Gia tri va vi tri tap tho Viet Bac trong hanh trinhtho To Huu

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.05 MB, 110 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN 
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

---- o0o ---

NGUYỄN THỊ MỸ

GIÁ TRỊ VÀ VỊ TRÍ TẬP THƠ "VIỆT BẮC"

TRONG HÀNH TRÌNH THƠ TỐ HỮU

CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM

MÃ SỐ : 60.22.34:

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

m· sè : 60. 22. 34

Người hướng dẫn khoa học

:

GS

. Phong Lê

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.

Phong Lê

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

LỜI CẢM ƠN

Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành đến GS. Phong Lê, thầy đã tận 
tình giúp đỡ và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian làm luận 
văn tốt nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa Ngữ Văn, cùng gia 
đình, bạn bè người thân đã tạo điều kiện giúp tơi hồn thành luận văn này.

Thái Ngun, ngày... tháng... năm 2009

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ... 1

1. Lý do chọn đề tài ... 1

2. Lịch sử vấn đề ... 2

2.1. Những bài nghiên cứu về thơ Tố Hữu nói chung ... 2

2.2. Những bài nghiên cứu về các tập thơ của Tố Hữu ... 3

2.3. Xung quanh tập thơ "Việt Bắc" ... 4

2.4. Khảo sát văn bản tập thơ Việt Bắc ... 6

3. Mục đích nghiên cứu ... 10

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ... 10

6. Phương pháp nghiên cứu ... 10

7. Cấu trúc của luận văn ... 10

Chƣơng 1: "VIỆT BẮC" TRONG NỀN THƠ VIỆT NAM TỪ 1945 ĐẾN 1954 ... 11

1.1. Tổng quan về thơ Việt Nam 1945 đến 1954... 11

1.2. Con đường thơ Tố Hữu từ tập thơ Từ ấy sang tập thơ Việt Bắc ... 18

1.2.1. Từ tập thơ "Từ ấy"... ... 18

1.2.2... đến tập thơ "Việt Bắc" ... 21

Chƣơng 2: GIÁ TRỊ NỘI DUNG CỦA TẬP THƠ“ VIỆT BẮC” ... 25

2.1. Khát vọng và niềm vui giải phóng Đất nước qua các chặng đường .... 25

2.1.1. Cách mạng Tháng Tám năm 1945... 25

2.1.2. Kháng chiến chín năm ... 27

2.1.3. Chiến thắng Điện Biên phủ ... 29

2.2. Cái "tôi" tác giả gắn với cái "ta"quần chúng trong bức tranh nhân dân
kháng chiến ... 31

2.2.1. Hình ảnh người lính ... 31

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

2.3. Tình yêu quê hương đất nước ... 53

2.4. Tình cảm gắn bó với lãnh tụ và quê hương cách mạng ... 59

Chƣơng 3: GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT CỦA TẬP THƠ “ VIỆT BẮC” ... 72

3.1. Sự gắn bó khăng khít giữa tính dân tộc và tính đại chúng ... 72

3.1.1. Thể thơ, câu thơ ... 72

3.1.2. Nhạc điệu ... 78

3.1.3. Ngơn ngữ, hình ảnh ... 88

3.1.4. Niêm luật và vần ... 92

3.2. Sự kết hợp giữa tính dân tộc và âm hưởng hiện đại ... 96

KẾT LUẬN... 100

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

PHẦN MỞ

ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Tố Hữu là tác gia có vị trí đặc biệt trong nền thơ ca cách mạng Việt
Nam thế kỷ 20. Trong hơn nửa thế kỷ qua, thơ ông gắn liền với các giai đoạn, các
mục tiêu của cuộc đấu tranh cách mạng, có sức cổ vũ to lớn với đông đảo quần
chúng và thu hút sự quan tâm sâu sắc của giới phê bình, nghiên cứu văn học ở
Việt Nam. Bộ tuyển tập Tố Hữu - Về tác giả và tác phẩm, do Nhà xuất bản Giáo
dục in năm 2003 gồm 929 trang, thuộc loại lớn nhất, đã tuyển chọn những bài
viết, những cơng trình nghiên cứu về giá trị tư tưởng, giá trị giáo dục và giá trị
nghệ thuật trong thơ ông.

Thế nhưng sau khi chiến tranh kết thúc (1975), cho đến khi đất nước bước
sang thời kỳ đổi mới dường như thơ Tố Hữu có nhạt dần đi vị trí và vai trị của
mình trong nền thơ ca dân tộc. Từ tập thơ Một tiếng đờn (1992), cho đến Ta với 
ta (2000) trong đời sống học đường hầu như khơng có một luận văn nào nghiên
cứu về thơ ông. Các tác phẩm trước đó trong hành trình sáng tác của ơng cũng ít

được nhắc tới. Để bù đắp vào chỗ trống thiếu đó chúng tơi muốn góp một phần
nhỏ bé để nhìn nhận lại giá trị của thơ Tố Hữu nói chung và tập thơ Việt Bắc nói
riêng trong nền thơ ca dân tộc.

1.2.Trong hành trình thơ Tố Hữu, tập thơ Việt Bắc (1954) và tập thơ Từ ấy

lúc tái bản lần thứ nhất (1959), đã tạo nên hai cuộc tranh luận sôi nổi trong giới

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

1.3. Tôi được sinh ra và lớn lên ở chiếc nôi quê hương cách mạng, gắn
với cảnh quan thiên nhiên, và những con người bình dị đã làm nên lịch sử. Đó
là mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào; là rừng cọ, đồi chè, bến nước Bình
Ca…những địa danh in đậm dấu ấn lịch sử của dân tộc ta trong chín năm
kháng chiến chống thực dân Pháp. Lịch sử nơi đây đã trở thành kỷ niệm gắn
bó sâu nặng với Tố Hữu, và được kết đọng lại trong các vần thơ của ông, trước
hết là tập thơ Việt Bắc.

Là người con của quê hương cách mạng, và là giáo viên một trường phổ
thông mang tên địa danh lịch sử Tân Trào, tơi rất u thích và có nhiều cảm xúc
đối với thơ Tố Hữu, đặc biệt là tập thơ Việt Bắc, bởi ông đã ghi lại một cách chân
thực những nét đẹp mộc mạc, giản dị của con người và cảnh quan thiên nhiên một
miền sơn cước - nơi tôi sống và công tác. Vì vậy nếu đề tài được thực hiện thành
cơng, chúng tơi hy vọng sẽ góp phần để tác phẩm Việt Bắc mãi mãi nhận được
sự đón đợi và mến mộ của đông đảo bạn đọc, trong đó có người đọc là các thế hệ
trẻ của quê hương tôi.

2. Lịch sử vấn đề

Trong hơn năm thập kỷ qua, thơ Tố Hữu đã trở thành một đối tượng
nghiên cứu lớn của giới học thuật, thu hút đông đảo các nhà nghiên cứu, phê bình
tên tuổi.

2.1. Những bài nghiên cứu về thơ Tố Hữu nói chung

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

Từ sau 1954 cho đến sau 1975, có rất nhiều bài viết về thơ Tố Hữu. Đặc
biệt có ba cơng trình biên khảo chun sâu về thơ ơng. Đó là: Thơ Tố Hữu của Lê
Đình Kỵ (1979), Thơ Tố Hữu, tiếng nói đồng ý,đồng tình, tiếng nói đồng chí của
Nguyễn Văn Hạnh (1985) và Thi pháp thơ Tố Hữu của Trần Đình Sử (1987). Hai
cơng trình đầu tiếp cận thơ Tố Hữu theo phương pháp truyền thống, kết hợp khảo
cứu công phu, khoa học với cảm thụ nghệ thuật tinh tế. Hai tác giả đã lần đầu tiên
nghiên cứu thơ Tố Hữu như một chỉnh thể tồn vẹn, có hệ thống, với nhiều phát
hiện và đánh giá quý báu theo phương pháp nghiên cứu mác xít.

Cơng trình Thi pháp thơ Tố Hữu của Trần Đình Sử tiếp cận thơ Tố Hữu
theo hướng thi pháp học đem đến những cảm nhận và đánh giá mới mẻ về thơ Tố
Hữu khác với cách phân tích truyền thống.

Hà Minh Đức, cũng là một người bền bỉ, chuyên tâm nghiên cứu về thơ
Tố Hữu qua hai Lời giới thiệu công phu cho hai Tuyển tập thơ Tố Hữu vào các
năm 1979 (Nxb Văn học) và 1995 ( Nxb Giáo dục).

Ngồi ra cịn có rất nhiều bài nghiên cứu về thơ Tố Hữu ở trong và ngoài
nước, tiêu biểu như của Đặng Thai Mai, Hoài Thanh, Hoàng Trung Thơng,
Nguyễn Đăng Mạnh, Vũ Đức Phúc,...Nhìn chung các bài nghiên cứu đều có sự
nhìn nhận đánh giá những giá trị cơ bản và nổi bật của thơ Tố Hữu.

2.2. Những bài nghiên cứu về các tập thơ của Tố Hữu

Từ tập thơ đầu tay Từ ấy, đến các tập Việt Bắc, Gió lộng, Ra trận, Máu và 
Hoa,…đã có hàng trăm bài viết, cơng trình nghiên cứu phê bình phong phú, đa

dạng dọc theo đời thơ Tố Hữu suốt nửa thế kỷ qua.

Tập thơ Từ ấy có các bài viết tiêu biểu của Đặng Thai Mai, Phan Cự Đệ,
Vũ Đức Phúc, Hồi Thanh,…

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Tập thơ Gió lộng có các bài viết tiêu biểu của Hồi Thanh, Lê Đình Kỵ,
Nguyễn Văn Long, Hà Xuân Trường…

Các tập thơ khác có các bài viết của Hà Minh Đức, Nguyễn Văn Hạnh,
Hoài Thanh, …

2.3. Xung quanh tập thơ "Việt Bắc"

Có nhiều bài phê bình, đánh giá về tập Việt Bắc, đặc biệt xuất hiện tập
trung trong cuộc tranh luận diễn ra vào năm 1954- 1955 với hai luồng cảm hứng.
Luồng cảm hứng phủ định với những bài viết của Hoàng Yến, Hoàng Cầm, Lê
Đạt… Hoàng Yến phủ định“chủ nghĩa hiện thực trong tập thơ Việt Bắc". Nhận
xét về bài thơ Bắn Hoàng Yến viết:“ Tác giả đã tổng kết sự việc trên tài liệu chứ
chưa kinh qua thực tế của cuộc sống để tổng kết chất thơ”. “ Khi Tố Hữu nói về
cái Việt Bắc oai hùng, cái đất thần thánh, thiêng liêng của cách mạng thì hơi thơ
đuối, khí thơ đoản, cái nhiệt tình nóng cháy trên kia tưởng như giảm sút đi”...
Cũng như Hoàng Yến, Hoàng Cầm nhận xét:“ Tập thơ Việt Bắc thiếu chất sống
thực tế”, là“ thùng nước loãng”, là“ không hiện thực”, cụ thể khi nhận xét về bài

Cá nước Hồng Cầm viết: “Tình cảm gặp gỡ giữa anh cán bộ và anh bộ đội cũng
chỉ nhẹ nhàng lớt phớt”. Ở bài Bắn“ Bài thơ tuy có vẻ sơi nổi giục bắn, mà thực ra

bàng quan lạnh lùng”… Lê Đạt nhận xét:“ Tính chất tiểu tư sản và xa thực tế là
hai khuyết điểm căn bản nó cản trở khả năng hiện thực của Tố Hữu. Nó là nguyên
nhân của cái buồn, cái công thức, cái hời hợt rải rác trong tập thơ".

Bác lại các ý kiến trên là những bài viết khẳng định giá trị cơ bản và nổi
bật của tập thơ Việt Bắc, như của Hồi Thanh, Nguyễn Đình Thi, Vũ Đức Phúc,
Xuân Diệu,… cùng một số bạn đọc. Vũ Đức Phúc nhận xét về tập thơ Việt Bắc,
cụ thể bài thơ Em bé Triều Tiên “những dòng thơ của Tố Hữu, ngoài việc tả

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

đó”. Nguyễn Đình Thi cũng đánh giá cao thơ Tố Hữu“ Thơ Tố Hữu đi vào thực
tế quần chúng”. Xuân Diệu rất nhạy cảm để chỉ ra nét riêng của thơ Tố Hữu là“
Tiếng thơ của tình thương mến” làm nên“ hương vị của thơ Tố Hữu” và là nét
chủ đạo trong phong cách nghệ thuật của ông.

Cuộc thảo luận kết thúc với bài tổng kết của Hồng Trung Thơng về tập
thơ Việt Bắc ( Báo Nhân dân, 11-1955).

Năm 2005, Lại Nguyên Ân tập hợp những bài viết trong cuộc thảo luận,
thành một ấn phẩm sưu tầm và biên soạn có tên: Tư liệu thảo luận 1955 về tập 
thơ" Việt Bắc".

Nhìn chung, trong quan niệm văn học và cách phê bình lúc này, tính chất
xã hội học là nét khá đậm, ở cả những ý kiến đề cao lẫn những ý kiến hạ thấp giá
trị tập thơ. Qua hai luồng cảm hứng phủ định và khẳng định giá trị cơ bản của tập
thơ, ta thấy những bài viết mang quan điểm phủ định quy chiếu tác phẩm văn học
vào các nội dung xã hội, chính trị, đồng nhất văn học với chính trị, vận dụng quan
điểm giai cấp một cách máy móc để phân tích văn học. Thậm chí đơi khi cịn
cường điệu, khơng nói đúng những gì tác phẩm vốn có, dẫn đến nhận định mang
tính chủ quan cho rằng thơ Tố Hữu là“ bản chất tiểu tư sản cách mạng, chủ nghĩa
ái quốc trong tập thơ Việt Bắc là chủ nghĩa ái quốc lãng mạn tiểu tư sản”.

Trong cuộc thảo luận này ngoài hai luồng ý kiến ngược nhau như trên,
cũng đã có nhiều bài phê bình thực sự có giá trị, khám phá và phân tích những giá

trị nổi bật của tập thơ Việt Bắc. Để nhìn nhận đúng giá trị, vị trí của tập thơ, ta
phải đặt tập thơ trong hoàn cảnh lịch sử xã hội lúc đó. Cụ thể là trong thời kỳ
kháng chiến chống thực dân Pháp (1946- 1954), thơ Tố Hữu giữ một vị trí quan
trọng trong thơ kháng chiến, và được phổ biến rộng rãi, bởi thơ ông đáp ứng được
sớm nhất và tốt nhất cho hai yêu cầu cơ bản của văn học cách mạng và kháng
chiến- đó là dân tộc hố và đại chúng hố như đã được đặt ra trong Đề cương về

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

chúng hoá sinh hoạt, trong những năm sau đó khi cả dân tộc bước vào cuộc
kháng chiến thần thánh chống thực dân Pháp. Trong nền thơ kháng chiến chống
Pháp khơng có một tên tuổi nhà thơ nào có được vị trí xứng đáng như nhà thơ Tố
Hữu. Các tác giả khác tên tuổi họ thường chỉ gắn với một hoặc vài bài thơ như
Hoàng Lộc với Viếng bạn, Hồng Nguyên với Nhớ, Tân Sắc với Lên Cấm Sơn,
Trần Hữu Thung với Thăm lúa, Hồ Vi với Lời quê, Quang Dũng với Tây 
tiến…Riêng Tố Hữu là sự xuất hiện liên tục, đều đặn những bài thơ được quần

chúng yêu mến, cho đến bài thơ dài Việt Bắc được chọn làm tên chung cho tập

thơ gồm 37 bài được ấn hành ngay sau hồ bình lặp lại 1954.

2.4. Khảo sát văn bản tập thơ Việt Bắc

Tìm hiểu giá trị tập thơ Việt Bắc, trên từng bài riêng lẻ, hoặc chung cho cả
tập thơ, chúng ta khơng thể khơng kháo sát q trình nhà thơ sửa chữa trên từng
bài, và thêm bớt qua mỗi lần tái bản; qua đó thấy nhà thơ đã dụng công như thế
nào để cho Việt Bắc luôn ln đạt được sự hồn thiện tối ưu trong tiếp nhận và
cảm xúc thẩm mỹ của người đọc. Chưa có điều kiện khảo sát kỹ tất cả các bài; ở
đây chúng tôi mới chỉ nêu hai trường hợp ghi nhận sự sửa chữa cẩn trọng của tác
giả, từ khi in báo, và được đưa vào sách- đó là bài Lên Tây Bắc và bài Lượm.

● Bài Lên Tây Bắc, đăng lần đầu trên Tạp chí Văn nghệ (số 8, 9 ), tháng 1,

2 năm 1949; với mở đầu:

Các anh đi trước, tôi đi sau 
Cũng lá che lưng lá lợp đầu 
Bỡ ngỡ anh trơng người lính lạ 
Theo anh khơng biết để đi đâu

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

Tơi có gì đâu, chỉ cái xắc 
Tôi đi như đứa trẻ thơ ngây 
Được mẹ cho theo dự cỗ đầy...

Khi đưa vào tập thơ Việt Bắc, theo văn bản in xong ngày 15.4.1955 bốn
câu thơ đầu đã bị lược bỏ và sáu câu thơ sau rút lại còn bốn câu thơ:

Sáng nay ra trận lên Tây Bắc 
Hai đứa ta cùng đi đánh giặc 
Tay dao tay súng, gạo đầy bao 
Chân cứng đạp rừng gai đá sắc.

●Bài Lượm, đăng lần đầu trên báo Cứu quốc ngày 15.4.1948, với đoạn mở
đầu như sau:

Cháu Nha Trang ra 
Gặp chú ở Huế 
Chú hỏi : Còn ba? 
Cháu rằng: Mặc kệ ! 
Cháu khơng thương ba? 
Có. Nhưng ba sợ

Ba chẳng chịu ra

Ba làm cho nó.

Cháu theo ơng nội 
Cháu lên Xuân Trường 
Ông theo bộ đội

Ông nội, cháu thương!

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

Khi đưa vào tập Việt Bắc theo văn bản in xong ngày 15.4.1955, thì 12 câu
thơ đầu được cắt bỏ và bài thơ được bắt đầu từ câu thơ:

Ngày Huế đổ máu 
Chú Hà Nội về 
Tình cờ chú cháu 
Gặp nhau Hàng Bè...

Phần cuối bài Lượm in xong ngày 15.4.1948 như sau:
Thư đề "thượng khẩn"

Chú ngã : Ruột phèo 
Chú đã chết

Chết.

Chết thật rồi... 
Lượm ơi! 
A chú cười 
Híp mí

Chú đồng chí

Chắc bây giờ 
Chú nửa ngờ 
Chú chưa biết 
Chú chết...

Chú bé loắt choắt

Phần cuối bài Lượm in xong ngày 15.4.1955 được thay bằng một đoạn thơ khác:
Vụt qua mặt trận

Đạn bay vèo vèo
Thư đề" Thượng khẩn"

Sợ chi hiểm nghèo!

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Ca- lô chú bé

Nhấp nhô trên đồng...

Bỗng l chớp đỏ 
Thơi rồ, Lượm ơi! 
Chú đồng chí nhỏ 
Một dòng máu tươi!

Cháu nằm trên lúa 
Tay nắm chặt bông 
Lúa thơm mùi sữa 
Hồn bay giữa đồng.

Lượm ơi cịn khơng?

● Số lượng bài của Việt Bắc từ lần in đầu đến các lần in sau cũng có thay đổi.
* Văn bản in xong ngày 15.4.1955, gồm 24 bài thơ.

* Văn bản in xong tháng 12 năm 1998, gồm 27 bài thơ.

- Thêm: 7 bài thơ ( Đêm xanh, Tình khoai sắn, Trường tơi, Lạnh lạt, Sợ, Bà

bủ, Mưa rơi)

- Bỏ : 4 bài thơ ( Em bé Triều Tiên, Bao giờ hết giặc, Bài ca tháng Mười, 
Đời đời nhớ Ơng)

Nhìn vào sự thay đổi này, chúng ta cũng có thể thấy những biến động lớn
của thời cuộc đã quy định chặt chẽ giá trị của tác phẩm như thế nào.

Trên đây là khảo sát bước đầu của chúng tôi (chưa thật đầy đủ) về văn bản
tập thơ Việt Bắcđã được in và sửa chữa ở những thời gian khác nhau. Khi nghiên

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

3. Mục đích nghiên cứu

Luận văn nhằm chỉ rõ những giá trị về nội dung và nghệ thuật của tập
thơ Việt Bắc, đồng thời khẳng định vai trò của tập thơ Việt Bắc trong nền thơ
ca kháng chiến chống Pháp và rộng ra là nền thơ ca hiện đại Việt Nam.

4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

Để thực hiện luận văn, chúng tôi đã được tham khảo và nghiên cứu các tài
liệu sau.

- Toàn bộ thơ ca kháng chiến chống Pháp (1945- 1954)
- Tập thơ Việt Bắc từ văn bản 1 đến văn bản cuối cùng.

- Trong khi tập trung khảo sát tập thơ Việt Bắc, chúng tơi chú ý hai tập thơ
có mối liên hệ kề cận là tập thơ Từ ấy và tập thơ Gió lộng.

- Các cơng trình, bài viết xung quanh giá trị tập thơ Việt Bắc và về thơ Tố
Hữu nói chung.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Luận văn chỉ ra những giá trị nội dung và nghệ thuật của tập thơ Việt Bắc.

- Khẳng định vị trí của tập thơ trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Phương pháp so sánh- đối chiếu.
- Phương pháp phân tích- tổng hợp.

7. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, luận văn có cấu trúc gồm 3 chương:
Chương 1: Việt Bắc trong nền thơ Việt Nam từ 1945->1954.

Chương 2: Giá trị nội dung của tập thơ Việt Bắc.

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

CHƢƠNG I

"V

IỆT BẮC" TRONG NỀN THƠ VIỆT NAM TỪ 1945 ĐẾN 1954

1.1. Tổng quan về thơ Việt Nam 1945 đến 1954

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 chấm dứt ngót tám mươi năm nô lệ
dưới ách chủ nghĩa thực dân Pháp, mở ra một kỷ nguyên mới- kỷ nguyên Độc lập
Tự do cho dân tộc. Đồng thời giải phóng cho văn học thốt khỏi những quẩn
quanh, bế tắc, chán chường, tuyệt vọng, đem lại một nguồn cảm hứng sáng tạo
lớn lao cho thơ ca. Trước hết đó là nguồn cảm hứng giải phóng, hồi sinh. Trong
bầu khơng khí những ngày đầu cách mạng, hầu hết các nhà thơ từ các xu hướng
nghệ thuật khác nhau đã tập hợp dưới ngọn cờ cách mạng. Chưa nhiều ý thức
nhưng lại rất nhiều cảm xúc, bằng sự nhạy cảm của người nghệ sĩ, các nhà thơ đã
nhanh chóng nhận ra ý nghĩa lớn lao của thời điểm lịch sử đánh dấu sự hồi sinh dân
tộc trong độc lập tự do.

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

quốc trong Tình sơng núi, dữ dội trong Nhớ máu."Trần Mai Ninh người đón trước
và làm kết đọng hai tình cảm lớn của dân tộc, cũng là người đi đầu và sớm nhất
trong việc tự do hóa và làm mới câu thơ..."( Lưu Khánh Thơ )

Đứng trước sự đe dọa của thù trong giặc ngoài, nền thơ ca mới đã thể hiện
rõ nhiệt tình yêu nước chiến đấu, cổ động tồn dân tham gia vào cơng cuộc dựng
nước và giữ nước, đả kích các thế lực tay sai phản động đang điên cuồng tấn cơng
chính quyền cách mạng. Nền thơ kháng chiến đã thực sự bắt đầu cùng với khí thế
giết giặc cứu nước và phong trào Nam tiến sôi nổi ngay sau khi thực dân Pháp
quay lại xâm lược Miền Nam. Theo lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, cả nước bước
vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp. Trên chặng đường chín
năm ấy, thơ ca đã góp phần tích cực vào cơng cuộc kháng chiến của dân tộc và
xây dựng nên nền móng vững chắc và hết sức cơ bản cho sự phát triển của nền
thơ ca hiện đại.

Trong nền thơ ca kháng chiến, thơ Hồ Chủ tịch có vị trí và ý nghĩa tiêu

biểu. Thơ Bác hướng tới mọi tầng lớp quần chúng nhân dân, khơi dậy sức mạnh
của toàn thể dân tộc. Trong lời kêu gọi của vị lãnh tụ như đã vang vọng lời đáp
của nhân dân. Những bài thơ trữ tình của Bác trong kháng chiến, kết thành chùm
thơ đặc sắc, mở ra một thế giới phong phú, những xúc động tâm tình của vị lãnh
tụ cách mạng, của nhà thơ trong một bối cảnh không gian và lịch sử rộng lớn: đất
nước kháng chiến, thiên thiên đất nước hiện lên đẹp đẽ với những rung cảm trữ
tình, nhưng trung tâm của khung cảnh vẫn là con người, là hình ảnh cuộc kháng
chiến: một tiếng chuông báo tin thắng trận, đội quân du kích đánh giặc trở về, tin
báo tiệp dập dồn chân ngựa...Thơ Bác là sự kết tinh cao nhất hiện thực kháng
chiến, tinh thần kháng chiến.

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

của nhân dân, trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tinh thần của
con người Việt Nam kháng chiến. Hoài Thanh nhận xét:" Con người kháng chiến
lo lắng, hồi hộp, chờ đợi, hy vọng, phấn khởi, sống dồn trong một hai năm nhiều
hơn những cuộc sống nhạt kéo dài trong hàng thế kỉ. Do đó thấy cần phải có thơ.
Các nhà thơ làm thơ, anh cán bộ chính trị, anh thơng tin, anh đội viên binh nhì,
các chị phụ nữ, các em thiếu nhi, hết thẩy đều làm thơ. Hầu hết những con người
mang ba lô lặng lẽ đi trên các nẻo đường kháng chiến, trong một cuốn sổ tay nào
đó cũng có ít bài thơ, trong các buổi họp mặt, các buổi liên hoan... trên báo tay,
báo tường, thơ có khi lại cịn nhiều hơn văn xuôi và thơ cũng là phần được công
chúng những tờ báo ấy đọc nhiều hơn cả. Trong cuộc chiến tranh nhân dân của
chúng ta, tiếng súng, tiếng nhạc, tiếng thơ, cùng hòa điệu".

Phong trào sáng tác thơ, ca dao, hò, vè của quần chúng phát triển sơi nổi và
rộng khắp: Có thơ của từng giới, từng ngành; có thơ bộ đội, thơ dân công, thơ
quân giới, thơ nông binh…; thơ kết thành từng mảng đề tài: thơ phát động, thơ
trong chiến dịch sông Thao, thơ chiến dịch Điện Biên Phủ… Phong trào thơ quần
chúng là cái nền vững chắc của thơ kháng chiến, là điểm tựa vạm vỡ nâng đỡ cho
mọi tìm tịi của nhà thơ. Hướng đi của thơ kháng chiến là nhằm theo cái hướng
sống chắc nịch được thể hiện giản dị và lành mạnh trong thơ ca quần chúng.

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

ca dân chủ cộng hòa trẻ tuổi, thơ bộ đội, thơ của người lính là một phong trào thơ
sơi nổi mạnh mẽ, đóng vai trị khai phá, xung kích của nền thơ kháng chiến.

Phương châm dân tộc hoá, đại chúng hóa là xu hướng mà nhiều nhà thơ
đã tìm đến ngay từ những năm đầu của cuộc kháng chiến và nó sớm trở thành
khuynh hướng chủ đạo trong thơ ca giai đoạn này, đã thu hút nhiều cây bút thuộc
nhiều thế hệ khác nhau.

Thế hệ nhà thơ trước Cách mạng Tháng Tám cũng chuyển hẳn sang viết
những bài thơ theo lối thơ đại chúng. Xn Diệu có Bà cụ mù lịa, Tặng làng 
Còng và tập thơ Mẹ con được viết trong thời gian đi tham gia phát động quần

chúng ở Thanh Hóa. Chế Lan Viên viết Bữa cơm thường trong bản nhỏ, Nhớ lấy 
để trả thù. Lưu Trọng Lư dựa trên các điệu dân ca hát giặm, để viết những bài O 
tiếp tế, Tiếng hát tăng gia, Ngị cải đơm hoa...Nguyễn Bính ở Nam Bộ có hai bài
thơ dài Đồng Tháp Mười và Ông lão mài gươm. Tế Hanh kể chuyện Người đàn 
bà Ninh Thuận…Ở thế hệ nhà thơ này diễn ra bước ngoặt chuyển biến với rất

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

Bộ phận các nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến sớm từng bước
khẳng định sức sáng tạo của mình. Họ đã đến được với tiếng nói trữ tình của quần
chúng và đóng góp cho thơ kháng chiến nhiều tác phẩm tiêu biểu. Hồng Trung
Thơng với tập Q hương chiến đấu, Trần Hữu Thung với Đồng tháng năm và

Dặn con, Minh Huệ với bài Đêm nay Bác không ngủ, Hồng Nguyên với Nhớ, Hồ
Vi với Lời quê... Các nhà thơ dân tộc thiểu số như Nơng Quốc Chấn, Bàn tài
Đồn, và nhiều nhà thơ khác đã đem đến cho thơ kháng chiến tiếng thơ độc đáo,
hồn nhiên, mang bản sắc riêng của mỗi dân tộc... Phần lớn trong số họ được rèn
luyện và trưởng thành từ công tác kháng chiến, từ phong trào văn nghệ quần
chúng. Thực tế lớn lao của kháng chiến, vẻ đẹp lớn lao của những con người đánh

giặc là cảm hứng chủ đạo, thôi thúc họ cầm bút với những trang viết tràn đầy cảm
xúc về tình đồng chí, đồng đội, lịng u q hương, tinh thần chiến đấu, trách
nhiệm cơng dân và lịng trung thành với Tổ quốc.

Thơ kháng chiến tập trung biểu hiện những tình cảm cộng đồng và tinh
thần cơng dân mà bao trùm là tình yêu nước, với những biểu hiện phong phú,
thấm sâu vào mọi mặt trong đời sống của con người kháng chiến. Thế giới của
cái"tơi" trở nên chật hẹp, thậm chí bị coi là lạc lõng, vơ nghĩa khi nó khơng hòa
nhập vào cái "ta" cộng đồng. Con người kháng chiến sống với những biến cố dữ
dội, những sự kiện lịch sử, những rung động mạnh mẽ và mới lạ, họ chỉ thực sự
tìm thấy sức mạnh, niềm vui và niềm tin tưởng ở trong đội ngũ đông đảo của tập
thể, của giai cấp và dân tộc.

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

người quần chúng đã xuất hiện ngay từ buổi đầu và ngày càng đông đảo, đa dạng,
chân thực. Làm biến đổi hẳn các dạng thức của cái "tơi" trữ tình và nhân vật trữ
tình trong thơ lãng mạn trước đây.

Cách mạng và kháng chiến đưa thơ trở về với hiện thực cuộc sống của đất
nước và nhân dân. Giúp các nhà thơ tìm thấy chất thơ trong cuộc sống hàng ngày,
trong sinh hoạt, lao động và đấu tranh của quần chúng. Con đường đi của phong
trào thơ mới trước Cách mạng là con đường thốt ly thực tại, tìm đến cảnh tiên
hay tìm về quá khứ vàng son và cịn bao nhiêu những lối thốt ly khác nữa, trong
tình và mộng, trong vũ trụ siêu hình, hoặc trong cái "tôi" cô đơn, cô độc. Nhà thơ
của thời đại mới trước hết là một công dân, một cán bộ, hay chiến sĩ, sống với
cuộc đời thực, với mọi gian khổ, buồn vui, lo lắng, hy vọng của con người kháng
chiến, cùng với đông đảo mọi người. Đời sống như vậy đã tác động và làm biến
đổi cách nhìn, cách nghĩ, điệu cảm xúc của người làm thơ.

Các nhà thơ Việt Nam thời kỳ này tề tựu đông đủ trở thành một lực lượng
mạnh, tràn đầy khí thế sơi nổi, đem hết tâm hồn và nghị lực của mình hịa chung

vào dịng thác lớn thời đại, cố gắng nắm bắt hiện thực mới. Họ đã xây dựng nhiều
hình ảnh đẹp về anh bộ đội, những người lính giản dị mà vơ cùng anh dũng; về
những người mẹ, người phụ nữ cần cù chịu khó và giàu lịng yêu thương; về
những em bé gan dạ, qn mình vì kháng chiến; về lịng biết ơn sâu sắc với Chủ
tịch Hồ Chí Minh; về những tên đất, tên làng, những trận đánh được phản ánh khá
chi tiết; về những sự việc, chính sách, đường lối kháng chiến được thể hiện khá
nhuần nhị, làm nên diện mạo mới cho nền thơ ca kháng chiến.

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21>

một sự tiếp nhận sâu và đa diện, tiếp nhận một cách sáng tạo đầy bản lĩnh những
tinh hoa của thơ ca truyền thống, để góp phần diễn tả một cách sinh động những
tư tưởng, tình cảm mới của thời đại. Những sự kiện lịch sử, cảm xúc rất mới đã
được ghi lại trong tập thơ Việt Bắc với ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, tự nhiên, chứa
đựng lối nói, lối nghĩ của quần chúng.

Ngòi bút của Tố Hữu tiến lên nối tiếp truyền thống của các nhà thi hào cổ
điển ở bút pháp hết sức tinh tế, chất trữ tình tha thiết, khêu gợi nhiều hơn diễn tả,
chữ đúc lại với nhau. Là nhà thơ tiếp thu những tinh hoa của các thế hệ nhà thơ
nổi tiếng từ trước 1945 như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Xuân Diệu, Huy
Cận, Lưu Trọng Lư...và thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến như
Chính Hữu, Hồng Trung Thơng, Trần Hữu Thung...Ơng là người có tư cách
cùng lúc đại diện cho cả hai thế hệ nhà thơ trong sự gắn bó những gì ưu tú nhất.

Sự kế tục dòng thơ cách mạng của các chiến sĩ cộng sản, nhưng đã được
đổi mới trên cơ sở vận dụng những thành tựu hiện đại hoá thơ ca đương thời, đem
đến cho văn học cách mạng một tiếng thơ mới mẻ. Âm hưởng hùng tráng, trong
khơng khí lạc quan hừng hực đấu tranh bảo vệ thành quả cách mạng, hình ảnh,
ngơn ngữ, nhịp điệu câu thơ đều thể hiện tình cảm thiết tha gắn bó với non sơng
đất nước và lòng căm thù giặc. Thơ giàu chất liệu hiện thực, cuộc sống đời
thường tràn vào thơ, và làm cho lời thơ gần gũi với tiếng nói hàng ngày, ở giọng
thơ tâm tình, ngơn ngữ giản dị của bản thân hiện thực. Những con người thật đi

vào thơ ông như những nguyên mẫu nhưng vẫn lung linh những nét sáng tạo của
riêng Tố Hữu. Nhà thơ học cách viết lấy người thực, việc thực làm hạt nhân tìm
tứ thơ trong đời sống của nhân dân.

</div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

tế, để tâm hồn mình rung cảm sâu sắc với thực tế, rồi nói lên cảm xúc ấy bằng
những lời tự nhiên, không kiểu cách, đầy sức mạnh của sự thật để diễn tả đúng
nguyện vọng, tâm tình của nhân dân.

Tố Hữu đã thực sự nắm bắt được chất thơ của thời đại và điều quan trọng
đã thể hiện được nó bằng nghệ thuật, thơng qua sự sáng tạo riêng mình. Chất thơ
của hiện thực kháng chiến, Tố Hữu đã lĩnh hội được sớm nhất, nói lên được một
cách giản dị và thấm thía nhất. Xuân Diệu đã nói cảm tưởng của mình khi đọc bài
thơ Cá nước của Tố Hữu:" Tơi cịn nhớ cái cảm tưởng đầu tiên của tôi khi đọc bài
thơ Cá nước trong số 1 này, một chất gì đó đã sinh ra, cái chất đó chỉ có thể sinh
ra được do tâm hồn người:" Tôi ở Vĩnh Yên lên- Anh trên Sơn Cốt xuống- Gặp 
nhaulưng đèo Nhe- Bóng tre trùm mát rượi". Đó là chân thành, chân thành. Đó là
Tố Hữu, Tố Hữu. Chúng tơi, một số thi sĩ đã viết thơ từ trước Cách mạng Tháng
Tám, không phải là chúng tôi không biết sào nấu cho thơm điếc mũi lên, nhưng
chúng tôi đứng lặng trước cái chất tình người này: "Một thống lặng nhìn nhau- 
Mắt đã tìm hỏi chuyện- Đơi bộ quần áo nâu- Đã âm thầm thương mến...". Tố
Hữu còn tìm đến một tâm thế trữ tình mới hướng vào khẳng định, ngợi ca nhân
vật quần chúng bằng cách sáng tạo kiểu trữ tình nhập vai hoặc để cái“ tơi” nhà
thơ lùi lại phía sau làm nổi bật hình ảnh quần chúng".

Vì vậy, Tố Hữu là nhà thơ thời sự thành công nhất trong nền thơ Cách
mạng, có sự khởi đầu tuyệt đẹp từ sau 1945. Chuyện đời vào thơ với tất cả vẻ tươi
tắn, vừa đậm tính dân tộc vừa hiện đại đã truyền cảm trực tiếp vào hàng triệu trái
tim. Điều đó được ghi nhận trong tập thơ Việt Bắc như một bước phát triển mới
sau Từ ấy.

1.2. Con đƣờng thơ Tố Hữu từ tập thơ Từ ấy sang tập thơ Việt Bắc
1.2.1. Từ tập thơ "Từ ấy"...

</div>
(23)<div class='page_container' data-page=23>

cuộc đấu tranh cách mạng với tất cả tâm hồn và bầu nhiệt huyết của mình. Là sự
biểu hiện một cách chân thực cái " tôi” hết sức trong sáng, hồn nhiên của một thế
hệ thanh niên khát khao lý tưởng, tự ca hát niềm vui lớn của mình khi bắt gặp lý
tưởng cộng sản chủ nghĩa. Nhà thơ hình dung đó là" mặt trời chân lý" và nguyện
được chiến đấu hy sinh cho lý tưởng ấy:

Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ 
 Mặt trời chân lý chói qua tim 
 Hồn tôi là một vườn hoa lá

Rất đậm hương và rộn tiếng chim.

( Từ ấy, 1938)

Ánh sáng lý tưởng chiếu rọi vào tâm hồn trẻ làm bừng nở một thế giới đầy
hương sắc, tràn trề sức sống và niềm vui. Sự giác ngộ lý tưởng ấy tạo nên một
cái“ tôi” trữ tình kiểu mới trong thơ: cái“ tơi” gắn bó với mn người, ở giữa mọi
người" Tơi buộc lịng tơi với mọi người. Để tình trang trải với trăm nơi. Để hồn
tôi với bao hồn khổ. Gần gũi nhau thêm mạnh khối đời". Niềm vui tràn trề của
một tâm hồn trong trạng thái bừng ngộ, hòa vào niềm hân hoan của cả một thế hệ
thanh niên cách mạng tạo nên một cảm xúc ngây ngất say mê:

Ồ vui quá! Rộn ràng trên vạn nẻo

Bốn phương trời vào theo dấu muôn chân 
 Cũng như tôi, tất cả tuổi đương xuân 
 Chen bước nhẹ trong gió đầy ánh sáng

( Hy vọng, 1938 )

</div>
(24)<div class='page_container' data-page=24>

Trong những năm tháng bị giam cầm, người thanh niên ấy ln thấm thía
nỗi cơ đơn vì phải xa phong trào, xa những người đồng chí. Với Từ ấy, ta được
thấy tâm hồn nhạy cảm của ông khi đang nằm lắng nghe sau tầng tầng cửa sắt
những tiếng dội thưa thớt của đời sống hằng ngày bên ngoài:" Dưới đường xa nghe
tiếng guốc đi về”; khi nhà thơ gửi gắm những lời tâm huyết với người bạn tù“ đồng
chí”; khi bâng khuâng“ nhớ người” và “ nhớ đồng”; hoặc khi thét lên cái ý chí đấu
tranh trong những ngày tuyệt thực… Tất cả đều cháy bỏng nỗi khát khao tự do để
được hoạt động.

Suốt ba năm bị giam cầm đày ải trong các nhà tù thực dân, nếm trải nhiều
gian nguy, có lúc đã cận kề bên cái chết, tinh thần và ý chí của người thanh niên
cách mạng được tôi rèn để càng trở nên vững vàng, kiên định. Con cá chột nưa

thể hiện chân thực cuộc đấu tranh nội tâm của người tù để giữ vững khí tiết cách
mạng, được trình bày như một màn kịch với sự xung đột giữa một bên là“ cái bụng”
với một bên là lương tâm của người chiến sĩ, cho dù ở bất kỳ hồn cảnh nào thì
người chiến sĩ vẫn phải giữ cho được ý chí, phẩm chất của người cách mạng.

Trải qua cảnh tù đầy khắc nghiệt, tâm hồn người cách mạng trẻ tuổi vẫn
nguyên vẹn sự nhạy cảm, tinh tế, giàu tình thương và luôn tha thiết với cuộc sống.
Nằm trong xà lim Quy Nhơn, tâm hồn nhạy cảm của ông luôn hướng vào cuộc
sống bên ngoài nhà tù, lắng nghe và đón nhận những âm thanh của cuộc sống,
thiên nhiên và con người, từ một tiếng dơi chiều đập cánh, tiếng guốc đi về, một
tiếng rao đêm ...lọt vào qua cánh cửa nhà tù. Niềm căm hận kiếp tù đày, khát
vọng tự do và ham muốn được hoạt động, tất cả đã dồn tụ để thổi bùng lên một
quyết tâm hành động vượt ngục:

Núi hỡi! Từ đây băng xuống đó

Chừng bao nhiêu dặm, mấy đêm trường?

( Tiếng hát đi đày, 1942)

</div>
(25)<div class='page_container' data-page=25>

Đi, bạn ơi, đi! Sống đủ đầy 
 Sống trào sinh lực, bốc men say 
 Sống tung sóng gió thanh cao mới 
 Sống mạnh, dù trong một phút giây

( Đi, 1944 )

Trong những ngày sôi sục của Cách mạng Tháng Tám và trong niềm vui
tưng bừng của độc lập tự do, hồn thơ Tố Hữu như được chắp cánh bay bổng trong
cảm hứng lãng mạn say sưa với niềm vui lớn của dân tộc. Huế tháng Tám ghi lại
hình ảnh kinh thành Huế trong giờ phút lịch sử trọng đại ngày 23- 8-1945, khi
chính quyền về tay nhân dân, một hình ảnh thật lớn lao, bay bổng" Ngực lép bốn 
nghìn năm, trưa nay cơn gió lạnh, Thổi phồng lên, tim bỗng hóa mặt trời"

Ở Từ ấy Tố Hữu đặt ra nhiều vấn đề trước cuộc đời. Người thanh niên trí
thức, khi tâm hồn bừng sáng lý tưởng cách mạng, đã nhìn cuộc đời từ nhiều phía,
trong tầm xa và chiều sâu, trong quan hệ giữa sự sống và cái chết, cái riêng và cái
chung; dân tộc và thời đại,… Từ ấy mang theo hơi thở và máu thịt của cuộc đời
chung, nhưng trước hết là của tác giả: sôi nổi, trẻ trung và thanh khiết, cái đẹp, cái
cao cả của lý tưởng, của cuộc đời đang đẩy lùi mọi cái xấu xa, vẩn đục. Từ ấy có
phần là tiếng hát, có phần là nỗi niềm tâm sự và có cả tiếng nói quyết tâm của ý
chí trên con đường đấu tranh. Cái“ tôi” của người cộng sản trẻ tuổi ghi dấu ấn
đậm nét. Nói như Hồi Thanh Từ ấy là“ Tiếng ca của một thanh niên, một người
cộng sản”

1.2.2... đến tập thơ "Việt Bắc"

Tập thơ Việt Bắc (1946-1954) thể hiện sự chuyển biến mạnh mẽ của thơ
Tố Hữu theo hướng dân tộc và đại chúng, phù hợp với phương châm của nền văn
nghệ mới, như được ghi trong Đề cương về văn hoá Việt Nam- 1943.

</div>
(26)<div class='page_container' data-page=26>

từ cái "tôi" sang cái "ta" chung của dân tộc, của giai cấp. Là bản hợp ca của một
dân tộc anh hùng không chịu khuất phục trước bất cứ kẻ thù nào, trước bất cứ khó
khăn, gian khổ nào để dành cho được độc lập, tự do. Bản hợp ca đó được xây
dựng trên một nền trữ tình phong phú, nổi bật là hình tượng quần chúng nhân dân
kháng chiến. Có thể nói tập thơ Việt Bắc là hình ảnh, tâm tình, tiếng nói của quần
chúng kháng chiến. Nhà thơ tập trung thể hiện hình ảnh những con người đại diện
cho quần chúng với những chi tiết chân thực mà bình dị của đời sống, trong mọi
hoạt động kháng chiến với tâm tình, ý nghĩ và tiếng nói của họ. Đó là anh Vệ
quốc quân đã làm nên chiến thắng Việt Bắc vang dội:

Giọt giọt mồ hôi rơi 
Trên má anh vàng nghệ 
Anh Vệ quốc quân ơi 
Sao mà yêu anh thế!

( Cá nước, 1947)

Là chị nông dân con mọn vượt lên những gian khổ, thiếu thốn, hăng hái
tham gia tiêu thổ kháng chiến," phá đường" chặn bước đi của giặc:

Nhà em phơi lúa chửa khô

Ngô chửa vào bồ sắn thái chưa xong

Nhà em con bế con bồng

Em cũng theo chồng đi phá đường quan

(Phá đường, 1948)

Là những người mẹ nông dân chất phác gắn bó tình nghĩa với kháng chiến,
hịa làm một tình thương con với lịng u nước:

Bà bủ không ngủ, bà nằm

Càng lo càng nghĩ, càng căm càng thù 
 Ngồi phên gió núi ù ù

Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về…

</div>
(27)<div class='page_container' data-page=27>

Là em bé liên lạc hồn nhiên, anh dũng ngã xuống trên cánh đồng quê tháng
mười dưới làn đạn giặc mà linh hồn và hình ảnh của em vẫn còn mãi với quê
hương đất nước:

Cháu nằm trên lúa 
Tay nắm chặt bông 
Lúa thơm mùi sữa 
Hồn bay giữa đồng…

(Lượm, 1949)

Trong Việt Bắc, cái "tơi” trữ tình nhà thơ đã hóa thân vào các nhân vật
quần chúng hoặc có hiện diện cũng chỉ là đường viền làm nổi bật hình ảnh những
con người quần chúng. Những con người bình thường, cụ thể đó bỗng được nâng

lên thành biểu tượng của Nhân dân, của Tổ quốc. Lịch sử thơ ca Việt Nam từ cổ
điển đến hiện đại, có lẽ chưa đâu có những hình ảnh sinh động và thấm thía yêu
thương như thế về những con người bình thường mà làm nên lịch sử.

Tình cảm bao trùm và sâu đậm nhất trong tập thơ Việt Bắc là lịng u q
hương đất nước. Tình cảm ấy được biểu hiện phong phú, sâu sắc trong nhiều
trạng thái đa dạng. Đó là tình nghĩa gắn bó giữa hậu phương với tiền tuyến, là
mối tình gắn bó thân thiết giữa người miền xi với người miền ngược, là lòng
biết ơn sâu nặng của người cán bộ với đồng bào Việt Bắc, và trên hết là lịng
kính u của nhân dân với lãnh tụ... Tất cả được thể hiện trong một mối tình
"cá nước" thắm thiết tình nghĩa, cùng hồ trong niềm tự hào dân tộc và niềm
vui chiến thắng.

</div>
(28)<div class='page_container' data-page=28></div>
(29)<div class='page_container' data-page=29>

CHƢƠNG II

GIÁ

TRỊ NỘI DUNG CỦA TẬP THƠ“ VIỆT BẮC”

2.1. Khát vọng và niềm vui giải phóng Đất nƣớc qua các chặng đƣờng 
2.1.1. Cách mạng Tháng Tám năm 1945

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là cuộc bùng nổ long trời lở đất, chấm
dứt ách đô hộ tám mười năm của thực dân Pháp, mở ra một thời đại vẻ vang cho
dân tộc: thời đại Hồ Chí Minh, thời đại của độc lập, tự do, và chủ nghĩa xã hội.
Cách mạng Tháng Tám đã đáp ứng nguyện vọng sâu xa của toàn thể dân tộc, mở
ra trước mắt mọi người những chân trời bao la, niềm phấn khởi dâng trào, khí thế
của quần chúng thật là hào hùng quyết liệt khi nước nhà dành được chính quyền.

Từ những bài thơ ra đời ngay sau ngày Cách mạng thành công cho đến
bài thơ cuối cùng: Hoan hơ chiến sĩ Điện Biên, chào đón hồ bình, từ biệt Việt
Bắc về xi, có thể nói Tố Hữu đã giương cao lá cờ chiến đấu của thơ, tơ thắm

cho nó và giữ thắm cho nó trong suốt chín năm, để nói lên những tình cảm lớn
của con người cách mạng và kháng chiến; là tiếng thơ sớm nhất và lớn nhất nói
lên thấm thía những sự đổi đời của dân tộc.

Một số bài thơ tiếp nối Từ ấy và Việt Bắc như: Huế tháng Tám (1945),

Xuân nhân loại (1946),Vui bất tuyệt (1946) là những bài được Tố Hữu viết trong
niềm vui chiến thắng khi nước nhà giành được chủ quyền dân tộc. Sự ra đời của
tập thơ Việt Bắc tiếp nối cảm hứng giải phóng dân tộc của tập thơ Từ ấy. Cái vui
của thơ Tố Hữu trong những ngày Tháng Tám vẫn lôi cuốn chúng ta rất mãnh
liệt, và cảm hứng giải phóng khi nước nhà độc lập được ghi lại sâu đậm trong
những vần thơ mới:

Đi, đi, đi ! ôi nhịp đời phơi phới

</div>
(30)<div class='page_container' data-page=30>

Ta đều ca

Lời ca bất tuyệt 
 Ôi đất Việt 
 Yêu dấu 
 Ngàn năm…

(Đêm xanh, 1946)

Đó cũng là lời thiêng, là tình cảm kết đọng trong bản nhạc Diệt phát xít của
Nguyễn Đình Thi - "Ơi đất Việt u dấu ngàn năm".

Tiếp đó là những ngày tồn dân tộc hưởng ứng lời kêu gọi của Hồ Chí
Minh chống ba loại giặc: giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm. Ở khắp mọi nơi, toàn
dân sôi nổi tham gia phong trào tăng gia sản xuất, những ngày khoai sắn mọc

xanh khắp mọi nơi, con người vui say trong công việc, với tinh thần đồn kết, thi
đua lao động khơng biết mệt mỏi:

Rồi từ hơm đó, bọc hồng cung 
 Lớp lớp khoai xanh mượt vạn vồng 
 Lòng đất kiêu kiêu nghe nặng củ

Khách dừng âu yếm, ngẩn ngơ trơng…

(Tình khoai sắn, 1946)

Sau chống đói là chống dốt với phong trào Bình dân học vụ, mà tất cả các
tầng lớp quần chúng nhân dân đều tích cực hưởng ứng:

Nghiêng đầu trên tấm bảng chung 
 Phơ phơ tóc bạc, bạn cùng tóc xanh 
 Này em, này chị, này anh

Chen vai mà học, rách lành sao đâu !

(Trường tôi, 1946)

</div>
(31)<div class='page_container' data-page=31>

vang dậy thấm sâu vào trái tim của mỗi người dân Việt Nam.“Chúng ta thà hy
sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô
lệ…Ai có súng dùng súng, ai có gươm dùng gươm. Khơng có gươm thì dùng
cuốc, thuổng, gậy gộc, ai cũng phải ra sức chống thực dân cứu nước… Dù phải
gian lao kháng chiến, nhưng với một lòng kiên quyết hy sinh, thắng lợi nhất định
về dân tộc ta”.

Trong những ngày đầu phòng ngự với chủ trương tiêu thổ những thành

phố, thị trấn, phá cầu đường để cản bước tiến công của giặc, một bài thơ được
truyền tụng đến thuộc lịng, là bài Phá đường ghi tạc khơng phai công sức của
nhân dân vào lịch sử:

Đêm nay gió rét trăng lu

Rộn nghe tiếng cuốc chiến khu phá đường...

( Phá đường, 1948)

Vậy, chúng ta có thể nhận thấy đây là chặng đường đầu tiên, những ngày
đầu phòng ngự của của cuộc kháng chiến đã được Tố Hữu ghi lại bằng những vần
thơ hết sức chân thực. Cùng với diễn biến lịch sử của dân tộc, thơ Tố Hữu luôn
theo sát cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc.

2.1.2. Kháng chiến chín năm

Cuộc kháng chiến chống Pháp đã tỏ rõ sức mạnh và sức sáng tạo lớn lao
của quần chúng- cái sức mạnh trước kia còn ẩn tàng, mai phục, chưa có dịp bộc lộ
hết thì nay đã trở thành sự thật hiển nhiên, hàng ngày, đập vào tai mắt, vào suy
nghĩ và tưởng tượng của mỗi người. Với Việt Bắc, thơ Tố Hữu đã thực sự chín và
ngang tầm với đề tài như được thể hiện qua bốn câu thơ đề từ:

</div>
(32)<div class='page_container' data-page=32>

Cái bể nhân dân được cách mạng lay dậy tự đáy sâu, dâng lên cuồn cuộn
đã đẩy sáng tác thơ ca lên một trình độ cao. Có một sự chuyển hướng rõ rệt
trong sáng tác của Tố Hữu. Cuộc kháng chiến bùng nổ, bài thơ xuất sắc đầu tiên
trong giai đoạn này của Tố Hữu là bài Cá nước khơng cịn những câu thơ trực
tiếp trình bày ý nghĩ của tác giả mà là sự thâm nhập tự nhiên vào những suy tư,
cảm nghĩ của quần chúng:

Tôi ở Vĩnh Yên lên 
Anh trên Sơn Cốt xuống 
Gặp nhau lưng đèo Nhe 
Bóng tre trùm mát rượi.

(Cá nước, 1947)

Không cần giảng giải, thuyết lý, bài thơ có sự thuyết phục của cái hiện
thực trực tiếp, như thể tai nghe mắt thấy. Với Việt Bắc, nhà thơ khơng cịn tự nói
về mình, việc tự biểu hiện trực tiếp hầu như khơng cịn nữa, thay vào những trữ
tình riêng tư là sự thể hiện trực tiếp cảm nghĩ của quần chúng cách mạng. Anh
Vệ quốc quân lần đầu xuất hiện trong thơ dễ thương đến lạ lùng; tiếp xúc với anh
ai mà khơng cùng đồng lịng thốt lên như Tố Hữu:

Anh Vệ quốc quân ơi 
 Sao mà yêu anh thế!

(Cá nước, 1947)

</div>
(33)<div class='page_container' data-page=33>

Tố Hữu là nhà thơ của thời đại, hành trình thơ Tố Hữu ln là sự vận động
khơng ngừng, phát triển. Tác giả nhìn theo con mắt sử thi để thấy được tầm vóc to
lớn, trách nhiệm nặng nề của con người thời đại. Do đó việc chuyển sang thể tài
sử thi đánh dấu một bước tiến trong tư duy nghệ thuật và tiếng thơ Tố Hữu. Mặc
dù ở Từ ấyđã có yếu tố sử thi, như trong hình ảnh Mã Chiếm Sơn" bng cương 
và ngẫm nghĩ", như hình ảnh" Những người khơng chết", nhưng sang Việt Bắc thì
chất liệu này mới chiếm địa vị chủ đạo. Các vấn đề của thơ Tố Hữu thời kỳ này
bao giờ chủ yếu cũng là các vấn đề đặt ra giữa "ta" và "nó","chúng ta" và"chúng
nó"...chứ khơng cịn là vấn đề giữa" anh" và" em", giữa cá nhân này với cá nhân
khác. Nếu có khi nhà thơ nêu vấn đề giữa" mình" và "ta" thì đó là"mình" và"ta"
với tầm vóc dân tộc.

2.1.3. Chiến thắng Điện Biên phủ

Với chiến thắng Điện Biên phủ, hồn thơ Tố Hữu như được nâng bổng,
vươn xa trong cảm hứng sử thi hào hùng và tầm khái quát lịch sử. Bài Hoan hơ 
chiến sĩ Điện Biên mang đậm tính thời sự, ghi lại một cách đậm nét khí thế của
thời đại trong bước ngoặt đi lên của lịch sử dân tộc.

Kế tiếp, Tố Hữu viết Ta đi tới với khí thơ hùng mạnh, tương ứng với bước
đi khơng có gì ngăn nổi của dân tộc. Những bước đi hào hùng từ “ Bắc Sơn, Đình
Cả, Thái Nguyên”, những chặng đường dài chín năm vượt mọi gian khổ hy sinh
để hôm nay đến được niềm vui lớn:

Ta đi giữa ban ngày

Trên đường cái, ung dung ta bước

Đường ta rộng thênh thang tám thước…

(Ta đi tới, 1954)

</div>
(34)<div class='page_container' data-page=34>

Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi !

Rừng cọ đồi chè đồng xanh ngào ngạt 
Nắng chói Sơng Lơ, hị ơ tiếng hát

Chuyến phà dào dạt, bến nước Bình Ca.

(Ta đi tới, 1954 )

Bài Việt Bắc mang tên chung của tập thơ là thi phẩm xuất sắc nhất của thơ
Tố Hữu thời kỳ kháng chiến chống Pháp và là một trong những bài thơ hay nhất
của thơ ca hiện đại. Bài thơ là cuộc đối thoai giữa mình và ta, ta và mình, giữa
người cán bộ về xuôi với Việt Bắc ở lại:

Mình về mình có nhớ ta

Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng

(Việt Bắc, 1954)

Mười lăm năm ấy với biết bao sự kiện, biết bao cảm xúc, bao kỷ niệm dạt
dào tình nghĩa. Việt Bắc với sinh hoạt ở chiến khu, thời kỳ Việt Minh, kháng
Nhật, với mái đình HồngThái, cây đa Tân Trào, với biết bao địa danh khơng thể
nào qn. Dưới ngịi bút của Tố Hữu, Việt Bắc hiện lên rất chân thực và xúc động
cùng với niềm tự hào đã chiến thắng kẻ thù xâm lược khép lại một trang sử vẻ
vang. Đúng như Xuân Diệu nhận định:" Đến bài Việt Bắc, lại là đỉnh thơ cao nhất
mà Tố Hữu đã bước lên. Với bài này, hồn thơ cũng như nghề thơ của Tố Hữu
chín rộ (...), khơng phải một cây bút trong tay Tố Hữu nữa, mà nhiều ngọn bút nở
cùng một lúc, bút tả tình, bút tả cảnh, bút tả người. Người ta thấy văn chương
cách mạng chí nghĩa, chí tình, cái văn chương nên thơ, nên nhạc.[33]

</div>
(35)<div class='page_container' data-page=35>

Như vây, trên hành trình lịch sử của cách mạng, của dân tộc, hồn thơ của
Tố Hữu đều có những tiếng ngân vang xứng đáng, có sự vận động khơng ngừng
và luôn phát triển theo đà đi lên của cách mạng. Đọc tập thơ Việt Bắc người đọc
có thể hình dung được bước đi của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến trường kỳ
đến với chiến thắng Điện Biên Phủ- chặng đường đầu tiên trong sự nghiệp
giải phóng đất nước kéo dài 30 năm( 1945-1975)

2.2. Cái "tôi" tác giả gắn với cái "ta"quần chúng trong bức tranh nhân dân

kháng chiến

Việt Bắc ra đời vừa như sự khởi đầu, vừa như là kết thúc chặng đường vẻ

vang 9 năm văn nghệ kháng chiến. Cùng với thực tiễn cách mạng vĩ đại của dân
tộc, lý tưởng thẩm mỹ của nhà thơ đã có sự phát triển. Nếu trước kia nhà thơ muốn
kêu to lên, muốn chia sẻ với mọi người cái mới lạ, cái đẹp của lý tưởng, thì giờ
đây lý tưởng ấy đã biến thành đời sống hằng ngày mà dân tộc, quần chúng đã thực
hiện, đã sống với lý tưởng đó một cách bình dị và thật cảm động. Cái đẹp của lý
tưởng, của ước mơ đã biến thành cái đẹp của quần chúng kháng chiến, cái đẹp của
con người và cuộc sống thực.

Tố Hữu đã thấy rõ những bước tiến của lịch sử, nhận thức đầy đủ quy luật
phát triển của dân tộc, của con người Việt Nam chiến đấu và trưởng thành. Đó là
những người nơng dân lao động, từ anh bộ đội nghỉ chân trên lưng đèo Nhe đến
anh pháo binh vác voi ra trận, từ bà mẹ trên nhà sàn Việt Bắc đến bà bủ nằm ổ
chuối khô, từ chị phụ nữ phá đường, đến em bé liên lạc,..Tất cả góp phần làm hiện
lên tồn cảnh cuộc chiến tranh nhân dân với sự sống hồn nhiên, chân thực, có
chiều sâu của đời sống hiện thực, và đi vào lịng người.

2.2.1. Hình ảnh người lính

</div>
(36)<div class='page_container' data-page=36>

hiện ra một cách thấp thống, thì nay hình ảnh anh Vệ quốc kháng chiến được thể
hiện rõ nét trong thơ, với tư cách là những người nông dân nghèo khổ:

Bữa đói bữa no

Chạy quanh chẳng đủ 
 Ngày hai bát ngô 
 Lên rừng đào củ...

(Bà mẹ Việt Bắc, 1948 )

Khi có tiếng gọi của dân tộc, của cuộc kháng chiến trường kỳ, họ tự các
phương trời sẵn sàng đến với cuộc kháng chiến, bởi những người nông dân mặc
áo lính đó chan chứa tình u nước. Quyền lợi giai cấp, quyền lợi dân tộc nhất trí,
đời họ gắn chặt với cách mạng và kháng chiến. Từ nhân dân mà ra, họ anh dũng vì
nhân dân chiến đấu.

Bài thơ xuất sắc đầu tiên ở tập Việt Bắc viết về anh Vệ quốc quân kháng
chiến là bài Cá nước. Nhà thơ ghi lại cuộc gặp gỡ trò chuyện giữa" tôi" và anh Vệ
quốc quân:

Tôi ở Vĩnh Yên lên 
Anh trên Sơn Cốt xuống 
Gặp nhau lưng đèo Nhe 
Bóng tre trùm mát rượi.

(Cá nước, 1947 )

Hồi đầu kháng chiến, đã có nhiều nhà thơ viết về người lính, nhưng thường
với cái nhìn lãng mạn. Trần Mai Ninh ghi lại hình ảnh anh Vệ quốc quân vào cuối
năm 1946 trong Nhớ máu:

Những con người 
Đã bước vào bất tử ! 
Ô, những người!

</div>
(37)<div class='page_container' data-page=37>

Tròn một củ

Hay những người gầy sắt lại 
Mặt rẹt một đường gươm 
Lạnh gáy...

( Nhớ máu, 1946 )

Cũng tương tự là Quang Dũng trong Tây Tiến:

Tây Tiến, đồn binh khơng mọc tóc 
Quân xanh màu lá giữ oai hùm 
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới 
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.

( Tây Tiến, 1948 )

So với họ, Tố Hữu đã tiến một bước dài trong nhận thức cũng như trong
thể hiện chiến tranh. Nhà thơ đã ghi lại thực tế quyết liệt của kháng chiến, những
cuộc hành quân vất vả của pháo binh, hay nỗi lo âu thắt ruột của bà mẹ chiến sĩ.
Sự lay động đến gốc rễ tâm hồn người làm thơ và trách nhiệm sâu xa mà người
làm thơ cảm thấy nặng trên vai, khi nhìn vào những sống chết hàng ngày của
quần chúng, tất cả những cái đó đã giúp cho Tố Hữu khơng còn viết những câu
thơ lãng mạn cũ:

Nhân loại trườn lên trên biển máu 
Đang mơ xuân đến với môi cười.

( Xuân, 1946 )

Mà sớm đến với những chất liệu mới có ngay trong hiện thực:

Tôi ở Vĩnh yên lên 
Anh trên Sơn Cốt xuống 
Gặp nhau lưng đèo Nhe 
Bóng tre trùm mát rượi.

</div>
(38)<div class='page_container' data-page=38>

Đi cùng pháo binh, Tố Hữu nhìn ngay bằng con mắt của anh pháo binh
thân mật, chăm chút, mến thương với pháo:

Ta bế ta bồng 
Voi lên ta hát 
Vai ta vai sắt 
Chân ta chân đồng 
Ta đi qua rừng 
Lau tre san sát 
Voi nghe ta hat 
Núi rội vang lừng...

( Voi, 1948 )

Một bài thơ thật hay trong thơ ca Việt Nam. Trong tiếng hát của anh pháo
binh, chúng ta nghe như vang dội tiếng hò của người kéo gỗ. Bài thơ vui đùa mà
chắc nịch, thật lạc quan. Nó đã đem đến cho thơ ca tiếng hát khoẻ mạnh và tự hào
của quần chúng, trên hai âm hưởng, hai giai điệu, đó là lao động và chiến đấu.

Tố Hữu đã từng mặc áo bộ đội, vai nặng ba lô, chân đạp rừng gai đá sắc,
trèo đèo lội suối, cùng ăn cơm vắt thấm nước, dãi gió dầm sương với anh bộ đội.
Tố Hữu đã giúp ta hiểu cách mạng, hiểu cuộc sống nơi rừng sâu của anh Vệ quốc.
Người lính ở rừng núi bị sốt rét dày vị. Tố Hữu đã nói hộ tình cảm của nhân dân
đối với anh:

Giọt giọt mồ hôi rơi

Trên má anh vàng nghệ 
Anh Vệ quốc quân ơi 
Sao mà yêu anh thế !

</div>
(39)<div class='page_container' data-page=39>

Với tư thế:

Tỳ tay trên mũi súng.

(Cá nước, 1947)

Tố Hữu cho ta thấy- người lính đó là người nơng dân mặc áo lính. Anh bộ
đội của chúng ta là người đến từ ruộng đồng, là những người bạn hiền lành"
người lính trường chinh áo mỏng manh", những ngày đi của anh là những ngày
"vắt với sương":

Ngô bung xơi nhạt, nước lưng bương 
Đêm mưa rình giặc tai thao thức 
Mùa lại mùa qua, rét nhức xương.

( Lên Tây Bắc, 1948 )

Thế mà qua anh, cuộc kháng chiến đã dành từ thắng lợi này đến thắng lợi khác:

Anh kể chuyện tôi nghe

Trận chợ Đồn, chợ Rã 
Ta đánh giặc chạy re 
Hai đứa cười ha hả....

( Cá nước, 1947)

Cuộc gặp gỡ tình cờ, câu chuyện chiến thắng sơi nổi, dáng dấp hiền lành
của người chiến sĩ được ghi lại trong vần thơ Tố Hữu không khoa trương mà lắng
đọng, khơng xơn xao mà thấm thía; người thi sĩ cán bộ gặp anh Vệ quốc quân
trên lưng đèo Nhe, chưa nói với nhau lời nào mà đã hiểu, đã yêu. Và cái tình cảm
âm thầm đằm thắm, cũng như cái miếng thuốc lào đã gắn bó họ lại với nhau.

Trưa nay trên đèo Nhe 
Ta say sưa vài phút 
Chia nhau điếu thuốc lào 
Nào anh hút tôi hút

</div>
(40)<div class='page_container' data-page=40>

Những cử chỉ tưởng như là nhỏ nhặt, bình thường chẳng có gì đáng nhớ";
chia nhau điếu thuốc lào", mà ngụ một tình cảm thật thắm thiết, bao la. Thơ Tố
Hữu thật tài tình và lý thú. Ơng lấy tên bài thơ là Cá nước, dựa theo cách nói quen
thuộc của Giải phóng qn Việt Nam trong thời kỳ bí mật" Dân là nước, du kích
là cá". Tố Hữu đã lấy sức mạnh của thơ làm cho tình "Cá nước" trở thành điển
hình tình cảm mới của thời đại. Đó là tình qn dân thắm thiết, nguồn gốc của
tinh thần và sức mạnh của chiến tranh nhân dân.

Viết về anh Vệ quốc, Chính Hữu cũng có những hình ảnh chân thực về
những người lính gặp gỡ nhau trong chiến tranh:

Tôi với anh đôi người xa lạ

Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau 
 Súng bên súng đầu sát bên đầu

Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ.

( Đồng chí, 1948 )

Những người"tứ xứ" hơm qua cịn xa lạ, hơm nay đã trở thành" tri kỷ".
Cách mạng làm nảy sinh nhiều thứ tình cảm trước kia rất ít thấy: tình đồng đội,
tình đồng chí, tình đại gia đình dân tộc gắn bó mọi người lại với nhau:

Gặp nhau mới lần đầu

Họ tên nào chẳng biết? 
 Anh người đâu, tôi đâu? 
 Gần nhau là thân thiết.

(Cá nước, 1947 )

Gian khổ bao nhiêu họ cũng quyết tâm vượt qua, càng gian khổ họ càng
hăng hái tin tưởng:

Con đường gieo neo 
 Là đường Vệ quốc 
 Tha hồ đèo dốc 
 Ta hò ta reo !

</div>
(41)<div class='page_container' data-page=41>

Nếu cuộc sống cực nhọc trước kia đè nặng lên con người và tâm hồn dân
tộc, thì bây giờ ý thức vì Tổ quốc mà vượt qua mọi khó khăn gian khổ. Họ sẵn
sàng hy sinh tất cả, chính điều đó tạo nên vẻ đẹp riêng của anh bộ đội trên đường
lên Tây Bắc:

Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều

Bóng dài lên đỉnh dốc cheo leo 
Núi không đè nổi vai vươn tới 
Lá nguỵ trang reo với gió đèo.

( Lên Tây Bắc, 1948 )

Cái đẹp của anh bộ đội trong tư thế oai vệ, được nhìn qua cặp mắt của bà
mẹ nghèo:

Bộ nó rõ oai 
Vai thì đeo súng 
Ngực chéo hai quai 
Áo thì thắt bụng. 
Đầu nó đội mũ 
Có cái sao vàng 
Trước nó lam lũ 
Bây giờ thấy sang!

( Bà mẹ Việt Bắc, 1948)

Đi tới đâu," Người lính trường chinh áo mỏng manh" ấy cũng mang lại
nguồn vui cho nhân dân tới đó." Mỗi bước vàng theo đồng lúa chín- Lửa vui từng
mái nứa tươi xanh"... Quân thù bị xua đuổi, cuộc sống lại yên vui:

Anh về cối lại vang rừng

Chim reo quanh mái, gà mừng dưới sân 
Anh về sáo lại ái ân

Đêm trăng hò hẹn trong ngần tiếng ca.

</div>
(42)<div class='page_container' data-page=42>

Nhưng vì ở nơi xa kia, giặc còn đang đốt phá làng mạc, gieo rắc tang
thương, nên anh lại phải ra đi, khiến bà con ngậm ngùi lưu luyến :

Nhưng rồi khói từ xa gió thổi 
 Núi kêu anh bộ đội lên đường.

( Lên Tây bắc, 1948 )

Người cách mạng khơng có giận ghét gì hơn giận ghét địch .Tố Hữu đã tả
cái căm thù nét đặc trưng của một người "lính cụ Hồ" khi nghe bà mẹ kể lại tội ác
của quân địch:

Mắt nó đỏ nọc 
Nó cầm tay tơi: 
"Mé ơi đừng khóc 
Nước độc lập rồi !"

(Bà mẹ Việt Bắc, 1948)

"Cặp mắt đỏ nọc ấy" cịn có tác dụng góp vào việc nâng cao ý chí chiến
đấu khơng ngừng, không mỏi mệt của người chiến sĩ, và bằng mọi giá phải tiêu
diệt hết quân xâm lược. Cái căm thù ấy nổi bật trong lời của người chiến sĩ quyết
tâm tiêu diệt giặc, bằng một lời thơ thật mạnh và rất" bộ đội":

Chúng bay chui xuống đất 
Chúng bay chạy đằng trời 
Trời không của chúng bay 
Đạn ta rào lưới sắt!

Đất không của chúng bay 
Đai thép ta thắt chặt!

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

</div>
(43)<div class='page_container' data-page=43>

làng mạc, nhớ tất cả những cái gì làm nên cuộc sống cần cù, giản dị của nông
thôn Việt Nam, nơi anh và những người thân đã sinh ra và lớn lên, với biết bao kỷ
niệm thiết tha:

Chắc có lúc lịng anh 
Nhớ nhà anh nhớ lắm 
Ôi người bạn hiền lành 
Mắt nhìn xa đăm đắm...

( Cá nước, 1947 )

Tố Hữu thấu hiểu nỗi lòng người chiến sĩ. Khi đi sâu vào tình cảm của
người "nơng dân mặc áo lính", đi sâu vào cái nguồn bồi đắp tinh thần dồi dào, vô
tận của người chiến sĩ, cái tình gửi về hậu phương, nơi chơn nhau cắt rốn. Ở đó có
người mẹ già tóc bạc hoa râm, thì câu thơ trở nên thắm thiết, ấm cúng lạ lùng.
Không phải thơ Tố Hữu nữa mà là nỗi lòng nhớ thương của người chiến sĩ đang
thánh thót. Tình cảm đó diễn ra sâu sắc trong bài Bầm ơi!chứa đựng tình yêu gia
đình, u đồng chí, u nước đã quyện lấy nhau. Đó chính là tình cảm sâu sắc,
cao q của người chiến sĩ Việt Nam, đã được nhà thơ nâng niu, thấu hiểu:

Bầm ơi có rét khơng bầm ? 
 Heo heo gió núi lâm thâm mưa phùn

Bầm ra ruộng cấy bầm run 
Chân lội dưới bùn tay cấy mạ non

Mạ non bầm cấy mấy đon

Ruột gan bầm lại thương con mấy lần. 
Mưa phùn ướt áo tứ thân

Mưa bao nhiêu hạt thương bầm bấy nhiêu !

( Bầm ơi, 1948 )

</div>
(44)<div class='page_container' data-page=44>

cái nước mắt sung sướng của tâm hồn khi được nghệ thuật động tới chỗ cao
sâu. Cả bài thơ đi vào lịng người và ở ln trong đó như một dịng suối ngọt
ngào. Trên nguồn mạch tình cảm ấy bài Bầm ơi ! thật xứng đáng với tình mẹ
con mn thuở.

Viết về tình cảm của anh bộ đội dành cho mẹ, cho những bà bủ, bà bầm,
tiếng thơ của nhà thơ Lê Đức Thọ cũng thật mến thương, nhưng ở đây là nỗi nhớ
một bà mẹ bên một quán nghỉ chân dọc đường kháng chiến" miếng trầu bát nước
tiễn đưa con" luôn sống mãi trong hồi niệm tác giả:

Hơm nay nhớ mảnh lịng vàng 
Nhớ người mẹ với mn vàn u thương.

( Người mẹ )

Anh bộ đội đối với mẹ già thì hiền lành, thủ thỉ như thế. Nhưng đó chỉ là
một góc lịng của anh, một khía cạnh của con người anh. Khi ở chiến trường
đối diện với quân giặc thì hình ảnh anh bộ đội càng nổi bật trong những hy
sinh cao cả:

Những đồng chí thân làm giá súng
Đầu bịt lỗ châu mai

Băng mình qua núi thép 
Ào ào vũ bão,

Những đồng chí chèn lưng cứu pháo 
Nát thân, nhắm mắt, cịn ơm.

Những bàn tay xẻ núi lăn bom

Nhất định mở đường cho xe ta tiến lên chiến trường tiếp viện

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

</div>
(45)<div class='page_container' data-page=45>

không tên, cuối cùng đã giành được thắng lợi quyết định làm rạng rỡ cho đất
nước, đưa Tổ quốc lên đỉnh vinh quang chói lọi:

Đêm lịch sử, Điện Biên sáng rực

Tên đất nước, như huân chương trên ngực 
Dân tộc ta, dân tộc anh hùng !

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954 )

Từ những người chiến sĩ chân đất, đầu trần những năm đầu chống Pháp,
đến cuộc kháng chiến chống Mỹ, người chiến sĩ" bộ đội cụ Hồ" tiếp tục được Tố
Hữu miêu tả là con người mang vẻ đẹp thần thoại:

Anh đi, xi ngược tung hồnh

Bước dài như gió, lay thành chuyển non

Mái chéo một chiếc xuồng con 
Mà sông nước dậy sóng cồn đại dương !

(Tiếng hát sang xuân, 1965)

Những vần thơ rất gợi cảm với những liên tưởng sáng tạo:

Ôi cái mũ vải mềm dễ thương như một bàn tay nhỏ 
Chẳng làm đau một chiếc lá trên cành

Sáng trên đầu như một mảnh trời xanh 
Mà xơng xáo, mà tung hồnh, ngang dọc

Mạnh hơn tất cả đạn bom, làm run sợ cả Lầu năm góc !

(Bài ca xuân 1968)

</div>
(46)<div class='page_container' data-page=46>

Trở lại anh bộ đội trong kháng chiến chống Pháp. Họ là những người nông
dân cầm súng, thật thà, chất phác, giản dị cả trong lời nói, cử chỉ và trong tư thế.
Nhà thơ viết về họ với bản chất vốn có, mà vẫn tiềm tàng ẩn chứa những nét đẹp
đại diện cho thời đại. Những con người kháng chiến và hiền lành ấy tiêu biểu cho
toàn thể nhân dân lao động Việt Nam căm thù trước tội ác của giặc, đoàn kết yêu
thương nhau trong một mối tình "cá nước", ra sức chiến đấu, bảo vệ cuộc sống,
bảo vệ quê hương. Họ là những người nơng dân bình dị mà làm nên lịch sử vẻ
vang cho dân tộc.

2. Đặc trưng của chiến tranh nhân dân, chiến tranh chính nghĩa là ai cũng
sẵn sàng ra trận. Trẻ em cũng ra trận, cũng biết đảm nhận những cơng việc thích

hợp nhất với lứa tuổi mình. Lượm là hình ảnh được ghi nhận đầu tiên về em bé
liên lạc trong thơ kháng chiến. Tâm hồn em hồn nhiên, nhưng lịng em thấm sâu
tình u nước, em là những chú" đồng chí nhỏ" làm nhiệm vụ giao thơng vượt
qua mặt trận, không sợ đạn của giặc, không sợ hiểm nghèo.

Tố Hữu yêu chú bé liên lạc, điển hình của những con cháu trung dũng của
Bác Hồ. Ngay trong những nét phác tả chú bé ấy ta đã thấy thật mến yêu:

Chú bé loắt choắt 
Cái xắc xinh xinh 
Cái chân thoăn thoắt 
Cái đầu nghênh nghênh...

(Lượm, 1947)

</div>
(47)<div class='page_container' data-page=47>

Thơi chào đồng chí ! 
Cháu đi xa dần...

(Lượm, 1949)

Tố Hữu không hề" nâng cao" em lên thành người chiến sĩ cách mạng như
trong Từ ấy:

Em mạnh dạn chống bất công, tàn ác. 
Không cầu xin, không cất tiếng kêu ca.

( Hồn chiến sĩ, 1938)

Em Lượm trong Việt Bắcvẫn cứ là trẻ con như thường. Em đi kháng chiến
với một tâm hồn trẻ thơ, hồn nhiên, nhí nhảnh là vậy, thế mà những viên đạn kẻ

thù đã cướp đi sự sống của em. Nhà thơ đã dành cho em một lòng thương yêu đặc
biệt. Khi em ngã xuống, không ai quên được chú Lượm của Tố Hữu, không ai
không thắt lòng khi Tố Hữu hạ xuống hai chữ:

Ra thế 
Lượm ơi !

( Lượm, 1949)

Kháng chiến có biết bao tấm gương hy sinh của những em nhỏ anh hùng
như thế. Cịn gì xúc động hơn cảnh ấy nữa. Dường như nhà thơ của chúng ta đã
đau nhói tận tim và lặng đi khơng nói được khi biết tin em ngã xuống:

Bỗng loè chớp đỏ

Thôi rồi, Lượm ơi ! 
 Chú đồng chí nhỏ 
 Một dòng máu tươi !

( Lượm, 1949)

</div>
(48)<div class='page_container' data-page=48>

Cháu nằm trên lúa 
Tay nắm chặt bông 
Lúa thơm mùi sữa 
Hồn bay giữa đồng.

( Lượm, 1949)

Đó là sự sống không tắt của Lượm, của cả một lớp thiếu nhi tham gia
kháng chiến ngay từ những ngày đầu cả đất nước lên đường vào trận, theo lời kêu

gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất
nước, nhất định không chịu làm nô lệ''. Cũng đồng thời là sự thể hiện sức sống
của văn thơ, khi bằng sức mạnh của cảm xúc và ngôn từ, Tố Hữu đã làm cho một
hình ảnh Lượm cá biệt bỗng sống hẳn lên và mang trong nó giá trị phổ quát, và
nói lên được phẩm chất và gương mặt của cả một thế hệ.

Nói tới các em bé liên lạc, nhiều nhà thơ cũng đã có những vần thơ thật
xúc động. Lê Đức Thọ cũng dành tình cảm mến yêu cho một em bé liên lạc,
nhưng ở trong một hồn cảnh khác khơng hẳn như em Lượm:

Đêm nay gió táp mưa xa

Mái lều xơ xác dăm ba lá gồi 
 Gió lùa chi mấy gió ơi 
 Em đi trốn gió lại ngồi bên anh.

( Em liên lạc )

Viết về các em nhỏ, từ tập thơ Từ ấy,Tố Hữu đã có những vần thơ về các
em, lời thơ có khi nghẹn ngào như muốn khóc:

Con chim non khơng đợi chờ cánh mọc 
Cơ khổ em mới ngần ấy tuổi đầu!

( Hồn chiến sĩ, 1938 )

</div>
(49)<div class='page_container' data-page=49>

thơ là niềm tự hào của một em bé được" theo anh Vệ quốc", được đi cùng anh,
qua các địa danh rồi đây sẽ đi vào lịch sử:

Bác Hồ ơi!

Cháu là em bé phương xa 
Theo anh Vệ quốc xa nhà từ lâu 
Cháu qua Sông Đuống, Sông Cầu

Phủ Thông, Đèo Khách, An Châu, Lũng Vài.

Đến Lượm của Tố Hữu thì hình ảnh một thế hệ trẻ thơ gắn bó với sự

nghiệp kháng chiến mới được thể hiện trong những đường nét linh hoạt, sống
động và thật xúc động. Có thể nói Lượm là bài thơ hiếm hoi để lại một ấn tượng
sâu sắc cho thiêú nhi Việt Nam qua bao thế hệ; có lẽ cũng là bài thơ dài đầu tiên
nói về sự hy sinh, cái chết của người lính trên chiến trường, trong một âm điệu
hào hùng, bi tráng và cũng đầy chất thơ.

Hơn hai mươi năm sau, trong chống Mỹ, cũng Tố Hữu là người mở đầu
dựng một tượng đài thiếu nhi qua truyện thơ Em Hoà, kể chuyện Hoà, 15 tuổi,

quê ở Thừa Thiên, là dũng sĩ diệt Mỹ. Từ Lượm đến Em Hoàvừa là một khoảng

cách, vừa là một bước tiến của dân tộc và thời đại. Nếu Lượm là những nét trữ

tình bi tráng trong chống Pháp, thì Em Hồ là chất sống hiện thực sử thi của

những ngày đồng khởi chống Mỹ.

Vậy là, trong cuộc chiến vĩ đại của dân tộc chống các thế lực ngoại xâm,
gần như luôn luôn, các thế hệ thiếu nhi Việt Nam đều để lại hình ảnh và dấu ấn
trong văn thơ.

2.2.2. Hình ảnh người phụ nữ

</div>
(50)<div class='page_container' data-page=50>

bà mẹ Việt Bắc, là bà bầm, bà bủ. Tuy khơng có bà mẹ nào nổi hẳn lên như Bà má 
Hậu Giang trong Từ ấy hoặc Mẹ Suốt trong Gió lộng,nhưng họ đều là những hình
ảnh rất đẹp. Một bà mẹ lo lắng nghĩ đến từng bước đi của đứa con trai và thương
đồng đội của con:

Bà bủ không ngủ, bà nằm

Càng lo, càng nghĩ, càng căm càng thù 
 Ngồi phên gió núi ù ù

Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về.

( Bà bủ, 1948 )

Tố Hữu đã ghi lại rất chân thực tình cảm của người mẹ có con đi đánh
giặc cứu nước. Người mẹ không buồn rầu, đau khổ mà người mẹ chỉ yêu thương,
tình thương đó thật thấm thía sâu sắc, nhìn thấy những vật quen thuộc quanh
mình, những miếng ngon, người mẹ không thể không nhớ đến việc để dành phần
con. Đó là phẩm chất "nhân văn" trong thơ Tố Hữu, và những hình ảnh bà mẹ
nông dân nghèo khổ đã được vẽ lên bằng những nét đậm đà không thể phai nhạt:

Nó đi đánh giặc đêm nay

Bước run, bước ngã, bước lầy bước trơn 
Nhà còn ổ chuối lửa rơm

Nó đi đánh giặc đêm hơm sưởi gì?

(Bà bủ, 1948)

Tố Hữu đã mến yêu rất mực bà mẹ Việt Nam, bà mẹ đẻ những người Vệ
quốc quân, bà mẹ nuôi các anh cán bộ. Bà mẹ mà tấm lòng yêu thương như biển
cả, là nguồn an ủi động viên vô hạn cho các con. Hình ảnh Bà mẹ Việt Bắc ngồi

</div>
(51)<div class='page_container' data-page=51>

Năm xưa cơm củ ngon chi

Năm nay cơm gié nhà thì vắng con

( Bà bủ, 1948 )

Từ chỗ thương con, bủ thương tất cả bộ đội. Hình ảnh con và hình ảnh tồn
thể bộ đội đã hồ làm một trong lịng bủ:

Đêm nay bộ đội rừng khe 
Mưa ướt dầm dề, gió buốt chân tay

( Bà bủ, 1948 )

Thời đại đổi thay, các bà mẹ cũng khác xưa. Mẹ Suốt với ý thức chống Mỹ
khác bà bủ nằm ổ chuối khô hồi kháng chiến chống Pháp:

Sợ chi sóng gió tàu bay

Tây kia mình đã thắng, Mỹ này ta chẳng thua ! 
 Kể chi tuổi tác già nua

Chống chèo xin cứ thi đua đến cùng !

( Mẹ Suốt, 1965)

Mẹ Suốt, Bà mẹ Việt Nam anh hùng trong những năm kháng chiến chống
Mỹ, can trường, sẵn sàng làm công việc nguy hiểm đưa đị cho các anh bộ đội
qua sơng. Ở người mẹ này là sự quyện hoà giữa cái bình thường và cái vĩ đại,
giữa bản năng tự nhiên và phần giác ngộ sâu xa của ý thức. Cịn "Bà bủ" trước đó
20 năm thì đúng là một bà mẹ nơng dân cịn có một vẻ cũ kỹ, đêm đêm bà còn
"khấn thầm", nhưng cái hình thức mê tín ấy thể hiện một ước mơ thiết thực và
tiến bộ: bủ khấn thầm cho con: '' bao giờ hết giặc, về quê", bởi bủ thương con,
nhớ con. Thương nhớ đến xót xa, nhưng "Càng lo càng nghĩ, càng căm, càng
thù". Đọc những vần thơ của Tố Hữu, càng thấy hay và thầm thía, bởi đó là thơ
chân thực, thơ của nội tâm con người. Mỗi câu nói đơn sơ của Bà mẹ Việt Bắc

</div>
(52)<div class='page_container' data-page=52>

Tơi ơm lấy nó 
Tơi kể trước sau 
Nỗi nhà mất bố 
Nỗi anh chết tù 
Mắt nó đỏ nọc 
Nó cầm tay tơi 
Mé ơi đừng khóc 
Nước độc lập rồi!

( Bà mẹ Việt Bắc, 1948)

Bà mé miền núi (Bà mẹ Việt Bắc) tràn ngập niềm vui khi con đi bộ đội về
thăm nhà, một niềm vui rất chất phác khi thấy con đã lớn lên cả về thân thể, cả về
tinh thần:

Thoạt trông thấy nó 
Tơi chẳng biết ai

Nó cao hơn bố 
Tơi chỉ bằng vai 
... Bộ nó rõ oai 
....Trước nó lam lũ 
Bây giờ thấy sang...

( Bà mẹ Việt Bắc, 1948)

Mỗi bà mẹ trong thơ Tố Hữu có một cảnh ngộ, tính cách và tâm trạng
riêng. Bà mẹ Việt Bắc thì như vậy. Cịn Bà má Hậu Giang trước đó trong Từ ấy
lại có một vẻ cứng cỏi, hiên ngang đặc biệt Nam Bộ:

Má hét lớn tụi bay đồ chó 
 Cướp nước tao, cắt cổ dân tao

Tao già không sức cầm dao

Giết bay có các con tao trăm vùng...

</div>
(53)<div class='page_container' data-page=53>

Hay cuộc đời của bà mẹ Tơm sau này trong Gió lộng một cuộc đời lặng lẽ,
âm thầm mà rất đẹp:

Sống trong cát, chết vùi trong cát 
Những trái tim như ngọc sáng ngời.

( Mẹ Tơm, 1961)

Có thể nói, với Việt Bắc và trước đó là Từ ấy và về sau là Gió lộng, Tố
Hữu là nhà thơ đầu tiên thể hiện rất đẹp hình ảnh người mẹ trong thơ hiện đại.
Gắn với từng thời kỳ lịch sử, từng miền đất, từng cảnh ngộ khác nhau, tuy mang

những dấu ấn riêng, nhưng các mẹ đều có những đặc điểm chung của bà mẹ cách
mạng Việt Nam là: hy sinh, nhẫn nại, chịu đựng mọi gian khổ, can trường, yêu
thương cán bộ, bộ đội, một lịng vì đất nước.

2. Bên cạnh những bà mẹ, Tố Hữu cũng ghi lại hình ảnh những cơ gái"
phá đường". Những người phụ nữ nông thôn theo lời kêu gọi của Chính phủ, đi
phá đường để chặn xe cơ giới của địch. Đó là chị phụ nữ Bắc Giang:

Nhà em phơi lúa chửa khô 
 Ngô chửa vào bồ, sắn thái chưa xong 
 Nhà em con bế con bồng

Em cũng theo chồng đi phá đường quan.

( Phá đường, 1948)

Người phụ nữ nơng thơn đó đã đấu tranh và giải quyết được mâu thuẫn
một cách vui vẻ giữa việc nước và việc nhà, và công tác với một tinh thần thi
đua phấn khởi. Tố Hữu viết rất thực, đúng như những gì vốn có ở tinh thần, ý
chí của người phụ nữ.

</div>
(54)<div class='page_container' data-page=54>

Vĩ đại thay, cuộc kháng chiến đã làm cho họ lớn lên. Trong công tác, phụ
nữ đã không thua nam giới. Họ thách nhau" thử ai tài hơn ai" trong bất cứ nhiệm
vụ nào, nhằm góp sức cho kháng chiến:

Ta thi nhau thử, ai tài hơn ai? 
Anh tài thì em cũng tài

Đường dài ta xẻ, sức dai ngại gì!

( Phá đường, 1948)

Có lẽ để vơi đi nỗi vất vả, mệt nhọc trong lao động, các chị vừa đào hố trên
đường đi, vừa như ôn lại bài học bình dân mới học:

Đường đi ngoắt ngéo chữ chi 
Hố ngang hố dọc chữ i chữ tờ

( Phá đường, 1948)

Các chị, cũng như tất cả người con đất Việt ln có một tình u nước,
căm thù giặc sâu sắc. Trong công tác phá đường, họ như được đối diện với kẻ thù.

Thằng Tây mà cứ vẩn vơ

Có hố này chờ chơn sống mày đây. 
Ớ anh ớ chị nhanh tay

Nhanh tay ta cuốc, chôn thây quân thù !

( Phá đường, 1948)

Công việc phá đường diễn ra vào thời gian đêm khuya gió rét, khiến ta
càng cảm thấy nỗi gian nan, vất vả của các chị phụ nữ. Nhưng không, thời tiết
khắc nghiệt đó khơng làm các chị nản lịng, tiếng cuốc vẫn vang lên đều đều với
một tinh thần lao động vui say:

Đêm nay gió rét trăng lu

Rộn nghe tiếng cuốc chiến khu phá đường...

( Phá đường, 1948)

</div>
(55)<div class='page_container' data-page=55>

thơ nhanh nhẹ, vui tươi, để làm nổi bật hình ảnh chị dân cơng phá đường trong
ngày đầu kháng chiến.

Kháng chiến ba ngàn ngày - từ phòng ngự, cầm cự, đã chuyển sang tổng phản
công. Tố Hữu không ngừng theo dõi từng bước tiến của người phụ nữ trong toàn cảnh
bức tranh kháng chiến, mới đó mà biết bao thay đổi. Lần này sau Phá đường chúng ta
gặp chị không phải ở quê nhà, mà trên những nẻo đường xa bất chấp mọi mưa to, gió lớn
và vào lúc này thì tiếng hát của chị ngân vang:

Và những chị, những anh ngày đêm ra tiền tuyến 
Mấy tầng mây, gió lớn mưa to

Dốc Pha Đin, chị gánh anh thồ 
Đèo Lũng Lơ, anh hị chị hát.

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

Các chị thật đáng khâm phục, mới ngày nào con bế con bồng, việc nhà bề
bộn mà vẫn sẵn sàng đi làm công tác dân công. Nay lại lên tiền tuyến làm công tác
tiếp vận cho các anh bộ đội, chiến sĩ khơng quản khó nhọc. Họ lại tiếp tục vui say
trong công việc của người dân công hoả tuyến, cùng với tiếng hị, điệu hát. Và
khơng ít người trong họ đã ngã xuống thật vinh quang:

Hỡi các chị các anh

Trên chiến trường ngã xuống !

Máu của anh chị, của chúng ta không uổng: 
Sẽ xanh tươi đồng ruộng Việt Nam

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

Cùng với Tố Hữu, ta cũng bắt gặp hình ảnh các cơ gái đi tiếp vận trong
những lời thơ của Trần Hữu Thung:

Quê em ở cuối Hà Nam

</div>
(56)<div class='page_container' data-page=56>

Từ Gò Tra mưa ra Phố Sấu 
Từ Phố Sấu mưa thấu Chi nê 
Mưa quây rừng núi mưa về

Đường trơn, gánh nặng đêm khuya sá gì !

Với Tố Hữu, từ tập thơ Từ ấy luôn là thái độ hết sức trân trọng với người
phụ nữ. Bao nhiêu hình ảnh phụ nữ trong thơ Tố Hữu đã trở nên thân thiết đối với
người đọc. Từ cô gái sông Hương, đến chị đắp đê trong thời Nhật thuộc, từ chị
dân công phá đường trong hồi đầu kháng chiến chống Pháp, đến chị Lý trong thời
kỳ kháng chiến chống Mỹ... Mỗi hình ảnh người phụ nữ đều có nét đẹp riêng
trong sự mến thương và kính trọng của nhà thơ.

Chị Lý trong kháng chiến chống Mỹ, là con người vốn rất bình thường mà
lại phi thường, như một nhân vật siêu nhiên. Viết về chị, Tố Hữu đã ghi lại một
nét đẹp lý tưởng của người con gái Việt Nam, hoàn toàn khác người phụ nữ thời
kháng chiến chống Pháp:

Em là ai ? cơ gái hay nàng tiên 
Em có tuổi hay khơng có tuổi

Mái tóc em đây là mây hay là suối

Đơi mắt em nhìn hay chớp lửa đêm giông 
Thịt da em hay là sắt là đồng ?

( Người con gái Việt Nam, 1958)

Các cô dân quân ngày trước trong chống Pháp tham gia phá đường và tải
lương, tải đạn thì giờ đây trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, họ lại trực tiếp cầm
súng, cầm cày:

Chào cô dân quân tay súng tay cày 
Chân lội bùn mơ hạ máy bay

( Chào xuân 1967)

</div>
(57)<div class='page_container' data-page=57>

Hữu không xây dựng họ lên như một đại diện cho một thế hệ. Nhưng ở họ ln có
một tình u nước sâu sắc, khi cần họ khơng quản khó khăn gian khổ, sẵn sàng
gác cơng việc riêng vì mục đích chung của cuộc kháng chiến với niềm vui say vô
bờ, từ trong suy nghĩ, lời nói, hành động, ước mơ, đều hết sức giản dị, nhưng
chính sự giản dị này đã làm nên lịch sử đáng ghi nhớ cho dân tộc.

2.3. Tình yêu quê hƣơng đất nƣớc

1. Tập thơ Việt Bắc xây dựng trên một tình yêu lớn: Tình yêu nước. Yêu
nước với Tố Hữu trước hết là yêu những người lao động và chiến đấu cho đất
nước. Yêu nước cũng là yêu quê hương đất nước, yêu tất cả những cảnh vật gắn
liền với đời sống của nhân dân. Có thể nói tình u đối với con người và yêu cảnh
quan thiên nhiên trong tập thơ Việt Bắcluôn đan cài vào nhau tạo nên một vẻ đẹp
độc đáo của con người và núi rừng Việt Bắc.

Trong tập thơ Việt Bắc,cũng như trong ca dao, trong Truyện Kiều và trong
nhiều áng thơ xưa, cảnh ln gắn bó mật thiết với con người.

Trong câu ca dao:

Trăm năm vì lỗi hẹn hị

Cây đa bến cũ, con đò khác đưa

Cây đa và bến đò là những "nhân vật" cần thiết trong câu chuyện trăm năm
lỗi hẹn. Nhà thơ Tố Hữu cũng vậy, ơng khơng nói cảnh để mà nói cảnh, mà gợi
cảnh là để gắn nó với người. Từ cái "bóng tre trùm mát rượi" trên câu chuyện
thân thiết giữa hai người đến cái hình ảnh:

Xa xơi đầu xóm tre xanh

Có bà ru cháu nằm khoanh lòng già

( Cá nước, 1947)

Cảnh với người ln hồ quyện, đi đơi với nhau. Nhà thơ đã lồng hình ảnh
anh bộ đội :"mồm nở tươi, mặt vàng thắm" vào cái khung cảnh:

</div>
(58)<div class='page_container' data-page=58>

Cánh đồng quê tháng mười

Thơm nức mùa gặt hái.

( Cá nước, 1947)

Tạo nên một không gian rất quen thuộc, rất đầm ấm trong tâm trí mọi
người Việt Nam, hình ảnh" Chú bé loắt choắt, cái xắc xinh xinh..." mà chúng ta
đều nhớ cũng hiện lên trong nền cảnh những đồng lúa:

Đường q vắng vẻ 
Lúa trổ địng địng 
Ca-lơ chú bé

Nhấp nhô trên đồng.

(Lượm, 1949)

Em bị một viên đạn của quân thù giết chết. Trong phút chốc, tưởng chừng
như quân giặc đã thắng. Nhưng mà không:

Cháu nằm trên lúa

Tay nắm chặt bông 
 Lúa thơm mùi sữa 
 Hồn bay giữa đồng

(Lượm, 1949)

Hình ảnh em Lượm hy sinh giản dị mà anh dũng tuyệt vời, trên cánh đồng
ngát mùi hương lúa cũng là hình ảnh chính nghĩa thắng phi nghĩa, cái sống thắng
cái chết ngay giữa lúc chính nghĩa và sự sống đang bị quân thù đe doạ và chà đạp.
Cho nên liền sau đó hình ảnh "chú bé loắt choắt, cái xắc xinh xinh..." lại hiện lên
trong bài thơ và sẽ ghi mãi trong lịng người, khơng một viên đạn nào giết nổi.
Cũng như không một sức mạnh tàn bạo nào ngăn được những cánh đồng lúa của
ta mỗi mùa lại một lần thơm mùi sữa và mãi mãi còn xanh.

</div>
(59)<div class='page_container' data-page=59>

Chúng tôi đợi các anh về

Rừng xanh vọng tiếng đồng quê nhắn lời 
 Rừng xưa quê cũ xa rồi

Đêm đêm còn vọng giọng lời thiết tha.

( A-liêu-sa nhớ chăng?, 1949)

Người về, cảnh vui mừng rộn rã. Anh bộ đội "lên Tây Bắc” mỗi bước
anh đi là:

Mỗi bước vàng theo đồng lúa chín 
Lửa vui từng mái nứa tươi xanh

( Lên Tây Bắc, 1948)

Tố Hữu lấy cảnh tả người, thật là đẹp. Anh bộ đội được dựng lên như một
nhân vật thần thoại, mỗi bước đi là trăm hoa đua nở. Anh đi tới đâu cũng đem lại
niềm vui cho mọi người, cảnh vật. Hình ảnh ấy tuyệt nhiên khơng có gì là huyền
hoặc. Nó hoàn toàn đúng với sự thực vĩ đại trong thời đại chúng ta:

Anh về, cối lại vang rừng

Chim reo quanh mái, gà mừng dưới sân 
 Anh về, sáo lại ái ân

Đêm trăng hò hẹn trong ngần tiếng ca...

(Lên Tây Bắc, 1948)

</div>
(60)<div class='page_container' data-page=60>

2. Cảnh sắc miền núi Việt Bắc, vẫn là sự khăng khít giữa người và cảnh.
Những năm kháng chiến chống Pháp đã khiến cho chúng ta thấy gần gũi, gắn bó
với núi rừng Việt Bắc, chính nơi rừng thiêng, nước độc này lại là nơi chở che cho
bộ đội của ta, Tố Hữu đã nói lên được sự thống nhất giữa người và cảnh:

Núi giăng thành luỹ sắt dày 
 Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù 
 Mênh mông bốn mặt sương mù 
 Đất trời ta cả chiến khu một lòng

(Việt Bắc, 1954)

Việt Bắc- quê hương cách mạng, đầu não kháng chiến - cố nhiên hình ảnh
trung tâm, nổi bật sẽ là hình ảnh “Trung ương, Chính phủ luận bàn việc công”.
Và trung tâm của trung tâm, ở vị trí nổi bật nhất là hình ảnh Lãnh tụ. Do vậy mà
nỗi nhớ sâu đậm nhất là nhớ Bác.

Nhớ Ông cụ mắt sáng ngời 
Áo nâu túi vải đẹp tươi lạ thường

(Việt Bắc, 1954)

Người đi qua rồi mà rừng núi vẫn chưa hết ngạc nhiên sung sướng, vẫn tha
thiết trông theo. Bức tranh hiện lên như một câu chuyện thần tiên mà vẫn rất thật,
vì nó nói lên được một sự thực rất lớn là lòng nhân dân tha thiết hướng về lãnh tụ.

Nhớ Người những sáng tinh sương 
Ung dung yên ngựa trên đường suối reo

Nhớ chân Người bước lên đèo

Người đi, rừng núi trơng theo bóng Người

( Việt Bắc, 1954)

</div>
(61)<div class='page_container' data-page=61>

của con người sáng tạo ra. Tố Hữu miêu tả cánh đồng Điện Biên sau chiến thắng,
một cảnh thật đẹp.

Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam

Hoa mơ lại trắng, vườn cam lại vàng

( Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

Phải vượt qua bao nhiêu gian khổ, hy sinh, mới lại có được cảnh tươi sáng ấy:

Đêm lịch sử, Điện Biên sáng rực

Trên đất nước, như huân chương trên ngực 
 Dân tộc ta, dân tộc anh hùng.

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

Nói đến cái đẹp vơ cùng của Tổ quốc, những cảnh Tố Hữu nghĩ đến nhiều
nhất cũng là những cảnh do sức người xây dựng:

Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt.

(Ta đi tới, 1954)

Ngay trên bến nước Bình Ca, cái phần đẹp nhất cũng là những chuyến phà
dào dạt tình người kháng chiến:

Nắng chói Sơng Lơ hị ơ tiếng hát 
 Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca.

(Ta đi tới, 1954)

Kháng chiến thắng lợi, Trung ương Đảng và Bác Hồ về lại thủ đô, Tố Hữu
viết về Việt Bắc như là cái nôi của quê hương cách mạng. Nhà thơ nói ngay đến
mười lăm năm gắn bó, đến ngọn nguồn tình nghĩa:

Mười lăm năm ấy ai quên

Quê hương cách mạng dựng nên cộng hồ 
Mình về mình lại nhớ ta

Mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào.

</div>
(62)<div class='page_container' data-page=62>

Càng thân thiết gấp bội là những hình ảnh đặc sắc của Việt Bắc. Bên cạnh
cảnh thiên nhiên rực rỡ: "Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi" là con người đẹp: "Đèo
cao nắng ánh dao gài thắt lưng”. Bên cái cảnh đầm ấm:" Ngày xuân mơ nở trắng
rừng", gắn liền với cái hình ảnh đậm đà: "Nhớ người đan nón chuốt từng sợi
giang", "Ve kêu rừng phách đổ vàng". Cùng với hình ảnh "Nhớ cơ em gái hái
măng một mình", là cảnh nên thơ" Rừng thu trăng rọi hồ bình", "Nhớ ai tiếng hát
ân tình thuỷ chung"... Những câu thơ viết tự nhiên, như tuôn chảy từ tấm lịng, có
nỗi nhớ của bốn mùa, lúc vắng lặng, hiu hắt, lúc rộn ràng tươi xanh. Nhà thơ phải
có cái tình thiết tha với con người và thiên nhiên Việt Bắc mới ghi được những

hình ảnh ấm áp ngời sáng như vậy.

Thiên nhiên nếu có lúc kém phần tươi tắn, thì tình người lại càng thắm
thiết hơn để bù đắp và hoà quyện với thiên nhiên:

Mình đi có nhớ những nhà

Hắt hiu lau xám đậm đà lòng son.

( Việt Bắc, 1954)

Cảnh gắn với người, cùng với người là một cơ thể không thể phân chia.
Chúng ta khơng chỉ là chúng ta, chúng ta cịn là nhà cửa, ruộng đồng, sông núi,
trời biển của chúng ta. Cái chân lý ấy, tập thơ Việt Bắc nêu rất rõ, đất nước chúng
ta là một phần của chúng ta. Cái ý thức chủ nhân luôn luôn thấm nhuần trong câu
thơ Tố Hữu. Cái tự hào về dân tộc bao gồm cả cái tự hào về đất nước:

Ngẩng đầu lên: trong sáng tuyệt trần 
 Tháng Tám mùa thu xanh thắm 
 Mây nhởn nhơ bay

Hôm nay ngày đẹp lắm 
 Mây của ta, trời thắm của ta.

</div>
(63)<div class='page_container' data-page=63>

Niềm vui chiến thắng là niềm vui đến nghẹn ngào. Ta đi tới là một bài thơ
nói lên rất đúng nguồn phấn khởi của quần chúng nhân dân sau khi hồ bình đã
được lập lại. Đó là được "đi giữa ban ngày", được bước ung dung “trên đường
cái", được nhìn ngắm ơm trọn tất cả trời mây, sơng biển của mình:

Mây của ta, trời thắm của ta

Nước Việt Nam dân chủ cộng hoà !

( Ta đi tới, 1954)

Những câu thơ như thế, đọc lên ai mà không cảm thấy mênh mông
một niềm vui vừa ấm áp vừa hào sảng. Đó là niềm vui của con người làm
chủ đất nước.

Bức tranh quê hương đất nước trong Việt Bắc thật đa dạng, cảnh sắc quê
hương có lúc đầm ấm, rực rỡ tươi vui, có lúc u ám, xót xa, nhưng tất cả đều đáng
u, đáng q. Vì nó ln gắn với những hình ảnh thân u nhất của chúng ta, đó
là: hình ảnh lãnh tụ, anh bộ đội, nhân dân ta. Đó là bóng tre trên đèo, ánh sao đầu
súng, cánh đồng lúa thơm, rừng nứa, bờ tre, gió ngàn lồng lộng... đến cả cái hắt
hiu lau xám, đáy nước bóng thơng, tất cả cảnh sắc q hương gắn bó với con
người như "hình với bóng", ln đan cài, hồ quyện với nhau khơng có gì có thể
tách chia ra được.

2.4. Tình cảm gắn bó với lãnh tụ và quê hƣơng cách mạng

1. Ca ngợi Hồ Chủ tịch là một trong những chủ đề lớn và thân thiết nhất
của Tố Hữu. Từ Cách mạng tháng Tám đến nay, nhà thơ đã nhiều lần viết về Bác
với tất cả tấm lịng u kính, biết ơn, và như là để nói hộ hoặc nói cùng chúng ta
những tình cảm mãnh liệt khơng nén nổi của tồn thể dân tộc ta đối với lãnh tụ vĩ
đại của mình.

</div>
(64)<div class='page_container' data-page=64>

Minh- 1945 để khép lại Từ ấy, và Việt Bắc là sự tiếp nối của Từ ấy. để có những
hình ảnh mới về Bác càng thân thiết và gần gũi hơn.

*Hồ Chí Minh - 1945

Bài thơ Hồ Chí Minhđược viết vào tháng Tám năm 1945, chưa hẳn là một
bài thơ xuất sắc. Nhưng đó là viên gạch đầu tiên đặt nền móng xây dựng lâu đài
thi ca Việt Nam ca ngợi lãnh tụ:

Hồ Chí Minh

Người lính già

Đã quyết chiến hy sinh 
Cho Việt Nam độc lập 
Cho thế giới hồ bình...

( Hồ Chí Minh, 1945 )

Bác Hồ đi vào lịng người Việt Nam trước hết trong tư cách người chiến sĩ
đấu tranh cho độc lập dân tộc và hoà bình cho nhân loại. Lịch sử yêu nước, chống
ngoại xâm ròng rã của dân tộc đã quy định cảm xúc thẩm mỹ này. Suốt chặng
đường dài nửa đầu thế kỷ, dân tộc ta rên xiết trong đau thương đòi hỏi cấp thiết
một con đường đúng đắn để cứu nước, cứu nịi. Chính vì vậy, sự đáp ứng nhu cầu
cấp thiết ấy của Người, tấm lòng của Người, ý chí và nhiệt tình cứu nước của
Người, cũng như tên gọi của Người làm xúc động không chỉ tồn thể dân tộc, mà
cịn là cả một phần nhân loại đang chìm đắm trong nghèo khổ:

Hồ Chí Minh

Hỡi ngọn đuốc thiêng liêng 
 Trên đầu ta, ngọn cờ dân tộc

Trăm thế kỷ trọng tên người: Ái Quốc

Bạn muôn đời của thế giới đau thương.

</div>
(65)<div class='page_container' data-page=65>

Lời thơ chưa đạt đến cái giản dị hàm xúc. Giọng thơ chưa có được cái
thắm thiết, đậm đà rất tiêu biểu đối với Tố Hữu về sau này. Nhưng bài thơ vẫn có
một ý nghĩa lớn: đúng lúc và cần thiết hơn lúc nào hết. Phải đề cao nhiệt tình cách
mạng, tinh thần đồn kết dân tộc, tinh thần hy sinh, quyết chiến, quyết thắng của
quần chúng, xây dựng lòng tin tưởng tuyệt đối của nhân dân đối với lãnh tụ trong
buổi đầu cách mạng. Tố Hữu đã làm được điều ấy. Và khi miêu tả Bác như một
vị "anh hùng dân tộc", "bạn muôn đời của thế giới đau thương", mà lại là "người
Cha anh dũng", "người Lính già", là "tên quân cảm tử", cái nhìn của nhà thơ đã
kết hợp được khá nhuần nhuyễn quan điểm giai cấp và dân tộc, thấm nhuần tính
chất dân chủ đến mức hồn nhiên.

* Hồ Chí Minh- 1951

Sáu năm sau, Tố Hữu viết bài thơ Sáng tháng Năm. Đây là một bài thơ trữ

tình hồn chỉnh ca ngợi Bác, thể hiện một chuyển biến quan trọng trong quan
niệm, trong nghệ thuật viết về Bác. Lúc này Tố Hữu đã là tác giả những bài thơ
nổi tiếng như Cá nước, Phá đường, Bà mẹ Việt Bắc, Lên Tây bắc, Lượm, Voi và
những bài thơ dịch cũng nổi tiếng không kém như Đợi anh về, Bài ca của người 
du kích, A- liêu - sa nhớ chăng?, Nếu thầy mẹ chết... Nhà thơ đã có nhiều kinh
nghiệm xây dựng tính cách, biểu hiện đặc điểm dân tộc trong thơ. Có thể nói, đến
đây, tâm hồn trữ tình của Tố Hữu đã tìm ra được cách nói độc đáo để miêu tả
khuynh hướng sử thi của hiện thực cách mạng rộng lớn.

Mở đầu Sáng tháng Năm, Tố Hữu giới thiệu rất tự nhiên cảnh sắc, đất trời

</div>
(66)<div class='page_container' data-page=66>

những cảm giác, cảm xúc cụ thể. Chính vì rất thật, rất sống, cho nên hình ảnh Bác

trong Sáng tháng Nămmới mẻ, đa dạng, vừa có chiều sâu lại vừa bay bổng:

Bàn tay con nắm tay cha 
 Bàn tay Bác ấm vào da vào lòng

Bác ngồi đó, lớn mênh mơng

Trời xanh, biển rộng, ruộng đồng, nước non...

( Sáng tháng Năm, 1951)

Hình ảnh Bác hoà vào đất nước, lớn lao, nhưng đồng thời cũng rất gần gũi,
thân mật, ấm áp. Sức cảm hố kỳ lạ của Bác chính là đức tính giản dị, tấm lòng
hiền từ, nhân hậu, phong độ, thanh thản, ung dung. Bác là một lãnh tụ hiền minh.
Người là" Hồ Chí Minh vĩ đại", là "mặt trời cách mạng", nhưng cũng "là Cha, là
Bác, là Anh". Ở Bác, nhà thơ đặc biệt nhấn mạnh đức tính giản dị, như tất cả
những người dân lao động khác. Bên cạnh những nét hùng tráng cao cả của Hồ
Chủ tịch, là những nét thật giản dị như Tố Hữu đã từng nói: "Tất cả đều là những
tình cảm rất chân thật từ đáy lịng. Trong đời làm thơ của tơi, đây là lần đầu tiên
tôi viết được một bài thơ về Bác như vậy. Sự giản dị, hồn nhiên của Bác trong
phong cách, từ quần áo, giọng nói, cử chỉ, khơng một chút gì cao siêu, mà rất gần
gũi, bình thường...". Với Sáng tháng Năm Tố Hữu đã viết nên những vần thơ đầy

tự hào và kính yêu Bác vơ hạn, từ cử chỉ và dáng hình cụ thể:

Bác kêu con đến bên bàn 
Bác ngồi Bác viết nhà sàn đơn sơ

Con bồ câu trắng ngây thơ 
Nó đi tìm thóc quanh bồ cơng văn.

Đến những khái quát:

Bác Hồ đó, chiếc áo nâu giản dị 
 Màu quê hương bền bỉ đậm đà

</div>
(67)<div class='page_container' data-page=67>

Hồ Chí Minh hiện ra thật đơn giản, gần gũi, thật nhân hậu. Trong thơ Việt
Nam cho đến lúc này và có lẽ cho đến hôm nay những phát hiện như thế ở Tố
Hữu, vẫn giữ nguyên sức khám phá mới mẻ:

Ôi người Cha đôi mắt mẹ hiền sao

Giọng của Người không phải sấm trên cao 
 Thấm từng tiếng, ấm vào lòng mong ước 
 ...

Người là Cha, là Bác, là Anh

Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ.

( Sáng tháng Năm, 1951)

Phong thái ung dung, thanh thản:

Bác Hố đó, ung dung châm lửa hút

Trán mênh mông, thanh thản một vùng trời.

( Sáng tháng Năm, 1951)

Và cái cảm giác choáng ngợp khi đứng bên Bác, cũng khơng phải là khó
hiểu, bởi người ta vẫn có thể cảm thấy gần gũi mà vẫn không thôi kinh ngạc, sửng
sốt. Nhưng quan trọng là ngay sau đó nhà thơ đã nói được sự thật này:

Ta lớn cao lên, bay bổng diệu kỳ

Trên đường dài, hai cánh đỡ ta đi 
 ...

Ta bên Người, Người toả sáng trong ta 
 Ta bỗng lớn ở bên Người một chút.

( Sáng tháng Năm, 1951)

</div>
(68)<div class='page_container' data-page=68>

phóng, tự nhân sức mình lên. Người kết tinh những ước vọng lớn lao, sâu kín của
quần chúng, định hình cho những ước vọng ấy:

Hồn biển lớn đón mn người thủ thỉ

Lắng từng câu, từng ý chưa thành.

( Sáng tháng Năm, 1951)

Nhà thơ phát hiện và đề cao khả năng kết hợp nhân tâm, thấu hiểu tình
người ở lãnh tụ. Vì tấm lòng yêu thương, chăm chút, bao dung ấy sẽ cảm hoá sâu
sắc từng người, khiến cho mỗi con người trong đội quân cách mạng được người
dìu dắt đã làm nên lịch sử vẻ vang cho dân tộc.

Sáng tháng Năm là một cái mốc lớn trên quá trình" xây dựng" hình tượng

Bác trong thơ Tố Hữu. Nhà thơ đã đến được cách gọi đúng nhất về lãnh tụ: rất tơn
kính, rất gần gũi, rất Việt Nam. Thơ ca viết về Bác trước đây và sau này, ở trong
nước và nước ngoài đã nhiều, và khơng ít bài hay, nhưng quả chưa có bài nào có
sức vang động sâu xa như Sáng tháng Nămcủa Tố Hữu.

* Hồ Chí Minh- 1954

Viết về Tổ quốc và Cách mạng, Tố Hữu luôn nghĩ đến Bác. Trong những
bài: Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, Ta đi tới, Việt Bắc chúng ta luôn bắt gặp những
đoạn, những câu ca ngợi công đức trời biển, chiêm ngưỡng trí tuệ tuyệt vời và tâm
hồn rộng lớn của Bác. Cùng với chiến thắng Điện Biên, "nước non", "ruộng đồng",
"trời xanh", "biển rộng" bỗng dõng dạc cất cao lên thành tiếng. Và lần đầu tiên trong
thơ Tố Hữu niềm vui vinh quang đã được khoác vào Tổ quốc, và lãnh tụ:

Vinh quang Tổ quốc chúng ta 
Nước Việt Nam dân chủ cộng hoà !

Vinh quang Hồ Chí Minh, Cha của chúng ta ngàn năm sống mãi 
Quyết chiến, quyết thắng, cờ đỏ sao vàng vĩ đại !

</div>
(69)<div class='page_container' data-page=69>

Lời thơ đang sảng khoái, đanh thép ở đoạn miêu tả chiến công của các
chiến sĩ Điện Biên và sự thất bại nhục nhã của kẻ thù, bỗng chuyển sang thiết tha,
quấn quýt khi nói về Bác:

Tiếng reo núi vọng sông rền

Đêm nay chắc cũng về bên Bác Hồ 
 Bác đang cúi xuống bản đồ

Chắc là nghe tiếng quân hò quân reo...

Từ khi vượt núi qua đèo

Ta đi, Bác vẫn nhìn theo từng ngày 
 Tin về mừng thọ đêm nay

Chắc vui lòng Bác, giờ này đợi trông

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

Tám câu thơ làm thành hai đoạn cân đối, bổ sung cho nhau, nêu bật lên
quan hệ mật thiết giữa lãnh tụ và quần chúng. Mỗi đoạn gồm hai cặp câu trong đó
ý nghĩa, hình ảnh, âm thanh cùng đi về, đối đáp như tình nghĩa, như thuỷ chung.
Vẫn là hình ảnh lãnh tụ hiền minh đêm ngày lo toan việc nước, suy nghĩ về chúng
ta, nhưng sự chăm sóc bây giờ như càng cụ thể, tỉ mỉ thêm: "Ta đi Bác vẫn nhìn
theo từng ngày". Câu thơ mang âm hưởng thời gian, mang tình nghĩa của cuộc
kháng chiến kéo dài nhiều năm, có khởi đầu từ niềm tin trước lúc chiến thắng:

Bác bảo đi là đi

Bác bảo thắng là thắng.

( Sáng tháng Năm, 1951)

</div>
(70)<div class='page_container' data-page=70>

Cờ đỏ bay quanh tóc bạc Bác Hồ !

(Ta đi tới, 1954)

Khung cảnh đơn sơ, ríu rít, tươi sáng và đầm ấm biết bao! Đọc câu thơ ta
có thể hình dung cả màu trời, sắc nắng, cả khơng khí phơi phới ngày ta về lại thủ
đơ. Hình ảnh mái tóc bạc của Bác còn xuất hiện nhiều lần trong thơ Tố Hữu,

nhưng có lẽ chỉ trong Ta đi tới (Cờ đỏ bay quanh tóc bạc bác Hồ)và Mười năm

(Phơ phơ tóc bạc trên đài nắng lên)ngịi bút của Tố Hữu đã để lại ở người đọc ấn
tượng mạnh mẽ hơn cả. Ở đây ta thấy rõ năng lực tạo hình của nhà thơ cùng với
trí tuệ sáng suốt và tình cảm thấm thía.

Chân dung Bác trong bài Việt Bắclà sự kết hợp tuyệt đẹp giữa hình, tình và nhạc:

Mình về nhớ Bác đường xuôi

Thưa giùm Việt Bắc không nguôi nhớ Người 
Nhớ Ông cụ mắt sáng ngời

Áo nâu túi vải đẹp tươi là thường !

Nhớ Người những sáng tinh sương 
Ung dung yên ngựa trên đường suối reo

Nhớ chân Người bước lên đèo 
 Người đi, rừng núi trơng theo bóng Người...

(Việt Bắc, 1954)

Tố Hữu đã dựng nên một bức tranh đầy chất thơ, chất nhạc, rất trữ tình
và giàu sức gợi tả. Hình ảnh, phong độ của Bác rất mực giản dị, ung dung,
thanh thoát.

</div>
(71)<div class='page_container' data-page=71>

thân thuộc và bình dị lạ thường. Qua thơ Tố Hữu ta không chỉ thấy Bác, và tâm
hồn nhà thơ, mà thấy cả vóc dáng và bước đi của dân tộc.

Sau Việt Bắc, qua Gió lộng, đến Ra trận, Tố Hữu còn nhiều bài, nhiều câu
về Bác. Cũng vẫn Tố Hữu đứng ở hàng đầu nền thơ hiện đại Việt Nam khắc hoạ
chân dung Bác, ghi nhận“ mn vàn tình thương u” Bác dành cho dân, cho
nước. Cũng vẫn Tố Hữu là người đại diện tiêu biểu nhất cho tình cảm của toàn
thể dân tộc Việt Nam, cho hàng triệu nhân dân Việt Nam đối với Bác- trong và
sau ngày Bác mất, qua Bác ơi (1969) và Theo chân Bác (1970).

2. Sau chín năm kháng chiến, những người kháng chiến từ miền núi về
đồng bằng, Trung ương, Chính phủ từ chiến khu Việt Bắc về lại thủ đô. Tố Hữu
đã rất kịp thời nói lên tình nghĩa đối với q hương cách mạng, đối với kháng
chiến để mọi người trong niềm vui hiện tại không quên chặng đường gian khổ
đầy tình nghĩa vừa qua. Cái nhìn của Tố Hữu đối với căn cứ địa Việt Bắc, là cách
nhìn của một nhà thơ cách mạng, đầy tình thương yêu, chung thuỷ, quý trọng và
biết ơn.

Trong câu chuyện với một nhà nghiên cứu văn học người Pháp là Mi.reille 
Gánel, Tố Hữu tâm sự: Anh" phải lòng" đất nước và nhân dân mình, tình u đó

đã biến thành tình nghĩa, và Việt Bắctrở thành tiếng hát ân tình chung của những
người kháng chiến, của cả dân tộc trong một thời điểm đáng ghi nhớ của dân tộc.

Bài thơ cấu tạo theo lối đối đáp thường gặp trong văn học dân gian, đối đáp
giữa hai người yêu thương nhau, tình nghĩa mặn nồng nay phải chia tay nhau, kẻ
ra đi người ở lại:

Mình về mình có nhớ ta

Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng 
 Mình về mình có nhớ khơng 
 Nhìn cây nhớ núi, nhìn sơng nhớ nguồn.

</div>
(72)<div class='page_container' data-page=72>

Thiết tha và ân tình. Mười lăm năm ấy... Bao nhiêu sự kiện lịch sử trọng
đại là bấy nhiêu tình nghĩa. Người về cũng cùng một tâm trạng, cũng tình nghĩa
thuỷ chung khơng kém:

Ta với mình, mình với ta 
 Lòng ta sau trước mặn mà đinh ninh 
 Mình đi, mình lại nhớ mình,

Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu.

(Việt Bắc, 1954)

"Ta" và "mình" khơng phải lúc nào cũng là hai nhân vật tách biệt, mà có sự
đan cài vào nhau hoà làm một. Cho nên bên cạnh hình ảnh "ta" và "mình" tách
biệt nhau, nhà thơ cịn sử dụng hai từ "mình" trong câu thơ:

Mình đi mình có nhớ mình 
Hoặc:

Mình đi mình lại nhớ mình

Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu.

( Việt Bắc, 1954)

</div>
(73)<div class='page_container' data-page=73>

Ở đâu u ám quân thù

Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi 
Ở đâu đau đớn giống nịi

Trơng về Việt Bắc mà ni chí bền

Mười lăm năm ấy ai quên

Q hương cách mạng dựng nên cộng hồ. 
Mình về mình lại nhớ ta,

Mái đình, Hồng Thái, cây đa Tân Trào.

( Việt Bắc, 1954)

Dưới ngòi bút của Tố Hữu, Việt Bắchiện lên rất chân thực và xúc động:

Mình đi có nhớ những ngày,

Mưa nguồn suối lũ những mây cùng mù.
Mình về có nhớ chiến khu,

Miếng cơm chấm muối mối thù nặng vai.
Mình về rừng núi nhớ ai,

Trám bùi để rụng măng mai để già.
Mình đi có nhớ những nhà,
 Hắt hiu lau xám đậm đà lòng son.

( Việt Bắc, 1954)

Nét đặc sắc cao quý của Việt Bắc chính là ở chỗ nghèo cực mà chân tình,
rộng mở mà son sắt, thuỷ chung với cách mạng. Người đã vậy mà thiên nhiên
cũng vậy. Những câu thơ như " Miếng cơm chấm muối mối thù nặng vai", hay

"Hắt hiu lau xám đậm đà lòng son", vừa dân dã, vừa cổ điển, cân đối, cô đúc, lại
ngân vang, dìu dặt, thắt buộc, thân thuộc mà mới mẻ lạ lùng.

</div>
(74)<div class='page_container' data-page=74>

Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi

Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng 
Ngày xuân mơ nở trắng rừng

Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang. 
Ve kêu rừng phách đổ vàng,

Nhớ cô em gái hái măng một mình. 
Rừng thu trăng rọi hồ bình, 
 Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung.

( Việt Bắc, 1954)

Kháng chiến và cách mạng đã xua tan bớt nét hiu hắt âm u của Việt Bắc,
làm tăng thêm cảnh thơ mộng của nó và đưa vào đó khơng khí chiến đấu hào
hùng của dân tộc. Rừng núi tình nghĩa cũng là rừng núi chiến đấu kiên cường và
tâm hồn con người ngọt ngào, chung thuỷ giản dị trong cuộc sống hàng ngày cũng
hân hoan, rộng mở trước những cảnh tượng hùng vĩ của cuộc chiến đấu, của hoạt
động cách mạng. Chất hùng tráng cũng là nét đáng nhớ của Việt Bắc trong những
câu thơ:

Những đường Việt Bắc của ta

Đêm đêm rầm rập như là đất rung 
 Quân đi điệp điệp trùng trùng, 
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan.

Dân công đỏ đuốc từng đồn, 
Bước chân nát đã mn tàn lửa bay.

( Việt Bắc, 1954)

</div>
(75)<div class='page_container' data-page=75></div>
(76)<div class='page_container' data-page=76>

CHƢƠNG III

GIÁ

TRỊ NGHỆ THUẬT CỦA TẬP THƠ “ VIỆT BẮC”

3.1. Sự gắn bó khăng khít giữa tính dân tộc và tính đại chúng 
3.1.1. Thể thơ, câu thơ

Nếu như ở Từ ấy Tố Hữu sử dụng phần lớn là thể thơ 7 chữ, 8 chữ, thậm
chí nhiều bài có vẻ trau chuốt để "thành thơ", thì đến Việt Bắc phong cách
thơ của Tố Hữu đã bám sát đời sống quần chúng: phản ánh sinh hoạt của
nhân dân, với ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, tự nhiên, chứa đựng lối nói, lối
nghĩ của quần chúng, với hình ảnh đậm đà màu sắc ca dao dân ca, với thể
thơ phong phú, linh hoạt.

Tố Hữu thường dùng nhiều nhất là thể lục bát của văn học dân tộc, kết hợp
đặc sắc của thơ ca dân gian và cổ điển. Nó vừa kết hợp được điệu lục bát cổ của
bình dân vừa phảng phất lối đối theo từng vế giống như những câu thơ cổ điển của

Truyện Kiều, hoặc Chinh phụ ngâm:

Nhà em phơi lúa chửa khô 
Ngô chửa vào bồ, sắn thái chưa xong

Nhà em con bế con bồng

Em cũng theo chồng đi phá đường quan.

( Phá đường, 1948)

Hay:

Anh về, cối lại vang rừng

Chim reo quang mái, gà mừng dưới sân 
Anh về, sáo lại ái ân

Đêm trăng hò hẹn trong ngần tiếng ca...

</div>
(77)<div class='page_container' data-page=77>

Tình cảm mặn nồng, sự vỗ về của tình bà cháu, tình mẹ con trong sự hồ
hợp với tình u đất nước được Tố Hữu sử dụng bằng thể thơ lục bát như lời hát
ru ngọt ngào thật yêu thương:

Xa xơi đầu xóm tre xanh 
 Có bà ru cháu nằm khoanh lòng già 
 Cháu ơi cháu ngủ với bà

Bố mày đi đánh giặc xa cha về.

( Cá nước, 1947)

Phần lớn các câu thơ lục bát của Tố Hữu đều uyển chuyển. Những câu thơ
lục bát hay nhất của Tố Hữu đã tiếp nối và gắn nối được cái truyền thống của ca
dao và thơ ca cổ điển Việt Nam, khai thác triệt để khả năng diễn đạt của câu thơ
lục bát trong truyền thống văn học dân tộc để miêu tả cuộc sống của nhân dân một
cách sinh động.

Gắn với truyền thống cổ điển Việt Nam, Tố Hữu ln tìm cách làm mới
mình trước những trang thơ. Ơng viết những vần thơ 7 chữ mà ta thấy nhiều lúc
có bề thế của câu thơ 8 chữ nhằm thể hiện không khí dồn dập, sơi nổi trong cuộc
kháng chiến của nhân dân:

Nghe trưa nay tháng năm mùng bảy

Trên đầu bay thác lửa hờn căm

Trông: Bốn mặt lũy hầm sụp đổ

Tướng quân bay lố nhố cờ hàng

Trông: chúng ta cờ đỏ sao vàng

Rực trời đất Điện Biên toàn thắng

</div>
(78)<div class='page_container' data-page=78>

Hay mấy câu thơ mở đầu Ta đi tới. Ở đây Tố Hữu đã vận dụng một cách
linh hoạt việc sử dụng niêm luật, phối thanh, nhạc điệu khiến cho câu thơ khi
đọc lên ta nghe thật thoải mái, phù hợp với tâm hồn con người đã được làm
chủ đất nước:

Trên đường cái ung dung ta bước 
 Đường ta rộng thênh thang tám thước 
 Đường Bắc Sơn, Đình Cả, Thái Nguyên

(Ta đi tới, 1954)

Qua Tố Hữu, những câu thơ vốn hiền lành như bốn chữ, năm chữ cũng nói

lên được cái đồ sộ, hoành tráng, hùng vĩ:

Voi là voi ơi

Voi đi đánh nhé

Voi gầm voi ré

Voi xé tơi bời !

(Voi, 1948)

Ở bài Lượm ta lại cảm nhận được cái nhanh nhẹn, tháo vát, mạnh bạo,
không sợ hiểm nguy của bé Lượm giữa làn đạn của kẻ thù:

Vụt qua mặt trận

Đạn bay vèo vèo

Thư đề" thượng khẩn"

Sợ chi hiểm nghèo ?

(Lượm, 1949)

Để có đủ khả năng biểu hiện nội dung mới, thể thơ nhiều khi phải phá luật.
Trong mỗi bài thơ, Tố Hữu không chỉ sử dụng một thể thơ lục bát, song thất lục
bát, hay ngũ ngơn... mà cịn sử dụng linh hoạt tất cả các thể thơ trong cùng một bài
để nhịp thơ ăn khớp với nhịp suy nghĩ, tình cảm của nhân dân. Bài thơ Phá đường

</div>
(79)<div class='page_container' data-page=79>

Rét Thái Nguyên rét về Yên Thế 
Gió qua rừng đèo Khế gió sang 
 Em là con gái Bắc Giang 
 Rét thì mặc rét nước làng em lo

Nhà em phơi lúa chửa khô

Ngô chửa vào bồ sắn thái chưa xong 
 ...

Trên đồi quê 
Trăng non mới hé

Đường thì dài, Hố xẻ chưa sâu 
 Chưa sâu thì cuốc cho sâu 
Có anh có chị cùng nhau ta đào ! 
Hì hà hì hục

Lục cục lào cào 
Anh cuốc em cuốc 
Đá lở đất nhào !

( Phá đường, 1948)

Chỉ trong một đoạn thơ, Tố Hữu đã sử dụng các thể thơ khác nhau, khi thì
dàn trải, khi trở nên mềm mại uyển chuyển, khi lại sôi nổi hào hứng... khiến cho
nhịp điệu phong phú, linh hoạt theo cảm xúc, sự việc, mà tác giả muốn bộc lộ.
Thành công của bài Phá đườngđược củng cố bởi hàng loạt các bài thơ khác, như

Hoan hô chiến sĩ Điện Biên:

Tin về nửa đêm 
Hoả tốc hoả tốc 
…

Hoan hô chiến sĩ Điện Biên

Hoan hơ đồng chí Võ Ngun Giáp

</div>
(80)<div class='page_container' data-page=80>

Vinh quang Tổ quốc chúng ta 
Nước Việt Nam dân chủ cộng hồ

Vinh quang Hồ Chí Minh, Cha của chúng ta ngàn năm sống mãi... 
Tiếng reo núi vọng sông rền

Đêm nay chắc cũng về bên Bác Hồ...

(Hoan hô chiến sĩ Điện biên, 1954)

Tố Hữu sử dụng rất linh hoạt những câu thơ tự do, ngắn dài khác nhau, để
diễn đạt những nội dung tư tưởng, tình cảm biến đổi. Đọc đoạn thơ trên ta như hiểu
được sau những trận đánh dữ dội của quân và dân ta là một niềm xúc động trào
dâng khi nhận được tin quân ta chiến thắng, câu thơ thật ngắn gọn, dồn dập, bỗng
được ghi lại bằng những câu thơ dài khi nói tới niềm vui chiến thắng, và trong niềm
vui chiến thắng ấy là chúng ta nghĩ ngay đến hình ảnh Tổ quốc, hình ảnh Bác Hồ
kính u của dân tộc. Câu thơ dài, nhịp thơ sôi trào, thể hiện niềm vui vô bờ của
quân và dân ta sau chín năm gian khổ trơng đợi để có được ngày hơm nay.

Khi cần gợi khí thế sục sơi của chiến dịch Điện Biên, muốn ghi lại những
gian khổ hy sinh nhưng đầy ý chí kiên cường của quân và dân ta, Tố Hữu cũng sử

dụng những câu thơ ngắn dài khác nhau:

Chiến sĩ anh hùng

Đầu nung lửa sắt

Năm mươi sáu ngày đêm khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt. 
 Máu trộn bùn non

Gan không núng 
 Chí khơng mịn

Những đồng chí thân chơn làm giá súng...

( Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

</div>
(81)<div class='page_container' data-page=81>

Ai đi Nam Bộ

Tiền Giang, Hậu Giang 
Ai về thành phố

Hồ Chí Minh 
Rực rỡ tên vàng

Ai về thăm Bưng Biền Đồng Tháp 
Việt Bắc miền Nam, mồ ma giặc Pháp...

(Ta đi tới, 1954)

Tố Hữu sử dụng những câu thơ liền mạch, thường theo diễn biến của tình

cảm, theo lối "các câu thơ gọi nhau", nên "tiếng gọi" của câu đầu có ý nghĩa rất
lớn đối với toàn bài thơ:

Ta đi giữa ban ngày

Trên đường cái ung dung ta bước

Đường ta rộng thênh thang tám thước

Đường Bắc Sơn, Đình Cả, Thái Nguyên...

(Ta đi tới, 1954)

Trong bài thơ Việt Bắc nhà thơ cũng tạo nên sự liền mạch của hơi thơ, các
câu thơ "ríu rít" gọi nhau, hai nhân vật "Mình" và "Ta" cứ xoắn xít, đan cài từ đầu
đến cuối bài thơ:

Mình về mình có nhớ ta

Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng

Mình về mình có nhớ khơng

Nhìn cây nhớ núi, nhìn sơng nhớ nguồn ?...

(Việt Bắc, 1954)

</div>
(82)<div class='page_container' data-page=82>

3.1.2. Nhạc điệu

Khi nói đến nhạc điệu trong thơ Tố Hữu, thì ta cảm nhận được trong những

vần thơ của ông luôn chứa đựng một thứ nhạc đặc biệt đó là nhạc điệu tâm hồn
nhà thơ. Nó là sự kết tinh hiện thực phản ánh trong thơ, chất suy nghĩ, sự xúc
động và sức tưởng tượng của tác giả. Nhạc điệu tâm hồn nhà thơ được tốt ra
từ tồn bộ hình tượng thơ, từ cấu tứ, hình ảnh, kết cấu ... Nhờ có nhạc điệu của
tâm hồn nhà thơ mà những vần thơ của ông luôn theo sát và đến thẳng tâm hồn
bạn đọc.

Thơ Tố Hữu là tiếng nói của lẽ sống lớn, tình cảm lớn. Tâm hồn thơ ơng
thật trong sáng, giàu có và đa dạng. Do ln chứa đựng một tình u thương rất
lớn, nhiều người đã gọi ơng là "thi sĩ của tình thương". Tình u thương của Tố
Hữu khơng chỉ được thể hiện qua câu, chữ, hình ảnh mà cịn được thể hiện qua
hình tượng âm nhạc của thơ, cố nhiên nhạc điệu của câu thơ không chỉ ở chữ
nghĩa mà còn ở những khoảng trống, những chỗ im lặng giữa các chữ, các dòng.
Và nhạc của thơ cũng không chỉ là nhạc của âm thanh, của lời mà quan trọng là
thứ nhạc của tâm tình, như Xuân Diệu đã nhận xét: "Đọc thơ Tố Hữu, người ta
nhận thấy một dấu hiệu riêng như nét mặt của những bài thơ, làm cho thơ Tố Hữu
không trộn lẫn được với thơ người khác, cảm thấy một thứ nhạc tâm tình riêng
bàng bạc thấm lấy các câu nhiều khi thành một thứ "thi tại ngôn ngoại" của Tố
Hữu. Cái nền nhạc đặc biệt đó, theo ý tơi, là lịng thương mến" .Ta có thể nhận
thấy thứ nhạc đặc biệt đó trong bài Lên Tây Bắc:

Lại những ngày đi, vắt với sương

Ngô bung, xôi nhạt, nước lưng bương

Đêm mưa rình giặc, tai thao thức

Mùa lại mùa qua rét nhức xương.

( Lên Tây Bắc, 1948)

</div>
(83)<div class='page_container' data-page=83>

đọc lên thật xúc động. Nhưng điều quan trọng hơn còn là phần thơ ở ngồi lời,
phần khơng thể nói ra được bằng lời, cũng khơng thể nói hết bằng âm thanh nhịp
điệu vì bao trùm lên hết thảy là tâm hồn nhà thơ. Tố Hữu cũng đã có lần nói: "Thơ
là cái đó, sự im lặng giữa các từ. Nếu người ta lắng nghe cái im lặng đó thì có
những tiếng dội rất đa dạng và rất tinh tế".

Thơ Tố Hữu có rất nhiều bài đạt tới sự hồ hợp giữa thứ "nhạc bên trong"
của tâm hồn và "thứ nhạc bên ngoài" của bài thơ như mấy câu thơ trong Sáng 
tháng Năm:

Vui sao một sáng tháng Năm

Đường về Việt Bắc, lên thăm Bác Hồ

Suối dài xanh mướt nương ngô

Bốn phương lồng lộng thủ đô gió ngàn...

(Sáng tháng Năm, 1951)

Tố Hữu là nhà thơ nhạy cảm đặc biệt với nhạc tính của tiếng Việt và biết
phát huy cao độ khả năng biểu cảm của nó. Vì vậy trong thơ ơng tính nhạc rất giàu
có, chất dân tộc sâu đậm, đặc biệt là giọng mộc mạc, đằm thắm của ca dao.

Xa xơi đầu xóm tre xanh

Có bà ru cháu nằm khoanh lịng già:

Cháu ơi cháu lớn với bà

Bố mày đi đánh giặc xa chưa về

(Cá nước, 1947)

Đọc thơ Tố Hữu, ta cảm thấy có cái gì như muốn ca lên, hát lên và ngân
nga mãi trong lòng:

Con ơi con ngủ cho ngoan 
 Sang canh trăng lặn, buổi tan mẹ về…

(Phá đường, 1948)

</div>
(84)<div class='page_container' data-page=84>

thường trực, tràn đầy từ sâu xa đáy lịng của nhà thơ. Có thể nói, phần lớn các bài
trong tập thơ Việt Bắc của Tố Hữu được viết bằng giọng điệu này. Lưu Trọng Lư
đã nhận xét: "Thơ anh nhiều phong vị dân gian, giàu âm nhạc, nên dễ vào lòng
quần chúng, nhất là quần chúng nông thôn. Nhiều câu thơ trong Truyện Kiều đã

biến thành lời ru bên nôi, thì nhiều câu thơ trong Việt Bắc đã biến thành tiếng hát

ruộng đồng. Thơ anh dân tộc, dân gian chỉ vì anh muốn nó đại chúng", ta bắt gặp
trong bài Voi âm hưởng điệu hò của người kéo gỗ:

Ta bế ta bồng

Voi lên ta vác

Vai ta vai sắt

Chân ta chân đồng...

(Voi, 1948)

Ở Bà mẹ Việt Bắc, lại là điệu vè kể chuyện của quần chúng:

Con mé có ba

Trai hai gái một

Giá gả chồng xa

Trai còn đứa rốt

(Bà mẹ Việt Bắc, 1948)

Với Phá đường lại có cách xưng hô ngọt ngào, nhịp điệu uyển chuyển
ngay trong lời nhân vật tự giới thiệu:

Em là con gái Bắc Giang

Rét thì mặc rét, nước làng em lo

Nhà em phơi lúa chửa khô

Ngô chửa vào bồ sắn thái chưa xong

( Phá đường, 1948)

Trong thơ Tố Hữu ta còn bắt gặp nhiều cách xưng hô thân thương trìu
mến: bác, bầm, em, cha, mình, ta...Đặc biệt với bài Việt Bắc, chúng ta như được

</div>
(85)<div class='page_container' data-page=85>

hẹn…đều in rõ dấu vết của lối đối đáp nam nữ trong ca dao, dân ca. Nhưng ở đây
không phải là đơi trai gái, Tố Hữu mượn mối tình nồng thắm của đôi trai gái trong
ca dao, dân ca để nói đến tình nghĩa keo sơn của người cán bộ cách mạng với
nhân dân, với kháng chiến, cụ thể là đối với chiến khu Việt Bắc. Tố Hữu muốn
nhắn nhủ những người cán bộ khi hịa bình trở lại thủ đơ thì đừng bao giờ quên
“Nhớ khi giặc đến giặc lùng, rừng cây núi đá ta cùng đánh Tây”, đừng quên
những ngày gian khổ kháng chiến "miếng cơm chấm muối mối thù nặng vai”. Tố
Hữu muốn khẳng định tình đồn kết khăng khít giữa đồng bào miền xuôi và nhân
dân miền ngược.

Bên cạnh giọng trữ tình tha thiết, trong tập thơ Việt Bắc không thể
thiếu giọng anh hùng ca. Nhưng ngay cả "những bài vang dội giọng anh 
hùng ca vẫn đậm đà giọng trữ tình tha thiết. Nhiều khi hai giọng đó vẫn 
quyện lấy nhau nhuần nhuyễn và vẫn nổi bật cái nền trữ tình nồng thắm"
(Nguyễn Trung Thu). Điều đó đã giúp ta cảm nhận được cái nhạc điệu ngọt
ngào trong tập thơ Việt Bắc:

Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều 
 Bóng dài lên đỉnh dốc cheo leo 
 Núi không đè nổi vai vươn tới 
 Lá nguỵ trang reo với gió đèo

( Cá nước, 1947)

Hay:

Hoan hô chiến sĩ Điện Biên 
 Chiến sĩ anh hùng

Đầu nung lửa sắt

Năm mươi sáu ngày đêm, khoét núi, ngủ hầm, mưa rầm, cơm vắt. 
 Máu trộn bùn non

Gan khơng núng 
 Chí khơng mịn !

</div>
(86)<div class='page_container' data-page=86>

Cái ngọt ngào trong thơ Tố Hữu còn ở hơi thở dân tộc. Nhiều câu thơ Tố
Hữu kế thừa rất sáng tạo vốn cổ điển và vốn dân gian. Câu thơ hiện đại mà nghe
có hơi của điệu ngâm:

Mười lăm năm ấy ai quên

Quê hương cách mạng dựng nên cộng hoà 
 Mình về mình có nhớ ta

Mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào.

(Việt Bắc, 1954)

Tố Hữu biết học cách sáng tạo trong Kiều và ca dao, cái hơi vè dân gian
được sống dậy và nâng lên thành nghệ thuật:

Bà bủ nằm ổ chuối khô

Bà bủ không ngủ, bà lo bời bời

Đêm nay tháng chạp mồng mười

Vài mươi bữa nữa Tết rồi hết năm.

(Bao giờ hết giặc, 1948)

Hơi thở dân tộc đã tạo cho thơ Tố Hữu giàu chất nhạc. Mỗi tiếng "Ai" cất
lên như xoáy vào mỗi chúng ta một lòng yêu nước tha thiết.

Ai về Hưng Hoá
 Ai xuống khu Ba 
 Ai vào khu Bốn

Đường ta đó, tự do cuồn cuộn 
 Bốt đồn Tây đã cuốn sạch rồi!...

(Ta đi tới, 1954)

</div>
(87)<div class='page_container' data-page=87>

nhạc trong thơ Tố Hữu" [33]. Nhà thơ sử dụng từ tượng thanh một cách chính xác
và thích hợp với hồn cảnh mơ tả, góp phần làm tăng tính nhạc cho câu thơ:

Đẹp vơ cùng Tổ quốc ta ơi

Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt 
Nắng chói sơng Lơ, hị ơ tiếng hát

Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca...

(Ta đi tới, 1954)

Tố Hữu sử dụng từ lấp láy với những biện pháp đa dạng và sáng tạọ.
Thơ dân gian và các nhà thơ lớn của văn học Trung đại như Hồ Xuân Hương,

Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến...đã sử dụng thành thục loại từ này. Tố Hữu đã
học tập được cách sử dụng ngơn ngữ đó của ca dao, của các nhà thơ lớn. Nhà
thơ đã vận dụng một cách thành công, và nâng cao nhạc điệu thơ lên, điển hình
như trong bài Lượm.

Chú bé loắt choắt

Cái xắc xinh xinh

Cái chân thoăn thoắt

Cái đầu nghênh nghênh

(Lượm, 1949 )

Vần trong thơ Tố Hữu, cũng góp một phần khá quan trọng làm giàu nhạc
điệu của thơ. Dù ở bất kỳ thể thơ nào Tố Hữu luôn quan tâm đến vần. Nhiều đoạn
thơ Tố Hữu vần thơ cứ nối tiếp, quấn quýt với nhau.

Bà bủ không ngủ, bà nằm

Càng lo càng nghĩ, càng căm càng thù

Ngồi phên gió núi ù ù

Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về...

(Bà bủ, 1948)

</div>
(88)<div class='page_container' data-page=88>

điệu khơng gị gượng mà biến hố tinh tế theo mạch cảm xúc, góp phần biểu hiện

tâm tình một cách tài tình uyển chuyển.

Nhớ gì như nhớ người yêu

Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương 
Nhớ từng bản khói cùng sương 
Sớm khuya bếp lửa người thương đi về.

(Việt Bắc, 1954)

Thơ Tố Hữu rất tinh tế, tiêu biểu như đoạn thơ lục bát trong bài thơ Phá 
đường, mang nhạc điệu của dân ca xứ Huế, khiến cho thơ Tố Hữu có nhạc điệu
dân tộc ấm áp và phóng khống.

Em là con gái Bắc Giang 
Rét thì mặc rét, / nước làng em lo

Nhà em phơi lúa chửa khô 
Ngô chửa vào bồ, / sắn thái chưa xong

Nhà em con bế con bồng

Em cũng theo chồng/ đi phá đường quan. 
Con ơi/con ngủ / cho ngoan

Sang canh/ trăng lặn,/ buổi tan/ mẹ về...

(Phá đường, 1948)

</div>
(89)<div class='page_container' data-page=89>

như thấy được bước thời gian đi và bước chân người mẹ về, cùng với phong thái

thanh thản của người mẹ bên con.

Hoặc trong bài thơ Việt Bắc cũng với cách ngắt nhịp chẵn 2/2/2 hoặc 4/4,
cách ngắt nhịp này tạo nên một cảm giác bâng khuâng, nhẹ nhàng, tha thiết:

Mình về/ mình có/ nhớ khơng

Nhìn cây/ nhớ núi/ nhìn sơng/ nhớ nguồn?

( Việt Bắc, 1954)

Và:

Mình về/ mình lại /nhớ ta

Mái đình Hồng Thái/ cây đa Tân Trào.

(Việt Bắc, 1954)

Nhiều đoạn thơ, Tố Hữu đã ngắt nhịp táo bạo làm cho tâm trạng tác giả nổi bật
hẳn lên và tác động rất sâu vào tình cảm của người đọc. Lượm là một ví dụ tiêu biểu:

Ngày Huế đổ máu 
Chú Hà Nội về 
Tình cờ chú cháu 
Gặp nhau Hàng Bè...

(Lượm, 1949 )

Từ đầu bài thơ, Tố Hữu sử dụng thể thơ bốn chữ, bốn dòng một khổ để kể

chuyện về chú Lượm, nhí nhảnh, hồn nhiên và những kỷ niệm vui tươi giữa chú
Lượm và tác giả. Nhịp thơ dí dỏm, nhảy nhót tươi tắn. Nhưng đến khi nhận được
tin nhà thì Tố Hữu đột ngột cắt đơi dịng thơ bốn chữ và để riêng thành một khổ,
thể hiện sự đau xót, mất mát khi Lượm hy sinh.

</div>
(90)<div class='page_container' data-page=90>

Tố Hữu còn rất điêu luyện trong việc phân phối âm thanh, tăng sức biểu
hiện của nhịp điệu. Bài thơ Hoan hơ chiến sĩ Điện Biên, có những câu thơ Tố Hữu
sử dụng thanh trắc liên tiếp, thể hiện nhịp điệu dồn dập, khơng khí chiến thắng của
quân và dân ta trong chiến dịch Điện Biên.

Vinh quang Hồ Chí Minh, cha của chúng ta

ngàn năm sống mãi

Quyết chiến, quyết thắng, cờ đỏ sao vàng vĩ đại.

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

Hay trong bài Việt Bắc, Tố Hữu lại sử dụng câu thơ liên tiếp vần bằng, để
thể hiện tình cảm thắm thiết của con người.

Đường về, đây đó gần thơi ! 
 Hôm nay rời bản về nơi thị thành

Nhà cao, chẳng khuất non xanh

Phố đông, càng giục chân nhanh bước đường

( Việt Bắc, 1954)

Nhịp điệu mô phỏng cũng góp phần tạo nên tính nhạc. Đọc những câu thơ
trong bài Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, chúng ta như nghe thấy rõ tiếng vó ngựa
dồn dập trên núi rừng Việt Bắc đưa tin chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ:

Tin về nửa đêm 
Hoả tốc hoả tốc 
Ngựa bay lên dốc 
Đuốc cháy sáng rừng...

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

Nhiều lần Tố Hữu đã đưa vào thơ nhịp điệu lao động và chiến đấu của quần
chúng một cách tinh tế và đầy sáng tạo. Từ nhịp điệu lao động khẩn trương, vất vả

</div>
(91)<div class='page_container' data-page=91>

Hì hà hì hục 
Lục cục lào cào 
Anh cuốc em cuốc 
Đá lở đất nhào!

(Phá đường, 1948)

Đến nhịp điệu chuyển pháo căng thẳng, chắc nịch, lạc quan của đơn vị
pháo binh:

Ta đi lên đèo 
Ta leo lên dốc 
Voi ơi khó nhọc 
Khó nhọc cũng trèo !

(Voi, 1948)

Cùng với nhịp điệu mơ phỏng, Tố Hữu cịn vận dung nhịp điệu trùng điệp
trong những khúc thơ :

Ta đi tới trên đường ta bước tiếp 
Rắn như thép,/ vững như đồng 
Đội ngũ ta trùng trùng điệp điệp 
Cao như núi, / dài như sông

(Ta đi tới, 1954)

Có khi Tố Hữu cho trùng điệp từ:

Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam

Hoa mơ lại trắng, vườn cam lại vàng.

(Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, 1954)

Thơ Tố Hữu ln có sự hào quyện giữa nhạc và ý. Đúng như Hoài Thanh
đã nhận xét: "Nhạc thơ quyện lấy lòng ta ngay khi ta chưa kịp nhận rõ ý thơ". Quả
thật thơ Tố Hữu "vừa ru người trong nhạc, vừa thức người bằng ý" [33].

</div>
(92)<div class='page_container' data-page=92>

sống quyện với sự hài hoà của âm thanh, tiết tấu, nhịp điệu phù hợp với nếp thẩm
mỹ quen thuộc của quần chúng, khiến thơ Tố Hữu dễ gần gũi, dễ đi sâu vào tâm
hồn người đọc, đông đảo quần chúng đã nhớ, đã thuộc thơ Tố Hữu điều đó là
minh chứng cho sự thành công của nhà thơ.

3.1.3. Ngơn ngữ, hình ảnh

Tố Hữu khơng cố cơng tìm tịi ngơn ngữ mới lạ mà ơng sử dụng ngay thứ
ngôn ngữ rất phong phú, giản dị, trong sáng của quần chúng nhân dân. Mai
Hương và Phong Lan đã có lý khi nhận xét: "Thơ Tố Hữu không cầu kỳ, không
kỹ xảo, hầu như khơng dùng điển tích, điển cố, từ Hán - Việt mà chỉ dùng tiếng
nói thường ngày của nhân dân. Ta có cảm giác Tố Hữu làm thơ rất dễ dàng, mạch
thơ ông cứ trào lên và cuốn đi cuồn cuộn, thế nhưng thơ ông vẫn cứ hay, vẫn cứ
đọng lại trong lòng người lâu dài" [25].

Trước hết cần thừa nhận thơ Tố Hữu rất bình dị. Bình dị ngay cả những lúc
ơng chủ tâm nói đến những vấn đề lớn lao của thời đại. Trong thơ ơng gần như
tràn ngập những hình ảnh quen thuộc, thường ngày; như: lúa, ngô, khoai, sắn, mạ
non, cơm dé, áo tứ thân, cơm chấm muối, rừng nứa bờ tre, hoa chuối...Ơng có ý
thức trong việc đưa những hình ảnh, lớp từ ngữ bình dị gần với cuộc sống của
người dân vào trong thơ để thơ ơng cũng trở nên bình dị gần gũi với họ:

Khoaimãn mùa đi, đến sắn về 
Say màu hương mới, dậy hồn quê 
Rướn thân lên trải ngàn tay rộng 
Như những chàng trai đón bốn bề.

(Tình khoai sắn, 1946)

Hay trong bài Bầm ơi:

Bầm ra ruộng cấy bầm run 
Chân lội dưới bùn tay cấy mạ non 
Mạ non bầm cấy mấy đon 
Ruột gan bầm lại thương con mấy lần.

</div>
(93)<div class='page_container' data-page=93>

Tố Hữu sử dụng ngôn ngữ địa phương như: mé, ông ké, bủ, ... Có thể nói

thơ Tố Hữu rất bình dị, vì thế mà người ta nói thơ Tố Hữu mang tính đại chúng
cao, được nhiều người ưa thích, một thời đã đi vào lịng người đọc như lời ăn
tiếng nói hàng ngày của họ:

Con mé có ba 
Trai hai gái một 
Gái gả chồng xa 
Trai còn đứa rốt...

(Bà bủ, 1948)

Thơ Tố Hữu cịn thấm nhuần ngơn ngữ trong văn học dân gian, một ngơn ngữ
sống động. "Nó không chỉ là chữ a, chữ b, mà là cả cái tiếng vang lên trong từng chữ,
tiếng vọng của cả cái khoảng cách giữa những chữ, những dòng..." [33]. Chúng ta có
thể bắt gặp rất nhiều câu thơ có lối so sánh ví von kiểu ca dao trong thơ ông:

Mưa phùn ướt áo tứ thân

Mưa bao nhiêu hạt thương bầm bấy nhiêu

(Bầm ơi, 1948)

Hay:

Nhớ gì như nhớ người yêu

Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương

(Việt Bắc, 1954)

Tố Hữu còn sử dụng nhiều thành ngữ, quán ngữ, tục ngữ như:

Lạnh tay, lạnh chân 
Đứng trơ như đá 
Hồn bay vía bay

(Bà mẹ Việt Bắc, 1948)

Có những câu thơ Tố Hữu lấy một phần của câu tục ngữ cộng thêm một
phần lời thơ của mình:

Đá mịn nhưng dạ chẳng mịn

Chàm nâu thêm đậm, phấn son chẳng nhoà.

</div>
(94)<div class='page_container' data-page=94>

Như vậy, ngôn ngữ thơ rất Tố Hữu, rất dân gian, đại chúng. Sự có mặt của
ngơn ngữ dân gian, của đời sống hàng ngày khiến cho thơ ông trở nên bình dị, gần
gũi thân thương. Đằng sau lớp ngơn ngữ bình dị ấy, nhà thơ muốn diễn tả một nội
dung lớn lao, gắn với các vấn đề của cộng đồng, của thời đại, là nguồn cổ vũ động
viên nhân dân đấu tranh, tin tưởng vào tương lai đất nước.

Cùng với ngơn ngữ, hình ảnh trong thơ Tố Hữu rất đa dạng, có những hình
ảnh hiện lên rõ nét nhìn là thấy:

Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi !

Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt 
Nắng chói Sơng Lơ, hị ô tiếng hát 
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca.

(Ta đi tới, 1954)

Có những hình ảnh cụ thể gây xúc động, thấy là lịng người rung lên nhớ
mãi: Hình ảnh em bé Lượm dũng cảm mà đáng thương bị chết dưới làn đạn của
giặc nhưng hình ảnh của em vẫn sống mãi trong lòng nhà thơ.

Bỗng loè chớp đỏ 
Thơi rồi, Lượm ơi 
Chú đồng chí nhỏ 
Một dòng máu tươi !

(Lượm, 1949 )

Hay những bài thơ viết về người mẹ, đọc lên khiến ta thấy xúc động trước
tấm lòng yêu nước, yêu con, hy sinh bản thân cho cách mạng:

Bà bủ không ngủ bà nằm

Càng lo, càng nghĩ, càng căm càng thù 
Ngồi phên gió núi ù ù

Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về.

</div>
(95)<div class='page_container' data-page=95>

Và hình ảnh Bà mẹ Việt Bắc:

Tơi ơm lấy nó

Tôi kể trước sau 
Nỗi nhà mất bố 
Nỗi anh chết tù...

(Bà mẹ Việt Bắc, 1948)

Song thơ Tố Hữu bao giờ cũng là hình ảnh thật của đời sống, những hình
ảnh sinh động, là sự hồ quyện giữa người và cảnh tạo nên một khung cảnh thật
ấm áp tình người:

Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi 
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng 
 Ngày xuân mơ nở trắng rừng

Nhớ người đan nón chuốt từng sợi dang 
 Ve kêu rừng phách đổ vàng

Nhớ cô em gái hái măng một mình.

(Việt Bắc, 1954)

Khi nói đến Tổ quốc, hình ảnh thật "hồn nhiên", nên thơ có những gam
màu, âm thanh,... lắng sâu vào tâm hồn.

Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi !

Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt 
Nắng chói sơng Lơ, hị ơ tiếng hát

Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca...

(Ta đi tới, 1954)

Tố Hữu cịn thiên về loại hình ảnh "động" đang diễn biến, đang tiến triển.
Ngay khi nhà thơ cảm xúc, một nét, lại một nét cứ bồi thêm vào nhau để dựng
nên hình. Khơng ai khác đó là Hồ Chí Minh, "Người là Cha, là Bác, là Anh" của
dân tộc:

Nhớ Người những sớm tinh sương 
Ung dung yên ngựa trên đường suối reo 
 Nhớ chân Người bước lên đèo

</div>
(96)<div class='page_container' data-page=96>

Bài thơ Phá đường cũng biểu hiện khá rõ biệt tài của Tố Hữu trong việc
xây dựng những hình ảnh động, gợi lên khơng khí lao động khẩn trương của chị
dân công phá đường.

Hì hà hì hục 
Lục cục lào cào 
Anh cuốc em cuốc 
Đá lở đất nhào...

(Phá đường, 1948)

Nhịp thơ náo nức, trầm hùng khi miêu tả cảnh tượng hùng vĩ của cuộc
chiến đấu, của hoạt động cách mạng. Chất hùng tráng trong những câu thơ:

Những đường Việt Bắc của ta 
Đêm đêm rầm rập như là đất rung 
 Quân đi điệp điệp trùng trùng, 
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan. 
 Dân công đỏ đuốc từng đồn, 
Bước chân nát đá mn tàn lửa bay.

(Việt Bắc, 1954)

Ngơn ngữ, hình ảnh trong thơ Tố Hữu thật phong phú, đa dạng, gần gũi,
bình dị, Ơng khơng tìm tịi ở đâu cao xa mà có ngay trong đời sống kháng chiến,
trong lời ăn tiếng nói của nhân dân. Đó là những đóng góp đáng q của thơ ơng
trên xu hướng tìm tòi bản sắc dân tộc đại chúng.

3.1.4. Niêm luật và vần

</div>
(97)<div class='page_container' data-page=97>

Xa xơi đầu xóm tre xanh 
Có bà ru cháu nằm khoanh lịng già

Cháu ơi cháu lớn với bà 
Bố mày đi đánh giặc xa chưa về.

(Cá nước, 1947)

Sử dụng trong cách hiệp vần. Các âm tiết hiệp vần thường có phụ âm đầu
khác nhau, phần vần lặp lại và các vần thường mang thanh bằng. Đặt những câu
thơ của Tố Hữu bên cạnh những câu ca dao lục bát thì ta khó có thể phân biệt
được đâu là thơ Tố Hữu và đâu là câu ca dao.

Nếu ca dao có câu:

Mình về có nhớ ta chăng

Ta về ta nhớ hàm răng mình cười

Thì thơ Tố Hữu cũng góp phần vào vốn ca dao ấy những lời thơ thật ngọt
ngào, tha thiết:

Mình về mình có nhớta 
 Mười lăm năm ấy thiếttha mặn nồng

(Việt Bắc, 1954)

Cách hiệp vần không chỉ mang thanh bằng mà còn mang thanh trắc, hoặc
phối hợp hai thanh bằng- trắc. Những cách hiệp vần này trong thơ Tố Hữu ít gặp
ở những nhà thơ khác. Điều đó ghi nhận nét độc đáo trong thơ ơng, khác với
Xn Diệu, Nguyễn Bính sau này.

Trong thơ Nguyễn Bính ta cũng bắt gặp kiểu gieo vần lạ, bất thường:

Trên giời có vẩy tê tê

Đôi bên ước thề duyên hãy tròn duyên

</div>
(98)<div class='page_container' data-page=98>

Nhớ sông Lô, nhớ Phố Ràng

Nhớ từ Cao Lạng, nhớ sang Nhị Hà

(Việt Bắc, 1954)

Cách hiệp vần này còn xuất hiện ngay trong câu lục và câu bát, đó chính là
dụng ý nghệ thuật của nhà thơ:

Bà bủ nằm ổ chuối khô 
 Bà bủ không ngủ bà lo bời bời

(Bà bủ, 1948)

Các âm tiết gieo vần với nhau đều mang thanh trắc cũng đã chứa đựng
trong nó một nội dung, đó là khát vọng thay đổi quê hương đất nước. Hàng loạt
âm tiết mang thanh trắc ấy dường như để diễn tả sự uất ức, hận thù và đầy nước
mắt trước cảnh điêu tàn, tan nát của quê hương bị giặc dày xéo. Song bên cạnh đó
lại là tiếng hát lên đường, tiếng hát theo vần thơ ngân dài đến tận cuối bài thơ:

Bàn tay đã nắm lời thề

Ra đi quyết phá ngày về sẽ xây 
 Từ trong đổ nát hôm nay

Ngày mai đãđến từng giây, từng giờ...

(Giữa thành phố trụi, 1947 )

Tố Hữu học cách gieo vần trong ca dao, tiếng thứ 6 của câu lục vần với
tiếng thứ 6 của câu bát, tiếng thứ 8 của câu bát vần với tiếng thứ 6 của câu lục
tiếp sau thường là gieo vần bằng, ở các bài thơ tiêu biểu như: Bà bủ, Bầm ơi, 
Việt Bắc...

Bà bủ không ngủ bà nằm

Càng lo càng nghĩ, càng căm càng thù

Ngồi phên gió núi ù ù

Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về...

</div>
(99)<div class='page_container' data-page=99>

Tố Hữu là nhà thơ không chỉ dừng lại ở việc học tập những nét tinh hoa

của văn học truyền thống, mà ở nhà thơ ln có sự tìm tịi, phát hiện mới mẻ.
Ngồi việc gieo vần ở những vị trí thơng thường Tố Hữu cịn gieo vần ở những vị
trí bất thường. Tố Hữu đã tạo ra một sợi dây liên kết vơ hình (qua vần điệu) giữa
những địa danh lịch sử để gọi về "chín năm nắng núi mưa ngàn" của Việt Bắc-
một thời kỳ gian khổ nhưng oanh liệt.

Ai về có nhớ ai khơng ?

Ta về ta nhớ Phủ ThôngĐèo Giàng

Nhớ sông Lô nhớ Phố Ràng

Nhớ từ Cao Lạng nhớ sang Nhị Hà

(Việt Bắc, 1954)

Tố Hữu sử dụng nhiều vần liên tiếp tạo nên âm hưởng ngân vang đồng
vọng. Hai câu lục bát trên gieo vần ở vị trí 6-8 thơng thường, nhưng đến hai câu
sau Tố Hữu gieo vần bất thường, vị trí thứ 6 của câu lục gieo vần với vị trí thứ 4
của câu bát khiến câu thơ đột ngột chuyển giọng như khắc sâu nỗi nhớ, nỗi nhớ
theo chiều sâu và lan toả từ vùng này sang vùng khác, từ những hy sinh gian khổ
đến những chiến công vang dội ...một nỗi nhớ dào dạt, tha thiết. Tố Hữu đã vận
dụng sáng tạo trong đoạn thơ này cách gieo vần bất thường làm cho những câu
thơ khơng chỉ là trang ký sự chiến trường mà cịn gợi lên vẻ đẹp thẩm mỹ trong
lòng độc giả.

Ngồi ra cịn có một số bài thơ Tố Hữu gieo vần ở tiếng thứ 4 của câu tám.

Bầm ra ruộng cấy bầm run

Chân lội dưới bùn tay cấy mạ non.

(Bầm ơi, 1948)

Hay:

Nhà em phơi lúa chửa khô

Ngô chửa vào bồ sắn thái chưa xong

Nhà em con bế con bồng

Em cũng theo chồng đi phá đường quan

</div>
(100)<div class='page_container' data-page=100>

Có thể nói những bài thơ gieo vần ở tiếng thứ 4 này đều là những bài viết
về những người thôn quê mộc mạc dân dã. Đó là một dụng ý nghệ thuật của Tố
Hữu mang lại hiệu quả thẩm mỹ cao.

Tố Hữu thường dùng vần Đường luật mềm mại, có nhiều khả năng biểu
hiện cái liên tục thích ứng với hơi thở liền mạch.(chữ cuối câu thứ nhất, câu thứ
hai, và câu thứ tư, thanh bằng và vần với nhau):

Ai biết trưa nay giữa bụi bờ

Anh nằm sưởi nắng mắt lơ mơ

Tôi ngồi, không ngủ nghe anh thở

Khe khẽ lòng ngâm lên tiếng thơ

(Lên Tây Bắc, 1948)

Tìm hiểu quá trình sáng tạo nghệ thuật của Tố Hữu, ta thấy ông không bao
giờ nơ lệ vào câu chữ hay gị ép, khiên cưỡng trong niêm luật và cách gieo vần.
Thơ ông vừa mang nét tinh hoa của văn học truyền thống, vừa mang tính hiện
đại, nên những bài thơ của ơng vừa giàu tính nhạc, vừa mang tính hình tượng cao.

3.2. Sự kết hợp giữa tính dân tộc và âm hƣởng hiện đại

Tố Hữu đã lấy dân tộc làm nền tảng cho thơ mình. Ơng tiếp thu truyền
thống thơ ca dân gian, cổ điển của dân tộc, một sự tiếp nhận sâu và đa diện, tiếp
nhận một cách sáng tạo đầy bản lĩnh. "Ông tiếp thu phần hồn, đón lấy cái hương,
cái “nhụy” của nó", đúng như Nguyễn Đình Thi nhận xét.

Nhìn lại các bài thơ gắn với truyền thống nhất của Tố Hữu, đều có một sự
hài hồ hiếm có giữa tính dân tộc và tính hiện đại. Hiện đại khơng chỉ nội dung
mà cả hình thức thể hiện, hiện đại ngay trong các thể thơ cổ điển của dân tộc,
trong cách biểu hiện rất gần với thơ ca dân gian.

</div>
(101)<div class='page_container' data-page=101>

bện thơ Tố Hữu với truyền thống thơ ca dân tộc, tạo nên sức hấp dẫn, sức cảm
hoá, sức nặng, sức bền của thơ ơng trong lịng nhiều thế hệ độc giả.

Tố Hữu đã tiếp thu triệt để khai thác, sử dụng và phát triển một cách sáng
tạo những tinh hoa của thơ ca truyền thống, góp phần diễn tả một cách sinh động
những tư tưởng tình cảm mới của thời đại. Chính sự tiếp nhận sáng tạo ấy của nhà
thơ đã đem lại dáng vẻ và âm hưởng hiện đại cho thơ ca truyền thống." ... làm cho
cái hồn dân tộc nhập vào với cái hồn thời đại”,“ Tố Hữu đã giữ được hiện đại
ngay trong hình thức biểu hiện tưởng là cổ điển nhất” (Lê Đình Kỵ).

Tố Hữu đã đưa câu thơ lục bát cổ điển đến một hình thức phát triển

cao nhất và phong phú nhất, những câu thơ ngọt ngào, uyển chuyển, thướt
tha, mà vẫn nói lên được những điều cần nói về hiện thực cách mạng, về
tình cảm cách mạng:

Em là con gái Bắc Giang 
 Rét thì mặc rét nước làng em lo 
 Nhà em phơi lúa chửa khô

Ngô chửa vào bồ sắn thái chưa xong.

(Phá đường, 1948)

Hay bài Bầm ơi với âm điệu gần gũi với ca dao, Tố Hữu đã diễn tả được
tình cảm ân tình tha thiết của người con đối với người mẹ, gợi lên được hình ảnh
chân thực của bà mẹ nơng dân Việt Nam vất vả và tình cảm của mẹ thật cảm
động. Nhưng ở đây tình cảm của người mẹ đối với con rất đỗi thiêng liêng khi
gắn với tình đồng bào, đồng chí, tình anh em, tình đất nước nó là sản phẩm mới
của thời đại:

Bầm ơi liền khúc ruột mềm

Có con có mẹ có thêm đồng bào

Con đi mỗi bước gian lao

Xa bầm nhưng lại có bao nhiêu bầm.

</div>
(102)<div class='page_container' data-page=102>

Việt Bắc ngọt ngào, đằm thắm như lời ru, lời thủ thỉ đã đưa người đọc vào
một thế giới sâu nặng ân tình, rất tiêu biểu cho hồn thơ, cho phong cách của Tố
Hữu. Vẫn là tiếng nói của tình cảm, tình yêu nhưng là tình yêu đối với quê hương

đất nước, đối với cách mạng, đối với nhân dân. Và tình yêu ấy đã biến thành tình
nghĩa, và Việt Bắc trở thành tiếng hát ân tình thuỷ chung của những người kháng
chiến, của cả dân tộc trong một thời điểm đáng nhớ.

Mình đi, có nhớ những ngày

Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù

Mình về, có nhớ chiến khu

Miếng cơm chấm muố,i mối thù nặng vai?

Mình về, rừng núi nhớ ai

Trám bùi để rụng, măng mai để già...

(Việt Bắc, 1954)

Thuộc trong số câu thơ hay nhất của bài Việt Bắclà:

Mình đi, mình có nhớ mình

Tân Trào, Hồng Thái, mái đình cây đa?

Trong ca dao, không gặp kiểu đại từ đổi ngơi như vậy. Câu thơ vốn có gốc
rễ sâu xa trong ca dao của dân tộc bỗng vụt lớn lên, mới mẻ, hiện đại. Câu hỏi
thật sâu nặng, đầy ý nghĩa.

Bên cạnh đó bài Việt Bắc cịn có những câu đọc lên như một bài ca dao
hiện đại:

Muối Thái Bình ngược Hà Giang

Cày bừa Đông Xuất, mía đường tỉnh Thanh

Ai về mua vại Hương Canh

Ai lên mình gửi cho anh với nàng

Chiếu Nga Sơn, gạch Bát Tràng

Vải tơ Nam Định, lụa hàng Hà Đông

</div>
(103)<div class='page_container' data-page=103>

Ở Tố Hữu cái hơi dân tộc kết hợp khéo léo với màu sắc hiện đại tiếp tục
được thể hiện và càng dồi dào, đậm nét hơn trong tập Gió lộng như trong Em 
ơi...Ba lan, Bài ca mùa xuân 61:

Em ơi, Ba lan, mùa tuyết tan

Đường bạch dương, sương trắng nắng tràn

Anh đi, nghe tiếng người xưa gọi

Một giọng thơ ngâm, một giọng đàn

Và:

Gà gáy sáng. Thơ ơi mang cánh lửa

Hãy bay đi. Con chim kêu trước cửa

Thêm một ngày xuân đến. Bình minh

Cành táo đầu hè quả ngọt rung rinh

Bỏ âm nhạc đi, đó là những câu thơ rất Tây, lồng âm nhạc vào, đó là
những câu rất Việt. Âm nhạc như cái hồn dân tộc theo sát các ý của thi sĩ khiến
cho mỗi câu thơ; cùng tồn bài thơ vừa ẩn chứa tính dân tộc vừa mang âm hưởng
hiện đại.

Gió lộng, là sự rộng mở đến bát ngát, mênh mông của đất trời tự do, với
một nửa nước đang bước vào kế hoạch 5 năm đầu tiên xây dựng chủ nghĩa xã
hội; với Tổ quốc" dẫu chưa toàn vẹn đã bay cờ hồng"; với "mắt nhìn bốn hướng.
Trơng lại nghìn xưa, trơng tới mai sau"; với tầm cao thời đại "trông Bắc, trông
Nam, trông cả địa cầu". Thể thơ tự do được vận dụng linh hoạt, lúc thì rắn rỏi như

</div>
(104)<div class='page_container' data-page=104>

K

ẾT LUẬN

1. Với Tố Hữu, chúng ta có một nhà thơ - chiến sĩ, biết gắn bó đời mình và
hoạt động thơ ca của mình với lý tưởng cao cả vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Thơ
ông là thơ "mang cánh lửa", "đốt cháy trái tim con người vào ngọn lửa thần của
đại nghĩa" (Xuân Diệu). Đã có bao nhiêu người cảm động vì thơ ơng và từ thơ
ông mà đến với cách mạng. Hơn nửa thế kỷ qua, thơ Tố Hữu trở thành tấm gương
phản ánh những lẽ sống lớn của dân tộc, trở thành tiếng hát của thời đại.

2. Tập thơ Việt Bắc của Tố Hữu thực sự có giá trị và giữ vị trí xứng đáng
trong nền thơ ca kháng chiến, bởi nó đã góp phần giải quyết những vấn đề cơ bản
đặt ra cho nền văn nghệ mới Việt Nam sau 1945. Đó là vấn đề dân tộc và đại
chúng, vấn đề nghệ thuật và tuyên truyền, vấn đề vốn sống và kỹ năng nghề
nghiệp, vấn đề hiện thực và lãng mạn, vấn đề nội dung và hình thức…Tố Hữu

trong tập thơ Việt Bắcđã góp phần của mình khơng bằng lý luận mà bằng sáng tác,

để giải quyết các vấn đề đó, và trở thành ngọn cờ tiêu biểu, đứng ở hàng đầu nền
thơ ca cách mạng sau 1945- Từ Việt Bắc chúng ta có thể rút ra nhiều bài học quý
báu về con đường đi của thơ đó là con đường gắn bó với nhân dân phục vụ lợi ích
của cách mạng.

3. Giá trị nội dung lớn của Việt Bắc- đó là một tình yêu nước, được thể
hiện một cách thiết tha và cụ thể, qua tình yêu những con người đứng ở hàng đầu
sự nghiệp kháng chiến - đó là anh bộ đội cụ Hồ, là những bà mẹ, những phụ nữ,
những em bé…sẵn sàng hy sinh tất cả để đánh thắng giặc; là sự phát hiện những
giá trị nhân văn cao cả trong những con người bình thường, “ nhỏ bé” làm nên
g-ương mặt chung của nhân dân, vừa được cách mạng giải phóng, vừa làm nên sức
mạnh giải phóng của cách mạng. Là tình cảm gắn bó với quê hương cách mạng
mang tên Việt Bắc“ thủ đơ gió ngàn” với cây đa Tân Trào, mái đình Hồng Thái-

</div>
(105)<div class='page_container' data-page=105>

Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù”, với Trung ương, Chính phủ và Bác Hồ lãnh
đạo quân dân cả nước tiến hành một cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện, trường
kỳ đi tới chiến thắng Điện Biên Phủ vĩ đại.

Có thể nói, Việt Bắc bằng tiếng nói thơ ca, đã ghi nhận được những dấu ấn
cụ thể cho một“ tồn cảnh” những tình cảm lớn của dân tộc trong 10 năm mở đầu
nền văn học mới sau 1945, 10 năm kỷ nguyên dân chủ cộng hoà, chấm dứt 80
năm cả dân tộc chìm đắm trong tình cảnh nước mất.

4. Với Việt Bắc, Tố Hữu là nhà thơ đi đầu và có thành tựu lớn nhất trong
việc đi sâu vào hình thức dân tộc, phát triển và nâng cao tiếng nói và hình thức
dân tộc để cho nhịp điệu của thơ chứa đựng được nội dung tư tưởng tình cảm của
thời đại. Trong khi đi vào phương hướng dân tộc, nhà thơ ln có ý thức hướng
tới đại chúng, để cho thơ có sức phổ cập rộng rãi. Đồng thời biết gắn tính dân tộc

với âm hưởng hiện đại, để cho thơ ln ln có ý nghĩa thời sự. Điều đó làm nên
vai trị mở đầu và dẫn dắt nền thơ ca cách mạng Việt Nam của Việt Bắc nói riêng,
làm nên giá trị và sức cuốn hút mạnh mẽ của thơ Tố Hữu nói chung.

Kết luận. Có thể khẳng định Việt Bắc là tập thơ có đóng góp lớn nhất cho
nền thơ ca kháng chiến chống Pháp nói riêng và có giá trị, vị trí xứng đáng trong
nền văn học hiện đại Việt Nam nói chung. Hồn tồn dễ hiểu khi Việt Bắc nhận
được Giải nhất Hội văn nghệ Việt Nam (1954-1955); sau Từ ấy, nó tiếp tục tạo
nên một chuyển biến căn bản trên hành trình hơn nửa thế kỷ thơ Tố Hữu.

</div>
(106)<div class='page_container' data-page=106>

TÀI

LIỆU THAM KHẢO

1. Trọng Anh (1955), Đồng bào Miền Nam với thơ Tố Hữu, Báo Nhân dân.

2. Nguyễn Bao (1998), Tố Hữu, nhà thơ- chiến sĩ. Nxb, H.

3. Nguyễn Cừ (1980), Tố Hữu, nhà thơ cách mạng, Nxb khoa học xã hội, H.
4. Hoàng Cầm (1955), Bổ sung ý kiến của tôi về tập thơ“ Việt Bắc”, Báo Văn

nghệ (số 70).

5. Hoàng Minh Châu (1959), Về giá trị tập thơ"Từ ấy" và phương pháp sáng tác 
của Tố Hữu, Báo Văn nghệ ( số71).

6. Xuân Diệu (1955), Tập thơ" Việt Bắc của Tố Hữu, Báo Văn nghệ (số 28,64).
7. Xuân Diệu (1960), Dao có mài mới sắc, Tạp chí Văn học (số73).

8. Xuân Diệu (1964), Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ, Nxb Văn học, H.
9. Lê Đạt (1955), Giai cấp tính trong thơ Tố Hữu, Báo Văn nghệ ( số 68).

10. Hà Minh Đức (1977), Những bài học lớn và sự cổ vũ chân thành, Nxb Văn
học, H.

11. Hà Minh Đức (1994 ), Từ Từ ấy đến Một tiếng đờn, Nxb Văn học, H.

12. Hà Minh Đức (1995), Một tài năng thơ ca thuộc về nhân dân và dân tộc- Nxb
Giáo dục.

13. Phan Cự Đệ (1959), Một bông hoa tươi thắm nhất của vườn thơ cách mạng,

Tạp chí Văn học (số 30).

14. Nguyễn Đăng Điệp (2002), Giọng điệu trong thơ trữ tình, Nxb Văn học, H.
15. Tế Hanh (1959), Đọc tập thơ"Từ ấy" của Tố Hữu, Báo Văn học (số 49, 50).
16. Nguyễn Văn Hạnh (1970), Phong cách nghệ thuật của Tố Hữu, Nội san

nghiên cứu Văn học, Trường ĐHSP, H.

17. Đơng Hồi (1955), Góp ý kiến về tập thơ“ Việt Bắc”, Báo văn nghệ (số 70).
18. Phạm Hổ (1964), Thơ Tố Hữu với Miền Nam thành đồng Tổ Quốc, Báo Văn

</div>
(107)<div class='page_container' data-page=107>

19. Tố Hữu ( 1946), Thơ, Hội văn hoá cứu quốc Việt Nam.

20. Tố Hữu (1961), Thơ là tiếng nói đồng ý, đồng tình, tiếng nói đồng chí, Tạp 
chí Văn nghệ (số 48).

21. Tố Hữu (1963), Việt Bắc, Nxb Văn học, H.

22. Tố Hữu (1972 ), Câu chuyện về thơ, Văn phịng Bộ văn hố, H.
23. Tố Hữu (1980),Văn học là cuộc đời, Báo Văn nghệ (số 44).

24. Tố Hữu (1998), Tuyển tập thơ, Nxb Văn học, H.

25. Thơ Tố Hữu, (1998) - Nxb Giáo dục.

26. Tố Hữu ( 2002), Nhớ lại một thời, Nxb Văn hố thơng tin,

27. Mai Hương (1975), Ý kiến của Tố Hữu về thơ,Tạp chí Văn học (số 4)
28. Mai Hương (1975), Quan niệm của Tố Hữu về thơ, Tạp chí Văn học (số 4)
29. Lê Đình Kỵ (1979), Việt Bắc, Nxb đại học và trung học chuyên nghiệp.

30. Phùng Ngọc Kiếm ( 1987), Những biểu hiện tính dân tộc trong những bài thơ 
của Tố Hữu viết về Bác Hồ, Thông báo khoa học Đ.H.S.P 1987.

31. Phong Lan và Mai Hương, Tố Hữu" Người đốt lửa" và " Người gieo hạt", H.
32. Mã Giang Lân (1995), Thơ Việt Nam (1945-1954), Nxb Giáo dục, H.

33. Mã Giang Lân ( 2004), Tiến trình thơ Việt Nam hiện đại, Nxb Giáo dục, H.
34. Nguyễn Viết Lãm (1955), Đặc tính sáng tạo trong tập thơ Tố Hữu, BáoĐộc

lập (số 98).

35. Thẩm Lăng (1955),“Việt Bắc” và Tố Hữu, BáoĐộc lập ( số 97).

36. Nguyễn Văn Long (1996), Thơ Tố Hữu trong đời sống phê bình, nghiên cứu
văn học ở Việt Nam 50 năm qua, Nxb Hội nhà văn.

37. Nguyễn Văn Long (2003), Văn học Việt Nam trong thời đại mới, Nxb Giáo
dục, H.

</div>
(108)<div class='page_container' data-page=108>

39. Phong Lê (biên soạn), Tố Hữu- thơ và cách mạng. Nxb Trẻ, Hội nghiên cứu

& giảng dạy văn học thành phố Hồ Chí Minh.

40. Vũ Đình Liên (1955), Mốitình dân tộc trong tập thơ“ Việt Bắc”của Tố Hữu,

Tổ Quốc (số 12).

41. Lưu Trọng Lư (1971), Tố Hữu, Báo Văn nghệ (số 381).

42. Huỳnh Lý (1959), Nhận xét thơ Tố Hữu như một thực thể động, Báo Văn học

(số73).

43. Thời Nhân (1946), Thơ Tố Hữu, Tạp chí Tiên phong (số 23).

44. Đặng Thai Mai (1964), Khi nhà nghệ sĩ“ Tham gia” vào cuộc đấu tranh với 
tấtcả tâm hồn mình, Báo Văn nghệ (số 87).

45. Đặng Thai Mai (1959), Mấy ý nghĩ, Nxb Văn học, H.

46. Hoàng Như Mai (1961), Văn học Việt Nam 1945-1960, Nxb Giáo dục, H.
47. Hoàng Như Mai (1965), Con mắt thần chủ nghĩa trong thơ Tố Hữu, Báo Văn

nghệ (số 98).

48. Nguyễn Đăng Mạnh (1994), Con đường thơ Tố Hữu, Nxb Giáo Dục.

49. Nguyễn Đăng Mạnh (chủ biên), Lịch sử văn học Việt Nam, tập III, Nhà xuất
bản Đại học sư phạm ( 2002).

50. Tú Mỡ (1955), Góp ý kiến về tập thơ“Việt Bắc”của Tố Hữu, Báo Văn nghệ,

(số 75).

51. Như Phong (1959), Cái mới của"Từ ấy"- những bài thơ đầu tiên của Tố Hữu,

Nxb Văn học, H.

52. Vũ Đức Phúc (1955), Phản đối cái buồn của Hoàng Cầm khi đọc thơ Tố

Hữu. Nxb Văn Học.

53. Vũ Đức Phúc (1967), Người Việt Nam và lòng yêu nước trong thơ Tố Hữu 
thời kỳ kháng chiến chống đế quốc Pháp (1946-1954), Tạp chí Văn học

(số 6).

</div>
(109)<div class='page_container' data-page=109>

55. Vũ Quần Phương (1997), Tố Hữu- Người mở đường của nền thơ cách mạng,
Báo Nhân dân.

56. Nguyễn Đức Quyền (1970), “Ta” với “ Mình” trong bài thơ"Việt Bắc" của

Tố Hữu, Tạp chí Ngơn ngữ ( số3).

57. Lê Bá Suý ( 1955)," Góp ý kiến về tập thơ Việt Bắc", Báo Văn học ( số 71).

58. Trần Đình Sử (1987), Thi pháp thơ Tố Hữu, Nxb Tác phẩm mới, Hội nhà văn
Việt Nam.

59. Thanh Tịnh (1959), Vài cảm nghĩ về tập thơ" Từ ấy" của Tố Hữu, Tạp chí

Văn nghệ quân đội ( số 8).

60. Minh Tranh (1955), Tình yêu trong tập thơ" Việt Bắc", Báo Văn nghệ (số 66).
61. Nguyễn Phú Trọng (1960), Phong vị ca dao dân ca trong thơ Tố Hữu. Nxb

Văn học.

62. Hà Xuân Trường (1955), Đọc tập thơ“ Việt Bắc”của Tố Hữu, Báo Nhân 
dân,( số 329).

63. Nguyễn TrungThu (1968), Nhạc điệu thơ Tố Hữu, Tạp chíVăn học, (số 11).
64. Hồi Thanh (1955), Tình u q hương đất nước trong tập thơ“ Việt Bắc”,

Báo Văn nghệ ( số 74).

65. Hồi Thanh ( 1955), Nói chuyện thơ kháng chiến, Nxb Văn nghệ, H.

66. Hoài Thanh (1960), “Từ ấy” tiếng hát của một người thanh niên, một người 
cộngsản, Tạp chí Nghiên cứu Văn học.

67. Hồi Thanh (1962), Gió lộng, một bước tiến mới của thơ Tố Hữu, một tập thơ 
mang khí thế mới của cách mạng Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu Văn học(
số 8).

68. Hoài Thanh (1978), Một số ý kiến ngắn về thơ Tố Hữu, Nxb Tác phẩm mới.
69. Lê Quang Thành (1955), Góp ý kiến thảo luận về tập thơ“ Việt Bắc” của Tố

</div>
(110)<div class='page_container' data-page=110>

70. Lưu Khánh Thơ (2005), Thơ và một số gương mặt thơ Việt Nam hiện đại,
Nxb khoa học xã hôi, H.

71. Hồng Trung Thơng (1955), Ý kiến kết thúc cuộc thảo luận về tập thơ“ Việt
Bắc”, Báo Văn nghệ, (số 81).

72. Nguyễn Đình Thi (1955), Thơ Tố Hữu đi vào thực tế quần chúng, Báo Văn 
nghệ ( số 77).

73. Nguyễn Đình Thi (1955), Lập trường giai cấp và Đảng tính, vấn đề hiện thực 
và lãng mạn, Báo Văn nghệ (số 79).

74. Nguyễn Đình Thi (1955), Nhà thơ lớn lên với thời đại, Báo Văn nghệ ( số 79)
75. Nguyễn Đình Thi (1968), Tập thơ Việt Bắc- Nxb Văn hóa, H.

76. Chế Lan Viên (1963), Thơ Tố Hữu, Nxb Văn học, H.

77. Chế Lan Viên (1968), Tổ Quốc Việt Nam, con người Việt Nam trong thơ Tố
Hữu, Báo Nhân dân.

78. Hoàng Việt (1955), Khơng đồng ý với Hồng Yến và Hồng Cầm, Báo Văn 
nghệ ( số 69).

79. Hồ Sĩ Vịnh (1970), Đọc tập thơ“Bác Hồ”của Tố Hữu, Báo Văn nghệ(
số 360).

</div>