Đặc điểm phương ngữ Nam Bộ trong ca dao – dân ca

TAP CHI KHOA HQC XA HQI SO 10(l34)-2009

53

x»

DAC DIEM PHUdNG NGU NAM BO
TRONG CA DAO-DAN CA
TRAN THI NGOC LANG (*)

T6M TAT
Trong kho tang van hpc dan gian, ca daodan ca Nam Bp la mpt bp phan quan trpng
d$c trung cho thien nhien, van hda-xa hdi
cua vung dit nay. Nd cung la mdt manh dit
phi nhieu cho nhCrng ai muon tim hieu, khao
sat ve van hda va tieng ndi cua vung dit
ndy.

,>••••

.

LMC'OAU
Ca dao luu truyen trong dSn gian tCp ddi np
qua ddi kia. Ca dao la nai ma con ngudi t y
do bpe Ip nhu'ng suy nghT, cam nhan v l
cupc sing, v l que huang d i t nudc, v l
nhan tinh t h i thai, tam t u tinh cam. Ca daodan ca g i n bd mat thiit vdi qua trinh phat
triln van hda xa hdi cua vung miin. Do dd,
de hilu va cam nhan duac van hda dan
gian cua mpt vung dit, khong t h i khdng

bilt d i n ca dao-dan ca cua miin d i t dd.
Du Nam Bp chf mdi hinh thanh dugc hgn
ba tram nam nhung kho tang ca dao-dan ca
cua vung d i t nay phong phu, da dang.
Trong bai vilt nay, chung tdi m u l n tim hilu
dac dilm phuang ngu' trong ca dao-dan ca
Nam Bp.
2. O A C T R L T N G C U A NAM BQ T H £ HIEN

QUA CA DAO,

CA

Ca dao g i n liln vdi nhCpng y i u t l thien
nhien g i n gui trong ddi sing hing ngay.
Nam Bd lai la vung d i t nhilu sdng l l m
rach. Vi t h i , nhCpng y i u t l sdng nwoc,
rupng ddng, miet vwdn - ba b l i canh tieu
bilu eua thien nhien va cudc sing d Nam
Bd cung la ba b l i canh ma ca dao-dan ca
Nam Bd thudng bpe 16 nhCpng dac dilm.
ngonngCp eua minh (Bui Manh Nhj, 1984).
Trong ca dao-dan ea Nam Bp, hinh anh ghe
xuong, sdng r^ch xuit hipn vdi t i n s l rlt
cao.
- Ghe len, ghe xuIng d i m d l
Sao anh kh6ng gCpi tha v l tham em.
- Kh6ng xuong nen phai Ipi s6ng
D6i I6ng nen phai an r6ng be mon.
- Bim bjp keu nwac idn anh ai

Bu6n ban kh6ng Idi, cheo ehIng mdi me.
d Nam Bd, nhu'ng dilu kien t y nhien thuan
lgi dd da giup cho vung d i t nay cd nhCi'ng
rupng d i n g menh mpng xanh tit.
- Ruong dong mat nude lang te
Mdt dan cd trIng bay v l kilm an.
Ben canh nhCpng y i u t l sdng nude, nhCpng
san vat cua dja phuang cung di vao ca daodan ca thatty nhien.

2.1. Dieu kien thien nhien

- M u l n an bdng sung, mim kho
Len cha len me, xuIng dd theo anh.

'"' Phd Giao su, tiln sT. Vi$n Phat trien Bin
v&ng vung Nam BP.

Cung n h l m dien dat y tudng "an gidi han
lam", mdi vung miin lai SLP dgng nhCpng

DAN

X

'•'

' '


54

TRAN THI NGOC LANG - DAC DIEM P H U Q N G N G Q NAM BQ...

hinh anh rieng, dac trung cho khu vyc
minh. Trong ca dao Nam Bd:
- An nhu xang xuc
Min nhw luc binh trdi.

"

-

Cdn d ca dao Ble Bp, do luc binh khdng
phd biin (chf cd beo tay, xuit hien trong
eac ao tu chCp khdng trdi tren sdng nhu d
Nam Bd) nen hinh anh nay da 6wac thay
blng:
- An nhu thuyin cha ma
Lam nhu a chai trang.
Nhu'ng tCp ngCi', yiu t l dac trung nay giup
chung ta d l dang nhan ra ngay day la
nhCi'ng cau ca dao xuit XCP \W Nam Bd. Gin
nhu khdng thi tim thly nhCi'ng ghe xuong
bdng sung, mim kho, luc binh... trong ea
dao Ble va Trung Bp. Thay vao dd, la
thuyen dugc dung d l ehi chung eac loai
phuang tien di chuyin tren sdng nude; la
hinh anh cay da, bin nude, luy tre; la nui
rCpng trung diep.
- Thuyen v l ed nhd bin chang

Bin thi mdt da khang khang dgi thuyin.
- Cay da, ben nwoc, san dinh,
Thien nhien rieng ve trCi- tinh lang que.
- Yeu nhau tam tCp nui cung treo,
Ngu igc sdng cung ldi,
Thlt bat deo cung qua.
- Dudng vd XCP Nghe quanh quanh
Non xanh nwoc biec nhu tranh hpa d l .
2.2. Con ngudi va van hoa Nam Bp trong
ca dao-dan ca
Ca dao-dan ca d mdi vung miin la bCpc
tranh phan anh chan that ddi sing, tinh
each, tam tu, tinh cam eua eu dan d vung
dit dd. La nhCrng ngudi da tCp bd luy tre
lang, nhCi-ng rang budc phong kiln, di eu tCp
nhu-ng miin ngoai vao, ngudi Nam Bd

mang trong minh tinh each ngang tang,
phdng khoang, coi md, bdc true, khdng chid
luon cui, khuit phuc...
- Trdi sinh cay cCpng la dai
Gid lay mac gid, chilu ai khdng chilu.
2.2.7. Cach bay td tinh cam nam nCr
Ngay ca khi giai bay tinh cam, ngudi Nam
Bd cung khdng thich rao ddn quanh co, ma
thing thin bpe Id. Hay thu' xem each mpt
chang trai td tinh vdi ngudi minh thyang:
- Con ed trIng tg nhu vdi
Tinh t6i vdi bau xCpng doi qua chCpng
Mpt chang trai khac edn thing thin han:

- Ben dudi ed sdng, ben tren ed chg
Hai dCpa minh kit vg chdng nghen
Neu len nhCpng cai tat yeu trong ddi sing
hing ngay: "dudi la sdng, tren la chg" 6k di
din kit luan ring viec hai ngudi lly nhau
cung la tit yiu. Cach ndi nay, cung da xuit
hien trong van hpc nydc ngoai: "Hoa hong
mau do, violet mau xanh, Chua tren thien
dang, biet la anh yeu em". Trong khi dd,
each td tinh trong ca dao Ble Bp quanh co,
rao ddn. I n y han nhilu.
- Tren trdi cd dam may xanh,
d giCi'a may trang, chung quanh may vang
U'de gi anh lly 6wac nang,
Thi anh mua gach Bat Trang v l xay...
- Bay gid man mdi hdi dao
Vudn hong da ed ai vao hay chya?
Hay trong bai ca dao:
- Hdm qua tat nude diu dinh
Bo quen chile ao tren canh hoa sen
Em dugc thi cho anh xin
Hay la em 6k lam tin trong nha
Ao anh sCpt chf dLPdng ta
Vg anh chLPa ed, me gia chua khau...
Nhu'ng cau ea dao nay SCP dgng nhilu hinh


TRAN TH! NGQC LANG - D A C DIEM P H U Q N G N G Q NAM BO...
anh I n dg: vwdn hong, cai ao, tien cwdi,
buong cau... Du khdng d l nghj tryc tiip,

ngudi nghe cung se t u hilu dd la Idi td tinh
va mong m u l n t i l n d i n hdn nhan.
Ca dao-dan ca Nam Bd khdng chf danh
rieng cho eac chang trai t h i hien tinh cam
cua minh ma cung la nai cac cd gai manh
dan bdc Id tam tu, cam xuc.
- Phai ehi eat rudt dCpng dau
Chilu nay tui c l t rupt tui trao anh dem v l .
- Cd mat chang em an mull cQng vui
Ving chang mdt bu'a, khdng ngu6i chut nao.
Trong nhdng cau ca dao tren, cac eo gai
cung quyit Net t h i hien tinh cam eua minh
bang nhCpng hinh anh dan da, dung dj, d l y
chit Nam Bp (an m u l i , c l t rupt) ma sau
sic, chan thanh. Nhu vay, ea dao-dan ea
Nam Bp da pha bd nhung rao can v l l l
giao va trd thanh mpt d u n l i tinh cam hieu
qua.
2.2.2. Cach ndi cwang dieu, phdng dai
Mpt dac dilm nCpa eua ca dao-dan ca Nam
Bp la giau tinh cudng dieu, tinh ndi qua.
Chang qua, la d l tao I n tugng, gay sy chu
y cho d l i tugng. NhCpng each ndi nhu "rlu
fhCii rupt", "buon m u l n chit"... da trd nen
quen thupc trong Idi an tilng n6i hing ngay
cua ngudi dan Nam Bp. D i l u nay cung da
tCpng dugc t h i hien qua nghe thuat ph6ng
(Jgi trong nhCpng truyen vui eua bac Ba Phi.
o l bpe 16 tinh cam cua minh, hp khong ngai
dung nhCpng each n6i ph6ng dai, c l t sao

cho dli tugng xieu Idng:
-Anhthuang em,
Thuang lun, thuang lun,
Thuang/pMa dc,
Thuang trdc da diu,
Ngu quen thi md,

'"''

"'

55

Thue day thi thuang.
Noi nhd ngudi yeu da duac chang trai ndi
qua len blng nhung hinh anh that binh dan,
mpc mac.
- v i n g cam ba bCpa edn no
v i n g em mdt bCpa gid gid khdng len.
Ndi nhd duac cudng dieu khi chang trai l l n
Idn ca thdi gian.
- Tdi xa minh dng trdi nlng tdi ndi mua
Canh ba tdi ndi sang, giCpa trua tdi ndi

chilu.
d mdt eye khac, cung nhlm bpe Id tinh
cam va chdng, ca dao Ble Bd cung su
dgng bien phap ngoa dg.
- Mui nang mudi tam ganh Idng,
ChIng yeu chIng bao rau ring trdi cho

Dem n i m thi ngay o o
ChIng yeu chIng bao ngay cho vui nha
Di cha thi hay an qua
ChIng yeu chong bao v l nha dd cam...
2.2.3. Tinh hai hwdc, di ddm
Ndi d i n ea dao-dan ca Nam Bd, khdng t h i
khdng ndi d i n dac d i l m hai hude, di ddm.
Trong b i t CCP hoan canh nao, ngudi Nam
Bd cung ed each dua vui lem Ifnh, t h i hien
tinh thoai mai, linh hoat, kha nang d l thich
nghi vdi d i l u kien song. D i l u dd cung ndi
len tinh t h i n lac quan cua cu dan vung d i t
nay. Ta ed t h i b i t gap tinh hai hude, di
ddm trong Idi td tinh nam nw, trong tinh
cam vg ehIng, trong tinh xdm gilng. Ngay
nhCpng lue thlt vpng chang trai v i n cd t h i
ndi gidn.
- Anh tudng gilng sau anh n l i sgi day cut
Ai de gilng can nd hut sai day
Qua tdi day khdng cudi duge cd hai may
Qua cheo ghe ra biin dgi nudc d l y qua
cheo trd vd.


56

TRAN THj NGQC LANG - DAC DIEM PHUQNG N G U NAM BQ..

Bj ngudi yeu tCp c h l i thi kho nhung nhilu
vg qua cung khdng sung sudng gi. Mpt dng

chIng l l m vg da tam sy.
- Sdm mai di chg Gd V i p ,
Mua mdt x l p vai
Dem v l eon hai nd clt.
Con ba nd may.
Con t u nd dot.
Con nam nd viln.
Con sau dam nut
Con bay vat khuy
Anh bude d n g ra di
Con tam niu, con chin tri.
Oi mudi ai, sao em 6k vay edn gi ao anh?
Trong ea dao B l e Bp, ta cung t h l y tinh hai
hude v l noi k h i eua mdt dng ehIng bay
vg.
- Tren trdi ed v l y te te
Cd ong bay vg, ehIng che vg nao.
Mpt vg rua bat d u ao
Phai tran mua rao, dCpng nep bgi tre
Mpt vg thi di budn be
Can sdng, can gid nd de xuIng sdng.

nhilu tinh each, tao nen nhu'ng dac tryng
trong each SLP dgng tCp ngu", v i n dieu.
TrLPdc hit, s i n g giua mdt vung song nLPdc
bao la, nhCpng tCf ngCp chf sdng nude r l t d l i
dao, phong phu. Hinh anh thudng xuyen
duge n h l e tdi dd la hinh anh nhCpng chile
ghe, xuong, nhCrng con nwac Idn, nwac
rdng, nwoc dCrng, loi, cau khi, eiu van...

(Trin Thj Ngpc Lang).
- ,. ; ,
- ChIng cheo thi v g cung cheo

i^tfiO

Hai dCpa cung ngheo lai dung vd\ nhau.
Tac gia dung tCp "dgng" chCp khdng dung tCp
"gap". Dung chCp khdng phai la gap gd.
Dung d day ed nghTa la gap g d r l i l l y nhau.
TCP binh dan, mpc mac nay da tap nen mdt
d i l m n h i n r l t giau hinh tLpgng cho cau ea
,,
-..^^
dao tren.
Ca dao-dan ca la t i l n g ndi tam t y tinh cam
cua ngydi lao dpng binh dan vi t h i chung
ta b i t gap nhilu tCr ngCp dac trung Nam Bp
nhu gid, cing, bieu, wng, hong, kheu kheu
mdc mdc, nghen, hen, thung thing, qua
chCrng, binh, coi, min...

Than ring: D i t hdi trdi ai!
Trdi cho bay vg nhu tdi lam gi!

- Trdi mu'a ede nhai c h i t s l u

2.3. TCP ngCp dja phuang trong ea dao-dan
ea Nam Bd

Chang hiu^''^ dCrng dya sau lung,

Viec tim h i l u phuang ngu* Nam Bd 6wcfc
t h i hien qua ea dao-dan ea la mpt each
n h l m khlng dinh them n i n van hda da
dang va phong phu eua vung d i t nay.
NhCpng dac diem t y nhien va xa hpi nay da
tao nen nhCi'ng net ddc dao trong Idi an
tilng ndi eua eu dan Nam Bd.

. ..->

£nh uang di cudi nhai b l u khdng wng
, ,.,f^j

Kheu kheu mdc mdc bieu wng cho r l i .
Cach xung hd doe dao cua ngudi Nam Bp
cung dugc t h i hien trong ca dao-dan ca.
Cach xung hd qua-bau

ngay tryde xuit

hien thudng xuyen trong t i l u thuylt eua Ho
B i l u Chanh,

BLPU

Dinh...ngay nay each

xung ho nay kh6ng e6n nCpa:

,

.

ngay. La thien nhien, vdi sdng nude, rupng

- Bau thuang qua chwa m I y ma bau da
than
Dau b l n g qua thuang lai tau Nam Vang
chd d l y

vudn. La con ngwdi, vdi s y t i n g hda eua

Ca dao, dan ca Nam Bp edn dpc dao d each

TCP ngCi' trong ea dao d i n tCp nhCpng y i u t l
g i n gui, than thudc trong cudc s i n g h i n g


TRAN TH! NGQC LANG - D A C DIEM PHUONG NGU NAM BO,..
sy dgng van dieu tao hieu qua bilu cam
cao,
- Nudc chay Hu hu
Lgc binh tr6i Hu hu
Anh thly em nhd xiu anh thuang
- Trdng len ehu' Cr
Ngd xuIng ehu' w
Anh thuang em thung thing em Cr
Anh dCpng thuang vpi, phg m i u tCr nghTa

em.

57

giang day van hpc trong nha trudng, nhat la
d eac tfnh phia Nam. Dang tile la, d i n gid
d l nghj nay v i n rai vao quen lang. Do vay,
chung tdi nghT ring, dua ca dao-dan ca
Nam Bp vao giang day d trudng p h i thdng,
se giup cho hpc sinh hilu bilt them v l ca
dao-dan ca Nam Bd, thly dugc su da dang
phong phu cua kho tang ca dao-dan ca dan
tdc, se giup cho hpc sinh them yeu quy
tilng noi va truyin thing dan tpc. •

- ChIng tha lan xuIng gilng cai "chum"
Chit ngum r l i ddi
s i n g chi day ehju chw m l coi
Loan xa phuang each, bilt dCpng ngli vdi

CHU THiCH

al.

T A I Lieu THAM K H A Q

3. K t T LUAN

1. Bui Manh Nhj. 1984. Mpt so d$c diem
ngdn ngCr cua ca dao-dan ca Nam Bd. Tap

chi Ngon ngd. S l 1.

Tim hilu, phan tich, so sanh ea dao-dan ea
Nam Bp vdi ca dao-dan ea d nhung vung
miin khac, chung ta thly dugc net dpc dao
cua ca dao-dan ca Nam Bd. T u tudng, tinh
cam con ngudi thi dau cung gilng nhau,
nhung d cac mdi trudng khac nhau nd se
dugc t h i hipn khac nhau. ChIng han. Nam
Bp la vung d i t sdng nude nen nhu-ng tCi'
ngu' lien quan d i n sdng nudc xuit hien vdi
tin s l cao.

*^' Chi con chSu chdng trong Phuang nglJ- Bic
Bp.

2. Huynh Ngpc Trang (Suu t i m va bien
scan). 1998. Ca dao dan ca Nam Ky luc tinh.
Ddng Nai: Nxb. D i n g Nai.
3. Nguyin Van Ai (Chu bien)-Le Van OucNguyln Cong Khai. 1994. TCr diin phwang
ngirNam Bd. TPHCM: Nxb. TPHCM.
4. Trin Phong Dilu. 2005. Phwang ngCrNam
Bd trong ca dao ve tinh yeu. Van hoa Viet,
05/10/2005, < />PhuongnguNambo.htm>

NhO'ng cu dan d vung d i t mdi han 300
nam tuli nay da thoat khdi nhu'ng rang
bupc eua l l giao phong kiln. Hp la nhung
ngudi nang ddng, phdng khoang nen each
ma hp t h i hien trong ca dao, mdt mang van

hpc dan gian, nai ngudi lao ddng 6wac tuy
thich SLP dgng tilng ndi h i n g ngay cua
minh, cung khoang dat, manh me, dCpt
khoat han.

6. Trin Van Nam. 2004. Tinh each Nam bd
qua bieu tnrng ca dao. But Vipt, 22/11/2004,
/>/11/348566/>

Cach day mpt p h i n t u t h i ky, nha nghien
CCPU Bui Manh Nhj da tCpng d l xuit viec dua
ca dao-dan ca Nam Bp vao chuang trinh

7. Vu Dung, Vu Thuy Anh, Vu Quang Hao.
1994. Ca dao tru-tinh Vipt Nam. H^ Npi: Nxb.
Gi^o due.

5. Trin Thj Ngpc Lang. 1995. Phwang ngCr
Nam Bd - nhCrg khac biet ve tCr vwng-ngCr
nghTa so vdi phwang ngCr Bac Bp. Ha Npi:
Nxb. Khoa hpc Xa hpi.