Bình giảng bài thơ "Cuốc kêu cảm hứng"

Đề bài: Bình giảng bài thơ Cuốc kêu cảm hứng
Bài làm
Nguyễn Khuyến là một nhà thơ cổ điển có tâm hồn sâu sắc, thâm trầm, lại mang nỗi đau đời
đầy xót xa. Vốn tài cao học rộng, mang danh tiến sĩ, nhưng trước thực cảnh đất nước bị xâm
lăng, ông cũng đành bó tay, bất lực, phải lui về ở ẩn để tránh nhìn cảnh đau xót. Trong qng
thời gian ở ẩn ấy, Nguyễn Khuyến vẫn canh cánh một nỗi lịng tiếc hận, chính vì thế, ơng
thường gửi vào thơ văn của mình những nỗi niềm suy tư, một cách thật sâu kín. Có tận đến
mấy chục con vật khác nhau xuất hiện trong thơ của một thi sĩ cổ điển như Nguyễn Khuyến
và mỗi một con vật đó lại mang một ý nghĩ, một tâm trạng riêng của nhà thơ. Trong đó, con
cuốc là lồi được vinh dự xuất hiện tới 3 lần trong thơ ông, một trong số các bài thơ tiêu biểu
nhất là Cuốc kêu cảm hứng.
Đọc nhan đề Cuốc kêu cảm hứng, nếu hiểu xuôi hay ngược đều ra nghĩa cả, nhưng xét về
tâm trạng và bối cảnh ra đời có lẽ ta nên hiểu đó là nhà thơ nghe tiếng cuốc kêu mà tìm được
"cảm hứng" viết bài thơ này. "Cảm hứng" ở đây chẳng phải là niềm vui, sự hứng khởi mà
chính là sự khơi gợi nỗi đau mất nước từ tiếng Cuốc kêu thảm thiết, tê tái cõi lịng. Ta có thể
tìm thấy một tiếng "Quốc" đau lòng như thế trong thơ của Bà Huyện Thanh Quan, đó là câu
"Nhớ nước đau lịng con cuốc cuốc" thật xót xa, buồn tủi trong Qua đèo Ngang của nữ sĩ.
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khuyến đã đưa vào một tiếng chim thật thê lương, nó vừa "khắc
khoải" như nhấn sâu vào tâm hồn con người, lại vừa "lửng lơ", đó là tiếng kêu mang theo cái
nỗi buồn mênh mang, vừa xót xa lại day dứt. Tiếng cuốc cũng gợi nhớ về một sự tích xưa,
Thục đế vì làm mất nước mà đau đớn chết đi hóa thân thành con cuốc, ngày ngày cất tiếng
kêu thê thảm, lầm lũi. Đó là nỗi đau của một oan hồn, vấn vương vẫn cho đến muôn đời sau,
nỗi đau mất nước là nỗi đau sâu sắc khơng thể xóa nhòa, để một oan hồn đã "thác tự bao giờ"
vẫn phải đau đớn đến ngẩn ngơ, ngày ngày lang thang dưới bóng một lồi chim lầm lũi.
Trong hai câu thơ thực, Nguyễn Khuyến diễn tả một khung cảnh nghệ thuật, có phần ghê
rợn, ám ảnh bởi tiếng cuốc khắc khoải cô đơn, gọi hè.
"Năm canh máu chảy đêm hè vắng
Sáu khắc hồn tan bóng nguyệt mờ"
Giữa "đêm hè vắng", tiếng cuốc kêu chi mà đau xót, một nỗi đau có màu đỏ chói mắt của
"máu chảy", đã thế cái "vắng" buổi đêm lại càng làm cho cái tiếng cuốc gọi hè ám ảnh ấy
thêm sâu đậm, thêm tha thiết, vang vọng khắp không gian tĩnh mịch, oi bức. Đã thế tiếng

cuốc cịn gợi một nỗi đau lớn hơn đó là nỗi đau "hồn tan" dưới một cái không gian ảm đạm
"bóng nguyệt mờ", tưởng tượng nếu đứng dưới khung cảnh ấy mà nghe tiếng cuốc thì phải
thấy chán chường, khủng hoảng đến độ nào. Tiếng cuốc ấy cũng chẳng phải chỉ kêu ngày
một ngày hai mà kêu dai dẳng suốt ngày suốt đêm, kêu suốt "năm canh-sáu khắc", lại càng
thích kêu vào cái buổi đêm yên tĩnh như tiếng kêu khóc thê thảm, gợi lên trong tâm hồn
người khơng ngủ một nỗi đau đớn, một nỗi xót xa dai dẳng, bứt rứt vơ cùng.
"Có phải tiếc xn mà đứng gọi,
Hay là nhớ nước vẫn nằm mơ?"
Đến hai câu thơ luận, ta dường như nhận ra một nỗi niềm băn khoăn, day dứt sâu trong tâm
hồn tác giả. Tâm trạng của một nhân sĩ mang nỗi đau đời, đau vì mất nước, đau vì bất lực,
đau vì nghịch cảnh tồi tàn của dân tộc lúc bấy giờ. Ông tự hỏi tiếng cuốc kia rốt cuộc là do
cịn hồi xn hay là tiếng than nhớ nước của oan hồn Thục đế xa xưa. Nghĩ sâu xa thì đó
cũng chính là tâm trạng của thi nhân, ông tiếc nhớ một đất nước vốn từng thịnh vượng sung
sức như cái khí tiết trời xuân. Cịn giờ đây ơng lại tiếp tục với nỗi đau mất nước mà đến nằm
mơ về một tổ quốc khi xưa cũng chẳng được yên giấc, bởi tiếng cuốc kêu khắc khoải, thê
thương q.
"Thâu đêm rịng rã kêu ai đó?
Giục khách giang hồ dạ ngẩn ngơ."
Hai câu kết cuối bài tưởng nhà thơ đang hỏi con cuốc kêu chi mà rịng rã vậy, nhưng đó cũng
lại chính là lời tự hỏi của tác giả dành cho bản thân mình. Tiếng cuốc kêu dài trong đêm
vắng, người thi nhân vẫn bồn chồn, ngẩn ngơ khơng ngủ được vì đau đáu một nỗi niềm sắt
son yêu nước, thương dân đến tột cùng. Tiếng cuốc kêu như giục giã, như xoáy sâu vào tâm
hồn, ý bảo nhân sĩ hãy làm một điều gì đó để thay đổi thế sự ngổn ngang này. Nhưng người
đang nghe tiếng cuốc giục giã như rỉ máu, như hồn tan, như kêu khóc ấy lại phải chịu bó tay
bất lực, chẳng thể làm được gì, chỉ biết ngẩn người đau đớn, thở dài. Đó là một cái tâm trạng
khó chịu, bức bối đến nhường nào trong cái đêm hè vắng lặng này.