Triều Lê sơ (1428 -1527)

GIAI

O N

CL P&T

TRI U LÊ S
Lê Thái T (1428-1433)
Lê Thái Tông (1434-1442)
Lê Nhân Tông (1443-1459)
Lê ThánhTông (1460-1497)
Lê Hi n Tông (1497-1504)

CH

(1428-1527)
Lê Túc Tông (1504)
Lê Uy M c (1505-1509)
Lê T ng D c (1510-1516)
Lê Chiêu Tơng (1516-1522)
Lê Cung Hồng (1522-1527)

Lê Thái T (1428-1433)
Niên hi u: Thu n Thiên
Ông t d ng nghi p đ u tiên c a h Lê Lam S n-Thanh Hoá là Lê H i. V n là m t ng i ch t phác,
hi n h u, ít nói nh ng c l i là ng i hi u bi t sâu xa “có th đốn bi t s vi c t lúc cịn ch a hình
thành”. Ng i cha sinh ra Lê L i huý là Khống, là ng i có chí khí và hào hi p, th ng nuôi d ng
tân khách, th ng yêu dân chúng, chu c p ng i nghèo, giúp ng i ho n n n khó kh n, vì th c vùng
đ u kính ph c c .
Tri u đình vua Lê

Lê L I SINH NGÀY 6 THÁNG 8 N M T S u (10 tháng 9 n m 1385) là con trai th 3 và c ng là con út trong nhà. Ngay t khi còn
r t tr . Lê L i đã t ra là ng i thông minh d ng l c đ c đ h n ng i.
Mùa xuân n m M u Tu t (1418), Lê L i cùng v i nh ng ng i đ ng chí chính th c d ng c kh i ngh a Lam S n x ng là Bình Ð nh
V ng, truy n h ch đi kh p n c kêu g i nhân dân đ ng lòng đ ng d i c kh i ngh a đánh gi c c u n c v i l c l ng ban đ u
không quá 2000 ng i, “c m n thì s m t i khơng đ c hai b a, áo m c thì đơng hè ch có m t manh, khí gi i thì th t tay không”, ph i
đ i đ ch v i m t qn đ ch đơng đ o có trang b đ y đ c a gi c, ngh a quân nhi u l n b vây kh n có lúc l ng c n hàng tu n Lê L i
ph i cho gi t c voi chi n và ng a c a chính mình đ ni qn. B ng l i đánh “L y ít đ ch nhi u c vây thành và di t vi n b ng nh ng
chi n th ng quy t đ nh Chi L ng-X ng Giang, c n Tr m tiêu di t hàng ch c v n vi n binh gi c, cu i cùng quân đ i Lam S n đã
bu c gi c Minh trong các thành Ðông Quan, Tây Ðơ, C L ng, Chí Linh ph i đ u hàng”.
Ngày 10 tháng ch p n m Ðinh Mùi (1427), t i m t đ a đi m g n thành Ðông Quan, V ng Thông - Viên t ng ch huy đ i quân xâm
l c Minh đã ph i tuyên th : xin rút h t quân v n c.
Ngày 29 tháng 12 n m đó, b i binh đó b t đ u rút, đ n ngày mùng 3 tháng 1 n m M u Thân (1428) nh ng bóng dáng cu i cùng c a
quân Minh đã b quét kh i b cõi.
Th là sau hai m i n m s ng d i ách đô h ngo i bang, đ t n c l i dành đ c l p.
Do s c ép c a nhà Minh và c ng là sách l c m m d o c a lãnh t Lam S n, trên danh ngh a Lê L i, v n ph i xin c u phong cho con
cháu h Tr n là Tr n C o làm vua. Nh ng n m M u Thân (1428), Tr n C o t cho mình khơng có cơng gì trong cu c gi i phóng đ t
n c mà l i gi ngôi vua v n th ng áy náy không yên, bèn c i thuy n ra bi n, ch y vào châu Ng c Ma (Thanh Hoá). Quân c a Lê
L i đu i k p d n tr v , cho u ng thu c đ c ch t, tri u đình nhà Lê sai làm tang l r t h u theo nghi l m t ông vua: Ngày 15 tháng 4
n m M u Thân (1428) Lê L i chính th c lên ngơi vua t i đi n Kính Thiên, thành Ðơng Ðơ (t c Hà n i), x ng là “Thu n thiên th a v n
Du v n Anh V đ i v ng”, đ t tên n c là Ð i Vi t, đ i niên hi u, đ i xá thiên h , ban bài cáo Bình Ngơ. Khi đó ơng đã 43 tu i. Ðây
là s m đ u m t th i k đ c l p, lâu dài nh t trong l ch s n c ta, đ không gây s c ng th ng v i nhà Minh. Lê L i ch a x ng Ð
mà ch t x ng V ng.
M c dù ch ngôi ng n ng i đ c có 6 n m nh ng nh ng vi c làm c a ông vua này có ý ngh a đ t n n móng v ng ch c cho c m t
tri u đ i và n n đ c l p ph n vinh c a qu c gia Ð i Vi t. Vi c làm đ u tiên c a Lê Thái T là bàn đ nh lu t l nh. Nhà vua ra l nh cho
các quan: T Không, T Ð , T Mã, Thi u uý, Hành hi n bàn đ nh lu t l nh tr quân dân. Nh c g ng đó, hai n m sau (1430) Lê Thái
T đã cho ban hành nh ng đi u lu t đ u tiên c a tri u đ i mình.
T nh ng đ n v hành chính theo ch đ qu n huy n c a nhà Minh, nhà Lê l i chia đ n v hành chính n c ta thành 5 đ o, đ t các ch c
v quân, t ng qu n, hành khi n... xã đ t xã quan. B máy hành chính này s ngày càng đ c hoàn ch nh vào các đ i vua sau, nó th c
s giúp vi c qu n lý và đi u hành đ t n c.
M t đ t n c s ng ch y u b ng nông nghi p, vi c ph c h i phát tri n nông nghi p c ng đ c Lê Thái T đ c bi t quan tâm, ngay t

n m đ u lên ngôi, ông đã cho ki m kê h kh u, làm s đi n, s h , đ t c s đ ti n hành ch đ quân đi n.
Ð tuy n ch n nhân tài và c ng c b máy cai tr , nhà Lê không ch quan tâm đ n vi c c u hi n b ng cách ti n c mà còn đ t ra các
khoa thi. D i th i Lê Thái T đã b t đ u m các khoa thi đ l a ch n các nhân tài. Vua Lê Thái T còn đ c bi t quan tâm đ n vi c
bình đ nh và c ng c mi n biên c ng phía B c và Tây B c. Nhà vua t ng đích thân c m quân ti n th ng vào t n sào huy t m t l c
l ng ch ng đ i, đ t đ t đó thành châu huy n và ghi vào b n đ qu c gia.
V m t đ i ngo i, Lê Thái T nhi u l n c các đoàn s b sang Trung Qu c đ đ t m i bang giao bình th ng v i nhà Minh, khéo léo
gi i quy t nh ng sách nhi u c a nhà Minh v vi c l p con cháu nhà Tr n và v n đ tù binh chi n tranh... Ngày 22 tháng 8 n m Quý
S u (1433) nhà vua b ng T m đi n, h ng th 49 tu i. Vua Lê Thái T có hai ng i con trai là Qu n Ai V ng T T là con c a
Tr nh Th n Phi và Hoàng Thái t Nguyên Long là con trai c a Ph m Th Ng c Tr n. Nhà vua truy n ngơi cho con th là Hồng Thái
t Ngun Long
Thái T Ph m hoàng h u

- Trang 1/5


Bà h Ph m, huý là Ng c Tr n, ng i xã Qu n L i, huy n Lôi D ng. Thanh Hoá. Bà là m t trong s các bà v
c a Lê L i. Khi Lê L i m i kh i ngh a đánh gi c Minh ph i di chuy n luôn, không yên m t ch nào, bà l n l i
theo h u, tr i qua nhi u gian kh . Bà sinh ra Nguyên Long (vua Thái Tông sau này) vào mùa đông n m Quý Mão
(1423), t c là vào n m th 6 c a cu c kh i ngh a.

Hồng H u nhà Lê

Lê Thái Tơng (1434-1442)
Niên hi u:

Thi u Bình (1434-1439)
Ð i Báo (1439-1442)

Lê Thái Tơng tên h là Nguyên Long, sinh ngày 20 tháng 11 n m Quý Mão (1423), là con th hai c a Lê Thái T . Lên ngôi vua ngày
8 tháng 9 n m Quý S u (1433), l y niên hi u là Thi u Bình. Khi lên ngơi nhà vua m i 11 tu i, nh ng không c n M u h u che rèm

nghe vi c mà t mình đi u hành t t c công vi c tri u đình. Các nhà vi t s ai c ng nh n xét “vua t ch t sáng su t tinh khơn; khi c m
quy n chính: trong ng n ng a k c ng th n, ngoài d p yên các manh đ ng. Tr ng đ o, chu ng Nho, đ t khoa thi ch n k s , ch l
nh c, rõ chính hình; v n v t r c r đ c , đáng khen là vua hi n”. Chính d i th i vua Thái Tơng, vào n m Thi u Bình th 5, t ch c
thi H ng các đ o và n m sau t ch c thi h i t i Kinh đơ. T đó m đ u ra l c ba n m m t l n thi làm l th ng. C ng chính d i
tri u vua này, vào n m Nhâm Tu t (1442) b t đ u ra l nh d ng bia ghi tên các ti n s .
M t trong nh ng s ki n bi th m nh t d i tri u Lê là cái ch t đ t ng t c a vua Thái Tơng và kéo theo nó là v án oan nghi t giáng
xu ng Nguy n Trãi và gia đình ơng vào tháng 8 n m Nhâm Tu t (1442) mà ng i đ i v n g i là v án L Chi Viên (v án v n v i).
Ngày 27 tháng 7 n m Nhâm Tu t (1442) vua đi tu n mi n đông duy t quan thành Ch Linh, Nguy n Trãi đón vua ng
chùa Côn
S n, n i c a Nguy n Trãi. Ngày 4 tháng 8 vua v đ n L Chi Viên thu c huy n Gia Ð nh (nay thu c huy n Gia L ng, B c Ninh).
Cùng đi v i vua có Nguy n Th L , m t ng i thi p c a Nguy n Trãi khi y đã vào tu i 40 đ c vua Thái Tơng u q vì s c đ p,
v n ch ng hay, luôn đ c vào bên c nh vua. khi v đ n L Chi Viên, vua th c su t đêm v i Nguy n Th L r i b ng hà, lúc này ông
m i 20 tu i. Các quan bí m t đ a thi hài vua v , ngày 6 tháng 8 m i đ n kinh s , n a đêm vào đ n cung m i phát thang. Tri u đình đã
quy cho Nguy n Th L t i gi t vua. Ngày 12 tháng 8 n m đó (1442), các đ i th n nh n di m nh là Tr nh Kh i, Nguy n Xí, Lê Th
cùng v i Lê Li t, Lê Bơi tơn Hồng t B ng C lên n i ngơi. Nguy n Trãi và gia đình b án chu di tam t c
Lê Thái Tông tr vì trong 9 n m, đ t niên hi u hai l n:
Thi u Bình (1434-1439); Ð i B o (1440-1442)
Lê Nhân Tơng (1443-1459)
Niên Hi u: Ð i Hồ (1443-1453)
Diên Ninh (1454-1459)
Khi vua Lê Thái Tông m c dù m i có 20 tu i, nh ng khi m t đi đã k p đ l i b n ng i con trai do b n bà v sinh ra: Bà Chiêu Nghi
h D ng sinh ra L Ð c h u Nghi Dân: Bà Th n Ph h Nguy n sinh ra hoàng t B ng C (sau này là vua Nhân Tông) bà Ti p D h
Ngô sinh ra T Thành (sau là vua Thánh Tông) và m t bà v khác sinh ra Cung v ng Kh c X ng.
Nh v y vua Lê Nhân Tông c ng không ph i là con tr ng c a vua Thái Tơng. Ơng H là Bang C là con trai th 3 c a Thái Tông...
M là Tuyên T Hoàng Thái H u h Nguy n (sau này m i phong), huý anh là Anh, ng i làng B V huy n Ðơng S n (Thanh Hố).
Bang C sinh ngày 9 tháng 6 n m Tân D u (1441) đ n ngày 16 tháng 11 n m Tân D u (1941) đ c l p làm Hoàng thái t , và ngày 12
tháng 8 n m Nhâm Tu t (1442) đ c lên ngôi vua đ i niên hi u là Ð i Hồ. Khi lên ngơi vua m i lên 2 tu i, Thái h u ph i bng rèm
nghe chính s , t m quy t đốn vi c n c. May thay Thái H u là ng i t n tâm b o h , tín nhi m đ i th n, theo dùng phép s n có trong
kho ng h n 10 n m giúp u chúa, trong n c bình yên. Tháng 11 n m Quý D u (1453), vua lên 12 tu i có th t coi đ c chính s .
Thái h u tr l i quy n chính cho vua r i lui v

cung riêng. Khi t mình ra cho chính s , vua đ i niên hi u là Diên Ninh, đ i xá cho
thiên h . Ng i đ i b y gi h t l i ca ng i đ c đ và tài n ng c a vua và Thái H u.
Khi Chiêm Thành hai l n l n c p Hố Châu thì sai t ng đem quân đi đánh, gi t đ c vua Chiêm là Bí Cai, n c l n s uy, n c nh
m n đ c. Phàm chính s đ u noi theo phép c , đ u có phép s n, sai đình th n h p bàn t t c r i m i thi hành; cho nên chính tr hay
giáo hoá t t, kh p ra b n bi n tr m h đ u m n đ c, đ i đ c thái bình.
Chính d i th i vua Nhân Tông n m Quý H i (1455), tri u đình sai Phan Phù Tiên biên so n Ð i Vi t s ký, vi t ti p quy n s c a
th i Tr n t Tr n Thái Tông cho đ n khi ng i Minh v n c.
Nh ng m c dù là m t ông vua sáng và nhân t , nh ng vì khơng tn theo ngun t c dịng đích nên mùa Ðông n m K Mão (1459),
L ng S n V ng Nghi Dân (là anh vua Nhân Tông) đang đêm b c thang vào t n trong cung c m, vua và Truyên T Hoàng thái h u b
gi t. Khi đó vua m i 19 tu i, ngơi đ c 17 n m. Ð t niên hi u hai l n.
Nghi Dân t l p làm vua nh ng ch 8 tháng sau l i b các đ i th n là Nguy n Xí, Ðinh Li t x ng ngh a gi t b n ph n ngh ch giáng
Nghi Dân xu ng t c h u r i tìm l p m t ng i con khác c a Thái Tơng nên làm vua, đó là vua Lê Thánh Tông.

- Trang 2/5


Lê Thánh Tông (1460-1497)
Niên hi u: Quang Thu n (1460-1469)
H ng Ð c (1470-1497)
Lê Thánh Tông là m t trong nh ng ông vua ngôi lâu nh t trong l ch s các ông vua Vi t Nam (38 n m).
Nh ng đi u đáng nh khơng ph i vì ông ngôi lâu, (Lê Hi n Tông ngôi-47 n m), mà vì nh ng đóng góp
c a tri u vua này vào đ i s ng m i m t c a qu c gia Ð i Vi t th i y.

Vua Lê Thánh Tông

Lê Thánh Tông tên t là T Thành, l i có tên n a H o, là con trai th t và c ng là con út c a vua Thái Tông, sinh ngày 20 tháng 7 n m
Nhâm Tu t (1442). M là Ngô Th Ng c Dao, con gái c a Thái B o Ngô T , m t trong nh ng công th n khai qu c c a nhà Lê, ng i
làng Ðơng Bàng, huy n n Ð nh (Thanh Hố).
S ng gi a ch n dân gian t nh đ n n m lên 4 tu i, m Nhân Tông buông rèm nghe chính s , m i cho đón T Thành v phong làm
Bình Nguyên V ng, cho nhà Phi n đ hàng ngày cùng vua Nhân Tông và các phiên v ng khác h c t p t i toà Kinh Diên.

Khi Nghi Dân, con c c a vua Thái Tông tr c đ b bi m tru t r i âm m u thoán đo t r i gi t m con Bang C (vua Nhân Tông) lên
ngôi vua, l i phong T Thành làm Gia V ng và v n cho nhà Tây trong n i đi n. Khi Nghi Dân b l t đ , trong tri u có ng i bàn
l p T Thành làm vua nh ng m t viên quan là Lê L ng can r ng: T Thành cịn có m t ng i anh n a là Cung V ng Kh c X ng,
không nên b anh l p em, d m l i v t xe đ Nghi Dân-Bang C , Tri u th n đ n đón Cung V ng, song ơng này t ch i. Khi đó h m i
r c T Thành lên ngôi, b y gi ơng v a trịn 18 tu i.
Tr vì đ t n c n m H ng Ð c th 27 n m Bính Thin (1496) vua b m t nh ng t gi i quy t các vi c quan tr ng. Tháng giêng n m sau
vua càng m t n ng r i m t.
Lê Thánh Tông th 56 tu i và là m t trong nh ng ông vua có khá nhi u v và nhi u con: 14 ng i con trai và 20 ng i con gái. Nhìn
tồn c c cu c đ i ơng vua này là m t cu c đ i ho t đ ng sôi n i nên nh t nhi u l nh v c mà m t nào c ng t ra xu t s c. Ng i đ ng
th i t ng nh n xét: “Vua t tr i cao siêu, anh minh quy t đốn, có hung tài l c, võ gi i v n hay, mà thánh h c r t ch m, tay không lúc
nào r i quy n sách. Các sách kinh s , l ch toán, các vi c tánh th n, cái ghi c ng tinh thơng, V n th thì hay h n c các quan v n h c”.
Nh đó mà d i th i tr vì c a ơng vua này, qu c gia Ð i Vi t đã đ t đ c s phát tri n r c r v m i m t.
Lê Thánh Tông là ng i tha thi t v i ch quy n qu c gia. Ơng đã t ng có câu nói n i ti ng: “M t th c núi, m t t c sơng c ng c a ta
có l nào t ti n v t b đi đ c. N u ng i nào dám đem m t th c, m t t c đ t c a vua Thái T đ làm m i cho gi c thì ng i đó s b
tr ng tr n ng”. Chính d i th i Lê Thánh Tông, b n đ đ u tiên c a qu c gia Ð i Vi t đã đ c hoàn thành.
B máy nhà n c trung ng t p quy n d i tri u Lê Thánh Tơng đã đ n m c hồn b , t trung ng xu ng đ n xã. Th l c c a đ i
quý t c b h n ch , thay vào đó là s tham chính c a t ng l p s phu nho giáo đ c tuy n l a b ng con đ ng thi c .
V l p pháp, đây c ng là th i đ i đã cho ra đ i b lu t H ng Ð c n i ti ng mang tên hi u vua Lê Thánh Tông. Các tri u đ i tr c: Lý,
Tr n đ u có biên so n lu t c a mình, song vì chi n tranh, lo n l c đã b m t h t vì th lu t H ng Ð c còn l i cho đ n nay là m t trong
nh ng b lu t hoàn ch nh và có nhi u đi m ti n b nh t trong l ch s phong ki n n c ta.
D i tri u Lê Thánh Tông, c ng là th i k mà t t ng tr ng nông và ch đ quân đi n đ c ban b và thi hành đ y đ nh t. Các đ i
sau ch l y đó làm m u m c.
Vi c giáo d c thi c thì d i đ i ông vua này c ng đ c coi là th nh đo t nh t trong l ch s giáo d c và khoa c th i phong ki n Vi t
Nam, vi c h c do nhà n c t ch c đ c đ y m nh, đ ng th i vi c h c trong dân gian do t nhân m tr ng c ng đ c khuy n khích.
Nhà vua cho m r ng nhà Thái h c và tr ng Qu c T Giám. Các ti n s thi đ ngoài vi c đ c kh c tên vào bia đá (đã đ c b t đ u t
n m 1442 th i Lê Thái Tông) và đ c d l x ng danh r t long tr ng, đ c trêo tên b ng vàng và c p ng a, ban áo m c bi u đ vinh
quy...
B n thân vua Lê Thánh Tông c ng là m t nhà v n hoá l n: Ông là m t nhà th l n và là ng i r t ch m lo đ n vi c tr c thu t. Trong
th i ông, nhi u cơng trình biên so n có t m c đ c ti n hành nh Ð i Vi t s ký toàn th hoàn thành n m K H i (1479), Thiên Nam
d h t p m t công trình có tính bách khoa l n đ u tiên, h n 100 bài th c a Nguy n Trãi c ng đ c s u t m vào th i gian này. Lê

Thánh Tông là ng i đã gi i cái oan c a Nguy n Trãi, cho tìm con cháu cịn s ng sót và ra l nh s u t m th v n c a c Trai.
Lê Thánh Tông t l p ra h i Tao Ðàn g m 28 ông tién s gi i th v n nh t n c th i đó g i là “Tao Ðàn nh th p bát tú” do chính Lê
Thánh Tơng làm ngun sối. Kh i l ng sáng tác c a Lê Thánh Tông và h i Tao Ðàn r t l n, và có v trí r t đ c bi t.
Lê Thánh Tông không ch là ông vua đ y tài n ng và nhi t huy t v i t t c các thành t u n i b t d i th i tr vì c a ơng mà tên tu i ơng
khơng th m trong l ch s và n n v n hố n c nhà.
Lê Thánh Tơng làm vua 38 n m đ t niên hi u hai l n.
Lê Hi n Tông (1497-1504)
Niên Hi u: C nh Th ng
Vua Lê Hi n Tông tên huý là Tranh, l i có huý là Huy, là con tr ng c a Thánh Tông, sinh ngày 10 tháng 8 n m Tân T (1461), m là
Tr ng l c Thánh T Hoàng thái h u, h Nguy n, huý là H ng, ng i h ng Gia M u ngo i trang, huy n T ng S n (Thanh Hoá),
con gái th hai c a thái Trình qu c cơng Ð c Trung.
Tranh là con c u t t i am T Công (T Ð o H nh) trên núi Ph t Tích, sinh ra đã có dáng v thiên t , m i cao, m t r ng, v ng i đ ng
đ n, đ p đ khác th ng, đ c Thánh Tông yêu quý n m. N m Quang Thu n th 3 - n m Nhâm Ng (1462) Tranh đ c l p làm Hoàng
thái t .
Vua cha ngôi t i 38 n m lên Thái t
ngôi Ðơng cung lâu (38 n m), vì th khi đ c lên n i ngơi, ơng đã tu i chín ch n và t ng tr i
(36 tu i). Trong th i gian 7 n m c m quyên chính, ơng khơng có gì sáng t o so v i tri u vua tr c. Tr c m t ngôi sao sáng chói ơng

- Trang 3/5


vua con này ch là m t cái bóng.
Ơng là ng i chú tr ng đ c bi t đ n vi c làm thu l i, ch m sóc b o v đê đi u. M i xã cho đ t m t xã tr ng chuyên trông coi vi c
nông trang, làm ru ng, tr ng dâu, ch n t m. C ng d i th i vua này cho phép quân đ i và công t ng thay phiên nhau tháng 6, tháng
10 chia m t n a v làm ru ng. Ông c ng chú ý đ n giáo d c quan l i ch ng thói quan liêu và tham nh ng...
Vua Lê Hi n Tơng tr vì 7 n m nh ng là ơng vua cu i cùng c a tri u Lê S còn gi đ c nh ng thành t u t th i Thái T gây d ng.
Lê Hi n Tông c ng là ông vua đ u tiên c a tri u Lê l i có h ng tr v v i đ o Ph t: Ông cho xây d ng các đi n Th ng D ng,
Giám Tr , Ð Tr , Tr ng Sinh làm ch ngh ng i, đ c sách và n chay. Tuy nhiên ông c ng không tránh kh i đ c l i phê c a s th n
là đã ham n s c quá nhi u đ đ n n i b b nh n ng. Ông m t ngày 23 tháng 5 n m Giáp Tý (1504), th 44 tu i. Lê Hi n Tơng có 6
hồng t , con tr ng la An V ng Tuân, Con th hai là Uy M c Ð Tu n, con th ba là T Hồng Thu n, con th t là Thơng V ng

Dung, con th n m là Minh V ng Tr , và con th sáu là T V ng D ng.
Lê Túc Tông (1504)
Niên hi u: Thái Trinh
Sau 76 n m k t khi Lê Thái T lên ngôi sáng l p tri u Lê đ n h t đ i Lê Hi n Tông, nhà Lê tr i qua m t ch ng đ ng đi lên, đ l i
trong l ch s dân t c nhi u b c vua hi n, nhi u ông vua sáng, nhi u thành t u r c r v m i m t. Song t sau đó, nhà Lê b c vào th i
k suy vong v i nh ng ông vua mà v i th i gian không th t y xoá đ c ti ng x u.
Sau khi Hi n Tông qua đ i, ng i k v ông là con trai th ba tên là Thu n n m đó v a 17 tu i. Ðúng là Hi n Tông đã ch n đ c ng i
k v s ng đáng. Vua Lê Túc Tông là ng i d c chí ham h c, thân ng i hi n, vui đi u thiên đáng là v vua gi i gi nghi p thái bình.
M là Trang Thu n Hoàng thái h u h Nguy n, huý là Hoàn, ng i làng Bình L ng, huy n Thiên Thi (H ng Yên), lên ngôi ngày 6
tháng 6 n m Giáp Tý (1504), đ n tháng 11 n m đó vua sai s th n Nguy n B o Kê mang các bi u xin phong vua m i nh ng S th n
ch a qua kh i c a i biên gi i thì đã ph i đ i t bi u khác, báo tang vua m i và xin phong cho vua ti p theo. b i Túc Tông đã qua đ i.
Túc Tông m t ngày 7 tháng 12 n m Giáp Tý (1504), làm vua đ c 6 tháng.
Lê Uy M c (1505-1509)
Niên hi u: Ðoan Khánh
Túc Tơng khơng có con n i nghi p nên tr c khi m t đã truy n ngôi l i cho ng i anh th hai c a mình là Tu n. Tu n cịn có tên h
n a là Huyên, sinh ngày 5 tháng 5 n m M u Thân (1488), là con c a Chiên Nhân Hoàng thái h u h Nguy n, huý là C n, ng i làng
Phù Ch n, huy n Ðông Ngàn (nay thu c Ðông Anh Hà N i).
Sau khi vua Túc Tơng qua đ i, trong tri u có nhi u phái tranh ngơi báu, Thái Hồng thái h u (M c a vua Hi n Tông, bà c a Túc
Tông) thì mu n l p Lã Cơi V ng vì bà cho r ng Tu n là con c a k t thi p không x ng đáng đ c n i ngơi, trong khi đó thì m ni
c a Tu n là Kính Phi (h Nguy n ng i xã Hoa L ng, huy n Thu Ð ng) và n i th n Nguy n Nh Vi mu n l p Tu n (t c Uy M c).
ý đ nh c a Thái hồng Thái h u khơng thành, sau khi lên ngôi, Uy M c sai gi t Thái hoàng Thái h u và m t lo t đ i th n đã khơng ng
h mình nh Ðàm V n L , Nguy n Quang B t...Uy M c l y hi u là “Qu nh Lâm đ ng ch ”. T lúc lên ngôi Uy M c tr thành ng i
ham r u chè, gái đ p thích gi t ng i.
Ðêm nào Uy M c c ng vào cung cùng v i cung nhân u ng r u vơ đ , ai say thì gi t. Quy n hành trong tri u r i vào tay h ngo i.
Phía Ðơng thì làng Hoa L ng (Q m ni), phía Tây thì làng Phù Ch n (q m đ ), đ u chuyên c y quy n th , dìm hãm th n liêu, có
khi vì t ý mà gi t h i sinh dân, có khi dùng ngón kín mà u sách ti n c a: phàm súc v t hoa m u c a dân gian đ u c p c ; nhà dân
ai có đ v t quý thì đ u đánh d u ch vào đ l y. Uy M c còn ra l nh cho gi t h t nh ng ng i Chiêm b b t làm gia nô trong các đi n
trang c a các th gia, công th n.
S tàn b o quá đáng c a Uy M c đã gây nên m t làn sóng b t bình trong dân chúng và trong hàng ng quan l i, dòng dõi h Lê. Tháng
11 n m K T (1509), đ c s giúp đ c a Nguy n V n L ng (là bà con v i Tr ng l c Hoàng thái h u - ng i đã b Uy M c cho

đánh thu c đ c ch t), Gi n tu Công Oanh gi x ng là C m giang v ng d ng c chiêu an. T Tây Ðô, Gi n Tu Công Oanh đem quân
chi m l i Ðông Kinh (Hà N i), b t đ c và b t Uy M c t t tháng 12 n m K T (1509) Gi n Tu Công Oanh cho ng i l y súng l n,
đ t xác Uy M c vào mi ng súng, súng n làm tan hài c t, ch l y tro tàn đem v chôn t i quê m Uy M c là làng Phù Ch n, giáng Uy
M c xu ng làm M n L Công. Ð n n m Ðinh S u (1517) m i đ c truy tôn là Uy M c đ .
Nh v y Uy M c đ
ngôi 5 n m th 22 tu i, s th n tri u Lê bàn r ng: “M n L Cơng tín nhi m ngo i thích, b o ng c vô đ o, gi t
h i tôn th t, tàn h i nhân dân, t chu c ho di t vong, ch ng c ng đáng sao”.
Lê T ng D c (1510-1516)
Niên hi u: H ng Thu n
Lê T ng D c huý là Oánh, l i có tên n a là Tr , là cháu n i Lê Thánh Tông, con th hai c a Ki n V ng Tân. Ông sinh ngày 25
tháng 6 n m t Mão (1455). M là Huy t ki n Hoàng thái h u, h Tr nh huý là Tuyên, ng i làng Thu Chú, huy n Lôi D ng (t c
Th Xuân, Thanh Hoá). D i th i vua Hi n Tông, ông đ c phong là Gi n Tu Công. Ð n khi Uy M c đ gi t h i công th n và ng i
tôn th t, ông c ng b b t giam, nh ng may m n tr n thốt ch y vào Tây Ðơ (Thanh Hố). Tháng 11 n m 1509, ơng cùng v i Nguy n
V n L ng và các qu n th n đem quân ra Ðông Kinh gi t Uy M c r i t l p làm vua.
Sau khi lên ngôi tháng Giêng n m Canh Ng (1510), bàn công nh ng ng i ng ngh a, ông cho Nguy n V n L ng làm Ngh a Qu c
cơng, nh ng ng i khác nh Nguy n Hồng Du, Tr nh Huy Ð i và Tr nh Duy S n c ng đ c phong ch c t c khác nhau.
M t vi c làm đáng chú ý duy nh t c a vua T ng D c là ban “Tr bình b o ph m”, g m 50 đi u vào tháng 4 n m Tân Mùi (1514)
trong đó nêu lên vi c c ng c k c ng, giáo hồ, c n th n hình ph t đ ng n ng a lòng dân, kh c ph c tình tr ng r i lo n m c lát do
đ i Ðoan Khánh gây ra. Song ngoài vi c làm trên, Lê T ng D c không thi th thêm đ c vi c gì c th đ kh c ph c tình tr ng đ t
n c ngày càng thêm h n lo n. Các cu c n i d y c a các l c l ng phong ki n đ a ph ng ngày càng lan r ng...
Không nh ng th , b n thân Lê T ng D c c ng lao vào con đ ng n ch i tru l c. Ch ng th mà tháng Giêng n m Quý D u (1513)

- Trang 4/5


chánh s nhà Minh là Tr n Nh c Thu và phó s là Ph m Hi T ng sang phong cho T ng D c làm An Nam Qu c V ng đã th y
T ng D c mà nh n xét: “Qu c V ng An Nam m t thì đ p mà ng i l ch, tính thích dâm, la vua l n loan vong s khơng bao lâu!”.
Qu v y, tháng 5 n m Giáp Tu t (1514) vua nghe l i tâu c a Hi u uý H u Vinh, gi t ch t 15 v ng công, cho g i các cung nhân c a
M n L Công và tri u tr c vào đ gian dâm. N m Bính Tý (1516) vua cho đ p thành m y nghìn tr ng, bao vây c đi n T ng
Quang, quán Tr n V , chùa Thiên Hoa... Ch n ngang sông Tô L ch ... L i làm đi n h n tr m nóc, đóng thuy n chi n, sai b n n s c i

tru ng chèo thuy n H Tây cùng vua ch i đùa, l y làm thích thú.
B y gi tr c tình hình đó, các th l c phong ki n đ a ph ng nh Tr n C o n i lên. Tr nh Duy S n nhi u l n can ng n, vua không
nghe l i còn đem S n ra đánh b ng tr ng. Duy S n bàn cùng m t s qu n th n khác nh Lê Quang Ð , Tr nh Chí Sâm m u vi c ph
l p. Tháng 4 n m Bính Tý (1516), Tr nh Duy S n sai ng i đâm ch t T ng D c, đem thiêu xác. Khâm Ð c Hoàng h u c ng t nh y
vào l a mà ch t. Quân s đem quan tài v , chôn l ng Ng Thiên, giáng T ng D c xu ng làm Linh n v ng.
Nh v y T ng D c ngôi đ c 7 n m, th 24 tu i.
Lê Chiêu Tông (1516-1522)
Niên hi u: Quang Thi u
Vua huý là Y, l i có tên n a là Hu , cháu b n đ i c a Lê Thánh Tông, cháu đích tơn c a Ki n v ng Tân, con tr ng c a C m giang
v ng Sùng, M là Hoàng h u Tr nh Th Loan, ng i xã Phi B o, huy n Thanh Ch ng (Ngh An). Ơng sinh ngày 4 tháng 10 n m
Bính D n (1506). Khi T ng D c đ b gi t n m Bính Tý (1516) khơng có con n i, quan đ i th n là Lê Ngh a Chiêu, Tr nh Duy S n
đón l p nên làm vua, khi đó ơng m i 11 tu i. Nh ng khi đó kinh thành b tàn phá, Tr nh Duy S n ph i r c vua vào Tây Kinh. Tr n
C o th y kinh thành b không đã chi m l y và t x ng làm vua. Th y v y tri u đình sai Tr nh Duy S n, Nguy n Hoàng D , Tr nh
Tuy... vây đánh Tr n C o. Tr n C o ph i ch y lên đ t L ng Nguyên (L ng S n). Tri u đình Lê sau khi d p tan đ c lo n Tr n C o thì
n i b l i càng l c đ c, đánh gi t l n nhau. Anh Hoà h u Nguy n Hoàng D và V nh H ng bá Tr nh Tuy đem quân đánh nhau liên
miên. Dân chúng kh s c nh lo n l c, đ u r i máu ch y...”Gi c bên ngoài ch a yên, các tri u th n đánh l n nhau, gi t l n nhau d i
c a khuyêt , máu giây đ y ch n kinh s , m t tr i vàng t i, v n n c ngày m t suy”.
Tr c tình hình đó, Nho giáo ngày cang m t suy vi. Nh ng ch cho Ph t giáo và Ð o giáo cùng các th mà thu t ngày càng phát
tri n.
Trong s các th l c phò l p vua, m i ng i đ u có nh ng m u đ riêng. Càng v sau, b ng tài n ng quân s n i b t và s khôn khéo
thâu tóm quy n hành, M c Ð ng Dung ngày càng tr thành m t nhân v t c t tr trong tri u. Vua Lê Chiêu Tông ph i t thân hành đ n
ph đ c a M c Ð ng Dung gia phong cho ơng làm Thái Phó...Quy n uy c a M c Ð ng Dung ngày m t l n, ng i ng i đ u h ng
v h M c. Ð ng Dung cho con gia nuôi vào h u trong coi đi n Kim Quang. T đó Ð ng Dung đi b thì che l ng ph ng dát vàng, đi
thu thì dùng thuy n r ng dây kéo, ra vào cung c m nh đi vào ch không ng i, không kiêng s gì...
Tr c tình c nh y, vua Chiêu Tơng m u ng m v i Tr nh Tuy tìm cách tri t h th l c c a h M c. K ho ch b b i l , vua ph i b
ch y kh i kinh thành M c Ð ng Dung bèn cùng các qu n th n khác l p em c a Chiêu Tông tên là Xuân lên ngôi vào ngày 1 tháng 8
n m Nhâm Ng (1522). Chiêu Tơng thì b giáng xu ng làm Ðà D ng v ng r i b gi t. Nh v y Chiêu Tông ngôi đ c 7 n m, th
26 tu i.
Lê Cung Hoàng (1522-1527)
Niên hi u: Th ng Ngun

Vua m i có tên là Xn, cịn có tên n a là Khánh, cháu b n đ i c a Thánh Tông, là em cùng m v i Chiêu Tông, sinh ngày 26 tháng 7
n m Ðinh Mão (1507). Khi Chiêu Tơng ch y kh i hồng cung, M c Ð ng Dung l p ông lên làm vua, lúc đó 16 tu i. Vì s Chiêu Tơng
ngồi hi u tri u binh mã v đánh nên M c Ð ng Dung khơng dám đóng t i kinh thành mà đón hồng đ Xn v Gia Phúc (H i
D ng) và chuy n h t c a báu trong thành v đ y, phong quan ti n t c cho các quan. Sau khi đánh b i các cánh quân C n v ng c a
Chiêu Tông, mùa xuân n m Quý Mùi (1523) Ð ng Dung đ a vua Cung hồng v đóng hành dinh B Ð , cho các quan vào ch u.
N m đó chi u đình v n cho m khoa thi h ng, thi h i bãi gi a sông Nh . Tháng 7 n m đó, Ð ng Dung dùng chi u l nh c a Cung đ ,
ph b v ng m t Chiêu Tông xu ng t c Ðà D ng v ng. N m sau, Giáp Thân (1524) Ð ng Dung t mình th ng lên t c Bình
Ch ng quân qu c tr ng s Thái phó Nhân qu c công. Tháng 10 n m t D u (1525) Ð ng Dung t làm đô t ng d n t t c th y l c
quân vào đánh Thanh Hố. Vua Chiêu Tơng b b t đ a v kinh s , và b gi t vào tháng 12 n m Bính Tu t (1526).
Sau s ki n bi th m đó, Ð ng Dung rút lui v C Trai nh ng trong th c t v n ch ng tri u đình. N m Ðinh H i (1527), Ð ng Dung
t th ng t c Thái s An H ng v ng, gia thêm c u t . Tháng 4 n m Ðinh H i (1527), Ð ng Dung t th ng t c Thái s An H ng
V ng, gia thêm c u t . Tháng 4 n m Ðinh H i (1527), Cung hoàng sai Trùng d ng h u V H u, Lan Xuyên bá Phan Ðình Tá và
Trung s Ð Hi u Ð c m c mao ti t mang kim sách và m áo ô l ng, đai ng c, ki u tía, qu t v , tán tía đ n làng C Trai, huy n Nghi
D ng t n phong M c Ð ng Dung làm An H ng v ng. Ð ng Dung ti p đón s b c a nhà vua b n đò An Tháp huy n Tân Minh
(Tiên Lãng, Ki n An ngày nay)
M c dù đ c vua ân s ng h u đãi và giao phó tr ng trách, M c Ð ng Dung v n không ch u d ng l i t c v ng, mà v n kiên quy
ch p th i c giành ngôi đ cho h M c. Ngày 15 tháng 6 n m Ðinh H i (1527), M c Ð ng Dung t C trai vào kinh b t vua ph i
nh ng ngôi, giáng vua Lê xu ng làm Cung v ng, b t giam vua cùng v i Hoàng thái h u cung Tây N i, sau đó vài tháng bu c Thái
h u và Cung v ng ph i t t . Nh v y là Cung hồng ngơi đ c đúng 5 n m, th 21 tu i.
Nh v y là tri u Lê k t Lê Thái T lên ngôi (1428) đ n Cung hoàng (1527) g m 10 đ i vua, c th y đúng 100 n m. N u tính c th i
gian Lê L i d y quân x ng là Bình Ð nh v ng n m M u Tu t (1418) c ng là 110 n m. Ðây là th i k các vua Lê đ c n m tr n
quy n cai tr đ t n c Các nhà s h c g i là th i Lê s đ phân bi t v i Lê Trung H ng v sau.

- Trang 5/5