SKKN: Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 5 phân biệt từ đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm

MỘT SỐ KINH NGHIỆM GIÚP HS LỚP 5 PHÂN BIỆT TỪ ĐỒNG
NGHĨA - TỪ NHIỀU NGHĨA-TỪ ĐỒNG ÂM


PHẦN I : NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
I-ĐẶT VẤN ĐỀ
1-Cơ sở lý luận :
Bước sang thế kỉ XXI , điều kiện kinh tế xã hội nước ta có những thay đổi lớn. Đất
nước bước vào thời kì cơng nghiệp hố, hiện đại hố .Cơ cấu kinh tế, trình độ phát triển sản
xuất ,khoa học kĩ thuật, nhu cầu xã hội thu nhập quốc dân có những bước phát triển quan
trọng .Vấn đề hội nhập, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc , vấn đề về kinh tế tri
thức, cơng nghệ thơng tin, xu hướng quốc tế hố trong kinh tế đang thường xuyên đặt ra và
ngày càng cấp bách .Những thay đổi đó trong kinh tế xã hội , trong giáo dục dẫn tới những
yêu cầu đòi hỏi trong việc dạy Tiếng Việt nói chung và dạy tiếng mẹ đẻ nói riêng . Đối với
mơn Tiếng Việt trong nhà trường tiểu học nó khơng thể là bản sao từ chương trình khoa học
Tiếng Vịêt.Vì nhà trường có nhiệm vụ riêng của mình .Nhưng với tư cách là một mơn học
độc lậpTiếng Việt có nhiệm vụ cung cấp cho HS những tri thức về hệ thống Tiếng Việt (hệ
thống âm thanh, cấu tạo từ, cấu trúc ngữ pháp khả năng biểu cảm của ngôn ngữ quy tắc họat
động của ngơn ngữ ) Đồng thời hình thành cho HS kĩ năng giao tiếp( Nghe, nói, đọc,
viết).Ngồi ra Tiếng Việt cịn là cơng cụ giao tiếp và tư duy cho nên nó cịn có chức năng
kép mà các mơn học khác khơng có được, đó là: Trang bị cho HS một số công cụ để tiếp
nhận và diễn đạt mọi kiến thức khoa học trong nhà trường .Tiếng Việt là công cụ để học các
môn học khác ; kĩ năng nghe, nói, đọc, viết là phương tiện là điều kiện thiết yếu của qúa
trình học tập .Bên cạnh chức năng giao tiếp , tư duy ngơn ngữ cịn có chức năng quan trọng
nữa đó là thẩm mĩ , ngơn ngữ là là phương tiện để tạo nên cái đẹp; hình tượng nghệ
thuật.Trong văn học HS phải thấy được vẻ đẹp của ngơn ngữ vì thế ỏ trường tiểu học Tiếng
Vịêt và văn học được tích hợp với nhau,Văn học giúp HS có thẩm lành mạnh, nhận thức


đúng đắn, có tình cảm thái độ hành vi của con người Việt Nam hiện đại, có khả năng hịa
nhập và phát triển cộng đồng .Mặt khác ngôn ngữ văn học cịn là biểu hiện bậc cao của

nghệ thuật ngơn từ .Cho nên dạy tiếng trong khi dạy tiếng trong khi dạy văn là cách bồi
dưỡng năng lực ngôn ngữ tối ưu cho người học

. Dạy Tiếng Việt là đưa các em hồ nhập

vào một mơi trường sống của thời kì hội nhập . Ngược lại hiểu sâu sắc về Tiếng Việt lại tác
động đến kĩ năng cảm thụ thơ văn của HS .Kết hợp giữa dạy văn và dạy tiếng sẽ tạo được
hiệu quả cao giữa hai môn văn Tiếng Việt. Để đạt được hiệu quả giữa hai môn Văn-Tiếng
Việt đòi hỏi người giáo viên cần phải dạy ở mọi nơi mọi lúc trong tất cả các môn học đặc
biệt là mơn Tiếng Việt.Phải có những phương
pháp dạy học phù hợp với đặc trưng của bộ môn này phải có kiến thức Tiếng Việt vững
vàng và khơng ngừng học hỏi để nâng cao trình độ .

2-Cơ sở thực tiễn

Thực tế ở đây đã cho thấy điều đó : Có nhiều GV khơng ngừng say sưa tìm tịi sáng
tạo trong giảng dạy, đưa chất lượng ngày càng đi lên về mọi mặt, đáp ứng được với nhu cầu
đòi hỏi của xã hội trong thời kì đổi mới; nhưng cũng thật đáng buồn vì cịn có một số ít GV
cịn coi nhẹ vấn đề này .Mặt khác chương trình các mơn học ở trường tiểu học hiện nay đã
được sắp xếp một cách khoa học hệ thống song đối với học sinh tiểu học là bậc học nền
tảng. Đến trường là là một bước ngoặt lớn của các em, trong đó họat động học là họat động
chủ đạo, kiến thức các môn học về tự nhiên và xã hội chưa được bao nhiêu , vốn từ sử dụng
vào trong cuộc sống để diễn đạt trình bày tư tưởng, tỉnh cảm của mình cịn q ít . Các em
thường lẫn lộn giữa từ nhiều nghĩa-từ đồng nghĩa- từ đồng âm .Hơn thế nữa các em chưa ý


thức được vai trị xã hội của ngơn ngữ , chưa nắm được các phương tiện kết cấu và quy luật
cũng như họat động chức năng của nó .Mặt khác HS cần hiểu rõ người ta nói và viết khơng
chỉ cho riêng mình mà cho người khác ngơn ngữ cần chính xác, rõ ràng đúng đắn và dễ hiểu
, tránh làm cho người khác hiểu sai nội dung câu, từ, ý nghĩa diễn đạt .

Qua thực tế giảng dạy dự giờ đồng nghiệp ở trường sở tại ,trường bạn ,tôi nhận thấy
việc dạy và học về từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ đồng âm cịn có một số tồn tại sau :
+GV truyền kiến thức về khái niệm từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ đồng âm cịn
máy móc ,rập khn và sơ sài , lấy ví dụ mà chưa hiểu được bản chất của nó .Chỉ bó hẹp
trong phạm vi SGK .Khi thốt khỏi phạm vi này thì HS hầu hết đều luống cuống và nhầm
lẫn .
+Khi thể hiện tiết dạy hầu như GV chỉ chú ý đến đối tượng học sinh khá, giỏi , còn
lại đa số HS khác thụ động ngồi nghe rồi một số em khác có muốn nêu cách hiểu của mình
về từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ đồng âm cũng sợ sai lệch, từ đó tạo nên khơng khí
một lớp học trầm lắng, HS làm việc tẻ nhạt , thiếu hứng thú không tạo được hiệu quả trong
giờ học .
+Trong những bài dạy về từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ đồng âm hầu như GV ít
đọc tài liệu tham khảo, ít học hỏi và trao đổi với đồng nghiệp
Phải chăng những tồn tại đó cịn tiềm ẩn trong mỗi tiết dạy để rồi GV tự dấu đi
những kiến thức tài năng sẵn có và những gì đã được học tập, lĩnh hội ở nhà trường sư
phạm rồi dần dần đánh mất . Đứng trước thực trạng như vậy và rút kinh nghiệm qua 5 năm
dạy-học lớp 5, năm nay tơi có : “Một số kinh nghiệm giúp HS lớp 5 phân bịêt từ nhiều
nghĩa- từ đồng nghĩa, từ đồng âm” .Nhằm giúp học sinh tháo gỡ những lầm lẫn giữa các từ
nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ đồng âm tạo nền tảng để các em học tốt môn Tiếng Vịêt


.Tuy là bước đầu nhưng tôi mạnh dạn nêu lên và mong được sự ủng hộ quan tâm, đóng góp
của các bạn đồng nghiệp để tơi được hịan thiện hơn về kinh nghiệm này .

II-MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Tơi chọn đề tài này nghiên cứu với mục đích :
-Giúp học sinh tháo gỡ những nhầm lẫn giữa các từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ
đồng âm .Góp phần làm giàu thêm vốn từ cho HS .
-Giúp học sinh thiết lập mối quan hệ của từ với sự vật và tác được ý nghĩa từ vựng
của từ khỏi sự vật được biểu thị bởi từ .

-Giúp HS có năng lực sử dụng từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ đồng âm trong
sinh sản văn bản bằng hình thức nói họăc viết, để từ đó các em sử dụng được Tiếng Việt
văn hóa làm cơng cụ giao tiếp tư duy

III-KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
1-Khách thể nghiên cứu
Việc dạy từ nhiều nghĩa- từ đồng nghĩa - từ đồng âm ỏ nhà trường tiểu học .
2-Đối tượng nghiên cứu
Một số kinh nghiệm giúp HS phân bịêt về từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ đồng
âm

IV-NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1-Nghiên cứu vấn đề lí luận


2-Nghiên cứu thực trạng và đề ra giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học về từ
nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa - từ đồng âm cho HS .
3-Rút ra những bài học kinh nghiệm trong việc dạy-học từ nhiều nghĩa -từ đồng
nghĩa - từ đồng âm

V-PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
-Phương pháp điều tra.
-Phương pháp trắc nghiệm
-Phương pháp nghiên cứu sản phẩm
-Phương pháp tổng kết kinh nghiệm

PHẦN II- NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

I-NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN
1-Nguyên tắc dạy học

a)Khái niệm : Nguyên tắc dạy học là những luận điểm cỏ bản có tính quy luật của lí luận
dạy- học, có tác dụng chỉ đạo tịan bộ tiến trìn giảng dạy và học tập phù hợp với mục đích
dạy-học nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy-học .
b)Nguyên tắc đồng bộ : Đây là nguyên tắc đòi hỏi người giáo viên trong việc dạy từ
nhiều nghĩa- từ đồng nghĩa - từ đồng âm là phải tiến hành ở mọi nơi trong tất cả các môn
học .Dạy từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa -từ đồng âm phải trở thành một bộ phận không thể


thiếu được của mỗi giờ Tiếng Việt , đặc biệt là phần dạy về từ vựng Tiếng Việt cần chú
trọng đi sâu về bản chất của từ nhiều nghĩa –từ đồng nghĩa - từ đồng âm.

c)Nguyên tắc thực hành : Địi hỏi họat động ngơn ngữ thường xun , đó là những bài tập
miệng , bài viết trình bày ý nghĩs, ứng dụng lí thuyết vào thực hành vào việc giải quyết
những vấn đề cụ thể của ngữ pháp, chính tả, tập làm văn .Dạy từ nhiều nghĩa -từ đồng nghĩa
- từ đồng âm phải gắn làm giàu những biểu tượng tư duy bằng con đường quan sát trực tiếp
và thơng qua những mẫu lời nói , hội thoại
d)Ngun tắc cụ thế : HS tiểu học còn nhận thức theo kiểu “trực quan sinh động đến tư
duy trừu tượng , từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn nên giai đoạn đầu khi giới thiệu về từ
nhiều nghĩa, từ đồng nghĩa ,từ đồng âm cần phải tác động bằng kích thích vật thật và bằng
lời .Mặt khác các em cần được nghe, thấy, phát âm và viết từ mới để các em nói thành tiếng
hoặc nói thầm đều do chúng quan sát được.
e)Nguyên tắc tính đến đặc điểm của từ trong hệ thống ngôn ngữ
Nghĩa là khi dạy từ nhiều nghĩa - từ đồng nghĩa- từ đồng âm cần được trình bày như
là việc thiết lập quan hệ giữa từ và yếu tố hiện thực , quan hệ giữa từ với một lớp sự vật
cùng loại được biểu thị bởi từ . Đó là hai mặt hình thức và nội dung của tín hiệu từ, hai mặt
này gắn chặt với nhau , tác động lẫn nhau, phải làm cho HS nắm vững hai mặt này và mối
tương quan giữa chúng .
2-Phương pháp dạy -học
a)Khái niệm : Phương pháp dạy-học là tổ hợp cá cách thức họat động của thầy và trị trong
q trình dạy -học dưới sự hứong dẫn chỉ đạo của thầy nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ dạy học

b)Các phương pháp dạy-học cơ bản


-Phương pháp thuyết trình
-Phương pháp đàm thoại
-Phương pháp trực quan
-Phương pháp thực hành luyện tập

II-THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU
1-Đặc điểm địa phương
Địa phương là một xã miền núi nên HS trường tôi hầu hết là con em có hồn cảnh
kinh tế gia đình cịn khó khăn , điều kiện học tập của con em còn thấp , đặc bịêt sự quan tâm
của phụ huynh còn hạn chế, phần nào làm ảnh hưỏng đến kết quả học tập của học sinh


2-Đặc điểm của nhà trường
Năm học 2006- 2007 Trường tiểu học Đức Đồng có 487 học sinh với tổng số 23 cán
bộ giáo viên . Ban giám hiệu vững về chun mơn, có bề dày kinh nghiệm trong giảng dạy
và nhiều giáo viên là giáo viên giỏi huyện, 3 năm liền có giáo viên giỏi tỉnh , đã có nhiều
tiết thao giảng về từ nhiều nghĩa- từ đồng nghĩa- từ đồng âm song do địa bàn miền núi phần
nào còn có nhiều hạn chế như : các tài liệu tham khảo còn thiếu, các phương pháp dạy-học
chưa đầy đủ phần nào ảnh hưởng đến chất lượng dạy- học trong nhà trường
3-Đặc điểm của lớp
Năm học 2006 – 2007 tôi được phân cơng chủ nhiệm lớp 5B là lớp có trình độ nhận
thức khơng đồng đều ( có nhiều HS khá, giỏi nhưng cũng có khơng ít HS yếu kém tư duy
chậm ,Một số em “thiểu năng trí tuệ bẩm sinh”) .Một số phụ huynh thiếu sự quan tâm đến
việc học của con cái, số lượng HS đông ý thức học của một số HS cịn yếu .Tuy vậy tơi vẫn
mạnh dạn đăng kí thi đua :
-Học sinh giỏi tỉnh : 2 em
-Học sinh giỏi huyện 3em

-Tỉ lệ HS tốt nghiệp
-Về học lực : +Loại giỏi : 5em
+Loại khá : 10 em
+Trung bình : 15 em
-Lớp đạt lớp tiên tiến xuất sắc
III-KẾT NGHIÊN CỨU
1-Kết quả điều tra khảo sát chất lượng học sinh


Vào đầu năm học 2006- 2007 ngay từ bài Luyện từ và cầu đầu tiên tôi đã khảo sát
chất lượng HS bằng cách cho các từ sau: “ xanh, xanh biếc, xanh lè, đỏ au, đỏ bừng, đỏ
chạch, đỏ chói, đỏ chót, Đồng (tiền), (cánh ) đồng, bàn (việc), (cái) bàn, (Thè) lưỡi, lưỡi
liềm, lưỡi hái, lưỡi dao, lưỡi cày, lưỡi lê, lưỡi gươm”
Yêu cầu HS xác định và phân thành 3 nhóm : Từ đồng nghĩa; từ nhiều nghĩa; từ đồng
âm
Kết quả các em làm được là :
-Số HS làm đúng (đạt ,khá, giỏi) :

2/ 30 em

-Số HS đạt điểm trung bình :

15 em

-Số HS cịn điểm yếu :

13 em

Như vậy nhìn chung HS nắm bài về từ nhiều nghĩa, từ đồng nghĩa, từ đồng âm chưa
chăc chắn, chưa chính xác .

Qua một số bài tập làm văn mà HS lớp tôi đã làm do HS không hiểu được nghĩa của
từ và cách sử dụng nó nên khi viết bài văn về “ tả cây bóng mát mà em u thích” . Em
Nguyễn Hùng có đoạn viết : “Lá bàng xanh, thân bàng nâu, quả bàng cũng màu xanh ...”.
Hoặc đối với đề bài tả về đồ chơi mà em thích nhất bạn Bùi Lí đã viết : “...con gấu bơng có
cặp mắt đen sì .... mũi nhọn như bóng ...”.
Sỏ dĩ các em dùng từ như vậy là do không nắm được từ đồng nghĩa, cơ sở tạo nên từ
nhiều nghĩa
2-Học hỏi và trao đổi với đồng nghiệp
Khi dạy về từ đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm tôi thường trao đổi với ban
giám hiệu, bạn bè đồng nghiệp, để tìm ra cái hay, cái mới trong giảng dạy nên đã rút ra
được nhiều kinh nghiệm bổ ích cho bản thân.


3-Hướng dẫn học sinh khi học các khái niệm về từ đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng
âm
3.1 Từ đồng nghĩa :
Định nghĩa : *Từ đồng nghĩa là các từ khác nhau về mặt ngữ âm nhưng giống nhau
về mặt ý nghĩa , chúng cùng biểu thị các sắc thái khác nhau của cùng một khái niệm.( Tài
liệu của Trường đại họcVinh )
Ví dụ: Cùng nói đến khái niệm ăn có xơi, nhậu nhẹt ...
*Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau .
Ví dụ: siêng năng , chăm chỉ,cần cù, ...
*Có những từ đồng nghĩa hồn tồn , có thế thay thế cho nhau trong lời nói. Ví dụ :
hổ, cọp, hùm, ...
*Có những từ đồng nghĩa khơng hồn tồn .Khi dùng những từ này ,ta phải cân nhắc
để lựa chọn cho đúng .Ví dụ :
+ăn, xơi, chén,... (biểu thị thái độ, tình cảm khác nhau đối với người đối thoại hoặc
điều được nói đến).
+mang, khiêng, vác, ...( biểu thị những cách thức hành động khác nhau )
(Sách Tiếng Việt 5 tập 1)

3.2 Từ nhiều nghĩa :
Định nghĩa :*Là từ dùng một hình thức âm thanh biểu thị nhiều ý nghĩa (biểu thị
nhiều sự vật, hiện tượng khác nhau ), các ý nghĩa có quan hệ với nhau, chúng lập thành một
trật tự,một cơ cấu nghĩa nhất định .
Ví dụ : đầu : (1)bộ phận trên hết của người, bộ phận trước hết của người của vật
(2)trí tuệ thơng minh : anh ấy là người có cái đầu.


(3)Vị trí danh dự : anh ấy ln đứng đầu lớp về mọi mặt.
(4)Vị trí tận cùng của sự vật : Anh ở đầu sông em cuối sông
(Tài liệu của trường đại học Vinh –Chu Thị Thủy An)
*Từ nhiều nghĩa là từ có một nghĩa gốc và một hay một số nghĩa chuyển. Các nghĩa
của từ nhiều nghĩa bao giờ cũng có mối liên hệ với nhau
Ví dụ : -Đơi mắt của bé mở to (bộ phận quan sát của con người mọc ở trên mặt)
-Quả na mở mắt ( quả na bắt đầu chín , có những vết nứt rộng ra giống hình
con mắt)

( Sách Tiếng Việt 5 Tập 1)

3.3Từ đồng âm
a) Định nghĩa: *Là những từ giống nhau về ngữ âm nhưng khác nhau về ý nghĩa.
Ví dụ : Cổ: bộ phận cơ thể con người và cổ :xưa, lạc hậu
bác: anh, chị của bố mẹ và bác là chưng cất, bác là phủ định, bác là bố( Bác
mẹ em nghèo) ( Tài liệu của trường Đại học Vinh –Chu Thị Thủy An)
b)Ngơn ngữ có tính tiết kiệm co nên tất yếu dẫn đến hiện tượng đồng âm .Tuy nhiên
đồng âm trong Tiếng Việt có đặc điểm riêng :
-Thường xẩy ra ở những từ có cấu trúc đơn giản ( các từ đơn tiết) .
-Các từ đồng âm trong Tiếng Việt chỉ xẩy ra trong ngữ cảnh vì Tiếng Việt là ngơn
ngữ khơng biến hình
*Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm nhưng khác hẳn nhau về nghĩa

Ví dụ : a) Ơng ngồi câu cá (Câu là họat động bắt cá, tơm bằng móc sắt nhỏ (thường
có mồi) buộc ở đầu một sợi dây )


b) Đoạn văn này có 5 câu( câu là đơn vị của lời nói diễn đạt một ý trọn vẹn ,
trên văn bản được mở đầu bằng một chữ cái viết hoa và kết thúc bằng một dấu ngắt câu )
(Sách Tiếng Việt 5 tập 1)
4-Hướng dẫn học sinh phân biệt từ đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm
4.1-Từ đồng nghĩa
* Bản chất của từ đồng nghĩa :Thực tế học sinh thường nhầm lẫn giữa từ đồng
nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm.Không nắm được nghĩa của chúng bởi vì định nghĩa về từ
đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm chưa chính xác dẫn đến sự khó khăn cho HS trong
vịêc nhận diện. Phân biệt từ đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm chỉ dựa vào định nghĩa
là chưa đủ . Đứng trước thực tế đó nên tôi đã mở rộng thêm cho HS một số kiến thức sau:
-Từ đồng nghĩa : Bản chất của từ đồng nghĩa ( tính ở mức độ của từ đồng nghĩa )
Khả năng họat động tác động đến sự di chuyển của các sự vật có các từ: ném, lao,
phóng, quăng, vứt, xán xơ, đẩy liệng, tống đạp, đá, nhấn, dìm, kéo, dật, rút, gieo, rắc, vãi,
trút, xoay, quay, gồng,, gánh...
Căn cứ vào chiều di chuyển để chia ra các nhóm đồng nghĩa .
-Di chuyển ra xa chủ thể: ném, phóng, lao...
-Di chuyển gần lại : lôi, kéo, co, giật, rút...
-Di chuyển quay xung quanh chủ thể: gánh,xoay, quay...
-Di chuyển cùng chủ thể : Gồng, gánh, bưng, đội, cõng...
Các từ trong từng nhóm có mức độ đồng nghĩa cao hơn so với các từ trong các nhóm khác .
a)Bản chất của từ đồng nghĩa là những từ đồng nhất với nhau về nghĩa nhưng có
tính mức độ .Tính mức độ này là do các từ ngồi sự đồng nhất thì có sự khác biệt nhất định
về sắc thái nghĩa .


Ví dụ : Về trạng thái chấm dứt sự sống: chết, hi sinh, tử, mất

Về hiện tượng hấp thụ thức ăn: Tống, hốc, tọng, ăn...
Khi phân tích từ đồng nghĩa có hai thao tác , đó là chỉ ra sự giống nhau và khác nhau
.Nhưng quan trọng là phải chỉ ra được sự khác nhau về sắc thái .
Ví dụ 1: Quả, trái
Giống nhau : Sản phẩm của cây trong một thời kì sinh trưởng nhất định (quả mít/
trái mít)
Khác nhau : Quả gợi tính hình khối, trịn, treo lủng lẳng, trái tốt ra sắc thái tình
cảm , trân trọng , nâng niu, yêu thương,...( quả tim/ trái tim; quả trứng/trái trứng*)
Ví dụ 2 : Giữ gìn, bảo vệ có nghĩa chung là giữ nguyên vẹn, trọn vẹn một cái gì đó
(Giữ quần áo; bảo vệ quần áo)
Tuy nhiên hai từ này điểm khác nhau : +Bảo vệ phù hợp với đối tượng lớn. trừu
tượng ; Giữ gìn phù hợp với đối tượng nhỏ, q (Giữ gìn địan kết của Đảng như giữ gìn
con ngươi của mắt mình ,Bảo vệ đất nước )
+Bảo vệ có nét nghĩa ngăn ngừa, phịng chống, ngăn chặn sự tác động của bên ngoài
; giữ gìn có tính chất thụ động giữ cái đã có , khơng có sắc thái chống lại thế lực bên ngồi
.(Bảo vệ luận văn khác Giữ gìn luận văn)
Ví dụ 3 : KHơng phận, vùng trời có nét nghĩa chung là chỉ biên giới phía trên của
một quốc gia .( Địch xâm phạm vùng trời Việt Nam ; Địch xâm phạm không phận Việt Nam
) . Sự khác nhau là : Vùng trời có khả năng chỉ một khoảng khơng cụ thể Cịn KHơng phận
thì khơng có khả năng này .( Vùng trời q tơi thật n là ả )
Ví dụ 4 : Chọn,lựa, tuyển, kén có nghĩa chung là tìm ra cái gì đó cùng loại với nó
.Khác nhau ở điểm: Chọn thiên về cái tốt , số lượng đối tượng nhiều, từ cái mình có mà ra ;


lựa thiên về loại bỏ cái xấu, số lượng đối tượng ít, xuất phát từ đối tượng mà tìm ; Tuyển là
số lượng đã biết trước ; Kén dùng cho người có tính chất khắt khe cá nhân
Ví dụ 5: Nhanh, mau, chóng(Hiệp thợ này nhanh vì họ làm mau nên chóng xong)
.Nhanh chỉ tính chất chung , mau chỉ thao tác, chóng chỉ thời gian . b)Các từ đồng nghĩa
khác nhau về sắc thái biểu cảm
Ví dụ 1: Cho, biếu, tặng : Cho có sắc thái trung hịa , Biếu có sắc thái kính trọng ,

tặng có sắc thái thân mật .
c)Do có sự khác nhau về sắc thái nghĩa và sắc thái biểu cảm nên cách dùng các từ
đồng nghĩa khác nhau.Hay nói cách khác, các từ đồng nghĩa không phải bao giờ cũng thay
thế cho nhau được, chúng đồng nghĩa với nhau vì chúng vừa giống nhau vừa khác nhau .
Ví dụ : Hồi sơn/ củ mài ; trần bì/ vỏ quýt: Các từ Hán Việt dùng trong khoa học,
các từ thuần Việt dùng trong đời sống .
d)Hiện tượng đồng nghĩa không tách rời hiện tượng đa nghĩa, đó là ngun nhân của
tính mức độ . Các từ đồng nghĩa với nhau không phải đồng nghĩa về tịan bộ dung lượng
nghiã của nó mà chỉ đồng nghĩa ở một một nghĩa nào đó mà thơi.
Ví dụ : Trơng có ba nghĩa : -hướng mắt quan sát
-Giữ, chăm sóc
-nương vào, nhờ vào
Dựa có ba nghĩa :

-Theo , căn cứ theo
-Tựa vào, nhờ vào
-Nương vào, nhờ vào

Trông và dựa đồng nghĩa với nhau ở nghĩa thứ ba


*Một từ nếu là từ đa nghĩa , với các nghĩa gốc khác của nó, nó có thể đồng nghĩa với nhiều
từ khác nhau
Ví dụ : Ăn

-thắng (Đội tớ ăn rồi, đội cậu thua )
-Hợp (ăn cánh, ăn ảnh, ăn hình )
-Hưởng, nhận ( tàu ăn than
-Hao, tốn ( xe ăn xăng)

*Phân loại từ đồng nghĩa:
Từ đồng nghĩa xẩy ra ở nhiều cấp độ :
-Hình vị với hình vị : xanh- thanh- lam-bích- lục
Đánh- chiến – kích -đấu
-Từ với từ : Thiên- trời ; sơn –núi
-Từ Hán Việt với từ thuần Việt : Huynh đệ-Anh em; phụ nữ- đàn bà
-Từ thuần Vịêt với từ Thuần Việt : ăn-xơi
-Cụm từ với cụm từ : ....
*-nguồn gốc của từ đồng nghĩa
a)Đồng nghĩa do cấu tạo từ , đồng nghĩa sẵn có giữa các yếu tố thuần Việt .
Ví dụ : Từ các từ Nhanh, mau, chóng có thể cấu tạo ra hàng lọat từ:
Nhanh : nhanh chóng , nhanh nhanh, nhanh nhẹn, nhanh nhạy
Mau : mau chóng, mau lẹ
Chóng chóng vánh, nhanh chóng...
b) Đồng nghĩa do vay mượn : Đó là hiện tượng đã có từ A vay mượn B và cả hai
cùng chi X
-Đồng ở nghĩa cấp độ yếu tố cấu tạo ( hình vị): xa-xe ; bích , thanh-xanh


-Đồng nghĩa giữa từ với từ: bằng hữu- bạn bè
-Đồng nghĩa giữa các từ vay mượn với nhau
điện thoại – Telephon

Bụt ( bụt đà)- phật

cân –ki-lô- gám

(Môn khơme)-(Hán)

(Hán)- (Pháp)

c)Từ đồng nghĩa do từ tịan dân và từ địa phương
Ví dụ : Bắp/ ngơ/ sạo/xà lì; bát / đọi-chén; heo/ lợn; đu đủ / moọng coong/; hành
tăm/thun...
d)Từ đồng nghĩa do sự phảt triển của từ đa nghĩa
Ví dụ : Trơng: (1) nhín
(2)chăm sóc
(3)căn cứ theo
Do sự phát triển nghĩa như trên mà hai từ trơng, dựa, có quan hệ đồng nghĩa với
nhau :(3) của trôngđồng nghĩa với ha của dựa
4.2-Từ nhiều nghĩa
*Cơ cấu của từ đa nghĩa
Các từ lúc mới xuất hiện đều chỉ có một nghĩa, trải quan thời gian có thêm nhiều
nghĩa mới ( nghĩa phái sinh, nghĩa bóng) được tạo ra từ nghĩa cơ sớ (nghĩa gốc, nghĩa đen)
đó , trên cơ sở những biểu tượng nhất định.
Biểu tượng làm hình ảnh về hình dáng, kích thước, đặc điểm, tính chất của sự vật
được phản ánh trong ngơn ngữ trong nghĩa gốc của từdưới dạng các nét nghĩa trở thành cơ
sở để tự phát triển thêm nghĩa mới .Nhờ vào quan hệ liên tưởnhg tương đồng (ẩn dụ) và
tương cận ( hoán dụ )người ta liên tưởngtừ sự vật này đến sự vật kia trên những đặc điểm,


hình dáng , tính chất giống nhau hay gần nhau giữa các sự vẩt ấy .Từ chỗ gọi tên sự vật, tính
chất, hành động này (nghĩa 1) chuyển sang gọi tên sự vật, tính chất, hành động khác nghĩa (
nghĩa2), quan hệ đa nghĩa của từ nảy sinh từ đó .
Ví dụ : Chín: (1) chỉ quả đã qua một quá trình phát triển, đạt đến độ phát triển cao
nhất, hoàn thiện nhất, độ mềm nhất định, màu sắc đặc trưng.
(2)Chỉ quá trình vận động, quá trinh rèn luyện từ đó, khi đạt đến sự
phát triển cao nhất .( Suy nghĩ chín, tình thế cách mạng đã chín, tài năng đã chín)
(3)Sự thay đổi màu sắc nước da .( ngượng chín cả mặt )
(4)Trải qua một q trình đã đạt đến độ mềm .(cam chín).
Như vậy muốn phân tích được nghĩa của từ đa nghĩa , trước hết phải, miêu tả thật

đầy đủ các nét nghĩa của nghĩa gốc để làm cơ sở cho sự phân tích nghĩa .Nghĩa của từ phát
triển thường dựa trên hai cơ sở :
+Theo cơ chế ẩn dụ nghĩa của từ thường có hai dạng sau :
-Dạng 1: Nghĩa của từ phát triển dựa vào sự giống nhau về hình thức giữa các sự vật,
hiện tượng hay nói cách khác là dựa vào các kiểu tương quan về hình dáng.
Ví dụ : Mũi1 ( mũi người) và Mũi2( mũi thuyền) :Miệng1 ( miệng xinh) và miệng2(
miệng bát)
Dạng 2 : Nghĩa của từ phát triểm trên cơ sở ẩn dụ về cách thức hay chức năng, của
các sự vật, đối tượng .
Ví dụ : cắt1 ( cắt cỏ) với cắt2 ( cắt quan hệ )
Dạng 3 : Nghĩa của từ phát triển trên cơ sở ẩn dụ kết quả do tác động của các sự vật
đối với con người.
Ví dụ: đau1 (đau vết mổ ) và đau2 (đau lòng )


+Theo cơ chế hốn dụ có tác dụng.
-Dạng1 :Nghĩa của từ phát triển trên cơ sở quan hệ giữa bộ phận và tồn thể.
Ví dụ: Chân1, Tay1, mặt1 là những tên gọi chỉ bộ phận được chuyển sang chỉ cái tồn
thể ( anh ấy có chân2 trong đội bóng Tay2 bảo vệ của nhà máy số ba có Mặt2 trong hội nghị)
Dạng 2 : nghĩa của từ phát triển trên quan hệ giữa vật chứa với cái được chứa.
Ví dụ : Nhà1 Là cơng trình xâu dựng (Anh trai tơi đang làm nhà)
Nhà2 là gia đình ( Cả nhà có mặt)
Ví dụ 2: Thúng1 : Đồ vật dùng để đựng đan bằng tre hoặc nứa( Cái thúng này đan
khéo quá)
Thúng2 : Chỉ đơn vị ( Hai thúng lúa)
Dạng 3 : Nghĩa của từ phát triển dựa trên nguyên liệu hay công cụ với sản phẩm
được làm ra từ nguyên liệu hay cơng cụ đó hoặc hành động dùng ngun liệu hay cơng cụ
đó .
Ví dụ : Muối1 : Ngun liệu ( Một kg muối) ; muối2: hành động làm cho thức ăn chín
hoặc lên men ( Chị ấy muối dưa ngon lắm)

4.3Từ đồng âm :
a)Văn cảnh( ngữ cảnh) là tập hợp những từ đi kèm một từ nào đó tạo cho từ tính xác
định về nghĩa .
b)Họat động của từ đồng âm :
-Tạo ra những văn cảnh trong đó có nhiều từ đồng âm xuất hiện:
Con ngựa đá con ngựa đá con ngựa đá không đá con ngựa .
-Tạo ra những ngữ cảnh đan xen nhau trong đó có một yếu tố nào đó được hiểu gấp
đơi .


Bà già đi chợ cầu đơng,
Bói xem một qủalấy chồng lợi chăng.
Thầy bói gieo quả nói rằng
Lợi thì có lợi nhưng răng khơng cịn .
-Tạo ra những ngữ cảnh trong đó chỉ có một yếu tố đồng âm xuất hiện nhưng nó lại
được đi kèm với yếu tố khác, có tác dụng nhắc gợi nhau.
Con cơng đi qua chùa kênh,Có nghe tiếng cồng nó kềnh cổ ra .
Con cóc leo cây võng cách , nó rơi phải cọc nó cạch đến già .
-Tạo ra ngữ cảnh trong đó chỉ có một yếu tố đồng âm xuất hiện được trong quan hệ
với các yếu tố đồng nghĩa.
1-nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia
2-Cuốc xuống ao uống nước, Gà vào vườn ăn kê
3-Chuồng gà kê áp chuồng vịt
4-Trời mưa đất thịt trơn như mỡ
Dò đến hàng nem chả muốn ăn
5-Một chiếc cùi lim chân có đế
Ba vịng xịch sắt bước cịn vương
c)Ngun nhân có hiện tượng đồng âm
-Sẵn có

-Vay mượn
-Từ đa nghĩa phát triển đến mức tối đa .


Sau khi mở rộng cho HS một số khái niệm cơ bản cần thiết về từ đồng nghĩa, từ
nhiều nghĩa, từ đồng âm tôi đã hướng dẫn HS so sánh sự giống nhau và khác nhau giữa
chúng .

*Khác nhau :
Từ đồng

Từ nhiều nghĩa

Từ đồng âm

nghĩa
Là những từ

Nghĩa của từ được phát triển dựa trên hai cơ sở :

Cơ sở tạo ra từ

có nghĩa

-Theo cơ chế ẩn dụ nghĩa của từ thường có hai

đồng âm là do tính

giống nhau

dạng sau :

chất tiết kiệm

hoặc gần

+D1:Nghĩa của từ phát triển dựa vào sự giống

-Thường xẩy ra ở

giống nhau .

nhau về hình thức giữa các sự vật hiện tượng hay

những từ có cấu

Ví dụ : Siêng

nói cách khác là dựa vào các kiểu tương quan về

trúc đơn giản

năng, chăm

hình dáng Ví dụ : Mũi1( mũi người), mũi2(mũi

-Các từ đồng âm

chỉ, cần cù

thuyền)

trong Tiếng Việt

,...

+D2: Nghĩa của từ phát triển trên cơ sở ẩn dụ về

chỉ xẩy ra trong

cách thức hay chức năng của các sự vật, đối

ngữ cảnh vì Tiếng

tượng .Ví dụ: Cắt1( cắt cỏ), cắt2(cắt quan hệ)

Việt là ngôn ngữ

D3:Nghĩa của từ phát triển trên cơ sở ẩn dụ kết

khơng biến hình

quả do tác động của các sự vật đối với con người
Ví dụ: đau1(đau vết mổ), đau2(đau lịng)
-Theo cơ chế hóan dụ có các dạng:
+D1:Nghĩa của từ phát triển trên cơ sở quan hệ


giữa bộ phận và tịan thể Ví dụ : Chân1, tay1,mặt1
là những tên gọi chỉ bộ phận được chuyển sang

chỉ cái tồn thể (Anh ấy có Chân2 trong đội bóng
; Tay2 bảo vệ của nhà máy số ba có mặt2 trong
hội nghị )
+D2: Nghĩa của từ phát triển trên quan hệ giữa
vật chứa với cái được chứa.Ví dụ :Nhà1là cơng
trình xây dựng (Tơi đang làm nhà),Nhà2 là gia
đình(Cả nhà ăn cơm )
D3:Nghĩa của từ phát triển dựa trên quan hệ
nguyên liệu hay công cụ với sản phẩm làm ra từ
nguyên liệu hay cơng cụ đó hoặc hành động dùng
ngun liệu hay cơng cụ đó .Ví dụ: Muối1 ngun
liệu( một kg muối);muối2hành động làm cho thức
ăn chín hoặc lên men ( Chị ấy muối dưa rất
ngon)

*Giống nhau :
Từ nhiều nghĩa và từ đồng âm đều có hình thức âm thanh giống nhau
Từ nhiều nghĩa và từ đồng âm thường dễ nhầm lẫn :
Ví dụ : ba: ba : (1) bố: Ba tơi rất thích đọc báo.
(2) số từ: Số ba là con số không may mắn .


Học sinh có thể nhầm lẫn từ “ba” là từ nhiều nghĩa vì có hình thức âm thanh giống nhau
.Khi gặp trường hợp này tôi đã phân biệt để HS thấy được giữa các nét nghĩa của từ nhiều
nghĩa có mối quan hệ chặt chẽ với nhau còn ở đây các nét nghĩa khơng có quan hệ với nhau
vì thế khơng phải là từ nhiều nghĩa
Trường hợp ví dụ trên là từ đồng âm .


Để giúp HS có thể phân biệt được là từ nhiều nghĩa hay là từ đồng âm cần giúp HS

xác định quan hệ về các nét nghĩa chính xác (đối với từ nhiều nghĩa ) , nêu loại trừ
được có quan hệ về các nét thì đó là từ đồng âm cịn ngược lại nếu đồng âm nhưng
có quan hệ về các nét nghĩa nữa thì đó là từ nhiều nghĩa

5-Kết quả thu được
Năm học 2006-2007 tơi được phân cơng chủ nhiệm lớp 5B có 30 em học sinh .Tôi
lần lượt sử dụng các giải pháp trên bằng cách lựa chọn và phân bố hợp lí theo từng nội dung
của bài, lấy nhiều ví dụ minh họa để học sinh nắm được đặc điểm cơ bản của các loại từ
trên từ đó có thể phân biệt và nhận dạng dễ dàng hơn trong khi làm bài tập .Tôi đã thu được
kết quả

Thời điểm dạy và học

Học kì I

Giữa học kì II

66,6%

90%

33%

50%

Số học sinh phân biệt được
từ đồng nghĩa, từ nhiều
nghĩa, từ đồng âm
Số học sinh đạt điểm khá,
giỏi .

Năm học này học sinh lớp 5 thi học sinh giỏi huyện, tỉnh và tơi đã trực tiếp có trách
nhiệm bồi dưỡng học sinh giỏi trên lớp ở các tiết tự học .Với sự nỗ lực của cơ, trị nên trong
đề thi chọn học sinh giỏi ở trường đi thi huyện có :
(1)Tìm 4 từ đồng âm và đặt câu với mỗi từ .
(2)Viết một đoạn văn ngắn trong đó ít nhất có một từ mang nghĩa gốc và một từ
mang nghĩa chuyển .
Nhìn chung các em đã làm đúng và nhiều em viết được đoạn văn hay, đạt điểm khá
cao, cả 5 HS lớp tôi đều được chọn vào đội tuyển dự thi HS giỏi huyện
Năm học 2006-2007 ( tính đến hết tháng 4)lớp 5B có 30 em học sinh do tôi chủ
nhiệm .Tôi đã vận dụng các biện pháp trên ngày càng nhuần nhuyễn hơn , thường xuyên tự
tìm tịi và đọc tài liệu nên khi ra đề :
(1)Tìm những câu tục ngữ , thành ngữ, ca dao, câu thơ, câu đố ... có từ đồng âm .
(2) Đặt câu với từ ăn: (ăn mang nghĩa gốc) và (ăn mang nghĩa chuyển )
Kết quả các em làm đã tăng lên rõ rệt .
Tổng số bài trên trung bình : 28/30 em : đạt 93,3%
Số bài khá, giỏi

: 14/30 em : đạt 46,6%

PHẦN III : KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
I-KẾT LUẬN
Để giúp HS phân biệt và làm đúng được yêu cầu của bài tập về từ đồng nghĩa, từ
nhiều nghĩa, từ đồng âm trong quá trình dạy học – người giáo viên cần
-Giúp học sinh xác định rõ các đặc điểm, cấu tạo của chúng về hình thức và bản chất


-Khi dạy bài này “ từ đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm” giáo viên cần bổ sung
định nghĩa về từ nhiều nghĩa nữa là : “Là từ dùng một hình thức âm thanh biểu thị nhiều ý

nghĩa ,....chúng lập thành một trật tự, một cơ cấu nghĩa nhất định .
-Phần từ đồng âm và từ nhiều nghĩa có nhiều từ học sinh dễ nhầm lẫn và khó xác
định là đồng âm hay nhiều nghĩa giáo viên cần giúp các em nhấn mạnh ở khái niệm về từ
đồng âm : Chúng giống nhau là có hình thức âm thanh giống nhau nhưng đối với từ đồng
âm thì nghĩa của từ hồn tồn khác nhau ; cịn từ nhiều nghĩa thì ý nghĩa của các từ đó có
quan hệ với nhau .Giáo viên chú ý hướng dẫn học sinh phân biệt nghĩa sau đó mới đưa ra
kết luận .
-Tạo mọi điều kiện giúp HS được bộc lộ cách hiểu của mình về từ nhiều nghĩa và từ
đồng âm
-Qua các bài tập học sinh thực hành về từ đồng âm từ nhiều nghĩa giáo viên cần cho
các em tự kiểm tra, kiểm tra lẫn nhau về kết quả mình đã làm được . Trên đây là một số giải
pháp mà tôi đã áp dụng trong giảng dạy về từ đồng nghĩa, từ đồng âm và từ nhiều nghĩa và
góp phần nâng cao hơn kết quả dạy-học môn Tiếng Việt .Qua đây tôi càng thấy rõ hơn về
việc dạy -học bộ môn Tiếng Vịêt bởi nó góp phần vào sự hình thành nhân cách con người
tịan diện trong thời kì mới, những chủ nhân tương lai xứng tầm với yêu cầu của một xã hội
năng động, hiện đại .
Những kinh nghiệm của bản thân tơi trình bày ở trên chi là một khía cạnh nhỏ ,rất mong
được sự góp ý bổ sung của các thầy, cô giáo cùng các bạn bè đồng nghiệp để bài học của tôi
được đầy đủ hơn .

II-KIẾN NGHỊ