Sự tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy tại tp hồ chí minh hiện nay một số vấn đề đặt ra (nghiên cứu trường hợp tại quận 1, tp hồ chí minh)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------

HỒ THỊ HỒNG HẠNH

SỰ TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA
NGƯỜI SAU CAI NGHIỆN MA TÚY TẠI
TP. HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY – MỘT SỐ
VẤN ĐỀ ĐẶT RA
(NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI QUẬN 1, TP.HCM)

Chuyên ngành: XÃ HỘI HỌC
Mã số: 60.31.30

LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS PHẠM ĐỨC TRỌNG

Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2012


LỜI CẢM ƠN
Sau thời gian nghiên cứu, với sự nỗ lực của bản thân cùng với sự giúp đỡ tận
tình, khích lệ của thầy cơ trong Khoa Xã hội học, các cơ quan ban ngành tại thành
phố Hồ Chí Minh, tơi đã hồn thành xong Luận văn Thạc sĩ của mình.
Trước hết, tơi kính gửi đến TS Phạm Đức Trọng lời ảm ơn sâu sắc về sự tận tình
giúp đỡ của Thầy đối với tơi trong suốt q trình hồn thành luận văn cũng như
trong học tập từ lập đề cương, sửa bảng hỏi, hướng dẫn cách viết bài…
Xin trân trọng cám ơn Quý Thầy Cô thuộc khoa Xã hội học của trường Đại

học Khoa học xã hội và nhân văn thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình truyền đạt
kiến thức và kinh nghiệm quý báu cho tôi trong suốt ba năm học tập.
Xin trân trọng cám ơn Phòng Sau Đại Học trường Đại học Khoa học xã hội và
nhân văn thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tơi hồn tất
chương trình học tập và thực hiện luận văn này.
Tôi cũng xin gửi lời tri ân đến chính quyền địa phương nơi tơi tiến hành điều
tra thực địa: UBND Quận 1, Phòng Lao động thương binh – xã hội Quận 1, UBND
các phường thuộc Quận 1, Ủy ban phòng chống AIDS TP.HCM, Trung tâm Y tế dự
phòng Quận 1 và những người đã tham gia cung cấp thơng tin giúp tơi hồn thành
luận văn này. Xin cảm ơn các cô chú cán sự xã hội đã tận tình giúp đỡ trong quá
trình điều tra thực địa, giúp tôi thu thập dữ liệu thực địa một cách nhanh chóng và
chính xác.
Cuối cùng, con xin kính gửi lịng biết ơn đến gia đình: ba mẹ và tất cả những
người thân đã luôn giúp đỡ con về tinh thần lẫn vật chất để con hoàn thành tốt luận
văn này.
Do kinh nghiệm nghiên cứu khoa học còn yếu và thiếu, kỹ năng cũng như kiến
thức còn nhiều hạn chế nên đề tài này chắc chắn còn nhiều thiếu sót. Tơi rất mong
nhận được những ý kiến đóng góp từ phía thầy cơ, bạn bè và những ai quan tâm đến
đề tài để lần sau nếu có dịp nghiên cứu tôi sẽ làm tốt hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày……tháng …….năm 2012
Hồ Thị Hồng Hạnh


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi và chưa có ai
cơng bố trong cơng trình nào khác.
Các biên bản phỏng vấn sâu, số liệu tổng hợp từ phiếu khảo sát mà tôi dẫn
chứng trong đề tài là kết quả nghiên cứu thực địa của tôi tại 10 phường thuộc Quận
1, thành phố Hồ Chí Minh từ tháng 01/2011 đến tháng 08/2011.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 01 tháng 03 năm 2011
Tác giả luận văn

Hồ Thị Hồng Hạnh


1

MỤC LỤC
PHẦN TÓM TẮT ............................................................................................................. 1
PHẦN I: MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 10
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 10
2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu .......................................................................... 12
2.1. Về nội dung............................................................................................... 12
2.2. Về phương pháp luận ................................................................................ 19
3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 21
3.1. Mục tiêu chung ......................................................................................... 21
3.2. Mục tiêu cụ thể.......................................................................................... 21
4. Ý nghĩa lý luận, ý nghĩa thực tiễn ..................................................................... 22
4.1. Ý nghĩa lý luận ......................................................................................... 22
4.2. Ý nghĩa thực tiễn ....................................................................................... 22
5. Khách thể nghiên cứu....................................................................................... 23
6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 23
7. Các phương pháp và kỹ thuật nghiên cứu ......................................................... 23
7.1. Phương pháp chung ................................................................................... 23
7.2. Phương pháp cụ thể ................................................................................... 23
7.3. Mẫu nghiên cứu ........................................................................................ 25
7.4. Xử lý thông tin .......................................................................................... 25
8. Câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu và khung phân tích......................... 25

8.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 25
8.2. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................... 26
8.3. Khung phân tích ........................................................................................ 27
9. Kết cấu của luận văn ........................................................................................ 28
10. Hạn chế của luận văn ..................................................................................... 29
PHẦN II: NỘI DUNG ..................................................................................................... 29
Chương I: Cơ sở lý luận .............................................................................................. 29
I. Cơ sở lý luận ........................................................................................................ 29
II. Lý thuyết tiếp cận ................................................................................................ 30
1. Lý thuyết Hành vi lệch lạc xã hội ..................................................................... 30
2. Lý thuyết Gán nhãn .......................................................................................... 32
3. Lý thuyết Xã hội hóa........................................................................................ 33
4. Lý thuyết lựa chọn hợp lý ................................................................................ 35
5. Lý thuyết Mạng lưới xã hội .............................................................................. 35
III. Các khái niệm liên quan ..................................................................................... 37
1. Khái niệm Nghiện ma túy ................................................................................ 37
2. Khái niệm Tái nghiện ma túy ........................................................................... 38
3. Khái niệm Người sau cai nghiện tái hòa nhập cộng đồng.................................. 38
4. Khái niệm Hội nhập (hòa nhập)........................................................................ 38
5. Khái niệm Tái hòa nhập cộng đồng .................................................................. 38
6. Khái niệm Nghề nghiệp ................................................................................... 39
7. Khái niệm Việc làm ......................................................................................... 39
8. Khái niệm Mạng lưới xã hội............................................................................. 40
Chương II: Bối cảnh KT-XH và tình hình người sau cai tại Tp.HCM .......................... 40
I. Bối cảnh kinh tế - xã hội thành phố Hồ Chí Minh và Quận 1 ................................ 40

1


2

1. Thành phố Hồ Chí Minh .................................................................................. 40
2. Quận 1 ............................................................................................................. 42
II. Tình hình người sau cai tại thành phố Hồ Chí Minh và Quận 1 ............................ 47
1. Tình hình người sau cai tại thành phố Hồ Chí Minh ......................................... 47
2. Tình hình người sau cai tại Quận 1 ................................................................... 50
Chương III: Sự tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai............................................ 52
I. Đặc điểm nhân khẩu của người sau cai ................................................................. 52
1. Độ tuổi............................................................................................................. 52
2. Trình độ học vấn .............................................................................................. 53
3. Tình trạng hơn nhân ......................................................................................... 55
4. Giới tính .......................................................................................................... 56
II. Sự tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy................................ 57
1. Những vấn đề khó khăn mà người sau cai nghiện ma túy gặp phải khi tái hịa nhập
cộng đồng ................................................................................................................ 57
1.1. Gia đình thiếu tin tưởng ................................................................................ 57
1.2. Cộng đồng xa lánh ........................................................................................ 59
1.3. Thất nghiệp/khơng có việc làm ...................................................................... 60
1.4. Thiếu vốn làm ăn .......................................................................................... 61
1.5. Bản thân thấy mặc cảm ................................................................................. 61
1.7. Sức khỏe yếu................................................................................................. 63
1.8. Thiếu giấy tờ tùy thân ................................................................................... 64
2. Các nguồn hỗ trợ của người sau cai ...................................................................... 65
2.1. Gia đình ........................................................................................................ 68
2.2. Bạn bè........................................................................................................... 69
2.3. Chính quyền địa phương ............................................................................... 70
2.4. Chương trình hỗ trợ người sau cai ................................................................. 72
3. Sự tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy ................................ 75
3.1. Giấy tờ tùy thân ............................................................................................ 75
3.2. Chăm sóc sức khỏe ....................................................................................... 75

3.2.1. Tình trạng sức khỏe của người sau cai .................................................... 75
3.2.2. Ăn uống hàng ngày ................................................................................ 78
3.2.3. Người sau cai làm gì khi bệnh ................................................................ 79
3.2.4. Bảo hiểm y tế và người sau cai nghiện .................................................... 81
3.3. Nghề nghiệp .................................................................................................. 82
3.3.1. Học nghề ................................................................................................ 82
3.3.2. Nơi học nghề .......................................................................................... 86
3.3.3. Sự phù hợp giữa nghề đã học và công việc hiện tại của người sau cai. .... 88
3.4. Việc làm ....................................................................................................... 89
3.4.1. Người sau cai và việc đi làm ................................................................... 89
3.4.2. Nghề nghiệp hiện tại của người sau cai ................................................... 90
3.4.3. Nơi làm việc ........................................................................................... 90
3.4.4. Thời gian làm việc .................................................................................. 92
3.4.5. Người sau cai và việc làm thêm .............................................................. 94
3.4.6. Hình thức làm việc của người sau cai ..................................................... 94
3.4.7. Bảo hiểm y tế và bảo hiểm xã hội ........................................................... 96
3.5. Thu nhập ....................................................................................................... 97
3.5.1. Thu nhập trung bình của người sau cai nghiện ........................................ 97

2


3

3.5.2. Sử dụng tiền từ thu nhập ......................................................................... 97
3.5.3. Các nguồn hỗ trợ chi tiêu cho người sau cai............................................ 99
3.6. Phương tiện đi lại của người sau cai nghiện ................................................. 100
3.7. Người sau cai nghiện và các hoạt động xã hội ............................................. 100
3.7.1. Tình hình tham gia các hoạt động xã hội của người sau cai ................... 101
3.7.2. Các hoạt động xã hội mà người sau cai tham gia .................................. 104

3.8. Mức độ hài lòng sau khi tham gia các hoạt động xã hội của người sau cai
nghiện ................................................................................................................ 107
3.9. Những mong muốn của người sau cai.......................................................... 108
KẾT LUẬN – KHUYẾN NGHỊ .................................................................................... 112
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 116
PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 119

3


4

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
1. Thành phố Hồ Chí Minh: TP.HCM
2. Tái hòa nhập cộng đồng: THNCĐ
3. Trang: Tr
4. Ủy ban nhân dân: UBND
5. Người sau cai nghiện ma túy: người sau cai

4


5

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 3. 1: Độ tuổi ........................................................................................................... 52
Bảng 3. 2: Học vấn .......................................................................................................... 54
Bảng 3. 3: Tình trạng hơn nhân........................................................................................ 55
Bảng 3. 4: Giới tính ......................................................................................................... 56
Bảng 3. 5: Gia đình thiếu tin tưởng .................................................................................. 58

Bảng 3. 6: Cộng đồng xa lánh .......................................................................................... 59
Bảng 3. 7: Thất nghiệp/không có việc làm ....................................................................... 60
Bảng 3. 8: Thiếu vốn làm ăn ............................................................................................ 61
Bảng 3. 9: Bản thân thấy mặc cảm ................................................................................... 61
Bảng 3. 10: Bỡ ngỡ vì sự thay đổi của xã hội ................................................................... 62
Bảng 3. 11: Sức khỏe yếu ................................................................................................ 63
Bảng 3. 12: Thiếu giấy tờ tùy thân ................................................................................... 64
Bảng 3. 13: Có từng nhận được sự hỗ trợ không? ............................................................ 66
Bảng 3. 14: Mức độ nhận được sự hỗ trợ ......................................................................... 66
Bảng 3. 15: Tại sao ít nhận được sự hỗ trợ? ..................................................................... 67
Bảng 3. 16: Hỗ trợ sinh hoạt phí ...................................................................................... 68
Bảng 3. 17: Gia đình chia sẻ, tâm tình ............................................................................. 68
Bảng 3. 18: Hỗ trợ vốn làm ăn ......................................................................................... 68
Bảng 3. 19: Giới thiệu việc làm ....................................................................................... 69
Bảng 3. 20: Bạn bè hỗ trợ ................................................................................................ 70
Bảng 3. 21: Chính quyền hỗ trợ làm giấy tờ tùy thân ....................................................... 70
Bảng 3. 22: Chính quyền hỗ trợ chăm sóc sức khỏe ......................................................... 70
Bảng 3. 23: Chính quyền chia sẻ, tâm tình ....................................................................... 71
Bảng 3. 24: Chương trình Hỗ trợ người sau cai hỗ trợ chăm sóc sức khỏe ....................... 72
Bảng 3. 25: Chương trình Hỗ trợ người sau cai chia sẻ, tâm tình ..................................... 72
Bảng 3. 26: Chương trình Hỗ trợ người sau cai giới thiệu sinh hoạt nhóm ....................... 72
Bảng 3. 27: Mức độ hài lịng về các nguồn hỗ trợ hiện tại................................................ 73
Bảng 3. 28: Giấy tờ tùy thân (CMND, hộ khẩu, giấy phép lái xe...) ................................. 75
Bảng 3. 29: Tình trạng sức khỏe hiện tại .......................................................................... 76
Bảng 3. 30: Tình trạng sức khỏe hiện tại và nghề đang làm ............................................. 77
Bảng 3. 31: Ăn uống hàng ngày ....................................................................................... 78
Bảng 3. 32: Mối trương quan giữa tình trạng sức khỏe hiện tại và việc ăn uống hàng ngày
........................................................................................................................................ 79
Bảng 3. 33: Ưu tiên làm gì nhất khi bệnh ......................................................................... 80
Bảng 3. 34: Bảo hiểm y tế ............................................................................................... 82

Bảng 3. 35: Có từng học nghề hay khơng?....................................................................... 82
Bảng 3. 36: Nghề từng học .............................................................................................. 84
Bảng 3. 37: Hồn thành khóa học .................................................................................... 85
Bảng 3. 38: Chứng chỉ sau khóa học ................................................................................ 86
Bảng 3. 39: Cơ sở theo học.............................................................................................. 86
Bảng 3. 40: Cơng việc hiện tại có phù hợp với ngành nghề đào tạo không ....................... 88
Bảng 3. 41: Hiện tại có đi làm khơng ............................................................................... 89
Bảng 3. 42: Nghề đang làm ............................................................................................. 90
Bảng 3. 43: Đơn vị làm việc ............................................................................................ 91
Bảng 3. 44: Số giờ làm việc ............................................................................................. 92
5


6

Bảng 3. 45: Số ngày làm việc trong tháng ........................................................................ 93
Bảng 3. 46: Thời gian làm việc ........................................................................................ 93
Bảng 3. 47: Làm thêm ..................................................................................................... 94
Bảng 3. 48: Hình thức làm việc ....................................................................................... 94
Bảng 3. 49: Bảo hiểm được đóng khi làm việc ................................................................. 96
Bảng 3. 50: Thu nhập ...................................................................................................... 97
Bảng 3. 51: Mục chi tiêu ưu tiên nhất .............................................................................. 97
Bảng 3. 52: Thu nhập có đủ chi tiêu cho những sinh hoạt tối thiểu của người sau cai
không? ............................................................................................................................ 98
Bảng 3. 53: Làm thế nào để đảm bảo cuộc sống............................................................... 99
Bảng 3. 54: Phương tiện đi lại ....................................................................................... 100
Bảng 3. 55: Có từng tham gia các hoạt động xã hội không ............................................. 101
Bảng 3. 56: Mức độ tham gia các hoạt động xã hội ........................................................ 102
Bảng 3. 57: Mối tương quan giữa mức độ tham gia các hoạt động xã hội và mức độ nhận
được sự hỗ ..................................................................................................................... 102

Bảng 3. 58: Lý do không tham gia ................................................................................. 103
Bảng 3. 59: Tên hoạt động tham gia thường xuyên nhất................................................. 104
Bảng 3. 60: Tham gia các buổi truyền thông .................................................................. 106
Bảng 3. 61: Sinh hoạt nhóm dành cho người sau cai ...................................................... 106
Bảng 3. 62: Họp khu phố ............................................................................................... 107
Bảng 3. 63: Mức độ hài lòng về các hoạt động xã hội từng tham gia .............................. 107
Bảng 3. 64: Những mong muốn của người sau cai nghiện ma túy .................................. 108

PHẦN TÓM TẮT

6


7

SỰ TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI SAU CAI NGHIỆN
MA TÚY TẠI TP.HCM HIỆN NAY – MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA
Hiện nay, ma túy đã trở thành mối hiểm họa của tồn nhân loại. Ma túy khơng
chỉ hủy hoại sức khỏe của con người, mà còn làm suy thối nịi giống, gây nguy hại
đến an ninh trật tự xã hội và cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội.
Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những thành phố có số lượng người
nghiện ma túy nhiều nhất cả nước. Theo số liệu thống kê do Ủy ban Nhân dân TP
HCM cơng bố thì khoảng năm 1996, trên địa bàn thành phố mới chỉ có hơn 5.000
người nghiện ma túy nhưng đến cuối năm 2003, số người nghiện đã vượt qua con số
30.000 người. Trước nguy cơ tệ nạn ma túy xâm nhập gây hiệu quả nghiêm trọng
cho xã hội, các cơ quan chức năng đã ban hành nhiều biện pháp cụ thể để giải
quyết. Và vấn đề tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai trở thành một trong các
vấn đề dành được nhiều sự quan tâm của các cơ quan, ban ngành, gia đình và toàn
xã hội. Nhiều Quy định, Điều khoản mà đối tượng hướng đến là người sau cai đã
được ban hành nhằm giúp cho q trình tái hịa nhập của họ được thuận lợi hơn.

Tuy nhiên, khi tìm hiểu sự tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy
chúng ta mới thấy còn tồn tại khá nhiều vướng mắc cần phải tháo gỡ nhanh và triệt
để.
Trở về cộng đồng sau một thời gian cai nghiện tại các Trung tâm cai nghiện,
người sau cai phải đối mặt với vô vàn những khó khăn, thách thức: trình độ học vấn
thấp, chuyên môn nghiệp vụ yếu và thiếu, sức khỏe không đảm bảo, các hỗ trợ chưa
phù hợp với nhu cầu….Tất cả các yếu tố đó đã làm cho việc tái hịa nhập cộng đồng
của người sau cai có nhiều bất ổn và khơng bền vững. Họ chủ yếu chỉ hịa nhập tốt
về mặt giấy tờ còn các yếu tố khác như sức khỏe, công ăn việc làm, tham gia các
hoạt động xã hội cịn nhiều hạn chế. Chính những trăn trở về các vấn đề nêu trên,
tác giả đã quyết định chọn vấn đề tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện
ma túy tại thành phố Hồ Chí Minh để làm chủ đề nghiên cứu.

7


8

Để làm rõ vấn đề nghiên cứu tác giả đã sử dụng khung phân tích SWOT để tìm
hiểu những khó khăn, thuận lợi, cơ hội, thách thức mà người sau cai có khi tái hịa
nhập cộng đồng.
Trong khn khổ của đề tài, tác giả cũng dùng các lý thuyết tiếp cận như: lý
thuyết Hành vi lệch lạc xã hội, lý thuyết Gán nhãn, lý thuyết Xã hội hóa, lý thuyết
Lựa chọn hợp lý, lý thuyết Mạng lưới xã hội để chỉ ra các khó khăn của người sau
cai gặp phải và lý giải nguyên nhân của những khó khăn đó. Đồng thời xem xét sự
tái hòa nhập cộng đồng của họ đang ở mức độ nào, cơ sở của sự hịa nhập là do
đâu...Nguồn số liệu cho những phân tích trong đề tài chủ yếu từ kết quả điều tra trên
thực địa với phương pháp thu thập thông tin định lượng bằng bảng hỏi và phương
pháp thu thập thông tin định tính thơng qua phỏng vấn sâu người sau cai.
Những phát hiện từ cuộc nghiên cứu cho thấy rằng, người sau cai đang thiếu

những nền tảng để có thể tái hịa nhập một cách bền vững. Thêm vào đó, họ cũng
chưa được tạo những điều kiện tốt để làm lại cuộc đời. Những gì mà người sau cai
có rất hạn chế và thiếu tính lâu dài. Chính vì lẽ đó, mức độ hòa nhập cộng đồng của
họ rất thấp, chủ yếu chỉ về mặt giấy tờ là chính cịn các mặt việc làm, chăm sóc sức
khỏe, tham gia các hoạt động xã hội chưa thật sự hiệu quả.
Cuộc nghiên cứu cũng chỉ ra chính tình trạng sức khỏe, bề mặt học vấn thấp của
người sau cai ảnh hưởng đến sự lựa chọn loại hình cơng việc của họ. Với trình độ
thấp, sức khỏe yếu, người sau cai chỉ có thể lựa chọn các cơng việc khơng địi hỏi
đào tạo và phải nhẹ nhàng. Vì vậy nên việc làm của họ chủ yếu tập trung vào các
công việc phổ thông, buôn bán nhỏ, dịch vụ là chính.
Vấn đề tham gia các hoạt động xã hội rất cần thiết đối với tất cả mọi người
khơng chỉ riêng gì người sau cai. Nó giúp cho cá nhân có thể mở rộng, xây dựng
thêm nhiều quan hệ mới, tác động tích cực đến đời sống mỗi cá nhân. Và ở mặt này,
người sau cai vẫn cịn e ngại, tham gia một cách chưa tích cực, tự nguyện. Trong
khi đó, kết quả nghiên cứu cho thấy chính mức độ tham gia hoạt động xã hội của
mỗi cá nhân lại chi phối đến mức độ nhận được hỗ trợ của họ.

8


9

Từ các kết quả nghiên cứu, tác giả đã đề xuất một số khuyến nghị: về phía người
sau cai, gia đình, cộng đồng, chính quyền địa phương, các chương trình hỗ trợ
người sau cai…nhằm giúp cho qúa trình tái hịa nhập cộng đồng được thuận lợi và
hiệu quả hơn.

9

10

PHẦN I: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm gần đây, Việt Nam đã từng bước thực hiện thành cơng cơng
cuộc cơng nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Sự phát triển của nền kinh tế thị
trường, một mặt mang lại nhiều thành tựu đáng kể, làm cho mức sống của người
dân ngày càng tăng cao. Mặt khác, nó cũng để lại những hậu quả nặng nề, tệ nạn xã
hội gia tăng. Và một trong những tệ nạn thu hút nhiều sự quan tâm của toàn xã hội
đó là tệ nạn ma túy.
Thành phố Hồ Chí Minh là một thành phố thể hiện rõ nhất sự phát triển của
đất nước. Song cũng chính là một trong những điểm nóng về tệ nạn ma túy bên
cạnh Hà Nội và Hải Phòng.
Hiện nay, tệ nạn này đang phát triển theo chiều hướng rất xấu, đặc biệt là trong
bộ phận thanh thiếu niên tạo sự lo lắng cho toàn xã hội khơng chỉ vì nó gây nên sự
nghiện ngập, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe cá nhân, kinh tế gia đình, nhiều cá nhân
đánh mất nhân cách, phẩm giá của mình mà cịn vì nó là ngun nhân của nhiều
hành vi phạm pháp, gây nguy hại trật tự, an ninh xã hội, cản trở sự phát triển của
mỗi quốc gia. Mặt khác, chính phương cách sử dụng ma túy chủ yếu qua con đường
tiêm chích làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm HIV/AIDS trên diện rộng.
Ma túy là một vấn đề bức xúc của tồn xã hội. Nó xâm nhập đến mọi thành
phần của xã hội. Lâu nay, việc cai nghiên ma túy và quản lý người sau cai không
hiệu quả, tỉ lệ tái nghiện luôn cao là do chúng ta chưa nhận thức đúng và đầy đủ về
nghiện ma túy và cai nghiện phục hồi cho người nghiện ma túy. Bản thân gia đình
và người nghiện ma túy cho rằng nghiện ma túy chỉ đơn thuần là uống thuốc cắt cơn
hoặc nghiện ma túy là một căn bệnh mãn tính khơng thể chữa khỏi nên bỏ mặc cho
xã hội. Và người nghiện ma túy sau khi trở về cộng đồng khơng được sự quản lý,
trợ giúp của gia đình, cộng đồng hợp lý để họ có thể tái hịa nhập vào cộng đồng dễ
dàng. Có thể đưa ra dẫn chứng là năm 2009, lượng người tái hòa nhập về địa
10

11

phương, có danh sách quản lý tại các quận, huyện chỉ chiếm 62,23% và tỉ lệ tái
nghiện vẫn chiếm tỉ lệ khá cao (19,33% năm 2009)1. Riêng với nhiều người, việc
trở về cuộc sống đời thường vẫn là một vấn đề nan giải.
Quá trình duy trì tình trạng cai nghiện ma túy là cả một q trình khó khăn, vất
vả và tốn kém. Nhưng nhiều người sau khi cai nghiện trở về địa phương lại tiếp tục
tái nghiện. Hành vi tái nghiện này xuất phát từ nhiều nguyên nhân cả từ chính bản
thân người sau cai nghiện lẫn từ phía gia đình, cộng đồng. Bởi tái hịa nhập cộng
đồng là một tiến trình hai chiều: Phía người sau cai nghiện phải thật sự phấn đấu trở
thành người tốt, người có ích; phía cộng đồng phải hết sức bao dung, mở rộng cửa
để đón nhận họ giúp họ vượt qua được chính bản thân mình… Song trên thực tế thì
định kiến của xã hội, gia đình… đối với họ cịn q nặng nề, cộng thêm sức khỏe
yếu gây nên khá nhiều rào cản trong q trình tái hịa nhập cộng đồng. Và chính
những rào cản này là nhân tố chính làm gia tăng hành vi lệch lạc ở người sau cai
nghiện khi về cộng đồng.
Theo thống kê của Chi cục Phòng chống tệ nạn xã hội, trong bảy tháng đầu
năm 2009, trên địa bàn thành phố có 552 người hồi gia bị xử lý hình sự với 234 vụ
vi phạm, trong đó hành vi phạm tội chủ yếu là trộm cắp tài sản, cướp giật, gây rối
trật tự công cộng, mua bán, tàng trữ trái phép chất ma tuý và 8 vụ giết người2.
Trước tình hình như vậy, việc đấu tranh chống lại hiểm họa ma túy và giúp người
cai nghiện tái hòa nhập cộng đồng trở thành vấn đề cấp bách mà chính quyền và bản
thân mỗi người dân đang dành nhiều sự quan tâm đặc biệt. Và vì vậy đã có khá
nhiều chiến lược, chương trình hành động cụ thể đã và đang triển khai để giúp
người nghiện đoạn tuyệt với ma túy, hoàn thiện nhân cách và quan trọng hơn là có
thể tái hịa nhập cộng đồng hiệu quả, lâu dài.
Hàng năm, có hàng ngàn người nghiện ma túy được đưa vào cơ sở chữa bệnh
thì cũng có khơng ít người được trở về tái hịa nhập cộng đồng.

1

, Nguyễn Văn Minh, Phó Giám đốc Sở Lao động-Thương binh và Xã hội, báo cáo với
Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội (UBXH) sáng 22-3-2010.
2
(01/08/2009)

11


12

Trở về cộng đồng sau một thời gian cách ly, đòi hỏi người sau cai nghiện phải
thực sự cố gắng bắt nhịp với những thay đổi của xã hội bằng chính bằng một quyết
tâm cao cùng với sự hỗ trợ của gia đình, cộng đồng…Tuy nhiên, hiện nay đang diễn
ra một nghịch lý là: người sau cai nghiện đã nhận được khá nhiều sự hỗ trợ. Song số
người duy trì được thời gian cai của mình, ổn định được cuộc sống, có cơng ăn việc
làm, tham gia các hoạt động vui chơi giải trí, hoạt động xã hội khác… khơng như
mong muốn. Lý do chính là do đâu? Người sau cai nghiện đã hòa nhập cộng đồng
hợp lý chưa? Những sự hỗ trợ mà họ có đã đủ và phù hợp nhu cầu của họ?
Với những trăn trở như vậy, tơi quyết định chọn đề tài: “Sự tái hịa nhập cộng
đồng của người sau cai nghiện ma túy ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay – Một
số vấn đề đặt ra” làm đề tài nghiên cứu.

2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Vào những năm gần đây vấn đề tái hòa nhập cộng đồng và các nhân tố tác
động đến q trình tái hịa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện bắt đầu được
nhiều tổ chức, cá nhân quan tâm, tìm hiểu, nhưng vẫn chưa thật sự nhiều và đúng
mức. Mỗi đề tài, bài viết chỉ tìm hiểu một khía cạnh nhỏ của vấn đề và thường phổ
biến ở dạng báo cáo nhiều hơn. Mặc khác, trong lĩnh vực xã hội học thì có rất ít

nghiên cứu khai thác đầy đủ đề tài này. Đây là trở ngại lớn để tác giả tổng quan tình
hình nghiên cứu. Do vậy, qua q trình tìm hiểu, tác giả chỉ có thể đưa ra một số
cơng trình nghiên cứu, bài viết, báo cáo dưới các cách tiếp cận, phương pháp luận
và nội dung khác nhau.
2.1. Về nội dung
Chủ đề “Tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy” được các
tác giả nghiên cứu với nhiều cách tiếp cận khác nhau nhưng cách tiếp cận được
nhiều tác giả quan tâm là: cách tiếp cận tội phạm học, cách tiếp cận hành vi lệch lạc,
cách tiếp cận giới.

12


13

Qua những cách tiếp cận này các tác giả đưa ra một bức tranh tổng thể về
những khó khăn mà người sau cai phải gặp khi tái hòa nhập cộng đồng như: tình
trạng thất nghiệp, bị kỳ thị, phân biệt đối xử của những người xung quanh hay tệ
hơn là họ thường bị coi là người sống bên lề xã hội, thậm chí họ khơng có cả cơ hội
để tìm được một công việc làm, ổn định cuộc sống.
Khi nghiên cứu về vấn đề tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai, các tác
giả thường tập trung vào những nội dung sau:
Thứ nhất: Khẳng định vai trò của gia đình và cộng đồng đối với sự tái hịa
nhập cộng đồng của người sau cai nghiện – người được xem là yếu thế, là “kẻ có
hành vi phần nào đó đi chệch khỏi những gì một nhóm chờ đợi hoặc những gì họ
coi là cung cách xử sự đáng mong muốn”3. Chính vì vậy, họ bị mọi người xa lánh,
ghét bỏ hơn là thơng cảm, sẻ chia những khó khăn họ đang gặp phải ngay cả trong
chính gia đình của mình.
Trong đề tài “Gia đình và cộng đồng - Động lực giúp người cai nghiện ma
túy trở lại với xã hội” của tác giả Nguyễn Thị Hiền cho rằng: “Hành vi nghiện ma

túy đối với gia đình và xã hội là một hành vi lệch lạc”4 và khi người nghiện trở về
từ trường cai nghiện thì “nhiều gia đình lại thiếu sự quan tâm, động viên, chăm sóc,
giúp đỡ và xem họ là gánh nặng của gia đình”5, khiến quá trình tái hịa nhập cộng
đồng của họ gặp khơng ít khó khăn và khả năng tái nghiện là khơng thể tránh khỏi.
Trong đề tài này, tác giả cũng cho rằng, chính thái độ của gia đình và cộng đồng là
điều kiện cần thiết để người nghiện ma túy từ bỏ con đường nghiện ngập. Nếu mọi
người tiếp nhận một cách bình thường thì những người nghiện ma túy dễ dàng hòa
nhập cuộc sống. Nhưng nếu bị kỳ thị, xa lánh thì họ rất dễ tái nghiện “Cá nhân
người nghiện trở về hòa nhập chịu ảnh hưởng rất nhiều bởi những người xung
quanh họ, ảnh hưởng gần nhất là thái độ của gia đình. Chính thái độ của gia đình,

3

Nguyễn Thị Hiền (2004), Gia đình và cộng đồng - Động lực giúp người cai nghiện ma túy trở lại với xã
hội, Luận văn tốt nghiệp chuyên ngành xã hội học, Tr76
4
Xem Nguyễn Thị Hiền, Tài liệu đã dẫn, Tr4.
5
Xem Nguyễn Thị Hiền, Tài liệu đã dẫn, Tr4

13


14

các mối quan hệ trong gia đình sẽ giúp họ mạnh mẽ hơn, thêm nghị lực và phấn đấu
tốt hơn”6
Còn với đề tài “Vai trị của gia đình đối với q trình tái hịa nhập cộng
đồng của người sau cai nghiện trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” (2008),
Luận văn thạc sĩ khoa học xã hội học của tác giả Nguyễn Hữu Túc thì lại xoay

quanh vấn đề: Vai trị của gia đình đối với việc tái nghiện và q trình tái hịa nhập
cộng đồng. Luận văn nhấn mạnh tình hình kinh tế gia đình, mức độ hịa thuận và hỗ
trợ nhau của các thành viên trong gia đình, phương pháp giáo dục của gia đình chi
phối quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện có hiệu quả hay
khơng và khả năng tái nghiện của họ như thế nào.
Luận văn đã đi vào chi tiết, nghiên cứu sâu về vai trị của gia đình, coi đây như
là yếu tố quan trọng nhất đối với khả năng tái nghiện và tái hòa nhập cộng đồng của
người sau cai. Tuy nhiên, q trình tái hịa nhập cộng đồng và việc tái nghiện của
người sau cai nghiên không phải chỉ phụ thuộc vào việc cá nhân đó có được gia
đình quan tâm đúng mức hay khơng, gia đình đó có dạy con tốt hay có hịa thuận
hay khơng mà còn phụ thuộc vào vốn và nỗ lực của cá nhân, sự định hướng của gia
đình đối với cá nhân trong cuộc sống, các hỗ trợ từ bạn bè, cộng đồng xã hội.
Thứ hai: Xem môi trường xã hội hóa là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến
việc duy trì tình trạng cai của người nghiện, thể hiện trong đề tài nghiên cứu khoa
học của nhóm sinh viên (Đào Quang Bình, Nguyễn Ngọc Anh…) khoa Xã Hội Học,
trường Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn Thành Phố Hồ Chí Minh thực hiện
năm 1999: “Vấn đề nghiện và tái nghiện trong học sinh tại thành phố Hồ Chính
Minh” lấy học sinh cấp II, III làm đối tượng nghiên cứu, xem xét mối quan hệ giữa
các môi trường xã hội hóa, xem xét sự gắn kết đó yếu hay mạnh để đo lường mức độ
nghiện và tái nghiện, nhưng chưa đi sâu vào nghiên cứu tình hình tái hòa nhập cộng
đồng cũng như chưa nhấn mạnh được vai trị của gia đình hay bản thân của mỗi cá
nhân. Mặt khác, đề tài cũng chưa nghiên cứu được tác động tiêu cực của định kiến xã
6

Xem Nguyễn Thị Hiền, Tài liệu đã dẫn, Tr5

14


15

hội đối với việc tìm việc làm, ổn định cuộc sống, tái hòa nhập cộng đồng xã hội của
người sau cai nghiện.
Khách thể nghiên cứu giới hạn là học sinh, chưa rộng ra đối tượng nghiện ma
túy nói chung nên chưa đảm bảo tính bao quát.
Thứ ba: Vấn đề giới cũng là một trong những chủ đề được các tác giả quan tâm
nghiên cứu.
Khi nghiên cứu vấn đề tái hòa nhập cộng đồng, các tác giả nhấn mạnh đến yếu
tố giới để xem giữa nam và nữ thì ai là người dễ dàng tái hòa nhập cộng đồng hơn.
Qua các nghiên cứu cho thấy phụ nữ ít có hành vi lệch lạc hơn nam giới nhưng một
khi đã có hành vi lệch lạc thì lại khó khăn trong q trình tái hòa nhập cộng đồng
hơn nam giới do phụ nữ là người yếu đuối, khả năng chịu áp lực do thái độ xa lánh
của mọi người thấp hơn nam giới. Điển hình cho nội dung này là đề tài: “Hành vi
nghiện ma túy và khả năng tái hòa nhập cộng đồng của các nữ nghiện”. Đây là
một đề tài luận văn tốt nghiệp chuyên ngành xã hội học của tác giả Trần Thị Thanh
Trúc thực hiện năm 2004. Trong đề tài, tác giả chỉ ra rằng tỉ lệ nữ nghiện chỉ chiếm
một phần nhỏ khoảng 6% so với với tỉ lệ nam nghiện là 73,5%. Khả năng tái hòa
nhập cộng đồng của nữ cũng kém hơn nam giới “Cộng đồng vốn đã không dành
nhiều thiện cảm cho nam nghiện ma túy thì đối với nữ nghiện cái nhìn lại càng khắt
khe hơn. Đó là một rào cản về giới thực sự khó khăn mà nữ nghiện muốn hội nhập
cộng đồng phải có bản lĩnh vững vàng để vượt qua”7.
Đề tài nêu nhiều con số thực trạng vấn đề việc làm và tái hòa nhập cộng đồng
của nữ nghiện ma túy ở thành phố Hồ Chí Minh, phân tích sâu về những khó khăn
và các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình này. Đóng góp của cơng trình này là cách
thao tác hóa khái niệm và áp dụng phương pháp nghiên cứu rất tốt. Tuy nhiên đề tài
không thu thập số liệu bằng phỏng vấn sâu thì có thể chưa mang tính khái qt về
những người hồi gia. Trong khi đó, thực tế theo số liệu của Sở Lao động thương

Trần Thị Thanh Trúc (2004), Hành vi nghiện ma túy và khả năng tái hòa nhập cộng đồng của các nữ
nghiện, Luận văn tốt nghiệp ngành xã hội học. Tr95.

7

15


16

binh xã hội thì nam nghiện nhiều hơn nữ, giới hạn nghiên cứu nữ nên yếu tố tâm lý
có đặc thù riêng.
Thứ tư: Việc làm của người sau cai nghiện ma túy luôn là vấn đề nhận được
nhiều sự quan tâm.
Trở về cộng đồng sau nhiều năm bị cách ly đối diện với xã hội thay đổi không
ngừng làm cho họ không khỏi bỡ ngỡ và lo lắng. Thêm vào đó, người sau cai
nghiện ma túy thường là người ít được học hành và đào tạo hoặc không tham gia
một trường lớp nào cả. Chính điều đó làm cho họ đã tụt hậu lại càng tụt hậu hơn.
Trong khi đó, xã hội còn nhiều ngần ngại và chưa thật sự mở rộng vịng tay với họ.
Vì thế, việc có được việc làm vơ cùng khó khăn chứ chưa nói là việc làm tốt, thu
nhập cao. Chúng ta có thể tìm hiểu vấn đề này qua đề tài “Việc làm của người sau
cai trong q trình tái hịa nhập cộng đồng” - Cơng trình dự thi giải thưởng sinh
viên nghiên cứu khoa học Eure’ka lần thứ 10 năm 2008, Hữu Ánh Dương chủ
nhiệm đề tài, kết quả nghiên cứu cho thấy, những việc làm mà người sau cai đang
nắm giữ và duy trì lâu dài chủ yếu là việc làm phổ thơng với đồng lương khơng đủ
sống, chưa đi sâu tìm hiểu những nhân tố nào chi phối đến loại hình công việc hiện
tại của người sau cai.
Ở đề tài “Khảo sát thực trạng đời sống của thanh niên sau cai đang sinh
sống tại Quận 4” của nhóm sinh viên nghiên cứu khoa học mùa hè xanh năm 2007
tại địa bàn Quận 4, Tp. HCM, nghiên cứu người tái hòa nhập cộng đồng trên 12
phường thuộc Quận 4. Tìm hiều đời sống tinh thần, sức khỏe của người sau cai
nghiện ma túy, vấn đề việc làm và nguyện vọng của họ, có so sánh đối chiếu, nhưng
vấn đề việc làm chỉ được xem là một khía cạnh nhỏ trong những vấn đề của người

sau cai nghiện ma túy tại địa phương. Trong khi đó, việc làm là sự phản ánh tốt nhất
khả năng tái hòa nhập cộng đồng của họ, cần phải được nhìn nhận hợp lý hơn.
Thứ năm: Đời sống tinh thần của người sau cai nghiện cũng đã bước đầu quan
tâm nhưng chưa thật sự đúng mức, thể hiện trong đề tài: “Đời sống văn hóa, tinh
thần của người sau cai nghiện tại trung tâm chữa bệnh Phú văn, Xã Đức Hạnh,

16


17

huyện Phước Long, Tỉnh Bình Phước” – Đề tài nghiên cứu khoa học của nhóm
SV XHH04 (ĐH KHXH&NV TP.HCM) thực hiện năm 2007. Đề tài chủ yếu
nghiên cứu đời sống văn hóa, tinh thần của người sau cai nhưng lại thực hiện trong
trại cai nghiện nên thể hiện nhiều bất cập bởi lẽ đời sống văn hóa, tinh thần của
người cai nghiện trong trung tâm sống tập trung, khơng có điều kiện lựa chọn hình
thức và loại hình giải trí khác biệt cơ bản so với người sau cai nơi cộng đồng được
tự do lựa chọn hình thức vui chơi, giải trí.
Thứ sáu: Đặc điểm nhân cách và hồn cảnh xã hội của cá nhân cũng được quan
tâm. Điển hình là đề tài: “Tìm hiểu đặc điểm nhân cách, hồn cảnh xã hội của
thanh niên nghiện ma túy và mối tương quan giữa chúng”. Luận án Tiến sĩ Tâm
lý học của Phan Thị Mai Hương (2002). Tác giả đã chỉ ra được các đặc điểm chung
về nhân cách và hoàn cảnh xã hội của thanh niên nghiện ma túy. Đồng thời, đề tài
cũng chỉ ra vai trị của gia đình, mạng lưới xã hội mà mỗi cá nhân sở hữu, đặc điểm
tính cách mỗi người trong việc phịng ngừa tệ nạn ma túy. Nói chung, đề tài đi sâu về
nguyên nhân thiên về tâm lý học, chưa phản ánh được thực trạng cụ thể vấn đề tái
hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện.
Ngồi các nội dung trên cịn có một số bài viết đăng trên các báo và các báo cáo
như:
- Khánh Hưng, “Tạo việc làm cho người nghiện ma túy, cơ hội còn quá xa”,

Báo Sài Gòn giải phóng (29/7/1998), Tr3. Bài viết này chỉ ra các khó khăn trong việc
tạo việc làm cho người nghiện ma túy để có thể có một cái nghề khi tái hịa nhập
cộng, những khó khăn chủ yếu tập trung ở những định kiến của xã hội và hồn cảnh
gia đình của người nghiện, chưa chỉ ra được một bức tranh toàn cảnh nhất về các vấn
đề mà người sau cai gặp khi về cộng đồng làm lại cuộc đời cũng như sự tái hòa nhập
cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy.
Phan Thảo, “Cần một vòng tay cho người nghiện”, Báo Sài Gịn giải phóng
(1/12/2000), Tr6. Tác giả đã nêu lên mong muốn của người nghiện sau khi về cộng
đồng. Tất cả người cai nghiện đều mong muốn có được sự quan tâm của gia đình,

17


18

bạn bè, cộng đồng sau khi ra khỏi Trung tâm cai nghiện, không để họ cô đơn chống
chọi với ma túy. Bài viết này cũng giống như các bài viết trên, chưa chỉ ra được sự
tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện cũng như các yếu tố chi phối.
Quang Vũ, “Thành phố Hồ Chí Minh – Giải quyết việc làm cho người sau cai
nghiện”, Báo Sức khỏe và đời sống (3/7/2003), Tr3. Tác giả bài viết này đưa ra
những số liệu chứng minh mức độ hiệu quả của đề án Tổ chức quản lý, dạy nghề,
giải quyết việc làm cho người sau cai nghiện ma túy. Đồng thời khẳng định vai trò
của việc làm đối với việc duy trì tình trạng cai và sự tái hịa nhập cộng đồng của
người sau cai nghiện. Bài viết này cũng chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu yếu tố chi phối
sự tái hòa nhập của người sau cai nghiện ma túy và nguy cơ tái nghiện, chưa mô tả
được thực trạng tái hòa nhập của người sau cai nghiện ma túy ở Thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay.
Bộ tài liệu “Hướng dẫn quy trình cai nghiện, phục hồi sức khỏe, nhân cách cho
người nghiện ma túy” của Bộ Lao động thương binh xã hội và Bộ Y Tế ký kết theo
Thông tư liên tịch số 31/TTLT/BLĐTBXH – BYT đang được các trung tâm và các

cơ sở chữa bệnh thực hiện.
Báo cáo cơng tác phịng chống ma túy, quản lý nguời sau cai nghiện, tái hòa
nhập cộng đồng và phòng chống tệ nạn mại dâm năn 2008, Số 4472/BC – PCTNXH
– LĐTBXH của Sở Lao động thương binh xã hội Thành phố Hồ Chí Minh. Báo cáo
này tổng kết kết quả năm năm thực hiện Nghị quyết số 16/2003/QH11 về quản lý dạy
nghề và giải quyết việc làm cho người sau cai nghiện, tập trung vào báo cáo số liệu
mô tả thực trạng là chính, khơng nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng, vấn đề cịn tồn tại
trong q trình tái hịa nhập cộng đồng của người sau cai.
Tuy nhiên, tất cả các bài viết này khơng phải là các cơng trình nghiên cứu mang
tính chất thực địa nên những lý luận từ bài viết và báo cáo trên mang lại chỉ là những
gợi ý ban đầu cho việc hình thành ý tưởng nghiên cứu về sau.
Nói chung, các đề tài đã thực hiện chủ yếu chỉ đề cập đến các yếu tố khách quan
như: gia đình, cộng đồng tác động đến q trình tái hịa nhập cộng đồng của người
18


19

sau cai nghiện hay những khó khăn mà họ gặp phải khi trở về cộng đồng. Tuy nhiên,
quá trình tái hòa nhập cộng đồng của một người sau cai nghiện ma túy khơng phải
chỉ phụ thuộc vào việc hồn cảnh gia đình người đó có tốt hay khơng, có hỗ trợ tích
cực hay khơng hay sự hỗ trợ từ phía xã hội, bạn bè, hàng xóm có nhiều và hợp lý hay
chưa mà quan trọng hơn cả chính người sau cai phải thật sự muốn làm lại từ đầu. Đặc
biệt, họ phải có những nền tảng vững chắc để bắt đầu cuộc sống mới như: trình độ
văn hóa, trình độ chun mơn, tình trạng hơn nhân ổn định, sức khỏe tốt, có suy nghĩ
tích cực và định hướng và kế hoạch tương lai rõ ràng và phù hợp với mình…Song
nội dung này lại ít được các đề tài đi trước quan tâm, thậm chí là bỏ qua một cách dễ
dàng. Như vậy, mặc nhiên việc tái hòa nhập cuộc sống của người sau cai được chính
người sau cai nghiện ma túy và nhiều người hiểu là thuộc trách nhiệm của tồn xã
hội và gia đình. Trong khi đó, cuộc sống của mỗi cá nhân phải do chính cá nhân

quyết định thì mới phù hợp nhất và mới có thể phát huy hết nội lực của mình, tự tin
hơn trong cuộc sống. Thêm vào đó vấn đề tái hịa nhập cộng đồng của người sau cai
nghiện ma túy cũng chưa được phản ánh đầy đủ, mỗi đề tài chỉ đi vào nghiên cứu
một mảng nhỏ. Trong khi đó vấn đề tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai bao
gồm nhiều rất nhiều mặt.
Khi tìm hiểu sự tái hịa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy, nhiều
tác giả thường chỉ quan tâm đến yếu tố liên quan đến đời sống vật chất còn các yếu
tố thuộc về nhân khẩu học, mạng lưới xã hội, hoạt động xã hội họ tham gia… thì lại
ít chú trọng. Chính những sự bỏ ngõ đó đã thúc đẩy tơi thực hiện đề tài này.
2.2. Về phương pháp luận
Thứ nhất: Về cách tiếp cận
Các đề tài thường tiếp cận theo quan điểm Macxit và hướng tiếp cận của xã hội
học gia đình, cách tiếp cận giới kết hợp với việc sử dụng một số lý thuyết như: Lý
thuyết xã hội hóa, lý thuyết lối sống, lý thuyết Gán nhãn, lý thuyết Hành vi lệch lạc.
Và các đề tài chỉ dừng lại nghiên cứu nguyên nhân tái nghiện của người sau cai
nghiện ma túy, vai trị gia đình người sau cai đối với q trình tái hịa nhập, đi sâu

19


20

nghiên cứu vấn đề tái hòa nhập của người sau cai nghiện ở từng khía cạnh một, xem
q trình tái hịa nhập của người sau cai là một q trình chịu tác động bởi các yếu tố
khách quan hơn là yếu tố chủ quan xuất phát từ chính bản thân người sau cai nghiện
ma túy.
Thứ hai: Về phương pháp
Phương pháp mà các đề tài thường sử dụng là nghiên cứu định tính là chủ yếu,
chỉ có một số ít đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng kết hợp với định
tính và phương pháp phân tích số liệu, báo cáo sẵn có từ các cơng trình nghiên cứu

trước đó.
Nhìn một cách tổng thể, các tài liệu mà tác giả thu thập và tổng quan được chủ
yếu nghiên cứu về nguyên nhân, yếu tố chi phối đến nguy cơ tái nghiện và vấn đề tái
hòa nhập cộng đồng nghiên từ phía gia đình, cộng đồng. Nhìn chung thực trạng vấn
đề và các khó khăn mà cá nhân gặp phải chưa được đề cập đầy đủ, nếu có cũng chỉ
rất hạn chế hoặc chỉ ở dưới dạng báo cáo tổng hợp số liệu là chính.
Những đề tài đã thực hiện đều có chung một quan điểm khi cho rằng những
người sau cai là những người vẫn đang bị phân biệt đối xử, yếu thế. Họ khơng tìm
được việc làm để ổn định cuộc sống. Đồng thời, q trình tái hịa nhập cộng đồng
của họ gặp nhiều khó khăn do thời gian cách ly với xã hội quá lâu. Bên cạnh đó, các
cơng trình nghiên cứu có xu hướng coi những người sau cai là những người bất lực,
thụ động khi chấp nhận những “cái nhãn” do người khác gán cho. Họ như là một cơ
thể rỗng hay cơ thể có khả năng ít ỏi, khơng tự chủ quyết định hành vi…Tuy nhiên,
việc họ đã chuẩn bị gì để hội nhập, suy nghĩ và hành động như thế nào, sở hữu các
nguồn hỗ trợ ra sao, có phù hợp nhu cầu thực tế hay không, tham gia vào các mạng
lưới xã hội, thiết lập các mối quan hệ ra sao và đâu là yếu tố ảnh hưởng đến q trình
tái hịa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy thì chưa có một cơng trình
nghiên cứu nào thực hiện điều đó.
Tệ nạn ma túy hiện nay đang diễn biến phức tạp, số lượng người sau cai nghiện
trở về cộng đồng ngày càng đơng, vấn đề tái hịa nhập cộng đồng của đối tượng này
20


21

càng đáng quan tâm hơn. Trước thực tế đó địi hỏi chúng ta không chỉ giới hạn việc
nghiên cứu trên số liệu là những con số hay một số nguyên nhân chi phối mà phải đi
sâu vào tìm hiểu vấn đề, tổng thể các nguyên nhân và đề xuất giải pháp phù hợp để
người sau cai nghiện thực sự có thêm nguồn hỗ trợ phù hợp. Đồng thời cũng để cho
chính bản thân người sau cai, gia đình, cộng đồng nhìn nhận lại các thực trạng, nhân

tố ảnh hưởng đến việc duy trì tình trạng cai và sự tái hịa nhập cộng đồng của người
sau cai nghiện. Do vậy, tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Sự tái hòa nhập cộng đồng
của người sau cai nghiện ma túy tại Thành phố Hồ Chí Minh – Một số vấn đề đặt
ra” để mọi người hình dung ra sự cuộc sống ngồi cộng đồng của người sau cai
nghiện ma túy sau khi rời trung tâm cai nghiện có nhiều vấn đề như thế nào, họ có
những gì và đã hành động vì cuộc sống mình ra sao. Qua kết quả nghiên cứu phản
ánh trong đề tài chúng ta có thể hiểu, thơng cảm, chia sẻ các vấn đề người sau cai
nhiều hơn. Từ đó, đề xuất các giải pháp hỗ trợ phù hợp, khích lệ tinh thần những
thành viên tích cực, chủ động. Đặc biệt là đánh thức những thành viên chưa hịa nhập
tích cực.

3. Mục tiêu nghiên cứu
3.1. Mục tiêu chung
Thơng qua việc kết hợp các cách tiếp cận, đề tài tập trung nghiên cứu sự tái
hòa nhập của người sau cai nghiện ma túy tại TP.HCM hiện nay. Để đạt được mục
tiêu chung trên, nghiên cứu sẽ có các mục tiêu cụ thể.
3.2. Mục tiêu cụ thể
Thứ nhất: Mô tả sự tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy
tại TP.HCM hiện nay, cụ thể: sự tái hòa nhập cộng đồng về mặt giấy tờ tùy thân,
việc làm (nơi làm việc, thời gian làm việc, thu nhập từ cơng việc, tính chất cơng
việc…), chăm sóc sức khỏe và sự hòa nhập về đời sống xã hội của người sau cai
nghiện (tham gia các hoạt động xã hội tại địa phương như họp khu phố, truyền
thông, sinh hoạt nhóm…).

21


22

Thứ hai: Tìm hiểu và phân tích các yếu tố tác động đến sự tái hịa nhập này: độ

tuổi, trình độ học vấn, tình trạng hơn nhân, giới tính, các khó khăn, trở ngại khi tái
hịa nhập và các nguồn hỗ trợ mà người sau cai nghiện ma túy sỡ hữu…đặt trong
bối cảnh kinh tế - xã hội hiện nay tại TP.HCM.
Thứ 3: Dựa vào kết quả nghiên cứu về sự tái hòa nhập cộng đồng của người
sau cai nghiên ma túy, các trở ngại mà họ gặp phải và những hạn chế trong các
nguồn hỗ trợ của người sau cai để đề xuất các khuyến nghị và giải pháp giúp người
sau cai, gia đình người sau cai, các nhà quản lý, hoạch định chính sách có cơ sở xây
dựng và thực hiện các chính sách hỗ trợ cho người sau cai phù hợp hơn nhằm giúp
cho họ tái hòa nhập cộng đồng một cách thuận lợi và bền vững.

4. Ý nghĩa lý luận, ý nghĩa thực tiễn
4.1. Ý nghĩa lý luận
Đề tài được thực hiện dựa trên việc vận dụng các lý thuyết và cách tiếp cận
trong nghiên cứu xã hội học, cũng như sử dụng các phương pháp điều tra xã hội.
Đây là một đề tương đối mới. Vì vậy, đề tài được nghiên cứu sẽ làm tài liệu
tham khảo về lý thuyết và phương pháp nghiên cứu cho các nghiên cứu thực
nghiệm về sự tái hòa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện ma túy, đặc biệt là
người sau cai nghiện ma túy tại đô thị và ở địa bàn TP.HCM
4.2. Ý nghĩa thực tiễn
Sự tái hịa nhập cộng đồng của người sau cai nghiện khơng đơn thuần chỉ là
vấn đề của mỗi một cá nhân, mỗi một gia đình riêng lẻ mà nó cịn có tác động đến
sự phát triển ổn định, bền vững cả của một quốc gia, dân tộc. Do đó, đề tài này sau
khi thực hiện sẽ cung cấp một bức tranh tổng quát về sự tái hòa nhập cộng đồng của
người sau cai tại TP.HCM hiện nay, những thuận lợi và khó khăn mà họ gặp phải
trong q trình tái hịa cộng đồng.
Đề tài sẽ góp phần đưa ra các khuyến nghị và giải pháp thích hợp giúp cho
người sau cai, gia đình người sau cai, cộng đồng, địa phương nơi có người sau cai

22