Tuyên Ngôn Độc lập 2-9-1945 của Hồ Chí Minh – sự kế thừa sáng tạo những giá trị của Triết học Phương Tây

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

TUYEN NGÓN DOC LÀP 2-9-1945

CÙA HO CHI MINH - SU' KÉ THl/A SÀNG TAO

NHÙNG GIÀ TRI CÙA TRIET HOC PHl/ONG TÀY

TRAN THÀO NGUYÉN*

Sau khi lành dao n h à n dàn Viet Nam làm Càch mang
thàng Tàm t h à n h cóng, ngày 2 thàng 9 nàm 1945, Ho chi
<i><b>Minh vói Tuyén ngón Dóc lap dà long trong tun bị' vói </b></i>
<i>thégiói ràng "Nude Viet Nam co qun hng tU do dóc lap </i>

<i>va thUc su dà thành mot nc tU do dóc lap. Tồn the dàn toc </i>
<i>Viet Nam quyé't dem tàt cà tinh than va lUc lUOng, tinh mang </i>
<i>va cùa cài de giù vùng quyén tU do va dóc lap ày"\ Tu do va </i>

<i>dóc làp va qu't giiì tu do dịc lap - tinh thàn thièng liéng dị </i>
khịng ehi là mong c là bàn lình cùa con ngi Viet Nam
<i>ma con là khàt vong cùa nhàn loai, là quyén tU nhién cùa con </i>
ngi.

<i>Mó dàu Tun ngịn Dóc lap 1945 cùa Viet Nam. Ho Chi </i>
Minh dà vié't "Tàt cà moi ngi déu sinh ra co qun bình
dàng. Tao bịa cho ho nhùfng quyén khóng ai co the xàm
pham dUdc, trong nhiìng qun à'y co qun dUdc só'ng, qun
tu do va quyén mUu eàu h a n h phùe. Lòi bà't hù à'y d trong

* Tiéii sì triet hoc. Hoc vién Ngàn hàng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

bàn Tun ngịn Dóc làp nàm 1776 cùa nc Mi"'. Su sàng
tao cùa Ho Chi Minh là d càu "suy róng ra, càu à'y co y nghla

là: tàt cà càc dàn toc trén thè giói déu sinh ra bình dàng; dàn
toc nào éng co qun song, qun sung sUdng va quyén tu
do"^. Coi nguón cùa sU sàng tao ày là vàn de bàn tinh tu
nhién cùa con ngi. Day khóng phài là sàng kién ngàu hiing
cùa Ho Chi Minh ma là nhiìng suy tu lày tu trong di san tinh
than nhàn loai dàc biét tu buoi bình minh cùa thdi ky hi^n
dai d phUdng Tày, trao cho nò sàc thài tinh thàn mói cùa mot
dàn toc dang vói khao khàt tu do va dà vùng lén giành dóc
làp sau hdn 80 nàm chiù xich xiéng nò le.

<i>"Quyén dUcSc song, quyén tU do va quyén mUu càu hanh </i>

<i>phùc" là càc quyén tu nhién (naturai rights) thè bién bàn </i>

tinh cùa con ngUdi. Nhiing kbài nièm này dà dUdc càc nhà
<i>triét hoc tu tbòi co dai de càp dén. Theo Aristoteles, Bàn tinh </i>

<i>con ngUài co thè sàp xép theo mot bàc thang già tri góm càc </i>

diéu thien trong dị diéu thién cao nhàt cùa con ngi là muc
dich cuoi cùng cùa moi bànb dóng cùa chùng ta. Muc dich ày
là hanh phùc. là diéu ma con ngi dìi là co y thùc hay khóng
co y thùc déu ln ln kiém tìm nị - mUu càu hanh phùc là
<i>muc tiéu cùa cuòc song cùa mói cà nhàn cùa cà mot dàn iqc </i>
hay cùa nhàn loai. Con nguòi khàc con*vàt là d cho chùng ta
co khà nàng bànb dóng co ly tri ma hanh phùc bién tai hành
dòng theo ly tri cho nén viéc dàn toc Viét Nam ta di tìm hanh
<i>phùc cho dàn toc minh ciing là quyén tu nhién ma tbòi. </i>

<i>Quyén tu nhién là mot vàn de dudc nhà triét hoc ngUÒi </i>

Anh là Thomas Hobbes (1588-1679) de càp dén khi óng bàn

1, 2. Ho Chi Minh. S</d, tr. 1.
<b>r </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

ve tu do. Theo óng, de co "tu do chi càn hành vi xuàt phàt t u
^ chi tu do"*, t u do nhu là mot the' lUc ma con ngUdi dùng
trc khàt vong co thè thay dịi dUdc khàt vong ày - t h è luc
<i>dò là ly tri. Tinh pho quàt cùa ly tri là co sd de Hobbes bình </i>
thànit'nén nhi3ng quy tàc phị quàt cùa ly tri - luàt tu nhién
àp dunglcho moi ngUdi. Hobbes n h à t quàn vói nhàn dinh cùa
minh cho ràng luàt tu nhién là càc menh lenh cùa ly tri, là
nén tàng khàch quan cùa dao ly diéu khién càch xù sU cùa
con ngi. Ly tri là nén tàng cùa ề lt tu nhién va quyén
tu nhién. Trong trang thài tu nhién, ly tri phàn quyé't moi
ngUÒi lUa chon mot càch boa bình nhùtng phudng thùc tón tai
<i>an tồn cho minh va két qua là luàt tU nhién xuàt bién. Va </i>
khi ly tri mach bào cho con nguòi ràng co nhung mói de doa
ho ngay cà trong tUdng lai thì ho co the làm bà't ky càch nào
<i>de duy tri sii só'ng con cùa ho. Nhung trong trang thài tu </i>

<i>nhién, con ngUdi bi giói han bịi sU co dàc, nghèo nàn va tàn </i>

bao. M'n thồt kbịi tinh t r a n g này con ngUòi buòc phài hi
sinh mot it quyén tu nhién cùa cà n h à n de cùng nhau dUa ra
mot thồ c - khé' c xà boi - va t u do hình t hàn h nén nhà
<i>nuóc. Nhà nUóc theo Hobbes "là món qua tu do ma ckc cóng </i>
<i>dàn trao cho ngi càm quyen de dxlóc song an tồn hdn va </i>
do dò nhà càm quyén phài h à n h dóng sao cho càc t h à n dàn sé

khóng phài an han vi dà trao mot p h à n t u do cùa minh cho
ho". The là dị'i vói nhà nc, diéu tó'i thUdng là cc só'ng an
lành cùa cóng dàn, né'u làm trai di là bàt cóng, là phi dao
due. Hobbes chù trUdng, t à t ề nhiìng ngi co ly tri, dù là
hiìu thàn hay vó t h à n déu phài giùt gin va t u à n theo hai loai

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

luàt - luàt tu nhién va luàt cùa dàt nUóc minh. óng cùng cho
ràng ly tri dù de dàn dàt hành dòng cùa con nguòi con
thUdng de tuy là nguón góc cùa ly tri nhUng khóng càn thiét.

<i>Nói dén quyén tU nhién con phài ké dén nhà triét hoc Anh </i>
John Locke (1632-1704),là ngUdi dà mò dàu triét hoc chinh
tri cùa minh bang viéc xem xét con ngUdi trong trang thài tu
<i>nhién va chi ra "nhùng quyén tU nhién" trong dò nhùng con </i>
nguòi tu nhién song chung vói nhau theo ly tri. Theo Locke,
khà nàng ly tri giùp con nguòi biéu ràng moi ngUÒi déu co
càc quyén tu nhién do tao boa ban cho. nhò co ly tri con nguòi
<i>nhàn biét càc quyén tU nhién va luàt dao due va cuòc song </i>
chung ày thùc day con ngUÒi làp nén khé c xà bịi de cài
thién dịi song va là phUdng tièn de giài quyét càc tranh chàp
<i>co hiéu qua. Theo óng. quyén tU do va quyén sa hùu tài san là </i>
bàt khà xàm pham, dò là nhùng cài ma nhiém vu hàng dàu
cùa Nhà nUóc phài bào dàm cho moi cà nhàn. De thUc hi^n
su bào dàm dị, Locke de xng nhùng ngun tàc ed bàn cùa
che do dai nghi bién dai: ngi cóng dàn phài song trong mpt
Nhà nc, d dị moi de doa dịi vói qun cà nhàn phài dU(?c
loai trù. qun luc phài dUdc chi phó'i bịi mot hdp dòng trong
dò hành phàp va làp phàp phài tàch biét nhau. cài trc tùy
<i>thc chat che vào cài sau va cuoi cùng là quyén nói day cùa </i>

<i>nhàn dàn phài dUdc thùa nhàn, dò chinh là chù quyén cùa </i>

nhàn dàn.

Chfnh nhùng tu tUdng cùa càc nhà triét hoc phUdng Tày
tbòi càn dai ve quyén tu nhién, ve khé c xà bịi ve qun
nói loan tùng là cot lịi cho Tun ngón Dóc làp cùa Mi 1776
dò là su thè bién su trUdng thành ve nhàn thùc cùa mot dàn
toc khi dà nhàn thùc dudc quyén dudc tu quyét djnh vàn

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

ménh cùa dàn toc minh, thì nay tié'p tue là ly le vijtng chàc
cho Tuyén ngón Dóc làp 1945 cùa Ho Chi Minh. Nhùng ly
giài sàu xa ma giàn di trong Tun ngịn Dóc làp cùa Ho Chi
Minh cho chùng ta hiéu ràng moi ngUdi, mói dàn toc déu co
quyén tu do va dóc làp - dò là quyén tu nhién cùa càc dàn toc
trong dò co dàn toc Viet Nam. Khi nhiing quyén này hi vi
<i>pham - tue là "ThUc dàn Phàp Ich dung là cà tu do bình </i>

<i>dàng bàc di dèh cUàp dai nUóc ta, àp bue dong bào ta. Hành </i>
<i>dóng cùa chung trai han vói nhàn dao va chinh nghìa"\ thì </i>

nhàn dàn Viet Nam co quyén noi day giành lai chinh quyén
tu tay quàn thù, diéu ày là chinh dàng va hdp vói quyén tu
nhién. Thè là vói bàn Tuyén ngón Dóc làp 1945 cùa Viet
Nam, Ho Chi Minh dà k h à n g dinh nhùng già tri mang tinh
toàn nhàn loai: dóc lap, tU do, bình dàng là chinh nghìa là
nhiing chàn ly khòng thè lay chuyén dUdc.

Né'u ly tri cùa mot dàn toc tu do giùp cho ho nhàn thùc
dUdc nhùng quyén t u nhién ed bàn va thiéng liéng là tu do

dóc lap va kién quyé't dàu t r a n h tu bào ve nhùng qun dị,
<i>thì cùng chinh ly tri ày ò mot dàn toc biét tu trong, biét song </i>
<i>hoà thuàn cùng khién ho h à n h dòng bào ve va tòn trong </i>

<i>quyén tU nhién cùa dóng loai. Ho Chi Minh viét: "Bịi vói </i>
<i>ngi Phàp, dóng bào ta vàn giù mot thài dị khoan hóng va </i>
<i>nhàn dao. Sau cupe bién dóng ngày 9 thàng 3, Viét minh dà </i>
<i>giùp cho nhiéu ngUói Phàp chay qua bién thuy, lai cùu cho </i>
<i>nhiéu nguòi Phàp ra khòi nhà giam Nhàt va bào ve tinh </i>
<i>fnqng va tài san cho hp"'^. </i>

Tun ngịn Dóc làp cùa Ho Chi Minh dà k h à n g dinh cài

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

buóc chuyén lón lao cùa lich su dàn toc, dò là cuòc dàu tranh
<i>giành lai quyén dòc làp dàn toc, bòi vi Khi Nhàt dau hàng </i>

<i>Dóng minh thi nhàn dàn cà nUóc ta dà nói day giành chinh </i>
<i>quyén làp nén nUóc Viét Nam Dàn chù Cóng hồ. Su thàt là </i>
<i>ta dà lày lai nUàc Viét Nam tu tay Nhàt chù khóng phài tu </i>
<i>tay Phàp''\ Khàng dinh buóc phàt trién ve chat cùa dàn t ^ </i>

<i>trong cuòc dàu tranh này ''Dan ta dà danh dò càc xiéng xich </i>

<i>thUc dàn gàn 100 nàm nay de de gay dUng nèn nc Viét </i>
<i>Nam dóc lap. Dàn ta lai dành dị che dò quàn chù mày mUOi </i>
<i>thé'ky ma làp nén che dị dàn chù cóng hồ"^. </i>

Quan nièm ve xày dUng mot nUóc Viét Nam mói, vói mot
chinh phù. mot Nhà nuóc cùa nhàn dàn trong bàn Tuyén
ngón Dóc làp này là sU ké thùa nhùng tu tUdng cùa càc nhà

triét hoc phudng Tày tbòi càn dai. Dị là nhùng tu tUdng cùa
Nam tc De La Bréde Montesquieu (1689-1755) dà lày chù
nghla tUdng dòi lich su de tìm hiéu bàn tinh cùa phàp luàt va
càc thiét che là nhùng cài khòng co già tri tuy^t dòi, chùng
bi quy dinh bòi nguyén tàc nhàn qua, chùng co quan h^ vói
thè che vàt chat va diéu kién dia chinh cùa mói nc ma rị
net nhàt là quan he vói phong tue cùa cU dàn. Ve to chùc
Nhà nUóc dàn chù, tiép theo tu tUdng cùa Locke va cùa
Bolingbroke, Montesquieu de xuòng nguyén tàc "quyén luc
phài ngàn càn quyén luc". cho nén viéc ngàn ngùa sU chuyén
che chi co thè bang sU tàch biét va sU càn bang cùa ba quyén:
hành phàp, làp phàp va tu p h à p . . . Dò là tu tUdng cùa
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), khi óng khàng dinh ràng:
chù quyén là phUdng tién duy nhàt de dàm bào nhùng quyén

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

tu nhién cùa con ngi. Ĩng cho ràng t u bàn tinh tu nhién,
con ngUdi vị'n là mot dóng vàt man rd, vị toi va sung suóng;
<i>chinh viéc sa hùu tài san ma cài àc dà xày ra cho ho va dò là </i>
3ti bàt bình dàng dàn tói chién t r a n h va che dị dịc tài. Ngày
nay, lồi ngUòi khòng the trd lai tbòi ky vò tòi va bình dàng
dị dUdc. Chi co mot con dng là to chùc xà bòi bién hùu sao
cho tu do, bình dàng cùa con ngi phài dudc phàp lt tón
trong. Moi vàn de chinh tri phài thòa man nhùng quyén tu
<i>nhién cùa con ngUÒi. ''' ^^'^ *^^" **' </i>

Tiép nó'i n h ù n g tu tUdng này trong diéu kién mot dàn toc
thc dia dịi dóc làp, Ho Chi Minh rùt ra cài tinh thàn càch
mang tién bị nhàt cùa Tun ngón Nhàn qun va Dàn
<i>quyén cùa càch mang Phàp 1791 là "NgUòi ta sinh ra tU do </i>

<i>va bình dàng ve quyén lOi; va phài ln ln dc tU do va </i>
<i>binh dàng ve quyén M"- Dan ra diéu này, Ho Chi Minh, mot </i>

màt m'n chi ra bàn chat vị n h à n dao cùa càc cupe xàm ludc
thuóc dia nói chung va cùa ThUc dàn Phàp dó'i vói Viet Nam
nói riéng va mat khàc cùng mn k h à n g dinh ràng Nhàn dàn
<i>cà nuóc ta dà nói day giành chinh quyén là de "làp nén nc </i>

<i>Viet Nam Dàn chù Cóng hồ"; "làp nén che dị dàn chù cóng </i>
<i>hồ"^ nhàm xày dung mot xà hòi tiè'n bò hdn tàt cà nhùng xà </i>

hịi trc day trong lich su.

<i>Ta bay thù xem Tun ngịn Dịc làp khàng dinh nhùng gì </i>
là chàn ly? Triét hoc duy ly thUdng lày mot nguyén tàc nào
dò dà dUdc xàe làp san làm chàn ly. Chàn li ày nàm trong
nhu càu ve dòi song, ve tu do, ve h a n h phùc cùa n h à n dàn.
Càc quyén ed bàn dò xuàt p h à t trUc tiép t u quyén tU nhién.

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

quyén ma ai sinh ra cùng co. De co mot cupe song tu do, dòc
làp, tu nhién vò'n co dò, dàn toc Viét Nam ta dà phài màt bao
nhiéu mo hòi va xUdng màu cùa bao thè he. Dịc làp tu do là
nhùng già tri vình hàng mang tinh nhàn loai. nò quy già vò
cùng. Hdn 20 nàm sau. cài già tri vình hàng ày dà dUdc Ho
Chi Minh khàng dinh lai trong càu nói bàt hù "Khịng co gì
quy hdn dóc làp tu do". Cài già tri dò là càc quyén hdp bién
hàng dàu cùa mói ngi dàn khịng phài chi vói tu càch cóng
<i>dàn ma vói tU càch con ngi, thc ve bàn tinh ngi. </i>

<i>Trong Tun ngón Dóc làp cùa Ho Chi Minh. càc quyén </i>

con nguòi dành vi tri hàng dàu quy dinh càc quyén tu do
bình dàng ve càc kinh té va xà bòi dàc trung cho Nhà nUóc,
<i>cho phùc Idi xà hói. Càc quyén dò là "y chi chung co the diéu </i>

<i>khién càc lUc lUcfng nhà nUàc theo muc dich chung"^ cho nèn </i>

<i>Ho Chi Minh dà viét "chùng tói, Làm thịi chinh phù cùa </i>

<i>nc Viét Nam mói, dai biéu cho tồn dàn Viét Nam"^. Chinh </i>

phù cùa nhàn dàn Viét Nam hng moi hành dịng cùa minh

<b>vào y chi cùa nhàn dàn là muc tiéu dóc làp tu do cùa dàn tpc. </b>

Chinh muc tiéu ày lai trd thành dóng luc cho hành dòng dua
trén su nhàt tri chung cùa tồn thè dàn toc.

<i>Co thè nói qun tu do va dòc làp ciia dàn toc Viét Nam </i>
<i>dUdc dàt d trung tàm cùa bàn Tun ngịn Dóc làp. Sue </i>
manh cùa tu do va dòc làp dà dàn dàt càch mang Viét Nam
vudt qua mn vàn khó khan gian khó va di dén thàng Idi
mói vói mot tàm vóc mói cùa lich su Viét Nam trong nhùng

<i><b>1. J.J.Rousseau (Nguyén Khàc Dam dich): Bàn ve Khé JỊc xà hói. Nxb. Ly </b></i>
luan Chinh tri. 2004: Ir. 79.

<i><b>2. Ho Chi Mmh; Toan tàp. tàp 4. tr. 3. Nxb Chinh tri Quóc già. CD-ron </b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

nàm dàu the ky XXI. Nhàc lai mot nói dung cùa Tuyén ngón
<i>Dóc làp My 1776 "Quyén mUu càu hanh phùc" vói tu càch là </i>

quyén tu nhién, mang bàn tinh ngUòi, Ho Chi Minh dà the
<i>hien rò: "dàn toc nào cùng co quyén song, quyén sung sUòng </i>

<i>va quyén tu do"\ Quyén dUdc sung suóng là luan diém co </i>

ngn gỊc sàu xa t u t u tUdng cùa Epicurus (341-270 tr. CN)
mot triét già ngUdi Hy Lap, nguòi sàng lap ra trUdng phài
khoài lac va dUdc coi là mot trong nhùng nhà nhàn vàn
khoàng dat va khoa hoc dàu tién cùa lồi ngi. Theo óng,
con ngUdi sd hai khóng ehi là sd bài cài ehé't ma con là sd bài
cupe song. Khi ma càc hình thùc cóng dóng an chùa nhùng
nguy hièm khóng thè dồn tre, thì chinh nị sé day ngUdi
ta tìm kiém h a n h phùc va sU thoà man trong cupe song
riéng. Day là sU k h à n g dinh nhùng già tri cùa cupe song t u
nhùng làp luàn duy vàt ve thè' giói. Chinh làp luan này tiép
tue dUdc khàng dinh vào thè' ky XVII va trò t hà n h ed sd cùa
khoa hpc va chù nghìa n h à n bàn hién dai. Nhùng ngUdi theo
thuyét Epicureanism coi cupe song tịt dep dUdc dàm bào bịi
long tó't va tinh ban, con nguòi duy ly t u do luòng dudc càc
nguyén vpng cùa minh. Ho tin theo cài logie cùa bàn tinh vàt
the tu nhién va coi do là niém tin thùc day cupe song, mot
cupe song huóng ve h a n h phùc t r a n gian h a n h phùc. Cupe
song tu do va bình dàng là vò'n co cho t à t cà moi n g u ò i .

Tom lai, "quyén tu nhién", "bàn tinh t u nhién" cùa con
nguòi, "khé c xà bịi"... nhùng t u tUdng triét hpc chinh tri
dao due phUdng Tày t h è ky XVI - XVII là net chù dao, là i

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

<i>ngn cùa tu tUdng dịc làp tU do trong Tuyén ngón E)óc làp </i>
1945 cùa Ho Chi Minh. Ngày nay nò dà trd thành y thùc he

cùa dàn toc ta, là kim chi nam cho dng lịi càch mang cùa
<i>Dàng Cóng san Viét Nam, dò là tu tUdng Dòc làp dàn toc gàn </i>

<i>lién vài chù nghìa xà hói. Su thành cóng cùa dàn toc trong </i>

càc cupe khàng chién chóng xàm lUdc giành dòc làp cho dàn
toc va trong su nghiép dòi mói dà chùng minh cho sU dùng
dàn cùa ly luàn Ho Chi Minh ve dòc làp tU do, cùng là si^
chùng minh cho nhùng già tri mang tinh phò quàt, vinh
bang cùa càc pham trù này. Ta hiéu ràng nhùng quyén tu
<i>nhién trong Tuyén ngón Dóc làp khòng chi dà dudc chuàn bi </i>
trong di san vàn bòa cùa nhàn loai ma con mài mài hi^n hùu
trong cupe song cùa chùng ta ngày nay va mai sau.

</div>

<!--links-->