tuổi
vị thàh niên của WHO 1995 phân ra các mức độ :
Gầy: giới hạn ngưỡng tạm thời là BMI theo tuổi < 5 pexen tin.
Bình thường: chỉ số BMI từ 5 –85 pexen tin .
Trên 85 pexentin chỉ số khối cơ thể (BMI) của quần thể tham chiếu chuẩn
coi là có nguy cơ thừa cân.
· Khẩu phần: Hỏi tần suất tiêu thụ thực phẩm.
· Nữ sinh hỏi tuổi bắt đầu có kinh.
· Hỏi các yếu tố liên quan đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ.

- 11 -


2.5.2. Các phương pháp thu thập số liệu.
2.5.2.1. Nhân trắc.
· Đo chiều cao đứng:

Để thước đo theo chiều thẳng đứng vng góc với mặt đất nằm ngang,
thước có chia độ đến mm. Người được đo bỏ guốc dép, đi chân khơng, đứng
thẳng quay lưng vào thước đo. Gót chân, mơng, vai và đầu theo một chiều thẳng
đứng, mắt nhìn thẳng ra phía trước theo đường thẳng nằm ngang, bỏ xi hai tay
theo 2 bên mình. Dùng thước vng áp sát đỉnh đầu vng góc với thước và ghi
kết quả với một số lẻ.
· Cân nặng: Dùng cân Seca có độ chính xác đến 0,1kg. Cân được đặt ở vị

trí ổn định và bằng phẳng. Cân được kiểm tra và chỉnh trước khi cân. Kết quả
được ghi theo kg với 1 số lẻ. Đối tượng chỉ mặc quần áo mỏng, đi chân đất,
đứng ở giữa bàn cân, không được cử động, mắt nhìn thẳng.
 Vịng cánh tay: dùng thước mềm, khơng chun giãn với độ chính xác 0,1
cm. Đối tượng được đo vòng cánh tay trái, vòng đo đi qua điểm giữa cánh tay
trái tính từ mỏm cùng vai đến mỏm trên lồi cầu xương cánh tay. Cánh tay trái
của trẻ được đo trong tư thế thả lỏng tự nhiên, bỏ hết quần áo. Kết quả đo được
ghi đến một số lẻ.
2.5.2.2. Khẩu phần thực tế .
Hỏi tần suất xuất hiện lương thực, thực phẩm trong ngày, tuần, tháng qua.
2.5.2.3. Dấu hiệu dậy thì.
Phỏng vấn để biết được tuổi bắt đầu có kinh của nữ sinh.
2.5.2.4. Các yếu tố kinh tế, xã hội, mơi trường, gia đình và tập tính ăn
uống của trẻ thông qua bộ câu hỏi.
2.6. Xử lý -Thống kê số liệu.

Số liệu được xử lý trên máy vi tính theo chương trình EPI-INFO 6.0.

- 12 -


Chương iii

Kết quả nghiên cứu
3.1. Một số đặc điểm giới thiệu về trường nghiên cứu:
Trường trung học cơ sở Ngô Sỹ Liên nằm trên địa bàn phường Hàm Long,
Quận Hoàn Kiếm. Trường Ngô Sỹ Liên là trường điểm của Thành phố về giáo
dục. Học sinh của trường là từ các phường và các quận khác đến học. Đa số các
em đều là con em cán bộ Nhà nước và đều là học sinh giỏi của các trường tiểu
học tuyển vào.
Trường có hơn 2200 học sinh và gồm 52 lớp học. Trong đó khối 6 vào đơng
nhất. Cơ sở vật chất của nhà trường tương đối khang trang. Nhà trường có hệ
thống camera ở các phòng và được theo dõi ở ban giám hiệu. Tuy nhiên diện tích
sân trường hơi chật hẹp so với số lượng học sinh của trường.
Trường có một đội ngũ giáo viên giỏi và nhiều kinh nghiệm giảng dạy.
Ngồi ra cịn có một đội ngũ cơ ni phục vụ cho học sinh bán trú khối 6 một
bữa trưa. Số còn lại ăn trưa tại nhà cùng gia đình.
3.2. Đặc điểm đối tượng điều tra.
Chúng tơi đã tiến hành nghiên cứu 300 học sinh gồm 124 nam và 176 nữ.
Bảng 1. Tổng số đối tượng nghiên cứu.
Tuổi
12
13
14
15
Tổng

n
Nam
33
31
26
34
124

- 13 -

Nữ
55
49
50
22
176


Nhận xét:
Tổng số đối tượng nghiên cứu gồm cả nam và nữ từ 12-15 tuổi là 300. Trong đó
nam là 124 và nữ là 176.
Bảng 2. Trình độ văn hố và nghề nghiệp của cha mẹ

Văn hoá

Mẹ (n=300)
Nghề nghiệp

Văn hoá

Bố
(n=298)

Nghề nghiệp

Cấp II
Cấp III
Trung cấp
ĐH/CĐ
Công nhân
CBCNV
Về hưu
Buôn bán
Nội trợ
Khác
Cấp II
Cấp III
Trung cấp
ĐH/CĐ
Công nhân
CBCNV
Về hưu
Buôn bán
Khác

n
10
43
34

213
11
174
0
48
38
29
4
37
24
232
10
190
5
49
44

%
3.4
14.4
11.3
70.9
3.7
57.8
0
15.9
12.8
9.8
1.3
12.4

8.1
78.2
3.4
63.8
1.7
16.4
14.7

Nhận xét:
Bố mẹ của học sinh chủ yếu là trình độ cao đẳng, đại học (70,9% và
78,2%).
- Nghề nghiệp của bố và mẹ chủ yếu là cán bộ tuy nhiên mẹ chưa có ai về
hưu và nội trợ chiếm (12,8%).

- 14 -


Bảng 3. Số người và số con trong gia đình

Số người

Số con

n(300)
247
48
5
49
235
16

3-4
5-6
>= 7
1
2
3

%
82.4
15.9
1.7
16.2
78.4
5.4

Nhận xét:
- Số người chủ yếu là 3-4 người chiếm 82,4%.
- Tỷ lệ có từ 7 ngươì trở lên chiếm tỷ lệ ít 1,7%.
- Số con trong gia đình chủ yếu là 2 (78,4%)
- Tỷ lệ có 3 con rất ít, chiếm 5,4%.
3.3. Tình trạng dinh dưỡng của trẻ.
3.3.1. Phát triển thể lực
Bảng 4. Giá trị trung bình về cân nặng, chiều cao
của học sinh 12-15 tuổi.

Tuổi
12
13
14

15

n
33
31
26
34

Trai (n = 124)
Cân (kg)
Cao (cm)
39,82 ± 7,79
145,50 ± 7,58
40,08 ± 6,87
152,46±7,40
45,67 ± 8,54
157,62 ±10,46
49,68 ± 9,73
161,39±6,40

n
55
49
50
22

Gái (n = 176)
Cân (kg)
Cao (cm)
36,64 ± 6,47

146,84 ± 6,89
40,11± 5,97
149,48 ± 4,97
43,15 ± 6,18
152,61 ± 6,05
44,9 ± 5,94
154,46 ± 4,68

Nhật xét:
Chiều cao và cân nặng trung bình của học sinh trường Ngơ Sỹ Liên tăng
dần theo tuổi.

- 15 -


ở học sinh nam cân nặng ở lứa tuổi 12 sang 13 tăng ít. Nhưng ở tuổi 13 - 15
tăng nhiều và mỗi năm tăng được 4,8 kg. Chiều cao tăng nhanh từ 12 sang 13: 7
cm, từ 13 -15 tăng trung bình 5 cm/năm.
ở nữ, cân nặng tăng nhanh ở tuổi 12- 13, tăng được 3,5 kg. Những tuổi sau
giảm dần. Chiều cao tăng trung bình 2,54cm/năm.
Biểu đồ 1: Chiều cao của học sinh nam và nữ
ChiỊu cao

165

161.39
157.62

160

154.46

152.61

152.46

155
150

Nam
N÷

149.48

146.84
145.7

145
140
135

12

13

14

15

T

i

Biểu đồ 2: Cõn nng ca hc sinh nam v n.
Cân nặ
ng

50
40

45.67
40.08 40.11
39.82
36.84

Nam
N÷

49.68
44.49

43.15

30
20
10
0

12

13

14

15

T
i

Nhận xét:
Ta thấy ở các nhóm tuổi 12,14,15 chiều cao và cân nặng của học sinh nam
cao hơn học sinh nữ một cách có ý nghĩa với p < 0,05.
- 16 -


Bảng 5: Vòng cánh tay, chỉ số BMI của học sinh nam trường NSLHà Nội năm 2001
Tuổi

n

12
13
14
15

33
31
26
34

Vòng cánh tay

X ± SD
21,32 ± 5,56
20,25 ± 2,52
21,77 ± 2,52
21,67 ± 2,77

BMI
X ± SD
18,68 ± 2,59
17,20 ± 2,45
18,35 ± 2,71
18,94 ± 2,67

Nhận xét:
Vòng cánh tay của học sinh nam trường Ngô Sĩ Liên Hà Nội giao động từ
20- 21 cm. ơ lứa tuổi 14 vòng cánh tay phát triển nhiều nhất (21,77 cm). Chỉ số
BMI thấp nhất ở lứa tuổi 13, tăng dần ở lứa tuổi 14 đến 15.
Bảng 6: So sánh vòng cánh tay của nữ vị thành niên NSL-Hà Nội
với nữ vị thành niên Quảng Bình
Tuổi
12
13
14
15

n
55
49
50
22

HN
X ± SD
19.4 ± 2.0
20.1 ± 2.1
20.9 ± 1.7
21.0 ± 1.8

n
78
74
58
55

QB
X ± SD
17.1 ± 1.5
18.0 ± 2.0
18.9 ± 1.6
20.7 ± 1.5

p
< 0.001
< 0.001
< 0.001
> 0.05

Nhận xét:
Vòng cánh tay của lứa tuổi vị thành niên ở trường NSL- Hà Nội tăng nhanh
ở lứa tuổi 14 (0,8cm) còn ở Quảng Bình tăng nhanh ở tuổi 15 (1,8cm).

Sự khác biệt ở 2 vùng có khác nhau ở lứa tuổi 12 - 14 một cách có ý nghĩa
thống kê với p < 0,001).
Đối với lứa tuổi 15 khơng thấy có sự khác biệt p > 0,05.

- 17 -


Bảng 7. Chỉ số BMI của nữ vị thành niên NSL-Hà Nội
với nữ vị thành niên Quảng Bình
Tuổi
12
13
14
15

HN
X ± SD
17.0 ± 2.3
17.9 ± 2.2
18.6 ± 2.7
18.6 ± 1.8

n
55
49
50
22

n
78

74
58
55

QB
X ± SD
15.1 ± 1.3
15.7 ± 1.7
16.5± 1.7
17.8 ± 1.8

p
< 0.05
< 0.05
< 0.05
> 0.05

Nhận xét:
Chỉ số BMI của nữ vị thành niên ở trường NSL cao hơn so nữ vị thành niên
QB ở lứa tuổi 12 -14 với p < 0,05.
Tuy nhiên ở lứa tuổi 15 khơng thấy có sự khác biệt với p > 0,05.
Bảng 8. Tình trạng dinh dưỡng phân theo mức độ
thiếu cân, bình thường, thừa cân.

Giới
Nam

n
21

< 5 th
%
16.9

Nữ

16

9.2

p
<0.05

n
91
157

5% - 85th
%
p
73.4 <0.01
89.1

n
12

85 - 95th
%
9.7

3

1.7

p
<
0.01

n
124
176

Nhận xét:
Đều có sự khác biệt về tình trạng dinh dưỡng ở 3 mức độ giữa nam và nữ
với p lần lượt < 0,05; < 0,01 và 0,01 ở mức thiếu cân, bình thường, thừa cân.
Tuy nhiên nam có tỷ lệ thiếu cân nhiều hơn nhưng đồng thời cũng có tỷ lệ thừa
cân cao.

- 18 -


Biểu đồ 3 : Mối liên quan giữa chiều cao trung bình và hành kinh
ở học sinh nữ.
ChiỊu cao
160
155
150

Cã
Ch a

145
140
135

T
i
12

13

14

15

Nhận xét:
Chiều cao trung bình của những học sinh đã có kinh cao hơn so với trẻ
chưa có kinh ở cùng độ tuổi.
ở tuổi 12 chênh lệch nhau 7 cm và sự khác biệt có ý nghĩa với p < 0,001.

Cịn 3 độ tuổi 12, 13, 14, khác biệt khơng có ý nghĩa thống kê với p > 0,05.
Trung bình ở các độ tuổi chênh nhau 3,2 cm.
Biểu đồ 4: Mối liên quan giữa cân nặng trung bình và hành kinh
ở hc sinh n.
Cân nặ
ng
50
40
30

Có
Ch a

20
10
0

Tuổ
i
12

13

14

Nhn xột:
- 19 -

15


Cân nặng, trung bình ở học sinh đã có kinh cao hơn ở trẻ chưa có kinh ở
cùng độ tuổi. Sự khác biệt này chỉ có ý nghĩa ở độ tuổi 12, 13 với p < 0,001 và
0,05. ở độ tuổi 14, 15 chưa thấy có ý nghĩa. Mức độ chênh lệch này giảm dần từ
12-15 tuổi và khoảng cách lần lượt là 7,6,5,4 kg.
3.3.2. Tình trạng phát triển sinh lý của học sinh nữ .
Bảng 9. Tỷ lệ có kinh theo tuổi ở học sinh nữ từ 12 - 15tuổi
Tuổi

n

12
13
14
15
Tổng

55
49
50
22
176

n
18
30
46
19
113

Có kinh
%
33,3
61,0
92,8
86,4
100

n
37

19
4
3
63

Chưa có kinh
%
66,7
39,0
7,2
13,6
100

Nhận xét:
Qua kết quả điều tra cho thấy ở cả 4 nhóm tuổi nghiên cứu đều đã có học
sinh có kinh.
Tỷ lệ có kinh nhiều nhất là 14 tuổi: 92,8% sau đó là 15 tuổi 86,4%.
Tuy nhiên bảng 8 cũng cho thấy ở tuổi 15 vẫn còn một số học sinh chưa có kinh.
Biểu đồ 5: Tuổi bắt đầu hành kinh
% cã kinh
40
35
30
25
20
15
10
5
0

38.4

39.6

12.3
7.1
2.6
10

11

12

Nhận xét:
- 20 -

13

14

Tuæ
i


Trong số 113 học sinh có kinh thì ở độ tuổi 13 bắt đầu có kinh cao nhất
(39,6%), tiếp đó là 12 tuổi (38,4%). Kết quả cho thấy 3 trẻ có kinh rất sớm 10
tuổi (2,6%). Tuổi bắt đầu hành kinh trung bình là 12 năm 4 tháng ± 10 tháng.

3.4. Tần xuất xuất hiện thực phẩm và tập tính ăn uống của trẻ và kiến thức,
hành vi về vệ sinh và dinh dưỡng.

3.4.1. Tần xuất xuất hiện thực phẩm trong tháng
Bảng 10. Tần suất xuất hiện.
STT

Tên thực phẩm

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15

Gạo
Thịt các loại
Cá các loại
Trứng
Đậu đỗ
Tôm, tép
Cua
Lạc, vừng

Dầu mỡ
Bơ
Sữa
Bánh kẹo
Nước ngọt
Rau xanh các loại
Quả chín các loại

Hàng ngày
(%)
97.6
39.3
12.5
16.8
16.8
4.7
2
10.4
64.3
13.1
37.6
16.1
11.7
79.5
79.2

2-6
lần/tuần(%)
2.4
57

67.5
68.4
51.3
52
35.6
33.6
26.8
32.5
37
40.9
31.6
18.1
20.2

ít khi ăn (%)
0
3.7
20
14.8
31.9
43.3
62.4
56
8.9
54.4
25.4
43
56.7
2.4
0.6

Nhận xét:
Kết quả cho thấy lương thực tiêu thụ chủ yếu trong ngày là gạo (97,6%) và
ngày nào cũng có. Các loại tơm, cua ít được sử dụng (43,3% và 62,4%). Thịt,
cá, trứng xuất hiện trong ngày nhiều (39,3%; 12,5%; 16,8%)..
Dầu mỡ sử dụng hàng ngày cao 64,3%.
Tỷ lệ số trẻ sử dụng ra xanh và quả chín hàng ngày cao (79,5 % và 79,2%).
Trong 3 nhóm sữa, bánh kẹo và nước ngọt thì hàng ngày sử dụng sữa nhiều
nhất, tiếp đến là bánh kẹo và nước ngọt (37,6%; 16,1%; 14,7%).

- 21 -


3.4.2. Tập tính ăn uống của trẻ
Bảng 11. Số bữa chính trong một ngày ngày, người chuẩn bị,
được ăn những thức ăn trẻ thích.
n= 300

n
142
154
4
251
21
2
26
281
19

Số bữa

2
3
4
Người chuẩn bị
Bố mẹ
Tự bản thân
Ơng bà
Khác (cửa hàng)
Được ăn theo
Có
sở thích
Khơng

%
47,3
51,4
1,3
83,6
7
0,7
8,7
93,6
6,4

Nhận xét:
Đa số trẻ ăn 3 bữa chính một ngày (51,4%) tiếp đó 2 bữa một ngày
(47,3%).
- Sự chuẩn bị cho học sinh trong các bữa chính chủ yếu là bố mẹ 83,6%.
Học sinh được ăn những thứ thích là 93,6% được đáp ứng mong muốn.

Bảng 12. Thói quen ăn uống của học sinh.
n= 300
Bữa phụ

Ăn sáng
Ăn kiêng
Thói quen ăn

Khơng ăn
1
2
>=3
Ln ăn/thường xun
ít khi ăn
Khơng
Có
Theo bữa
Khơng theo bữa

Nhận xét:

- 22 -

n
94
117
77
12
232
68

267
33
245
55

%
31,5
39
25,5
4
77,2
22,8
88,9
11,1
81,5
18,5


Số học sinh có ăn bữa phụ là (68,5%) trong đó phần lớn ăn một bữa phụ
(56,9%).
Ta thấy số học sinh luôn ăn sáng là 77,2%. Chiếm một tỷ lệ khá cao. Chỉ có 3%
là ít khi ăn. Có 11,1% học sinh ăn kiêng và 81,5% ăn theo bữa.
Bảng 13. Ăn quà vặt và những thứ thích ăn khi ăn vặt.

Ăn q vặt

Đồ ăn

n
190

99
11
300
75
152
60
85
87

Có
Khơng
Khơng biết
Tổng
Bánh kẹo
Hoa quả
Bơ sữa
Bim bim/ bỏng ngô
Nước ngọt

%
63,30
33,00
3,700
100
25,2
51,0
20,1
28,5
29,2

Nhận xét:
Ta thấy số học sinh ăn quà vặt là 66,3%. Phản ánh sự ăn quà vặt khá cao,
chiếm gần 2/3 trong tổng số.
Những thứ thích ăn khi ăn quà vặt nhiều nhất là hoa quả 51%, sau đó là
nước ngọt 29,2% và một số khác.
Bảng 14. Kiến thức vệ sinh và dinh dưỡng của học sinh.
Kiến thức
Kể đúng 4 nhóm thức năn cần thiết
Thịt, cá, trứng, đậu phụ giàu chất
dinh dưỡng gì nhất ?
Rau quả cung cấp nhiều chất dinh
dưỡng nào nhất ?

Đúng
247
260

%
82.2
86.6

181

60.4

Nhận xét:
Số học sinh có kiến thức và hiểu biết đúng về 4 nhóm thức ăn cần thiết
chiếm tỷ lệ cao 82,2%.
Số trả lời đúng về nhóm thức ăn cung cấp protit rất cao 86,6%.
- 23 -

Tuy nhiên, số hiểu biết đúng về các chất dinh dưỡng trong rau quả còn thấp
60,4%.
Bảng 15. Hành vi vệ sinh và dinh dưỡng của học sinh.
Hành vi
Có rửa tay trước khi ăn khơng ?
Trong bữa ăn chính có ăn rau
quả khơng ?
Có uống nước lã khơng ?
Có rửa tay sau khi đi ngồi khơng ?
Rửa tay bằng gì?

Bao giờ cũng rửa
Khác
Ln ăn
Khác
Khơng bao giờ
Thỉnh thoảng
Bao giờ cũng rửa
Khác
Xà phịng và nước sạch
Bằng nước sạch

n(300)
221
79
229
71
291

9
295
5
258
37

%
73.5
26.5
76.2
23.8
97
3
98.3
1.7
87.6
12.4

Nhận xét:
Hành vi vệ sinh và dinh dưỡng của học sinh đều tốt. Học sinh thường ăn
rau quả trong các bữa chính là 76,2%. Tỷ lệ rửa tay trước khi ăn cao 73,5%. Tỷ
lệ rửa tay sau khi đi ngoài và rửa tay sạch là 98,3 và 87%.
Bảng 16. Tự nhận xét về sự gầy béo của bản thân
Thực tế

n

Bình thường

248

Gầy

37

Thừa cân

15

Tự nhận
Bình thường
Gầy
Béo
Bình thường
Gầy
Béo
Bình thường
Gầy
Béo

166
57
25
17
17
3
6
1
8

% đúng
66,9
23,0
10,1
46
46
8
42,9
7,1
50

Nhận xét:
Số học sinh nhận xét mình bình thường có tỷ lệ đúng cao nhất (66,9%), tuy
nhiên tỷ lệ này cịn thấp. Ngược lại, học sinh gầy mà cho mình là bình thường là
46% và học sinh thừa cân vẫn cho là bình thường chiếm gần một nửa 42,9%.
- 24 -


- 25 -