Tài liệu hướng dẫn môn học Lý luận về pháp luật: Bài 5 - ThS. Lê Việt Tuấn

Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

BÀI 5: H TH NG PHÁP LU T
1. M C ÍCH – YÊU C U
- M c đích: cung c p ki n th c t ng quát v h th ng pháp lu t, giúp ng i h c hình
dung đ c c u trúc bên trong và hình th c bên ngồi c a h th ng pháp lu t.
- Yêu c u: ng i h c c n n m đ c các v n đ sau
+ H th ng c u trúc bên trong c a pháp lu t và h th ng v n b n quy ph m pháp lu t;
+ M i quan h gi a h th ng c u trúc c a pháp lu t và h th ng v n b n quy ph m
pháp lu t.
+ V n đ v hi u l c c a v n b n quy ph m pháp lu t.
+ H th ng hoá pháp lu t.

2. TÀI LI U THAM KH O
(Tài li u có tính ch t b t bu c đ i v i m i ng

i h c)

- Giáo trình Lý lu n Nhà n c và Pháp lu t – Tr ng đ i h c Lu t Hà N i, NXB
CAND.
- Giáo trình Lý lu n v Nhà n c và Pháp lu t – Tr ng
i h c T ng h p Hà N i Khoa Lu t.
(Tài li u có tính ch t m r ng cho ng

i h c)

- H th ng Pháp lu t – Nh ng v n đ lý lu n c b n v Nhà n c và Pháp lu t – Vi n
nghiên c u Nhà n c và Pháp lu t – NXB Chính tr qu c gia, n m 1995, trang 82 –
213.
- V khái ni m v n b n quy ph m pháp lu t – Nguy n C u Vi t - T p chí Nhà n c và

Pháp lu t, s 11 n m 1998, trang 3.
- M t s ý ki n v khái ni m “h th ng pháp lu t” và nh ng tiêu chu n đ xác đ nh m c
đ hoàn thi n c a m t h th ng pháp lu t – Lê Minh Tâm - T p chí Nhà n c và Pháp
lu t, s 1 n m 1991, trang 48.
- V th i đi m có hi u l c c a v n b n quy ph m pháp lu t – Hồng Th Th Ngân - T p
chí Nhà n c và Pháp lu t, s 12 n m 2003, trang 14 - 17.
- H th ng Pháp lu t Vi t Nam nhìn t góc đ so sánh: M y v n đ ph ng pháp lu n –
Nguy n Nh Phát - T p chí Nhà n c và Pháp lu t, s 2 n m 2000, trang 52.

WWW.LVTLAW.COM

1


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

- Bàn v tính minh b ch c a pháp lu t và v n đ dân ch trong vi c so n th o, ban hành
v n b n quy ph m pháp lu t – Bùi S Hi n - T p chí Nghiên c u L p pháp - s 11
n m 2002.
- Nh ng n i dung c b n c a khái ni m h th ng pháp lu t n c ta và các nguyên t c
l p pháp – ào Trí Úc - T p chí nghiên c u l p pháp, s 10 n m 2001, trang 48.

C

3.

NG N I DUNG

3.1. KHÁI NI M H TH NG PHÁP LU T

Khái ni m: H th ng pháp lu t là t ng th các quy ph m pháp lu t, các nguyên t c, đ nh
h ng và m c đích c a pháp lu t có m i liên h m t thi t và th ng nh t v i nhau, đ c
phân thành các ch đ nh pháp lu t, các ngành lu t và đ c th hi n trong các v n b n quy
ph m pháp lu t do c quan nhà n c ban hành theo nh ng hình th c, th t c nh t đ nh.
G m:
- V c u trúc bên trong: h th ng pháp lu t đ c h p thành t các quy ph m pháp lu t,
ch đ nh pháp lu t và ngành lu t.
- V hình th c: h th ng pháp lu t đ c c u thành t các v n b n quy ph m pháp lu t.
3.2. H TH NG C U TRÚC C A PHÁP LU T
H th ng c u trúc c a pháp lu t: là c c u bên trong c a pháp lu t, là t ng th các quy
ph m pháp lu t có m i liên h n i t i th ng nh t, đ c phân đ nh thành các ch đ nh pháp
lu t và ngành lu t.
- Quy ph m pháp lu t: là đ n v nh nh t c u thành h th ng pháp lu t.
- Ch đ nh pháp lu t: là m t nhóm quy ph m pháp lu t đi u ch nh m t nhóm quan h xã
h i cùng lo i có m i liên h m t thi t v i nhau.
- Ngành lu t: là h th ng các quy ph m pháp lu t đi u ch nh các quan h xã h i trong
m t l nh v c nh t đ nh c a đ i s ng xã h i.
Có hai c n c ch y u đ phân đ nh các ngành lu t:
i t ng đi u ch nh: là nh ng quan h xã h i cùng lo i, thu c m t l nh v c c a đ i
s ng xã h i c n có s đi u ch nh b ng pháp lu t. M i ngành lu t s đi u ch nh m t
lo i quan h xã h i đ c thù.
- Ph ng pháp đi u ch nh: là cách th c tác đ ng vào quan h xã h i thu c ph m vi đi u
ch nh c a ngành lu t đó. M i ngành lu t c ng có ph ng pháp đi u ch nh đ c thù. Có
2 ph ng pháp đi u ch nh ch y u:

-

WWW.LVTLAW.COM

2

Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

+ Ph ng pháp bình đ ng tho thu n: là cách th c tác đ ng mà đó nhà n c khơng
can thi p tr c ti p vào các quan h pháp lu t mà ch đ nh ra khuôn kh và các bên
tham gia quan h pháp lu t có th th a thu n v i nhau trong khn kh đó, các bên
tham gia quan h pháp lu t bình đ ng v i nhau v quy n và ngh a v pháp lý.
+ Ph ng pháp quy n uy ph c tùng: là cách th c tác đ ng mà đó m t bên trong
quan h pháp lu t có quy n ra m nh l nh, còn bên kia ph i ph c tùng.

Tu thu c vào đ c đi m, tính ch t c a các quan h xã h i, các ngành lu t s d ng m t
ph ng pháp ho c ph i h p c hai ph ng pháp này. Ngồi ra, do tính đ c thù c a t ng
ngành lu t s có th s d ng ph ng pháp đi u ch nh riêng bi t.
Vi t Nam theo cách phân chia truy n th ng trong h th ng pháp lu t có 12 ngành lu t
sau:
−

Ngành lu t Hi n pháp

−

Ngành lu t Dân s

−

Ngành lu t Kinh t

−

Ngành lu t Hành chính

−

Ngành lu t T t ng Dân s

−

Ngành lu t

−

Ngành lu t Hình s

−

Ngành lu t Lao đ ng

−

Ngành lu t Tài chính

−

Ngành lu t T
Hình s

t ng −

Ngành lu t Hơn nhân – Gia −
đình

Ngành
hàng

lu t

t đai
Ngân

Bên c nh các ngành lu t trong h th ng pháp lu t qu c gia, còn t n t i h th ng pháp lu t
qu c t . Lu t qu c t bao g m hai b ph n: Công pháp qu c t và t pháp qu c t (tuy nhiên
công pháp qu c t không ph i m c nhiên đ c coi là m t b ph n pháp lu t c a qu c gia).
Bên c nh đó c ng c n l u ý s phân chia các ngành lu t ch có tính ch t t ng đ i, có
quan đi m hi n nay cho r ng c n có s đi u ch nh và b sung thêm m t s ngành lu t khác
nh : Ngành lu t B o đ m xã h i (còn g i là Ngành lu t An sinh xã h i), Ngành lu t Th ng
m i, Ngành lu t Môi tr ng.
Trong h th ng Châu Âu l c đ a, pháp lu t đ c chia thành công pháp và t pháp (lu t
công và lu t t ), c công pháp và t pháp l i đ c chia thành các ngành lu t nh t đ nh.
3.3. H TH NG V N B N QUY PH M PHÁP LU T
C n c vào tính ch t pháp lý, v n b n pháp lu t có th đ c chia thành 3 lo i: v n b n
quy ph m pháp lu t, v n b n pháp lu t ch đ o và v n b n pháp lu t cá bi t (v n b n áp
d ng pháp lu t).
Khái ni m h th ng v n b n quy ph m pháp lu t: là t ng th các v n b n quy ph m pháp
lu t có m i liên h ch t ch v n i dung và hi u l c pháp lý.
Khái ni m v n b n quy ph m pháp lu t XHCN: v n b n quy ph m pháp lu t là v n b n
do c quan nhà n c có th m quy n ban hành theo th t c, trình t lu t đ nh, trong đó có
WWW.LVTLAW.COM

3


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

các quy t c x s chung, đ c nhà n c đ m b o th c hi n nh m đi u ch nh các quan h xã
h i theo đ nh h ng XHCN và đ c áp d ng nhi u l n trong th c t đ i s ng.
Phân lo i: Có nhi u cách phân chia h th ng v n b n quy ph m pháp lu t. Trong đó, c n
c vào hi u l c pháp lý, v n b n quy ph m pháp lu t đ c chia thành 2 lo i: v n b n lu t và
v n b n d i lu t.
M i liên h gi a các v n b n quy ph m pháp lu t: các v n b n quy ph m pháp lu t t n
t i trong m i liên h ch t ch v i nhau.
- M t là, m i liên h v hi u l c pháp lý.
- Hai là, m i liên h v n i dung.
Hi u l c c a v n b n quy ph m pháp lu t: Hi u l c c a v n b n quy ph m pháp lu t
đ c th hi n trên 3 m t: theo th i gian; theo không gian và theo đ i t ng tác đ ng. Ngoài
ra, v n b n quy ph m pháp lu t cịn có th có hi u l c tr v tr c (hi u l c h i t ).
M i liên h gi a h th ng c u trúc c a pháp lu t và h th ng v n b n quy ph m pháp
lu t:
- H th ng c u trúc là c s cho vi c xây d ng và hoàn thi n h th ng v n b n quy
ph m pháp lu t (th hi n trong ho t đ ng t p h p hóa và pháp đi n hóa).
- H th ng v n b n quy ph m pháp lu t là hình th c th hi n h th ng c u trúc bên
trong c a pháp lu t.
 Các lo i v n b n quy ph m quy ph m pháp lu t trong h th ng pháp lu t
Vi t Nam (theo Lu t ban hành v n b n QPPL 2008)
STT

CH TH BAN HÀNH

TÊN V N B N

1

Qu c h i

Hi n pháp, Lu t, Ngh quy t

2

y ban th

3

Ch t ch n

4

Chính ph

Ngh đ nh

5

Th t

Quy t đ nh

6

H i đ ng Th m phán toà án nhân dân t i cao

7

Chánh án Tòa án nhân dân t i cao; Vi n tr ng Thông t
Vi n ki m sát nhân dân t i cao; B tr ng, Th
tr ng c quan ngang b

8

T ng ki m toán Nhà n

ng v Qu c h i

Pháp l nh, Ngh quy t

c

L nh, Quy t đ nh

ng Chính ph

WWW.LVTLAW.COM

c

Ngh quy t

Quy t đ nh
4

Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

9

U ban th ng v Qu c h i ho c gi a Chính Ngh quy t liên t ch
ph v i c quan trung ng c a t ch c chính
tr - xã h i

10

Chánh án Toà án nhân dân t i cao v i Vi n Thông t liên t ch
tr ng Vi n ki m sát nhân dân t i cao; gi a B
tr ng, Th tr ng c quan ngang b v i
Chánh án Tòa án nhân dân t i cao, Vi n tr ng
Vi n ki m sát nhân dân t i cao; gi a các B
tr ng, Th tr ng c quan ngang b

11

H i đ ng nhân dân

12

y ban nhân dân

3.4. CÁC TIÊU CHU N

Ngh quy t
Quy t đ nh, Ch th

ÁNH GIÁ M C

HOÀN THI N C A H

TH NG PHÁP LU T
Có b n tiêu chu n c b n đ đánh giá m c đ hoàn thi n c a h th ng pháp lu t:
- Tính tồn di n: tính tồn di n th hi n
+
+

2m cđ

m c đ chung: đó là s đ y đ các ngành lu t, các ch đ nh pháp lu t
m c đ c th : đ y đ các quy ph m pháp lu t.

- Tính đ ng b : h th ng pháp lu t ph i có tính th ng nh t, khơng ch ng chéo, mâu
thu n.
- Tính phù h p: pháp lu t ph i phù h p v i trình đ phát tri n kinh t -xã h i.
- Trình đ k thu t l p pháp: pháp lu t đ c xây d ng v i trình đ k thu t pháp lý cao.
Th hi n qua vi c xác đ nh các nguyên t c, cách s d ng ngôn ng pháp lý trong ho t
đ ng xây d ng pháp lu t.
3.5. H TH NG HOÁ PHÁP LU T
Khái ni m h th ng hoá pháp lu t: là ho t đ ng s p x p, ch nh lý, b sung n i dung các
v n b n quy ph m pháp lu t nh m t ng c ng tính h th ng c a H th ng pháp lu t.
Các hình th c h th ng hố pháp lu t:
- T p h p hoá: là s p x p các v n b n quy ph m pháp lu t ho c các quy ph m pháp lu t
riêng bi t theo m t trình t nh t đ nh. Ho t đ ng này không làm thay đ i n i dung v n

WWW.LVTLAW.COM

5


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

b n, không b sung nh ng quy đ nh m i mà ch nh m lo i b nh ng quy ph m pháp
lu t đã h t hi u l c. Ch th t p h p hoá: m i cá nhân, t ch c.
- Pháp đi n hoá: là ho t đ ng c a c quan Nhà n c có th m quy n, trong đó, khơng
nh ng t p h p các v n b n quy ph m pháp lu t đã có theo m t trình t nh t đ nh, lo i
b nh ng quy ph m l i th i, mâu thu n, mà còn b sung các quy ph m m i đ thay
th cho các quy ph m pháp lu t đã b lo i b , kh c ph c các ch tr ng đ c phát hi n,
nâng cao hi u l c pháp lý c a chúng.

4. M T S

KHÁI NI M, THU T NG

PHÁP LÝ

- H th ng pháp lu t là t ng th các quy ph m pháp lu t, các nguyên t c, đ nh h ng
và m c đích c a pháp lu t có m i liên h m t thi t và th ng nh t v i nhau, đ c phân
thành các ch đ nh pháp lu t, các ngành lu t và đ c th hi n trong các v n b n quy
ph m pháp lu t do c quan nhà n c ban hành theo nh ng hình th c, th t c nh t
đ nh.
- H th ng c u trúc c a pháp lu t là c c u bên trong c a pháp lu t, là t ng th các
quy ph m pháp lu t có m i liên h n i t i th ng nh t, đ c phân đ nh thành các ch

đ nh pháp lu t và ngành lu t.
- H th ng v n b n quy ph m pháp lu t là t ng th các v n b n quy ph m pháp lu t có
m i liên h ch t ch v n i dung và hi u l c pháp lý.
- V n b n quy ph m pháp lu t XHCN v n b n quy ph m pháp lu t là v n b n do c
quan nhà n c có th m quy n ban hành theo th t c, trình t lu t đ nh, trong đó có các
quy t c x s chung, đ c nhà n c đ m b o th c hi n nh m đi u ch nh các quan h
xã h i theo đ nh h ng XHCN và đ c áp d ng nhi u l n trong th c t đ i s ng.
- H th ng hoá pháp lu t là ho t đ ng s p x p, ch nh lý, b sung n i dung các v n b n
quy ph m pháp lu t nh m t ng c ng tính h th ng c a h th ng pháp lu t.
- T p h p hoá là s p x p các v n b n quy ph m pháp lu t ho c các quy ph m pháp lu t
riêng bi t theo m t trình t nh t đ nh.
- Pháp đi n hoá là ho t đ ng c a c quan Nhà n c có th m quy n, trong đó khơng
nh ng t p h p các v n b n quy ph m pháp lu t đã có theo m t trình t nh t đ nh, lo i
b nh ng quy ph m l i th i, mâu thu n, mà còn b sung các quy ph m m i đ thay
th cho các quy ph m pháp lu t đã b lo i b , kh c ph c các ch tr ng đ c phát hi n,
nâng cao hi u l c pháp lý c a chúng.

WWW.LVTLAW.COM

6


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

5. CÂU H I

5.1. Câu h i nh n đ nh
40) H th ng pháp lu t là t p h p có tính h th ng c a các v n b n quy ph m pháp lu t.
41) Quy ph m pháp lu t th hi n ra bên ngoài b ng các đi u lu t, ch đ nh pháp lu t

đ c th hi n ra bên ngoài b ng các Ch ng trong các v n b n quy ph m pháp lu t.
42) Vi c phân chia các ngành lu t ch mang tính t ng đ i.
43)
i t ng đi u ch nh c a m t ngành lu t mang tính tuy t đ i, ngh a là khơng th có
s thay đ i vì b o đ m tính n đ nh c a pháp lu t.
44) M t quan h xã h i có th là đ i t ng đi u ch nh c a nhi u ngành lu t khác nhau.
45) Vi c đ m b o tính n đ nh c a h th ng pháp lu t đòi h i s l ng các ngành lu t
ph i khơng có s thay đ i.
46) Tính phù h p c a h th ng pháp lu t th hi n s phù h p v i trình đ phát tri n
kinh t -xã h i.
47) V n b n quy ph m pháp lu t do các c quan Nhà n c, các cá nhân, t ch c ban
hành.
48) Trong ho t đ ng qu n lý, các c quan Nhà n c đ u c n đ n ho t đ ng ban hành
v n b n quy ph m pháp lu t.
49) B lu t là m t trong nh ng y u t thu c h th ng c u trúc c a pháp lu t.
50) C n c vào hi u l c pháp lý, v n b n quy ph m pháp lu t đ c chia thành v n b n
có hi u l c xác đ nh và khơng có hi u l c xác đ nh.
51) Nhà n c hồn tồn khơng can thi p vào các quan h pháp lu t đ c đi u ch nh
b ng ph ng pháp bình đ ng tho thu n.
52) Ph ng pháp quy n uy ph c tùng ch đ c áp d ng trong nh ng quan h mà m t
bên ph i là Nhà n c.
53) V n b n quy ph m pháp lu t không th đi u ch nh nh ng quan h xã h i xu t hi n
tr c khi v n b n đó đ c ban hành.
54) Ch th c a t p h p hóa ch có th th c hi n b i c quan Nhà n c có th m quy n
ban hành v n b n quy ph m pháp lu t.
55) K t qu c a t p h p hóa là m t v n b n quy ph m pháp lu t có s thay đ i v n i
dung và hi u l c pháp lý.
56) H th ng hoá pháp lu t là ho t đ ng nh m kh c ph c nh ng “l h ng” c a pháp
lu t.

WWW.LVTLAW.COM

7


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

5.2. Câu h i th o lu n

57) D a trên các đ c đi m c a v n b n quy ph m pháp lu t, hãy xác đ nh v n b n d
đây đ c xem là v n b n quy ph m pháp lu t, gi i thích t i sao:

i

+ Thông báo s 195/TT-UBND c a UBND Tp. Hà N i ngày 31/7/08 v vi c treo c
t qu c
+ Quy t đ nh 43/2008/Q -UBND c a UBND Tp. Hà N i ngày 03/7/08 v vi c phê
chu n và ban hành đi u l t ch c và ho t đ ng c a Công ty TNHH m t thành viên
i n nh Hà N i
+ Quy t đ nh 02/2008/Q -UBND c a UBND Tp. Hà N i ngày 09/01/08 Ban hành
quy đ nh v qu n lý ho t đ ng bán hàng rong trên đ a bàn Tp. Hà N i
(ng i h c tham kh o các v n b n nói trên trong tài li u giáo viên cung c p)
58) B ng ki n th c lý lu n hãy xác đ nh hi u l c h i t trong các tr ng h p sau đây:
Tr ng h p 01: Ngày 15/4/2000, Tr n V n A đã c ý th c hi n hành vi lây truy n
HIV cho ng i khác. Bi t r ng trong B lu t Hình s 1985 khơng quy đ nh đ i v i
hành vi ph m t i này, trong khi đó t i B lu t Hình s 1999 T i lây truy n HIV cho
ng i khác đ c quy đ nh t i đi u 117, c th :
“1. Ng i nào bi t mình b nhi m HIV mà c ý lây truy n b nh cho ng i khác, thì
b ph t tù t m t n m đ n ba n m.

2. Ph m t i thu c m t trong các tr ng h p sau đây, thì b ph t tù t ba n m đ n
b y n m:
a) i v i nhi u ng i;
b) i v i ng i ch a thành niên;
c) i v i th y thu c ho c nhân viên y t tr c ti p ch a b nh cho mình;
d) i v i ng i thi hành cơng v ho c vì lý do công v c a n n nhân”.
59) B ng ki n th c lý lu n hãy xác đ nh hi u l c h i t trong các tr ng h p sau đây:
Tr ng h p 02: Ngày 15/4/2000, Nguy n V n B th c hi n hành vi ph m t i cho
vay lãi n ng đ u thu c kho n 1 đi u 171 BLHS 1985 và kho n 1 đi u 163 BLHS
1999. Bi t r ng BLHS 1999 đ c ban hành ngày 21/12/1999 và có hi u l c t ngày
1/7/2000.
Theo quy đ nh pháp lu t:
Kho n 1 i u 171 B lu t Hình s 1985 đ i v i T i cho vay lãi n ng quy đ nh:
“Ng i nào cho vay lãi n ng có tính ch t chun bóc l t thì b ph t c nh cáo, c i
t o không giam gi đ n m t n m ho c b ph t tù t ba tháng đ n hai n m”.
Kho n 1 i u 163 B lu t Hình s 1999 đ i v i T i cho vay lãi n ng quy đ nh:
“Ng i nào cho vay v i m c lãi su t cao h n m c lãi su t cao nh t mà pháp lu t
WWW.LVTLAW.COM

8


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v pháp lu t
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

quy đ nh t m i l n tr lên có tính ch t chun bóc l t, thì b ph t ti n t m t l n
đ n m i l n s ti n lãi ho c ph t c i t o không giam gi đ n m t n m”.
60) B ng ki n th c chung v các ngành lu t trong h th ng pháp lu t Vi t Nam, theo
anh (ch ) vi c Tr ng H A sa th i ông B thu c đ i t ng đi u ch nh c a ngành
lu t nào? T i sao?

61) Hãy so sánh hình th c t p h p hoá pháp lu t và pháp đi n hố theo các tiêu chí sau:
Tiêu chí

T p h p hoá

Pháp đi n hoá

Ch th
th c hi n
Ho t đ ng
K t qu đ t
đ c

5.3. Câu h i ti u lu n, thuy t trình
62) Anh (ch ) hãy gi i thi u khái quát các h th ng pháp lu t trên th gi i.
63) B ng ki n th c lý lu n v các tiêu chu n đánh giá m c đ hoàn thi n c a h th ng
pháp lu t, anh (ch ) hãy trình bày quan đi m c a mình đ i v i v n đ pháp lý tr v
thành niên lui t i các quán bar Vi t Nam chúng ta hi n nay.
(ng i h c tham kh o thông tin các bài vi t v v thanh niên đi bar trong tài li u giáo viên
cung c p)


WWW.LVTLAW.COM

9