Nghiên cứu khoa học " Kỹ thuật trồng Mây nếp "

Kỹ thuật trồng Mây nếp

Tên Việt Nam: Mây nếp

Tên Việt Nam khác: Mây trắng, mây mật

Tên khoa học: Calamus tetradactylus Hance

Họ Cau (Arecaceae)

1. Mơ tả hình thái

Mây nếp là lồi cây mọc cụm, mỗi cụm gồm nhiều thân khí sinh mọc lên từ thân ngầm (có
từ 30-50 thân khí sinh/cụm). Thân ngầm nằm dưới đất có hình dạng như củ gừng, vỏ mầu đen và
cứng như sừng, có xu hướng ăn nổi dần trên mặt đất. Thân khí sinh vươn dài, không phân nhánh,
leo dựa vào cây khác, cây trung bình có đường kính 0,8-1,2cm, dài đến 30m hoặc hơn nếu không
bị khai thác. Thân chỉ phát triển trên ngọn, như vậy thân mây chỉ dài ra mà không phát triển đường
kính, kích thước giữa ngọn và gốc ít chênh lệch. Thân chia đốt và lóng, lóng dài 15-40cm, đốt ít
nổi.

Lá Mây nếp là lá đơn xẻ thuỳ lông chim rất sâu, gần giống như một lá kép. Lá ở cây cịn
nhỏ có cuống dài, mang 4-6 thuỳ lớn dài 18cm, rộng 6cm. Cây trưởng thành lá dài đến 1m, trên
cuống lá mang 14-20 lá chét, mọc từng cụm cách nhau 4-20cm thuỳ dài 10-30cm, rộng 2-3cm. Bẹ
lá hình ống, bao kín thân cây rất chặt, đỉnh bẹ lá có thìa lìa cao 3-5mm, khơng gai, khi non thìa lìa
mầu xanh khi già mầu nâu. Trên mặt bẹ lá có gai dẹt. Từ bẹ lá mọc ra "tay mây"; Tay mây nằm đối
diện và thấp hơn nách lá khoảng 2cm (thường từ lá thứ 6-7 trở đi tay mây mới xuất hiện). Tay mây
hình sợi mỏng, màu xanh lục, dài khoảng 1m. Trên tay mây có những vuốt gồm 2-4 gai mập ngắn,


có gốc thường dính vào nhau, tay mây giúp thân bám chắc vào giá thể. Lá mây xanh quanh năm và
4-5 năm mới rụng lá.

Mây nếp là cây đơn tính khác gốc. Cụm hoa là một bông mo dạng đặc biệt của các tay mây
phía ngọn. Bơng mo dài, mảnh, có lá mo hình ống, mầu lục có gai bao ngoài. Hoa đực mầu vàng,
đài 3 thuỳ, 3 cánh hoa, 6 nhị. Hoa cái nhỏ, có cuống, đài 3 thuỳ, 3 cánh hoa hẹp và dài hơn thuỳ
đài, bầu hình nón, núm có 3 thuỳ cong. Quả hình cầu, đường kính 8mm, đầu có mỏ nhọn và núm
nhuỵ tồn tại. Vỏ quả có vẩy bao bọc, vẩy xếp thành 18 hàng dọc. Quả khi non mầu xanh lục, khi
già mầu xám vàng. Mỗi quả có một hạt, hạt hình cầu đường kính 5mm, có vỏ rất cứng. Quanh hạt
là cùi thịt mọng nước có vị chua, ngọt chát, ăn được. Mỗi cây có khoảng 4-5 buồng quả, mỗi
buồng có khoảng 100 quả, trung bình 1kg có 3.200-3.500 quả hoặc 8.000-8.500 hạt.

2. Đặc điểm sinh thái

2.1. Điều kiện tự nhiên

Mây nếp phân bố nhiều ở miền Nam Trung Quốc, Việt Nam, Lào...

Mây nếp thích hợp với vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, nhiệt độ khơng khí từ 20
đến 250C, lượng mưa trung bình từ 1500 đến 2500mm, độ ẩm khơng khí cao, khơng bị sương giá
và ngập úng nhiều ngày. Mây nếp ưa đất sâu, ẩm, giàu mùn, xốp, độ pH từ 4,5 đến 6,0. Mây nếp là
một trong những lồi Song Mây có phân bố rộng nhất ở Việt nam, có thể gặp Mây nếp mọc tự
nhiên ở khắp các tỉnh từ Bắc vào Nam. Tập trung nhất là ở các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Hoà Bình,
Nghệ An... Trong rừng tự nhiên thường gặp Mây nếp trong kiểu rừng lá rộng thường xanh, có độ
cao khoảng 100-800m, tập trung nhiều nhất ở độ cao 200-500m. Trong các kiểu rừng rụng lá hay
nửa rụng lá rất hiếm gặp mây nếp.

2.2. Đặc điểm sinh sản, sinh trưởng và phát triển.

Mây nếp 1-3 năm tuổi có thể chịu bóng nhưng sau 4 năm tuổi nếu không được mở sáng kịp
thời hoặc leo lên tán rừng thì Mây nếp sẽ sinh trưởng chậm, thậm chí sẽ chết.

2


Mây đẻ nhánh quanh năm, mùa mưa mây đẻ nhánh mạnh. Từ đầu thân ngầm thường mọc ra
2 chồi nhưng chỉ 1 phát triển thành thân khí sinh. Sau 6-7 năm bụi mây tốt có đến 30 nhánh.
Thường thì nhánh mẹ cao 1m, nhánh con đã cao 0,5m và đã có nhánh tiếp theo. Sự đẻ nhánh phụ
thuộc vào đất tơi xốp hay không và cách vun gốc khi trồng. Nếu lấp gốc q sâu mây khó đẻ
nhánh vì thế chỉ cần lấp đất ngang cổ rễ.

Mây nếp chỉ phát triển chiều dài và không phân nhánh nên khi mất ngọn cây sẽ ngừng sinh
trưởng, khi đó mây rịn và chất lượng kém.

Trồng 5-6 năm thì Mây nếp bắt đầu ra hoa kết quả. Hoa nở tháng 5-6, quả chín từ giữa
tháng 4 đến cuối tháng 5 năm sau.

Nơi đất ẩm, ven suối, khe không quá rậm rạp Mây nếp sinh trưởng tốt. Mây nếp có khả
năng chịu được hạn nhưng sinh trưởng kém, chất lượng sợi mây không cao. Mây nếp tăng trưởng
khá mạnh, một năm thân dài ra được 3-4m.. Khi bẹ lá ở gốc rụng đi là lúc sợi mây đã già và khai
thác được.

3. Sử dụng

Mây nếp có gai và "tay mây" nên thân ký sinh kết chặt với nhau tạo thành bức tường xanh
vững chắc nên thường được trồng làm hàng rào quanh nhà, quanh vườn, quanh trang trại...

Thân Mây nếp có đặc tính dẻo, dai, dễ uốn, được sử dụng nguyên cây hoặc chẻ sợi, làm dây
buộc hoặc đan lát. Từ lâu đời Mây nếp đã được sử dụng nhiều trong đời sống hàng ngày. Thân
được chế biến có mầu trắng bóng, đốt khơng nổi rõ nên rất thích hợp làm hàng mỹ nghệ như bàn
ghế, khay đĩa, giỏ đựng.... tiêu thụ trong nước và xuất khẩu.

4. Đánh giá rừng trồng

3


Hiện nay nhu cầu Mây nếp nguyên liệu để làm hàng thủ công, mỹ nghệ ngày càng nhiều,
mây tự nhiên không đáp ứng được nên đã được gây trồng từ miền xuôi đến miền núi, từ Bắc vào
Nam. Mây nếp được trồng kết hợp làm hàng rào và làm nguyên liệu.

4.1. Tạo cây con

* Sử lý hạt giống: Hạt được sử lý trong axit sulfuric nồng độ 3-8% trong thời gian 5 phút
sau đó rửa sạch rồi đem gieo. Những nơi khơng có điều kiện áp dụng biện pháp trên có thể dùng
phương pháp ngâm hạt trong nước nước nóng 40-450C (2 sôi, 3 lạnh) trong 12 giờ , rửa sạch chua
rồi đem gieo cũng cho kết quả khá tốt. Hạt gieo trên luống đất hoặc cát ẩm, khi cây mạ có 1-2 lá
thì có thể cấy vào bầu.

* Chăm sóc cây con trong vườn ươm: Cần làm giàn che cho Mây nếp với chiều cao 0,5m,
độ tàn che là 0,5 - 0,7. Cây mạ sau khi được cấy vào bầu cần được tưới nước hàng ngày, tưới phân
đạm (0,05%) hoặc nước giải pha loang 10 ngày 1 lần sau khi cây bén rễ sẽ cho kết quả tốt.

Trong giai đoạn đầu khi mới đưa vào rừng trồng, Mây nếp cần độ che bóng cao, tuy
nhien sau 1-2 năm Mây nếp có nhu cầu ánh sáng nhiều và tại những nơi có độ che bóng lớn cây
sinh trưởng chậm lại, phiến lá dài ra, sợi mây nhỏ, yếu, dễ đổ. Vì vậy khi trồng cần chọn những
nơi có độ tàn che 0,4-0,5 và cần mở tán khi cây trồng được 1-2 năm.

4.2. Khai thác:

Mây nếp được khai thác từ rừng tự nhiên và từ những cụm trồng phân tán quanh hàng rào
hoặc ven chân đồi. Đến nay chưa có qui trình khai thác Mây nếp, một số chú ý khi khai thác Mây

nếp như sau:

+ Nơi đất tốt sau khi trồng 3-4 năm, có thể khai thác Mây nếp lứa đầu tiên. Nếu trồng dưới
tán rừng thường thời gian lâu hơn (5-6 năm). Khai thác chọn từng cây khi thấy bẹ lá ở phần gốc bị
lụi đi để lộ phần sợi mây mầu xanh hay trắng ngà.

4


+ Chặt cách gốc 10cm, lôi cây ra khỏi bụi rồi róc bỏ bẹ lá; cần được chế biến phơi xấy để
chống mốc.

+ Chu kỳ khai thác có thể 1 đến 2 năm.

5. Khuyến nghị

+ Mây nếp phân bố rộng khắp cả nước, không kén đất, tuy nhiên đất ẩm, xốp, độ tàn che
thích hợp (khoảng 0,4) sẽ giúp cây sinh trưởng nhanh. Cần chú ý chọn hiện trường trồng khi trồng
với diện tích lớn.

+ Gây trồng Mây nếp đơn giản, dễ làm, thu hoạch nhiều lần, cho hiệu quả cao. Hiện nhu
cầu nguyên liệu Mây nếp làm hàng thủ cơng rất lớn, cần khuyến khích nhân dân gây trồng.

+ Cần chú ý thu hạt giống đúng lúc. Hạt Mây nếp nhanh mất sức nảy mầm nên cần được
bảo quản tốt hoặc gieo ngay.

+ Khi đưa vào trồng dưới tán rừng nên đưa cây 1 tuổi có chiều cao trên 20cm.

+ Cần chú ý chăm sóc trong giai đoạn mới trồng, tránh không để đất lấp ngọn cây, lá rụng
phủ lên làm chết cây.

+ Trồng Mây nếp với qui mô nhỏ trong vườn nhà, ven hàng rào cho kết quả tốt, cần được
phát huy.

+ Khai thác hợp lý giúp cây mẹ đẻ nhánh nhiều.

5


Nguồn: Nguyễn Tử Kim

Viện Khoa học lâm nghiệp Việt Nam

6