Đa dạng sinh học cá và sử dụng chỉ số tổ hợp sinh học cá để đánh giá chất lượng nước ở vùng cửa sông Soài Rạp, Đồng Nai
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (332.82 KB, 15 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
<b>TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN </b>
<b>--- </b>
<b>NGUYỄN NHƯ THÀNH </b>
<b>ĐA DẠNG SINH HỌC CÁ VÀ SỬ DỤNG CHỈ SỐ TỔ HỢP SINH HỌC CÁ </b>
<b>ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG NƯỚC Ở VÙNG CỬA SƠNG SỒI RẠP, </b>
<b>ĐỒNG NAI </b>
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
<b>TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN </b>
<b>--- </b>
<b>NGUYỄN NHƯ THÀNH </b>
<b>ĐA DẠNG SINH HỌC CÁ VÀ SỬ DỤNG CHỈ SỐ TỔ HỢP SINH HỌC CÁ </b>
<b>ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG NƯỚC Ở VÙNG CỬA SƠNG SỒI RẠP, </b>
<b>ĐỒNG NAI </b>
Chun ngành: Sinh thái học
Mã số: 60420120
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
<b>PGS. TS. NGUYỄN XUÂN HUẤN </b>
</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>
<b>LỜI CẢM ƠN </b>
<i>Để hoàn thành luận văn này, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo </i>
<i>PGS. TS. Nguyễn Xuân Huấn đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tơi trong suốt q trình </i>
<i>thực hiện. </i>
<i>Tơi cũng xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ và đóng góp ý kiến của thầy giáo </i>
<i>TS. Nguyễn Thành Nam, các thầy cơ trong Bộ mơn Động vật có xương sống, Phịng thí </i>
<i>nghiệm Sinh thái học và Sinh học mơi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên - </i>
<i>Đại học Quốc gia Hà Nội. </i>
<i>Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cơ giáo trong Tổ Hóa – </i>
<i>Sinh – Công nghệ, Ban giám hiệu Trường THPT Quang Trung - Đống Đa đã quan tâm </i>
<i>và giúp đỡ về mọi mặt trong quá trình thực hiện luận văn. </i>
<i>Cuối cùng xin gửi lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã ln động viên, khích lệ </i>
<i>tơi hồn thành luận văn này. </i>
<i><b>Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu đó! </b></i>
<i>Hà Nội, ngày 05 tháng 12 năm 2014 </i>
<b>Người thực hiện </b>
</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ... 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ... 3
1.1. Khái niệm về đa dạng sinh học (ĐDSH) và ý nghĩa đa dạng sinh học cá trong các
hệ sinh thái nƣớc ... 3
1.1.1. Khái niệm về đa dạng sinh học (ĐDSH) ... 3
1.1.2. Ý nghĩa của ĐDSH cá trong các hệ sinh thái nƣớc ... 4
1.1.3. ĐDSH của hệ sinh thái cửa sông... 4
1.2. Khái quát về hệ sinh thái cửa sông... 6
1.2.1. Các khái niệm về hệ sinh thái cửa sông ... 6
1.2.2. Phân loại và phân vùng trong các hệ cửa sông ... 6
1.2.3. Một số đặc điểm của hệ sinh thái cửa sông ... 7
1.2.4. Vai trị của hệ sinh thái cửa sơng ... 12
1.3. Một số yếu tố sinh thái chính ở cửa sơng ... 13
1.3.1. Các yếu tố thủy lý ... 13
1.3.1.1. Nhiệt độ của nƣớc ... 13
1.3.1.2. Độ muối ... 14
1.3.1.3. Độ trong ... 14
1.3.1.4. Ánh sáng và sự chiếu sáng trong nƣớc ... 14
1.3.1.5. Độ dẫn ... 15
1.3.2. Các yếu tố thủy hóa ... 15
1.3.2.1. pH ... 15
1.3.2.2. Nhu cầu oxy hóa học (COD – Chemical Oxygen Denmand) ... 16
</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>
1.3.2.4. Các chất hòa tan trong nƣớc ... 17
1.3.2.5. Các chất lơ lửng trong nƣớc ... 20
1.4. Những nghiên cứu sử dụng chỉ số tổ hợp quần xã cá để đánh giá chất lƣợng nƣớc
trên thế giới và ở Việt Nam ... 21
1.4.1. Khái quát về sinh vật chỉ thị ... 21
1.4.2. Khái quát về chỉ số tổ hợp sinh học (Index of Biotic Integrity – IBI) ... 22
1.4.2.1. Lịch sử của chỉ số tổ hợp sinh học ... 22
1.4.2.2. Ý nghĩa của việc sử dụng chỉ số sinh học để đánh giá chất lƣợng môi trƣờng
nƣớc ... 23
1.4.2.3. Những nghiên cứu sử dụng chỉ số tổ hợp sinh học cá để đánh giá chất lƣợng
môi trƣờng nƣớc ... 25
1.4.2.3.1. Trên thế giới ... 25
1.4.2.3.2. Ở Việt Nam ... 25
1.5. Những nét khái quát về khu vực nghiên cứu ... 26
1.5.1. Điều kiện tự nhiên ... 26
1.5.1.1. Đặc điểm địa hình ... 26
1.5.1.2. Khí hậu ... 27
1.5.1.3. Điều kiện thủy văn ... 27
1.5.2. Điều kiện kinh tế xã hội ... 27
CHƢƠNG 2: ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN, ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU ... 29
2.1. Địa điểm nghiên cứu ... 29
2.2. Thời gian nghiên cứu ... 29
</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>
2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ... 30
2.4.1. Phƣơng pháp hồi cứu số liệu ... 30
2.4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu cá ... 31
2.4.3. Phƣơng pháp phân tích trong phịng thí nghiệm ... 32
2.4.3.1. Phƣơng pháp phân tích mẫu và phƣơng pháp định loại bằng hình thái ngồi . 32
2.4.3.2. Phƣơng pháp định loại ... 33
2.4.4. Phƣơng pháp đánh giá chất lƣợng mơi trƣờng nƣớc ... 34
2.4.4.1. Phƣơng pháp vật lí, hóa học ... 34
2.4.4.2. Phƣơng pháp dùng chỉ số tổ hợp sinh học dựa trên quần xã cá để đánh giá chất
lƣợng môi trƣờng nƣớc ... 35
2.4.5. Phƣơng pháp xử lí số liệu... 38
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ... 39
3.1. Đa dạng thành phần lồi cá ở cửa sơng Sồi Rạp ... 39
3.1.1. Cấu trúc thành phần loài cá ... 39
3.1.2. Cấu trúc về nhóm sinh thái ... 55
3.1.3. Tính đa dạng của khu hệ cá theo các bậc phân loại ... 57
3.1.4. Tính đa dạng của khu hệ cá ở khu vực nghiên cứu so với các khu vực khác ... 63
3.1.5. Tính độc đáo tại khu vực nghiên cứu ... 64
3.2. Biến động thành phần loài cá theo thời gian ... 65
3.3. Đánh giá chất lƣợng nƣớc bằng các chỉ tiêu thủy lý hóa ở cửa sơng Sồi Rạp ... 66
3.3.1. Các yếu tố thủy lý ... 66
3.3.2. Các yếu tố thủy hóa ... 69
3.4. Sử dụng chỉ số tổ hợp sinh học cá để đánh giá chất lƣợng nƣớc ... 70
</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7></div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>
<b>DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT </b>
<b>Viết là </b> <b>Đọc là </b>
BOD5 Nhu cầu oxy sinh hóa
COD Nhu cầu oxy hóa học
DO Hàm lƣợng oxy hịa tan trong nƣớc
ĐDSH Đa dạng sinh học
HST Hệ sinh thái
IBI Chỉ số tổ hợp sinh học
KVNC Khu vực nghiên cứu
NXB Nhà xuất bản
QCVN Quy chuẩn Việt Nam
</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>
<b>BẢNG DANH MỤC BẢNG BIỂU </b>
Trang
Bảng 1: Các mức độ về chất lƣợng môi trƣờng nƣớc của thủy vực ... 37
Bảng 2: Danh sách các lồi cá ở cửa sơng Sồi Rạp ... 40
Bảng 3. Tỷ lệ các nhóm sinh thái của khu hệ cá ở vùng cửa sơng Sồi Rạp ... 55
Bảng 4. Tỷ lệ các nơi sống của khu hệ cá ở vùng cửa sơng Sồi Rạp ... 55
Bảng 5. Tỷ lệ các họ, giống, loài trong các bộ tại khu vực nghiên cứu ... 58
Bảng 6. Tỷ lệ các giống, loài trong các họ cá tại khu vực nghiên cứu ... 59
Bảng 7. Tỷ lệ các nơi sống của khu hệ cá ở vùng cửa sơng Sồi Rạp ... 63
Bảng 8. Danh sách các loài cá tại khu vực nghiên cứu ghi trong Sách Đỏ Việt Nam
2007 cần đƣợc bảo vệ ... 64
Bảng 9. Các chỉ tiêu thủy lý hóa ở cửa sơng Sồi Rạp 8/2012 ... 67
Bảng 10. Hàm lƣợng kim loại nặng trong nƣớc của cửa sơng Sồi Rạp 8/2012 ... 69
Bảng 11. Phân hạng cách tính điểm cho các chỉ số sinh học cá áp dụng cho việc đánh
giá chất lƣợng môi trƣờng nƣớc ở vùng cửa sơng Sồi Rạp ... 71
Bảng 12. Ma trận chỉ số tổ hợp cá đánh giá chất lƣợng môi trƣờng nƣớc ở vùng cửa
sơng Sồi Rạp năm 2011 ... 72
</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>
<b>BẢNG DANH MỤC HÌNH </b>
</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>
<b>TÀI LIỆU THAM KHẢO </b>
<b>Tiếng Việt </b>
1. Ban Quản lý Rừng phòng hộ môi trƣờng Thành Phố Hồ Chí Minh (2002),
<i>Khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ,</i> NXB Nông nghiệp.
2. Bộ Khoa học và Công nghệ (2007), <i>Sách Đỏ Việt Nam phần I. Động vật,</i>
NXB Khoa học và Công nghệ, Hà Nội.
3. Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trƣờng (2003), <i>Công ước đa dạng sinh học.</i>
4. Bộ Tài nguyên và Môi trƣờng (2008), <i>Quy chuẩn Việt Nam về chất lượng </i>
<i>nước mặt</i>.
5. Nguyễn Thị Mai Dung (2011), <i>Đa dạng sinh học cá và mối quan hệ của </i>
<i>chúng với chất lượng môi trường nước ở cửa sông Ba Lạt,</i> Luận văn Thạc sĩ khoa
học, Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội.
6. Lê Thu Hà (2011), <i>Báo cáo tổng kết giai đoạn 1 về môi trường các hệ sinh </i>
<i>thái cửa sông ven biển Việt Nam</i>, Báo cáo chuyên đề, Đại học Khoa học Tự nhiên Hà
Nội.
7. Hoàng Thị Hài (2010), Đ<i>a dạng sinh học cá và mối quan hệ của chúng với </i>
<i>chất lượng môi trường nước tại sông Cầu thuộc địa phận huyện Việt Yên, tỉnh Bắc </i>
<i>Giang.</i> Luận văn Thạc sĩ khoa học, Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội.
8. Nguyễn Thị Nam Hiền (2008), Đ<i>a dạng sinh học cá và mối quan hệ của </i>
<i>chúng với chất lượng môi trường nước tại sơng Chu thuộc địa phận huyện Thiệu Hóa, </i>
<i>tỉnh Thanh Hóa.</i> Luận văn Thạc sĩ khoa học, Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên Hà
Nội.
</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>
10. Nguyễn Xuân Huấn, Nguyễn Thành Nam, Nguyễn Thị Huyền (2012),
“Thành phần lồi cá tại khu vực cửa sơng Cửa Đại, hệ thống sông Vu Gia – Thu Bồn,
tỉnh Quảng Nam”<i>,Tạp chí Khoa học, Vol. 28, No. 2S</i>, Tr. 25 - 33.
11. Nguyễn Xuân Huấn, Nguyễn Liên Hƣơng (2011), <i>Thành phần lồi cá vùng </i>
<i>cửa sơng Hà Cối, tỉnh Quảng Ninh</i>, Hội nghị khoa học toàn quốc về Sinh thái và
TNSV lần thứ 4, Tr. 129 - 135.
12. Nguyễn Xuân Huấn, Đoàn Hƣơng Mai, Hoàng Thị Hồng Liên (2004),
<i>Thành phần lồi cá vùng cửa sơng Bạch Đằng, QuảnhNinh,</i> Những vấn đề nghiên cứu
cơ bản trong khoa học sự sống, Tr. 121 – 122, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.
13. Nguyễn Khắc Hƣờng (1993),<i> Cá biển Việt Nam,</i> tập 2, quyển 1, 2, NXB
Khoa học Kĩ thuật.
14. Vƣơng Dĩ Khang (1962), <i>Ngư loại phân loại học</i>, Học viện Thủy sản
Thƣợng Hải, Thƣợng Hải. (Nguyễn B́á Mão dịch) .
15. Lê Văn Khoa, Nguyễn Xuân Quýnh, Nguyễn Quốc Việt (2007),<i> Chỉ thị sinh </i>
<i>học môi trường,</i> NXB Giáo dục.
16. Nguyễn Thành Nam (2014), <i>Nghiên cứu khu hệ cá biển ven bờ tỉnh Bình </i>
<i>Thuận và đề xuất giải pháp khai thác hợp lí, bảo vệ nguồn lợi</i>, Luận án Tiến sĩ Sinh
học, Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội.
17. Nguyễn Thành Nam, Nguyễn Kiều Oanh, Nguyễn Xuân Huấn (2010),
“Nghiên cứu đa dạng sinh học cá và sử dụng chỉ số tổ hợp đa dạng sinh học cá để đánh
giá chất lƣợng môi trƣờng nƣớc ở một số suối thuộc khu bảo tồn thiên nhiên Vĩnh Cửu,
Đồng Nai”<i>,Tạp chí Khoa học và Công nghệ</i>, Tập 2A, Tr. 689 – 695.
</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>
19. Pravdin I.F (1973), <i>Hướng dẫn nghiên cứu cá</i> (Bản dịch của Phạm Thị
Minh Giang), NXB Khoa học và Kỹ thuật.
20. Phạm Bình Quyền, Nguyễn Nghĩa Thìn (2002),<i> Đa dạng sinh học,</i> NXB Đại
học Quốc Gia Hà Nội.
21. Nguyễn Kiêm Sơn (2000), <i>Khu hệ cá suối thuộc vườn quốc gia Tam Đảo và </i>
<i>đánh giá môi trường nước bằng sử dụng các chỉ số đa dạng, chỉ số tổ hợp sinh học cá,</i>
Báo cáo đề tài.
22. Nguyễn Kiêm Sơn (2007), <i>Đánh giá hiện trạng mơi trường nước và thành </i>
<i>phần lồi cá ở sông Bồ (Thừa Thiên - Huế),</i> Báo cáo khoa học về Sinh thái và TNSV
tại Hội nghị khoa học Tồn quốc lần thứ hai, NXB Nơng nghiệp, Tr. 576.
23. Vũ Trung Tạng (1994), <i>Các hệ sinh thái cửa sông Việt Nam</i>, NXB Khoa học
và Kĩ thuật Hà Nội.
24. Vũ Trung Tạng (2004), <i>Sinh học và sinh thái học biển,</i> NXB Đại học Quốc
gia Hà Nội.
25. Vũ Trung Tạng (2008), <i>Sinh thái học các hệ sinh thái nước,</i> NXB Giáo dục.
26. Nguyễn Nhật Thi (1991), <i>Cá xương Vịnh Bắc Bộ, </i>NXB Khoa học và Kĩ
thuật, Hà Nội.
27. Ủy ban Sông Mê Kông Việt Nam (2006), <i>Tóm tắt hội thảo quốc gia phân </i>
<i>loại đất ngập nước và xây dựng những nguyên tắc hướng dẫn bảo tồn và sử dụng khôn </i>
<i>ngoan đất ngập nước.</i>
28. Viện nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II (2002), <i>Tuyển tập nghề cá Sông </i>
<i>Cửu Long,</i> NXB Nông nghiệp.
29. Viện nghiên cứu Biển (1971), <i>Nghiên cứu Biển</i>, Nội san nghiên cứu Biển,
số 4.
</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>
<b>Tiếng Anh </b>
31. Eschmeyer W. N (1998), <i>Catalog of Fishes</i>, Academy of Sciences,
California, USA.
32. FAO (1999), <i>Fao species identification guide for fishery purposes - The </i>
<i>living marine resources of Western Central Pacific</i> - Vol. 3, 4, 5, 6 Roma - Italia.
33. Fausch K. D, J. R. Karr, and P. R. Yant (1984), <i>Regional application of an </i>
<i>index of biotic integrity based on stream fish communities</i>, Transaction of the
American fisheries society: P. 115 – 39 – 55.
34. Hughes R. M & R. F. Noss (1992), <i>Biological diversyri and biological </i>
<i>integrity: current concerns for lakes and streams.</i> Fisheries 17: P. 11 – 19.
35. Karr J.R. (1981), <i>Assessment of biotic integrity using fish communities</i>,
Fisheries, Vol. 6, No 6, P. 21 - 27.
36. Karr J.R, K.D. Fausch, P.L. Angermeier , P.R. Yant and I.J. Schioser,
(1986), <i>Assessment of biological integrity in running waters: a method and its </i>
<i>rationale,</i> Illinois Natural History Survey Special Publication 5, Champaign.
37. John Lyons (1992),<i> Using the index of biotic integrity (IBI) to measure </i>
<i>environmental quality in warmwater streams of Wisconsin,</i> North central forest
experiment station. Forest service – US department of agriculture 1992.
38. John Lyons, Sonia navarro – Perez, Philip A. Cochran, Eduardo Santana C.
and Manuel Guzman – arroyo (1997), <i>Index of biotic integrity based on fish </i>
<i>assemblages for the conservation of streams and rivers in West – Central Mexico,</i>
Conservation biology, volume 6: P. 569 – 584.
39. Nakabo T. (2002), <i>Fishes of Japan - with pictorial keys to the species</i>,
English edition - Vol. I, II. Tokai University Press, Tokyo - Japan.
</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>
<b>Trang web </b>
41.
42. www.longan.gov.vn/chinhquyen/hcgiuoc
43.
</div>
<!--links-->
