Báo in trong thời đại kỹ thuật số

Báo in trong thời đại kỹ
thuật số
Làng báo in đang suy sụp vì doanh thu quảng cáo sụt giảm cùng với
đà sụt giảm lượng phát hành. Cả một ngành đang loay hoay tìm lối thốt và
cùng lúc, sự xuất hiện của các thiết bị đọc sách báo điện tử (ebook reader)
đang gợi ra những giải pháp mới.
Chuyện ở nước khác

Một nhà báo đã cất cơng tính tốn và kết luận, tờ The New York
Times sẽ tiết kiệm được một khoản tiền lớn nếu mua thiết bị đọc sách báo
của Amazon, chiếc Kindle, rồi phát không cho độc giả để họ nhận báo qua
mạng khơng dây thay vì nhận bản in. Nói cách khác, chi phí in và giao tờ
The New York Times một năm cho một người đặt mua dài hạn đắt gấp đơi
chi phí mua một máy Kindle tặng khơng cho người ấy.

Tính tốn cụ thể, nhà báo này cho biết chi phí in ấn và phát hành của
The New York Times mỗi năm chừng 644 triệu USD. Tờ báo này có chừng
830.000 độc giả dài hạn từng đặt mua báo trên hai năm. Mỗi chiếc Kindle


giá 359 USD, tính ra mua Kindle tặng hết cho từng ấy người cũng chỉ tốn
297 triệu USD mà thôi.

Dĩ nhiên đây là chuyện “trà dư tửu hậu” vì đâu phải ai cũng thích đọc
báo trên Kindle; The New York Times cũng phải in và vận chuyển báo đến
tay bạn đọc mua tại quầy; mặt khác trên Kindle chưa chạy được quảng cáo –
nguồn thu quan trọng nhất của ngành báo in.
Điều nhà báo này muốn chứng minh là việc in ấn rồi chuyển tải tờ báo
đến tay bạn đọc hiện đang trải qua nhiều thay đổi – công nghệ đã có sẵn –
vấn đề là ngành báo chí liệu có nắm được cơ hội này để tìm ra một mơ hình
kinh doanh phù hợp hay khơng.

Thật ra, đã có một vài tờ báo ở Mỹ đang thử nghiệm mô hình mới.
Các tờ Washington Post, The New York Times và Boston Globe chào mời
các độc giả ở những vùng mà mạng lưới phát hành không vươn đến kịp thời
được mua Kindle giảm giá nếu đồng ý đặt mua báo dài hạn.
Không rõ mức giảm giá là bao nhiêu nhưng nhiều tờ báo khác đang
thương lượng với Amazon và các hãng sản xuất ebook reader khác để thu
hút độc giả theo cách tương tự như tờ Los Angeles Times đã làm.

Trong bối cảnh đó, chiếc iPad mà hãng Apple vừa giới thiệu, dù bị
giới công nghệ chê bai đủ kiểu, lại được giới làm báo kỳ vọng sẽ làm thay


đổi tình hình kinh doanh như iPod đã làm thay đổi mơ hình kinh doanh nhạc
số. Hiện nay Amazon đã có phần mềm Kindle dùng cho iPhone và iPod
Touch và nhiều người dùng hai loại thiết bị này đã sử dụng gói phần mềm
này để đọc sách từ Amazon. iPad như một chiếc iPod Touch ngoại cỡ sẽ hấp
dẫn loại người đọc này vì màn hình lớn, điều khiển dễ dàng, mang xách gọn
nhẹ.

Một yếu tố nữa mà nhiều người kỳ vọng Kindle hay iPad có thể thúc
đẩy sự chuyển biến trong ngành phát hành báo chí là chuyện mơi trường.
Thử tưởng tượng khối lượng gỗ, mực in, xăng dầu sẽ tiết kiệm được nếu
ngành báo bỏ qua công đoạn in ấn, vận chuyển để đưa nội dung báo đến tay
người đọc qua mạng không dây. Kindle, iPad sẽ thúc đẩy sự ra đời của hàng
loạt thiết bị ebook reader trong thời gian tới với giá ngày càng rẻ, chức năng
ngày càng tinh vi – chắc chắn hướng phát hành sách báo qua con đường này
sẽ ngày càng được khẳng định.

Tuy nhiên đây không phải là con đường dễ dàng. Theo sự tính tốn
lạc quan nhất, ebook readers sẽ tạo ra một khoản doanh thu chừng 325 triệu
USD mỗi năm trong những năm sắp tới, cộng thêm chừng 150 triệu USD
doanh thu từ quảng cáo.
Và các bạn có biết doanh thu của ngành báo chí Mỹ năm rồi sụt giảm
bao nhiêu không? 10 tỷ USD! Sự chênh lệch giữa hai con số này cho thấy
ebook reader, dù phát triển vượt bậc trong những năm tới, cũng chưa phải là
vị cứu tinh cho ngành báo.

Một con đường khác mà nhiều báo đang cân nhắc là tính phí cho độc
giả đọc qua mạng. Người ta nhận thấy dù lượng báo in sụt giảm, lượng
người đọc báo qua mạng ngày càng tăng, tuy nhiên, quảng cáo đi kèm với
nội dung lại không tăng như mong muốn nên đa phần các ấn bản điện tử của
các tờ báo lớn vẫn lỗ như nhiều năm trước đây.
Tính phí đối với độc giả trực tuyến là giải pháp phải tính đến.

Ngày 20-1-2010, The New York Times tuyên bố sẽ tính phí với
những ai muốn đọc báo của họ trên Internet. Đây mới chỉ là tuyên bố ý định,
cịn kế hoạch triển khai như thế nào thì chưa định hình – thậm chí mốc thời
gian triển khai được kéo lùi đến năm 2011.
Về nguyên tắc, độc giả mua báo dài hạn được đọc báo trên mạng miễn
phí hoàn toàn, kể cả người chỉ đặt mua ấn bản cuối tuần; độc giả bình


thường được vào đọc một số bài nhất định, vượt q số bài đó thì họ phải trả
tiền. Thật ra, The New York Times từng áp dụng chuyện tính phí như thế
trong quá khứ.

Năm 2005, tờ báo này đưa ra dịch vụ TimesSelect, với mức phí 7,95
USD/tháng, độc giả có thể đọc những bài báo mà người không đăng ký

không truy cập được.
Phí nguyên một năm là 49,95 USD. Sau hai năm cung ứng dịch vụ
này, mặc dù có cả triệu người đăng ký, The New York Times tuyên bố hủy
bỏ dịch vụ nhằm thu hút thêm người đọc và kỳ vọng tăng thêm doanh thu
quảng cáo trực tuyến.

Chuyện làng báo Việt Nam

Ở Việt Nam, xu hướng chuyển từ đọc báo in sang đọc báo mạng cũng
đang xảy ra dù tình hình chưa đến nỗi khốc liệt như ở một số nước khác.
Tuy nhiên, ở Việt Nam, xu hướng này sẽ dẫn đến những hệ lụy quan
trọng mà nếu ngành báo in khơng giải quyết được ngay bây giờ thì sẽ phải
đối mặt với những vấn đề nan giải hơn các nước khác.


Đầu tiên là chuyện bản quyền. Báo chí nước ngồi có thể toan tính
khả năng bắt người đọc báo mạng trả tiền nhưng báo chí điện tử trong nước
thì chịu – bởi một bài báo hay đăng ở một trang nào đó sẽ nhanh chóng bị
hàng chục trang khác cắt về, dán lên trang của mình một cách thoải mái.
Giả thử một tờ báo quyết định khóa chừng một nửa nội dung đặc sắc
của mình, chỉ cho người đọc có trả phí truy cập, nhưng một trang web tổng
hợp thơng tin, bỏ ít tiền để vào đọc và “cắt dán” thì mơ hình tính tiền qua
mạng của tờ báo đó sẽ bị sụp đổ.

Những năm trước, khi nhiều người lên tiếng phê phán cách làm sao
chép nguyên xi các bài báo của nhau ở nhiều trang tin điện tử, hiện tượng
này đã gần như chấm dứt ở các trang tin đàng hồng, nghiêm túc nhưng vẫn
cịn tràn lan ở các trang tin nhỏ hay loại trang chuyên đăng tin giật gân câu
khách.
Chúng ta phải có những chiến dịch mạnh tay ngăn chặn chuyện này –

nếu không sau này sự sụp đổ của báo chí ở nước ta về mặt tài chính sẽ cịn
nhanh hơn ở Mỹ. Và có lẽ bây giờ chúng ta mới hiểu vì sao giới đầu tư
phương Tây đi đến đâu cũng đặt nặng vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
đến thế. Khơng bảo vệ được bản quyền tin bài trên mạng, chúng ta sẽ không
thể tiến hành các giải pháp mà thế giới đang thử nghiệm.

Thứ hai là sự thay đổi thói quen ở người đọc. Theo các cuộc khảo sát
quy mô nhỏ ở một số loại độc giả, một tỷ lệ rất lớn người đọc cho biết họ


vẫn ưa chuộng đọc báo in hơn là đọc báo trên mạng nhưng sự xuất hiện và
phổ biến của báo mạng làm họ thay đổi cách mua báo.
Nếu trước đây họ mua nhiều tờ thì nay chỉ chọn một tờ họ thích nhất
để đọc kỹ, cịn lại sẽ bổ sung những đề tài khác, những tin tức khác bằng
thông tin từ báo mạng. So với các nước đang phát triển khác, sự phổ biến
của mạng Internet ở Việt Nam là nhanh hơn.
Mối liên hệ với cộng đồng người Việt ở nước ngoài khiến người trong
nước từ lâu đã tiếp cận và sử dụng Internet nhanh hơn nhiều nước khác –
đầu tiên là e-mail, rồi đến chat và sau đó là đọc tin tức. Cho nên tác động
của báo mạng lên báo in ở Việt Nam là có chứ khơng phải là không đáng kể
như nhiều người nghĩ.

Thiết nghĩ những thiết bị như iPad hay Kindle khó lịng phổ biến ở
Việt Nam ngoại trừ một số lượng nhỏ những người ham thích cơng nghệ.
Thế nhưng con đường báo mạng đến tay người đọc sẽ dần dần chuyển
từ máy tính để bàn sang… điện thoại di động và từ từng địa chỉ báo mạng
riêng lẻ sang… những nơi tổng hợp thông tin (một phần là vì sự lỏng lẻo
trong việc bảo vệ bản quyền đã nói ở trên).

Dự báo trong thời gian tới, các dịch vụ tổng hợp tin tức này sẽ ngày

càng đa dạng và sẽ nhắm đến từng nhóm đối tượng người đọc khác nhau.


Rõ ràng chúng sẽ đóng vai trị ngược lại với những thơng tấn xã trước
đây. Phóng viên một báo viết một tin hay – ngay lập tức tin của anh này
đăng trên báo của mình sẽ được hiển thị lên các trang tin tổng hợp. Và nơi
đây sẽ phân phối lại tin này đến những nhóm độc giả riêng của mình.
Đây là xu hướng khơng tránh được vì nó hữu hiệu, nó tiết kiệm cơng
sức, thời gian và tiền bạc cho tất cả mọi người liên quan. Vấn đề là có sự
thỏa thuận giữa nơi giữ bản quyền và nơi làm dịch vụ cung cấp thông tin.

Phương pháp trả tiền cho việc đọc báo qua mạng (dù bằng máy tính
hay bằng điện thoại di động) cũng sẽ khác với các nước.
Chuyện dùng thẻ tín dụng để trả tiền mua báo điện tử ở Việt Nam là
chuyện xa vời. Ngược lại, khả năng người đọc nhắn một tin, chi phí vài ngàn
đồng để được vào đọc một bài báo hay được quyền truy cập một trang tin
điện tử cả một tháng là rất có thể xảy ra.
Việt Nam có thuận lợi hơn các nước là người tiêu dùng đã bước đầu
làm quen với chuyện dùng điện thoại di động để trả tiền cho một số dịch vụ.
Thử hỏi, nếu người ta sẵn sàng nhắn một tin tốn 3.000 đồng để đọc
vài lời đốn số tử vi vớ vẩn, tại sao khơng thể kỳ vọng họ cũng sẽ nhắn tin,
lấy mã số để vào trang web bị khóa để đọc tin hay bài họ đang quan tâm?


Tóm lại, người dân vẫn cần tin tức, vẫn muốn đọc báo, xã hội vẫn cần
những nhà báo chuyên nghiệp thay mặt họ đi săn lùng tin tức và cho họ biết
chuyện gì đang xảy ra.
Thế nhưng vì Internet giúp họ những cơng cụ tìm kiếm thơng tin
nhanh hơn, vì có những trang web tổng hợp tin tức tốt hơn, độc giả đang bắt
đầu giảm mua báo in, thay vì mua nhiều tờ nay chỉ một hai tờ, trước mua

một hai tờ nay chỉ lên mạng đọc… cũng những tờ đó.
Vấn đề là ở chỗ, làm sao để làng báo tìm ra mơ hình tạo ra được
doanh thu từ báo mạng để bù đắp chi phí và tiếp tục duy trì hai loại báo in và
báo điện tử song song trong nhiều năm tới.