Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người của Chí Phèo

Đề bài: Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người của Chí Phèo
Khi Chí Phèo khật khưỡng bước ra từ những trang sách của Nam Cao, người
ta liền mới nhận ra rằng đây là hiện thân của những gì khốn khổ, tủi nhục nhất. Chị
Dậu phải bán chó, bán con, bán cả dịng sữa ngọt ngào của đời mình nhưng dầu sao
chị vẫn được gọi là người. Cịn Chí Phèo phải bán cả diện mạo và linh hồn của
mình để trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Và khi ý thức nhân phẩm được trở
về thì lại bị xã hội lạnh lùng cự tuyệt để phải tìm đến cái chết thảm thương.
Chí Phèo là một thằng khơng cha, không mẹ, ngay từ khi mới sinh ra, hắn đã
bị vứt bên cái lị gạch cũ bỏ khơng. Suốt qng đời niên thiếu, Chí Phèo khơng có
tuổi thơ. Hắn phải sống kiếp bơ vơ đi ở cho hết nhà này sang nhà nọ. Đến tuổi
trưởng thành, Chí Phèo làm thuê cho nhà Bá Kiến, một tên địa chủ kiêm cường hào
khét tiếng độc ác. Tuy bị áp bức bóc lột thậm tệ nhưng đã có một thời Chí Phèo là
người nông dân lương thiện, khoẻ mạnh về thể xác, lành mạnh về tâm hồn. Nhưng
quãng đời lương thiện của Chí Phèo đã bị chấm dứt nhanh chóng. Chỉ vì một cớ
ghen tng vu vơ, Bá Kiến đã đẩy Chí Phèo vào tù. Mỉa mai thay, nhà tù, cái công
cụ cải tạo con người của chế độ thực dân đã tiếp tay cho bọn cường hào phong kiến
để giết chết phần người trong Chí Phèo: từ làng Vũ Đại vào tù, Chí Phèo là một
con người; ở tù ra, về làng Vũ Đại, Chí Phèo là một con quỷ.
Q trình tha hố, lưu manh hố của Chí là q trình diễn ra trên cả hai
phương diện: ngoại hình và tính cách, nhân hình và nhân tính. Trên đường đến nhà
Bá Kiến, tay cầm cổ chai, Chí Phèo vừa đi vừa chửi bới, nguyền rủa nhưng dường
như đằng sau tiếng chửi lảm nhảm của Chí Phèo là ý thức mơ hồ về bi kịch về
cuộc đời mình, là nỗi căm phẫn tuyệt vọng của một con người thèm khát được giao
tiếp với đồng loại. Nhưng làng Vũ Đại để mặc hắn trong sự im lặng đáng sợ. Trong
nỗi cô đơn, đáp lại hắn hoạ may chỉ có mấy con chó. Thành ra Chí Phèo cũng chỉ
là một con vật sống giữa sự lạnh nhạt của xã hội loài người.
Giờ đây, để tồn tại với bọn cường hào, Chí Phèo khơng thể hiền lành nhẫn
nhục như trước nữa. Bởi muốn sống thì phải gây gổ, cướp giật, ăn vạ, muốn thế
phải liều lĩnh, mạnh mẽ, những thứ ấy Chí Phèo tìm thấy ở rượu. Cho nên, cuộc
đời Chí Phèo giờ đây được tính bằng những cơn say, những tội ác: "Hắn say thì
hắn làm bất cứ việc gì người ta sai hắn làm. Hắn tác oai tác quái cho bao nhiêu dân

lành, phá bỏ bao nhiêu cơ nghiệp, đập nát bao nhiêu cảnh yên vui, đạp đổ bao
nhiêu hạnh phúc, làm chảy máu và nước mắt của bao nhiêu người dân lương
thiện". Mọi hành động, tội ác của Chí Phèo là sự phản ứng gay gắt, quyết liệt của
người nông dân lương thiện bị dồn tới bước đường cùng. Nhưng tính chất tha hoá,


lưu manh của Chí Phèo đã làm cho những phản ứng đó trở nên mất phương hướng,
dễ bị kẻ thù mua chuộc, lợi dụng. Vì vậy, hắn đã lâm vào một tấn bi kịch đầy
nghịch lí: vừa là nạn nhân đau thương của giai cấp thống trị, vừa là con quỷ dữ đối
với dân làng Vũ Đại.
Như vậy, đẻ ra người nông dân lương thiện là một bà mẹ hiền lành, tội nghiệp
nào đó lén lút vứt đứa con vào một cái lị gạch bỏ khơng. Nhưng đẻ ra một thằng
Chí Phèo lưu manh, tha hố bị đày đọa, lăng nhục, bị cướp cả nhân tính và nhân
hình, bị đối xử như một con vật là toàn bộ xã hội thực dân phong kiến bất công, tàn
bạo, vô nhân đạo thời bấy giờ.
Nhưng bi kịch của Chí Phèo khơng chỉ dừng lại ở đó. Chí Phèo cịn lâm vào
một tấn bi kịch đau đớn hơn: bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người. Giữa bóng tối
mênh mơng của cuộc đời, vào một đêm trăng thơ mộng, Chí Phèo được gặp Thị
Nở, một người đàn bà xấu đến ma chê quỷ hờn. Được sự săn sóc giản dị bằng tình
u thương mộc mạc, chân thành khơng tính tốn của người đàn bà khốn khổ là
Thị Nở, bản chất người nông dân lao động lương thiện trong Chí Phèo đã thức dậy.
Nam Cao đã dành cho Chí Phèo những trang văn xi cảm động đầy chất thơ để
miêu tả tình yêu và quá trình thức tỉnh chất người trong hắn. Lần đầu tiên tỉnh dậy
sau những cơn say vơ tận, Chí Phèo lắng nghe từng âm thanh náo nức của cuộc
sống vang động vào tâm hồn mình: những âm thanh quen thuộc như tiếng chim
hót, tiếng gõ mái chèo anh thuyền chài đuổi cá trên sơng, tiếng chuyện trị của mấy
người đàn bà đi chợ về. Đó là âm thanh cuộc sống gia đình hạnh phúc ngày nào
cũng diễn ra nhưng chỉ hơm nay Chí Phèo mới nghe thấy. Bởi sau một thời gian
dài, Chí Phèo bị xã hội thực dân phong kiến với bọn cường hào độc ác, nhà tù tàn
bạo làm cho mù điếc tâm hồn. Giờ đây tâm hồn hắn đã được Thị Nở với bát cháo

hành chứa đựng bên trong hương vị của tình yêu chân thành và hạnh phúc giản dị
thấm thía làm cho sáng tỏ. Lần đầu tiên hắn biết buồn vì sự cơ độc; cũng là lần đầu
tiên hắn biết nhớ, biết hồi tưởng về quá khứ với ước mơ một gia đình hạnh phúc,
yên vui, bình dị. Cuộc gặp gỡ với Thị Nở có ý nghĩa như một tia chớp loé lên trong
cuộc đời tăm tối triền miên của Chí Phèo. Nó giúp Chí Phèo nhận ra tình trạng bi
đát và tuyệt vọng của số phận mình:
"Nhìn phía trước người thân chẳng có
Ngó sau lưng quá khứ rợn ghê người"
Tình yêu thương đã thức tỉnh con người, khơi dậy trong hắn nỗi khát khao lương
thiện. Chí Phèo rưng rưng cảm động. Chí Phèo muốn làm hồ với mọi người biết
bao, nghĩa là hắn vơ cùng tha thiết muốn kết nạp trở lại cái xã hội bằng phẳng của


những con người lương thiện. Thị Nở là cái cầu đưa Chí Phèo trở về cuộc sống
lương thiện và câu trả lời của Thị Nở quyết định số phận của Chí: được kết nạp trở
lại xã hội lồi người hay vĩnh viễn bị đày đọa trong kiếp sống thù hận. Chí Phèo
hồi hộp hi vọng. Nhưng cánh cửa hi vọng vừa hé mở thì lại bị đóng sầm ngay lại vì
bà cơ của Thị khơng cho Thị đâm đầu đi lấy một thằng chỉ có một nghề là rạch mặt
ăn vạ. Nhưng trách gì bà cơ - bà cơ là hiện thân của thành kiến, định kiến bất công,
vô nhân đạo của làng Vũ Đại, của xã hội cũ. Lâu nay, mọi người trong làng quen
coi hắn là quỷ dữ mất rồi! Chí Phèo đã sống những giây phút hạnh phúc nhất của
cuộc đời trong tình yêu, lại rơi vào những giây phút đau đớn nhất của tấn bi kịch
tinh thần. Rượu không thể làm hắn say. "hắn cứ thoang thoảng thấy hơi cháo hành"
- cái hương vị của tình người, tình thương u mà Chí khơng thể qn được dù chỉ
nếm trải trong một lần ngắn ngủi; hắn ôm mặt khóc rưng rức. Giọt nước mắt của
Chí Phèo là sự thể hiện cao nhất đỉnh điểm của nỗi đau đớn khi nhận ra mình đã bị
cự tuyệt quyền làm người.
Chí Phèo lại uống rượu và xách dao ra đi. Nhưng hắn không rẽ vào nhà Thị
Nở như dự định ban đầu mà đến thẳng nhà Bá Kiến. Trong cơn đau khổ và tuyệt
vọng, Chí Phèo trở thành người nơ lệ thức tỉnh, một đầu óc sáng suốt nhất làng Vũ

Đại, hắn hiểu ra, thấm thía tội ác của kẻ đã cướp cả hình người và hồn người của
mình là Bá Kiến. Chí Phèo lần này quyết đến để trả thù. Đứng trước Bá Kiến, Chí
Phèo đã chỉ tay vào mặt lão và dõng dạc đòi quyền làm người, đòi được làm lương
thiện. Chí Phèo đã vung dao lên giết chết Bá Kiến. Giết xong Bá Kiến, Chí Phèo
quay lại tự giết mình. Chí Phèo chết vì khơng tìm được lối thốt, vì xã hội khơng
cho hắn sống. Ý thức nhân phẩm đã trở về, Chí Phèo khơng bằng lịng kiếp sống
thú vật nữa nên đã tìm đến cái chết. Chí Phèo chết trên ngưỡng cửa trở về cuộc
sống và cái chết của Chí cũng là một cái chết thê thảm của một con vật. Nó có ý
nghĩa tố cáo xã hội một cách sâu sắc và mãnh liệt.
Trước đây để bám lấy cuộc sống, Chí Phèo đã từ bỏ nhân phẩm. Giờ đây ý
thức nhân phẩm đã trở về thì Chí Phèo lại phải thủ tiêu cuộc sống của mình. Gấp
trang sách lại ta cịn nghe văng vẳng đâu đây câu hỏi của Chí Phèo: "Ai cho tao
lương thiện?". Đó là một câu hỏi chứa chất phẫn uất đau đớn làm day dứt hàng
triệu trái tim người đọc: làm thế nào để cho con người được sống cuộc sống con
người trong cái xã hội tàn bạo vùi dập nhân tính ấy? Câu hỏi của Chí Phèo là "Một
câu hỏi lớn. Khơng lời đáp" thật ai ốn, tuyệt vọng! Đấy cũng chính là bi kịch lớn
nhất ở nhân vật yêu quý này.


Từ số phận nhân vật Chí Phèo, Nam Cao muốn khái quát một hiện tượng phổ
biến ở nông thôn nước ta trước Cách mạng: một bộ phận nông dân lao động lương
thiện bị đẩy vào con đường tha hoá, lưu manh hố.
Sáng tạo ra nhân vật Chí phèo với gương mặt không tuổi, chằng chịt đầy vết
sẹo và với tâm hồn mang nỗi đau quằn quại của một con người bị cự tuyệt quyền
làm người,Nam Cao đã mang lại cho người đọc một cái nhìn hồn tồn mới, ở một
góc độ mới về nơng dân: cái nhìn vào cõi tinh thần, vào chiều sâu bi kịch. Viết
những trang văn đau đớn thấm đẫm nước mắt về bi kịch bị cự tuyệt quyền làm
người của Chí, Nam Cao đã cắm cho mình một cái mốc vinh quang trên con đường
trở thành nhà văn lớn của văn học hiện thực và văn xuôi Việt Nam thế kỉ XX.