Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.18 MB, 203 trang )
L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c!a riêng tơi. Các s% li&u
trong lu'n án là trung th(c. Nh)ng k+t qu- trong lu'n án chưa t/ng đư0c cơng b%
trong b2t c m3t cơng trình nào khác.
Tác gi- lu'n án
Ph5m Th6 Thu7
ii
M CL C
Trang
L8i cam ñoan
i
M9c l9c
ii
Danh m9c các ch) vi+t t
iii
Danh m9c các b-ng, sơ ñ?, bi@u ñ?
iv
MA ðBU
1
Chương 1
CƠ SA LÝ LUHN VJ KL TỐN QUON TRQ CHI PHÍ TRONG QUON TRQ
DOANH NGHIUP
7
1.1
B-n ch2t c!a k+ toán qu-n tr6 chi phí
7
1.2
Vai trị c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí trong qu-n tr6 doanh nghi&p
13
1.3
Mơ hình lý thuy+t cơ b-n c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí
16
1.4
Kinh nghi&m v'n d9ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí a m3t s% nưbc trên th+
gibi
52
THdC TReNG KL TOÁN QUON TRQ CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH
NGHIUP SON XUgT DƯiC PHjM VIUT NAM
63
2.1
Nh)ng ñkc trưng cơ b-n c!a ngành dư0c phlm Vi&t Nam
63
2.2
Th(c t+ h& th%ng k+ tốn chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm
Vi&t Nam
75
2.3
ðánh giá th(c tr5ng k+ tốn chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c
phlm Vi&t Nam
105
Chương 3
PHƯƠNG HƯnNG VÀ GIOI PHÁP XÂY DdNG MÔ HÌNH KL TỐN
QUON TRQ CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIUP SON XUgT DƯiC
PHjM VIUT NAM
112
3.1
S( ctn thi+t ph-i xây d(ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí trong các doanh
nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam
112
3.2
Yêu ctu c!a vi&c xây d(ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí trong các doanh
nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam
117
3.3
Xây d(ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t
dư0c phlm Vi&t Nam
119
3.4
ðivu ki&n cơ b-n đ@ th(c hi&n mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí trong các
doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam
154
Chương 2
KLT LUHN
162
DANH MwC CƠNG TRÌNH CxA TÁC GIO
163
TÀI LIUU THAM KHOO
164
PHw LwC
170
iii
DANH M C CH
VI T T T
Ch vi t t t
ð y ñ ti ng Vi t
ð y ñ ti ng Anh
ABC
K+ tốn chi phí theo ho5t đ3ng
Activity – Based { Costing
ASEAN
Hi&p h3i các qu%c gia ðông Nam Á
Association of Southeast Asian
Nations
AFTA
Khu v(c m'u d6ch t( do ASEAN
ASEAN Free Trade Area
CP
Chi phí
CPNVLTT
Chi phí nguyên v't li&u tr(c ti+p
CPNCTT
Chi phí nhân cơng tr(c ti+p
CPSXC
Chi phí s-n xu2t chung
CVP
Chi phí – Kh%i lư0ng – L0i nhu'n
DN
Doanh nghi&p
GMP
Th(c hành s-n xu2t t%t
Good Manufacturing Practice
IAS
Chuln m(c k+ toán qu%c t+
International Accounting Standard
KTTC
K+ toán tài chính
KTQT
K+ tốn qu-n tr6
NVL
Ngun v't li&u
PX
Phân xưang
SP
S-n phlm
SX
S-n xu2t
SXKD
S-n xu2t kinh doanh
TK
Tài kho-n
TSCð
Tài s-n c% đ6nh
tr
Trang
VAS
Chuln m(c k+ tốn Vi&t Nam
Vietnamese Accounting Standard
WHO
T€ ch c y t+ th+ gibi
World Health Organization
WTO
T€ ch c thương m5i th+ gibi
World Trade Organization
Cost – Volumne – Profit
iv
DANH M C B NG, SƠ ð%, BI&U ð%
B(ng
Trang
B-ng 1.1
Phân lo5i chi phí theo phương pháp chi phí tồn b3 và phương pháp
chi phí tr(c ti+p
31
B-ng 1.2
Phân tích đi@m hồ v%n
41
B-ng 1.3
M‚u báo cáo b3 ph'n
47
B-ng 3.1
Phân lo5i chi phí trong doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm theo m%i
quan h& vbi m c đ3 ho5t đ3ng
120
B-ng 3.2
Phi+u tính giá thành lơ s-n xu2t
134
B-ng 3.3
Phi+u d( tốn chi phí lơ s-n xu2t
135
B-ng 3.4
Báo cáo giá thành s-n xu2t
137
B-ng 3.5
Báo cáo k+t qu- kinh doanh theo s-n phlm
146
B-ng 3.6
Báo cáo k+t qu- kinh doanh theo b3 ph'n s-n xu2t
147
B-ng 3.7
Báo cáo k+t qu- kinh doanh theo chi nhánh tiêu th9
151
Sơ ñ,
Sơ ñ? 1.1
Các ch c năng cơ b-n c!a qu-n tr6 doanh nghi&p
13
Sơ đ? 1.2
Phân lo5i chi phí
17
Sơ đ? 1.3
Phương pháp chi phí thơng thư8ng
28
Sơ đ? 1.4
Phương pháp xác đ6nh chi phí theo cơng vi&c
33
Sơ đ? 1.5
Phương pháp xác đ6nh chi phí theo q trình s-n xu2t
35
Sơ đ? 1.6
Phương pháp xác đ6nh chi phí theo chu kỳ s%ng c!a s-n phlm
38
Sơ đ? 1.7
B3 máy k+ tốn qu-n tr6 chi p hí trong qu-n tr6 doanh nghi&p
51
Sơ đ? 2.1
Mơ hình t€ ch c s-n xu2t t5i doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm
69
Sơ ñ? 2.2
Qui trình cơng ngh& s-n xu2t thu%c viên
71
Sơ đ? 2.3
Qui trình cơng ngh& s-n xu2t thu%c tiêm
71
Sơ đ? 2.4
T€ ch c b3 máy qu-n lý trong doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm
73
Sơ đ? 2.5
T€ ch c b3 máy k+ tốn trong doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm
74
Sơ đ? 2.6
K+ tốn chi phí s-n xu2t kinh doanh theo h& th%ng k+ tốn năm 1970
79
Sơ đ? 2.7
K+ tốn chi phí s-n xu2t kinh doanh theo h& th%ng k+ toán năm 1989
85
v
Sơ đ? 2.8
K+ tốn chi phí s-n xu2t kinh doanh theo quy+t ñ6nh s% 1141{
TC/Qð/CðKT (phương pháp kê khai thư8ng xun)
91
Sơ đ? 2.9
K+ tốn chi phí s-n xu2t kinh doanh theo quy+t ñ6nh s% 1141{
TC/Qð/CðKT (phương pháp ki@m kê ñ6nh kỳ)
92
Sơ đ? 3.1
Phân tích bi+n đ3ng chi phí ngun v't li&u tr(c ti+p
137
Sơ đ? 3.2
Phân tích bi+n đ3ng chi phí nhân cơng tr(c ti+p
139
Sơ đ? 3.3
Phân tích bi+n đ3ng bi+n phí s-n xu2t chung
141
Sơ đ? 3.4
Phân tích bi+n đ3ng đ6nh phí s-n xu2t chung
142
Sơ đ? 3.5
K+ tốn chi phí s-n xu2t theo phương pháp chi phí thơng thư8ng áp
d9ng trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm
154
ð, thð? th6 1.1
Phân lo5i chi phí theo m%i quan h& vbi m c ñ3 ho5t ñ3ng
19
ð? th6 1.2
Ưbc tính chi phí theo phương pháp bi@u ñ? phân tán
22
ð? th6 3.1
Kh%i lư0ng s-n xu2t h0p lý/ 1 lơ
128
Bi.u đ,
Bi@u đ? 2.1
Doanh thu s-n xu2t dư0c phlm trong nưbc
64
Bi@u đ? 2.2
Tivn thu%c bình qn đtu ngư8i
66
Bi@u đ? 2.3
Tình hình s-n xu2t thu%c trong nưbc và thu%c nh'p khlu
67
Bi@u ñ? 2.4
S% li&u ñăng ký thu%c
67
Bi@u ñ? 2.5
S% ho5t ch2t ñã ñăng ký
68
Bi@u ñ? 2.6
Cơ c2u chi phí s-n xu2t trong doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm
qui mơ v/a và nhŠ
99
Bi@u đ? 2.7
Cơ c2u chi phí s-n xu2t trong doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm
qui mô lbn
99
Bi@u ñ? 2.8
Ngu?n phát sinh chi phí s-n xu2t chung trong các doanh nghi&p s-n
xu2t dư0c phlm qui mô lbn
108
1
M0 ð1U
I. TÍNH CgP THILT CxA ðJ TÀI
Ngành dư0c phlm Vi&t Nam là m3t trong s% các ngành có v6 trí quan trŒng
trong nvn kinh t+ qu%c dân và đ8i s%ng xã h3i. Mkc dù có th6 trư8ng khá r3ng
nhưng dư0c phlm là m3t trong s% nh)ng ngành có m c ñ3 c5nh tranh gay g
a m c ñ3 phát tri@n tương ñ%i th2p so vbi các nưbc trong khu v(c và trên th+ gibi.
Mkc dù Nhà nưbc ta có ch! trương b-o h3 h0p lý cho ngành dư0c phlm Vi&t Nam,
quá trình h3i nh'p AFTA và WTO địi hŠi ngành dư0c phlm ph-i có nh)ng đtu tư
và phát tri@n m5nh mŽ đ@ nâng cao năng l(c c5nh tranh ñ%i vbi các hãng dư0c phlm
nưbc ngoài. Kh- năng c5nh tranh c!a các s-n phlm dư0c ph9 thu3c vào r2t nhivu
y+u t% như giá c-, ch2t lư0ng, đkc tính c!a dư0c phlm và các bi&n pháp marketing,
các kênh phân ph%i trung gian. Chính vì v'y thơng tin vv chi phí trong các doanh
nghi&p s-n xu2t dư0c phlm đóng vai trị vơ cùng quan trŒng trong vi&c giúp các nhà
qu-n tr6 ki@m sốt chi phí đ@ v/a có th@ đưa ra các s-n phlm vbi giá r•, v/a có ngân
sách đ@ đtu tư cho ho5t đ3ng nghiên c u ñ@ phát tri@n s-n phlm mbi, ña d5ng hoá
cơ c2u s-n phlm s-n xu2t, l(a chŒn các bi&n pháp marketing, t/ đó t5o ra nhivu l0i
nhu'n.
ðóng vai trị quan trŒng trong vi&c cung c2p thơng tin vv chi phí trong các
doanh nghi&p chính là h& th%ng k+ tốn chi phí. K+ tốn chi phí ln ln t?n t5i
trong m‘i t€ ch c, tuy nhiên tác d9ng cung c2p thơng tin cho các đ%i tư0ng khác
nhau sŽ khác nhau, tuỳ thu3c vào vi&c xây d(ng và khai thác h& th%ng k+ tốn chi
phí đó. Các doanh nghi&p a các nưbc phát tri@n trên th+ gibi ñã xây d(ng h& th%ng
k+ tốn qu-n tr6 chi phí hi&n đ5i, cung c2p thơng tin h)u ích cho cho các nhà qu-n
tr6 n3i b3 ñ@ tr0 giúp hŒ trong vi&c l'p k+ ho5ch, t€ ch c th(c hi&n k+ ho5ch và
ki@m tra, ñánh giá vi&c th(c hi&n k+ ho5ch.
Tuy nhiên, h& th%ng k+ tốn chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c
phlm Vi&t Nam hi&n nay mbi ch’ t'p trung vào k+ tốn tài chính (đ@ l'p các báo cáo
tài chính là ch! y+u). H& th%ng k+ tốn chi phí hưbng vào vi&c cung c2p thông tin
ph9c v9 cho vi&c l'p k+ ho5ch, ki@m sốt và đánh giá vi&c l'p k+ ho5ch trong n3i b3
doanh nghi&p còn r2t h5n ch+. H& th%ng k+ tốn chi phí hi&n nay khơng th@ cung
c2p các thông tin phù h0p, k6p th8i và tin c'y cho vi&c ra các quy+t ñ6nh kinh doanh
2
c!a các nhà qu-n tr6 doanh nghi&p. Vbi h& th%ng k+ tốn chi phí này các doanh
nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam sŽ khó có th@ đ ng v)ng trong môi trư8ng
c5nh tranh khu v(c và th+ gibi khi chúng ta ph-i th(c thi các cam k+t gia nh'p
AFTA và WTO.
ðivu đó cho th2y ngành s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam ñang là m3t trong s%
các ngành ctn khln trương xây d(ng h& th%ng k+ toán qu-n tr6 chi phí đ@ ph9c v9
cho vi&c qu-n lý các ho5t đ3ng kinh doanh c!a mình. Chính vì lý do đó, lu'n án
chŒn nghiên c u đv tài xây d ng mơ hình k tốn qu n tr chi phí cho các doanh
nghi p s n xu t dư c ph!m Vi t Nam.
2. T“NG QUAN
Các v2n đv vv k+ tốn qu-n tr6, trong đó có k+ tốn qu-n tr6 chi phí ñư0c các
tác gi- Vi&t Nam b
phương hưbng và gi-i pháp xây d(ng h& th%ng k+ tốn tài chính và k+ tốn qu-n tr6
trong các doanh nghi&p Vi&t Nam, tuy nhiên nh)ng ñv xu2t vv k+ tốn qu-n tr6 trong
cơng trình này là nh)ng đv xu2t mang tính cơ b-n nh2t c!a h& th%ng k+ toán qu-n
tr6, trong b%i c-nh k+ toán qu-n tr6 b
trình này, tác gi- đã có nh)ng nghiên c u c9 th@ và ñv xu2t các bi&n pháp ng d9ng
k+ toán qu-n tr6 vào th(c ti”n trong các doanh nghi&p Vi&t Nam, tuy nhiên nh)ng
nghiên c u này cịn mang tính ch2t chung cho t2t c- các lo5i hình doanh nghi&p,
trong khi tính linh ho5t c!a k+ tốn qu-n tr6 l5i r2t cao, ph9 thu3c vào đkc ñi@m ho5t
ñ3ng kinh doanh c!a t/ng ngành. T/ ñtu nh)ng năm 2000, đã có nhivu nghiên c u
vv m3t s% v2n đv c9 th@ c!a k+ tốn qu-n tr6, hokc nghiên c u k+ toán qu-n tr6 áp
d9ng riêng cho các doanh nghi&p kinh doanh d6ch v9 và doanh nghi&p s-n xu2t. Tác
gi- Ph5m Quang (năm 2002) nghiên c u vv “phương hưbng xây d(ng h& th%ng báo
cáo k+ toán qu-n tr6 và t€ ch c v'n d9ng vào các doanh nghi&p Vi&t Nam”, tác giTrtn Văn Dung (năm 2002) nghiên c u vv “T€ ch c k+ toán qu-n tr6 và giá thành
trong doanh nghi&p s-n xu2t a Vi&t Nam”, tác gi- Lê ð c Toàn (năm 2002) nghiên
c u vv “k+ tốn qu-n tr6 và phân tích chi phí s-n xu2t trong ngành s-n xu2t cơng
nghi&p a Vi&t Nam”, tác gi- Giang Th6 Xuy+n (năm 2002) nghiên c u vv “t€ ch c
k+ toán qu-n tr6 và phân tích kinh doanh trong doanh nghi&p nhà nưbc”. Có m3t s%
3
cơng trình nghiên c u ng d9ng k+ tốn qu-n tr6 trong các ngành c9 th@, như tác giPh5m Th6 Kim Vân (năm 2002) nghiên c u vv “t€ ch c k+ tốn qu-n tr6 chi phí và
k+t qu- kinh doanh a các doanh nghi&p kinh doanh du l6ch”, tác gi- Nguy”n Văn
B-o (năm 2002) vbi lu'n án “nghiên c u hồn thi&n cơ ch+ qu-n lý tài chính và k+
toán qu-n tr6 trong doanh nghi&p nhà nưbc vv xây d(ng”, tác gi- Nguy”n Th6 H—ng
Nga (năm 2004) nghiên c u “hồn thi&n t€ ch c k+ tốn qu-n tr6 trong các doanh
nghi&p dtu khí Vi&t Nam”, tác gi- Dương Th6 Mai Hà Trâm (năm 2004) nghiên c u
“xây d(ng h& th%ng k+ toán qu-n tr6 trong các doanh nghi&p D&t Vi&t Nam”, tác giNguy”n Thanh Quí (năm 2004) nghiên c u “xây d(ng h& th%ng thông tin kinh t+
ph9c v9 qu-n tr6 doanh nghi&p kinh doanh bưu chính vi”n thơng”. Trong các cơng
trình này, các tác gi- đã h& th%ng các n3i dung cơ b-n c!a h& th%ng k+ tốn qu-n tr6
và đv xu2t phương hưbng ng d9ng k+ toán qu-n tr6 vào các ngành c9 th@ theo
ph5m vi nghiên c u c!a các ñv tài. Mkc dù v'y, t2t c- các cơng trình nghiên c u vv
k+ tốn qu-n tr6 đã cơng b% đvu chưa nghiên c u chun sâu vv h& th%ng k+ tốn
qu-n tr6 chi phí áp d9ng cho các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm, trong khi ngành
dư0c phlm là ngành ñang r2t ctn nh)ng thơng tin k+ tốn qu-n chi phí và vi&c v'n
d9ng t/ nh)ng lý thuy+t k+ tốn qu-n tr6 chi phí cơ b-n vào th(c ti”n ho5t ñ3ng kinh
doanh c!a t/ng ngành trong nh)ng hoàn c-nh kinh t+ – pháp lý c9 th@ khơng ph-i là
đơn gi-n. Bên c5nh đó, các lu'n án đã cơng b% chưa đi sâu nghiên c u vv l6ch s˜
hình thành và phát tri@n c!a k+ tốn qu-n tr6 trên góc đ3 m%i quan h& gi)a n3i dung
c!a h& th%ng k+ tốn qu-n tr6 vbi mơi trư8ng kinh doanh c!a các doanh nghi&p.
Hơn n)a, mkc dù các lu'n án ñã nghiên c u vv kinh nghi&m ng d9ng k+ toán qu-n
tr6 t5i m3t s% nưbc trên th+ gibi tuy nhiên ch’ a m c ñ3 khái qt nh2t vv k+ tốn
qu-n tr6, chưa đi sâu nghiên c u vv vi&c v'n d9ng c9 th@ t/ng phương pháp k+ toán
qu-n tr6 a t/ng nvn kinh t+ và h& th%ng qu-n lý vbi các m c ñ3 phát tri@n khác nhau,
đ@ t/ đó rút ra nh)ng bài hŒc kinh nhi&m trong vi&c xây d(ng mơ hình k+ tốn qu-n
tr6 chi phí cho phù h0p vbi đivu ki&n phát tri@n kinh t+ và h& th%ng qu-n lý c!a Vi&t
Nam.
Chính vì v'y, các v2n đv mà lu'n án ctn t'p trung nghiên c u là xây d(ng
mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí áp d9ng đkc thù cho các doanh nghi&p s-n xu2t
dư0c phlm Vi&t Nam trên cơ sa nghiên c u vv l6ch s˜ hình thành và phát tri@n c!a
h& th%ng k+ tốn qu-n tr6 chi phí trên th+ gibi g
4
kinh t+ khác nhau, ñkc bi&t là các nvn kinh t+ có tính ch2t tương đ?ng vbi nvn kinh
t+ Vi&t Nam.
3. MwC ðÍCH VÀ PHeM VI NGHIÊN CšU
3.1. M5c đích nghiên c9u
Cùng vbi vi&c h& th%ng hoá và phát tri@n các lý lu'n chung vv h& th%ng k+
toán qu-n tr6 chi phí ph9c v9 hi&u qu- cho qu-n tr6 n3i b3, lu'n án sŽ phân tích,
đánh giá th(c tr5ng h& th%ng k+ tốn chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c
phlm Vi&t Nam, t/ đó xây d(ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí trong các doanh
nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam theo hưbng h& th%ng k+ tốn qu-n tr6 chi phí
hi&n đ5i, có th@ cung c2p thơng tin h)u ích cho các nhà qu-n tr6 trong vi&c ra các
quy+t đ6nh kinh doanh trong mơi trư8ng c5nh tranh kh
Vbi ñkc ñi@m ho5t ñ3ng trong nvn kinh t+ th6 trư8ng, các doanh nghi&p s-n
xu2t dư0c phlm Vi&t Nam hi&n nay ngoài vi&c ti+n hành các ho5t ñ3ng s-n xu2t và
tiêu th9 dư0c phlm c!a doanh nghi&p mình cịn ti+n hành kinh doanh dư0c phlm
c!a các hãng s-n xu2t trong và ngoài nưbc khác. Tuy nhiên lu'n án không nghiên
c u các ho5t ñ3ng kinh doanh dư0c phlm ñó mà ch’ t'p trung nghiên c u và xây
d(ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí cho các ho5t đ3ng s-n xu2t và tiêu th9 dư0c
phlm c!a chính b-n thân các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam.
Lu'n án sŽ nghiên c u xây d(ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí linh ho5t
phù h0p cho các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm qui mô lbn và các doanh
nghi&p s-n xu2t dư0c phlm qui mô v/a và nhŠ.
4. ð›I TƯiNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CšU
4.1. ð;i tư=ng nghiên c9u
ð@ ñ5t ñư0c m9c tiêu nghiên c u, lu'n án sŽ nghiên c u các v2n ñv vv:
Nguyên lý cơ b-n vv k+ tốn qu-n tr6 chi phí.
Th(c t+ v'n d9ng k+ tốn qu-n tr6 chi phí a m3t s% nưbc trên th+ gibi và khnăng v'n d9ng kinh nghi&m c!a các nưbc này t5i Vi&t Nam.
Th(c tr5ng k+ tốn chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t
Nam.
5
Xây d(ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí thích h0p và v'n d9ng có hi&u
qu- trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam.
4.2. Phương pháp nghiên c9u
Phương pháp ñư0c s˜ d9ng xuyên su%t trong lu'n án là phương pháp duy v't
bi&n ch ng k+t h0p vbi duy v't l6ch s˜. Lu'n án trình bày, phân tích, ñánh giá các
v2n ñv trong m%i quan h& gi)a các s( v't hi&n tư0ng và tính l6ch s˜ c9 th@ c!a
chúng. Bên c5nh đó, lu'n án s˜ d9ng các phương pháp t€ng h0p, phân lo5i, h&
th%ng hố đ@ khái qt nh)ng v2n đv lý lu'n vv k+ tốn qu-n tr6 chi phí. Lu'n án
cũng s˜ d9ng phương pháp đivu tra th%ng kê ñ@ nghiên c u th(c tr5ng h& th%ng k+
tốn chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam. Tác gi- ñã ti+n
hành nghiên c u tr(c ti+p m3t s% các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm, bao g?m
Xí nghi&p dư0c phlm Trung ương 1 (đ5i di&n cho các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c
phlm nhà nưbc có qui mơ lbn), cơng ty c€ phtn dư0c Traphaco (đ5i di&n cho các
doanh nghi&p s-n xu2t đơng dư0c qui mơ lbn) và cơng ty c€ phtn dư0c Ngh& An
(đ5i di&n cho các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm qui mơ v/a và nhŠ). Bên c5nh
đó, trong tháng 8 và tháng 9 năm 2005, tác gi- ñã ti+n hành g˜i phi+u ñivu tra tbi 59
doanh nghi&p s-n xu2t dư0c thu3c Hi&p h3i s-n xu2t kinh doanh dư0c phlm Vi&t
Nam và nh'n ñư0c 21 phi+u tr- l8i, ñ5t 36%. M‚u phi+u đivu tra và tóm lư0c k+t
qu- đivu tra đư0c trình a ph9 l9c 01. Lu'n án cũng ñã s˜ d9ng k+t qu- c!a các cu3c
ñivu tra t5i m3t s% nưbc trên th+ gibi đ@ phân tích th(c t+ áp d9ng các mơ hình k+
tốn qu-n tr6 chi phí trên th+ gibi, đ@ t/ đó đưa ra các gi-i pháp xây d(ng mơ hình
k+ tốn qu-n tr6 chi phí cho các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam.
5. NHŸNG ðÓNG GÓP CxA LUHN ÁN
Vv mkt lý lu'n, lu'n án h& th%ng hoá và phát tri@n các lý thuy+t vv k+ tốn qu-n
tr6 chi phí.
Vv mkt nghiên c u th(c ti”n, lu'n án khái qt các mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi
phí đư0c v'n d9ng a m3t s% nưbc trên th+ gibi và phân tích th(c tr5ng h& th%ng
k+ tốn chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam hi&n nay.
Vv tính ng d9ng c!a mơ hình lý thuy+t vào th(c ti”n, lu'n án xây d(ng m3t mơ
hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí phù h0p vbi ñkc ñi@m ho5t ñ3ng s-n xu2t kinh
doanh trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam.
6
6. B› CwC CxA LUHN ÁN
Ngồi phtn ma đtu và k+t lu'n, lu'n án ñư0c k+t c2u thành ba chương:
Chương 1: Cơ sa lý lu'n vv k+ toán qu-n tr6 chi phí trong qu-n tr6 doanh nghi&p
Chương 2: Th(c tr5ng k+ tốn chi phí trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm
Vi&t Nam
Chương 3: Phương hưbng và gi-i pháp xây d(ng mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí
trong các doanh nghi&p s-n xu2t dư0c phlm Vi&t Nam
7
CHƯƠNG 1
CƠ S0 LÝ LUDN VE K TOÁN QU N TRK CHI PHÍ
TRONG QU N TRK DOANH NGHIMP
1.1. BON CHgT CxA KL TỐN QUON TRQ CHI PHÍ
1.1.1. Khái ni m k tốn qu(n tr- chi phí
K+ tốn qu-n tr6 chi phí là m3t b3 ph'n c!a h& th%ng k+ tốn, chính vì v'y,
b-n ch2t c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí trưbc h+t th@ hi&n a b-n ch2t c!a k+ tốn. Tr-i
qua q trình hình thành và phát tri@n lâu đ8i, có r2t nhivu đ6nh nghĩa vv k+ tốn
dưbi các góc đ3 khác nhau, tuy nhiên trong phtn này tác gi- ch’ phân tích hai đ6nh
nghĩa cơ b-n dưbi góc ñ3 b-n ch2t và n3i dung c!a k+ toán.
Th nh2t, k+ tốn đư0c đ6nh nghĩa là m3t b3 ph'n c!a ho5t ñ3ng qu-n lý,
vbi ch c năng x˜ lý và cung c2p thông tin th(c hi&n vv khách th@ qu-n lý cho ch!
th@ qu-n lý [3, tr11]. ð6nh nghĩa này hưbng vv b-n ch2t c!a k+ tốn. Q trình s-n
xu2t ra c!a c-i v't ch2t là yêu ctu t2t y+u khách quan cho s( t?n t5i và phát tri@n
c!a xã h3i lồi ngư8i. ð@ q trình s-n xu2t đư0c th(c hi&n m3t cách có hi&u qu-,
nh2t thi+t ph-i có ho5t ñ3ng qu-n lý, t c là ho5t ñ3ng ñ6nh hưbng cho quá trình s-n
xu2t và t€ ch c th(c hi&n theo nh)ng hưbng ñã ñ6nh. Trong ho5t ñ3ng qu-n lý này,
k+ tốn đóng vai trị là ctu n%i thơng tin gi)a khách th@ qu-n lý (quá trình s-n xu2t)
và ch! th@ qu-n lý (các cơ quan qu-n lý).
Th hai, k+ tốn đư0c đ6nh nghĩa là m3t q trình đ6nh d5ng, ño lư8ng, ghi
chép và cung c2p các thông tin vv ho5t ñ3ng kinh t+ c!a m3t t€ ch c [10, tr5], [48,
tr5]. ð6nh nghĩa này hưbng vv n3i dung c!a k+ tốn. Dưbi góc đ3 này, k+ tốn ctn
áp d9ng h& th%ng các phương pháp ñkc thù (ch ng t/, ñ%i ng tài kho-n, tính giá và
t€ng h0p – cân ñ%i) ñ@ cung c2p các thông tin phù h0p, tin c'y, nh2t quán và so sánh
ñư0c nh—m giúp cho nh)ng ngư8i s˜ d9ng thơng tin đưa ra đư0c các quy+t ñ6nh
ñúng ñ
b3 ph'n c!a ho5t ñ3ng qu-n lý và n3i dung c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí là q trình
đ6nh d5ng, đo lư8ng, ghi chép và cung c2p các thơng tin c!a chi phí ho5t đ3ng kinh
t+ c!a m3t t€ ch c.
8
ð@ c9 th@ hoá n3i dung và ch c năng c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí chúng ta sŽ
phân tích đ%i tư0ng s˜ d9ng thơng tin k+ tốn.
Có hai lo5i đ%i tư0ng s˜ d9ng thơng tin k+ tốn là bên ngoài t€ ch c và n3i
b3 t€ ch c. ð%i tư0ng s˜ d9ng thơng tin k+ tốn bên ngồi t€ ch c là các c€ đơng,
ngân hàng, nhà cung c2p, khách hàng, cơ quan thu+, … ð%i tư0ng s˜ d9ng thơng tin
k+ tốn trong n3i b3 t€ ch c là các nhà qu-n lý các c2p (ban giám ñ%c và lãnh ñ5o
các b3 ph'n) trong t€ ch c. Mkc dù ctn đ+n thơng tin vv cùng m3t t€ ch c, nhưng
hai lo5i đ%i tư0ng này ctn nh)ng thơng tin vbi các tính ch2t khác nhau. Bên ngồi
t€ ch c ctn thơng tin t€ng qt vv tình hình tài chính và k+t qu- ho5t ñ3ng kinh t+
c!a t€ ch c. Các nhà qu-n lý trong n3i b3 trong t€ ch c ctn thơng tin chi ti+t theo
t/ng mkt ho5t đ3ng nh—m ñánh giá hi&u qu- ho5t ñ3ng và thi+t l'p k+ ho5ch trong
tương lai cho t€ ch c.
ð@ cung c2p thơng tin cho c- hai lo5i đ%i tư0ng này h& th%ng k+ tốn trong t€
ch c đư0c chia thành hai b3 ph'n: h& th%ng k+ tốn tài chính và h& th%ng k+ tốn
qu-n tr6. K+ tốn tài chính ch! y+u cung c2p thông tin cho các ch! th@ qu-n lý bên
ngồi t€ ch c, cịn k+ tốn qu-n tr6 hưbng tbi m9c tiêu cung c2p thông tin cho các
ch! th@ qu-n lý trong n3i b3 t€ ch c.
K+ toán qu-n tr6 thư8ng đư0c đ6nh nghĩa là q trình đ6nh d5ng, đo lư8ng,
tích lu¦, phân tích, thi+t l'p, di”n gi-i và cung c2p thơng tin tài chính và phi tài
chính cho các nhà qu-n lý trong vi&c l'p k+ ho5ch, ñánh giá, ki@m sốt t€ ch c và
b-o đ-m cho vi&c s˜ d9ng h0p lý các ngu?n l(c c!a t€ ch c [12, tr7], [35, tr5], [40].
Khái ni&m này t'p trung vào vi&c xác đ6nh n3i dung, m9c đích c!a k+ tốn qu-n tr6,
phân đ6nh ranh gibi gi)a k+ tốn qu-n tr6 và k+ tốn tài chính. M9c đích ch! y+u c!a
k+ tốn qu-n tr6 là cung c2p thơng tin cho các nhà qu-n tr6 trong n3i b3 t€ ch c đ@
đánh giá, ki@m sốt q trình ho5t đ3ng trong khi m9c đích ch! y+u c!a k+ tốn tài
chính là cung c2p cơ sa thơng tin cho các nhà đtu tư, các ngân hàng, các ñ%i tác ký
k+t các h0p ñ?ng kinh t+ đ%i vbi t€ ch c. Vbi m9c đích khác nhau nên n3i dung c!a
k+ toán qu-n tr6 và k+ tốn tài chính cũng khác nhau. K+ tốn qu-n tr6 cung c2p
thông tin hưbng vv tương lai c!a t€ ch c, trong khi k+ tốn tài chính cung c2p thơng
tin vv q kh c!a t€ ch c. K+ tốn qu-n tr6 khơng ch’ cung c2p thơng tin tài chính
mà cịn cung c2p thơng tin phi tài chính vv các q trình ho5t đ3ng trong n3i b3 t€
ch c cũng như mơi trư8ng bên ngồi t€ ch c. Hơn n)a, k+ tốn qu-n tr6 khơng ph-i
9
tuân th! theo các nguyên t
Bên c5nh khái ni&m k+ toán tài chính và k+ tốn qu-n tr6 cịn có khái ni&m k+
tốn chi phí. Theo Vi&n k+ tốn viên qu-n tr6 c!a M¦ (IMA), k+ tốn chi phí đư0c
đ6nh nghĩa là “ k¦ thu't hay phương pháp đ@ xác đ6nh chi phí cho m3t d( án, m3t
q trình hokc m3t s-n phlm… Chi phí này đư0c xác đ6nh b—ng vi&c ño lư8ng tr(c
ti+p, k+t chuy@n tuỳ ý, hokc phân b€ m3t cách có h& th%ng và h0p lý.”[41, tr25].
Theo đ6nh nghĩa này, k+ tốn chi phí khơng ph-i là m3t b3 ph'n ñ3c l'p, m3t phân
h& th ba c!a h& th%ng k+ tốn, mà k+ tốn chi phí v/a là m3t b3 ph'n c!a k+ tốn
tài chính và v/a là m3t b3 ph'n c!a k+ tốn qu-n tr6.
Dưbi góc đ3 k+ tốn tài chính, b3 ph'n k+ tốn chi phí có ch c năng tính
tốn, đo lư8ng chi phí phát sinh trong t€ ch c theo ñúng các nguyên t
qu-n tr6, b3 ph'n k+ tốn chi phí có ch c năng đo lư8ng, phân tích vv tình hình chi
phí và kh- năng sinh l8i c!a các s-n phlm, d6ch v9, các ho5t ñ3ng và các b3 ph'n
c!a t€ ch c nh—m nâng cao hi&u qu- và hi&u năng c!a quá trình ho5t đ3ng kinh
doanh.
Bên c5nh quan đi@m coi k+ tốn chi phí v/a là m3t b3 ph'n c!a k+ tốn tài
chính và v/a là m3t b3 ph'n c!a k+ toán qu-n tr6 cịn có quan đi@m đ?ng nh2t k+
tốn chi phí vbi k+ tốn qu-n tr6 [21, tr15]. Quan đi@m này xu2t phát t/ th(c t+
khách quan là thông tin chi phí cho các m9c đích qu-n tr6 n3i b3 ngày càng quan
trŒng đ%i vbi s( s%ng cịn c!a t€ ch c. Các nhà qu-n tr6 c!a t€ ch c không ph-i đơn
thutn ch’ ctn quy+t đ6nh đư0c chi phí giá v%n c!a hàng bán hokc d6ch v9 cung c2p
mà quan trŒng hơn, hŒ ctn ph-i có kh- năng ki@m sốt chi phí c!a các ho5t đ3ng và
các q trình trong ng
k+ tốn chi phí trong các t€ ch c. H& th%ng k+ tốn chi phí theo quan đi@m này sŽ
quá t'p trung vào vi&c cung c2p thông tin cho qu-n tr6 n3i b3 và sŽ sao nhãng vi&c
cung c2p thông tin trung th(c và khách quan cho vi&c l'p các báo cáo tài chính.
10
Theo tác gi-, quan đi@m k+ tốn chi phí v/a có trong h& th%ng k+ tốn tài
chính và v/a có trong h& th%ng k+ tốn qu-n tr6 là hồn tồn h0p lý, trong đó b3
ph'n k+ tốn chi phí trong h& th%ng k+ tốn qu-n tr6 đư0c gŒi là k+ tốn qu-n tr6 chi
phí. Quan đi@m này th@ hi&n đúng b-n ch2t, ch c năng c!a k+ tốn chi phí và sŽ
giúp ích trong vi&c xây d(ng h& th%ng k+ tốn chi phí hi&u qu- trong các t€ ch c,
vbi vi&c k+t h0p hài hoà các m9c tiêu c!a h& th%ng k+ tốn tài chính và h& th%ng k+
tốn qu-n tr6.
Vbi các phân tích trên, tác gi- cho r—ng k+ tốn qu-n tr6 chi phí là m3t b3
ph'n c!a h& th%ng k+ tốn qu-n tr6 nh—m cung c2p thơng tin vv chi phí đ@ m‘i t€
ch c th(c hi&n ch c năng qu-n tr6 y+u t% ngu?n l(c tiêu dùng cho các ho5t đ3ng,
nh—m xây d(ng k+ ho5ch, ki@m sốt, ñánh giá ho5t ñ3ng và ra các quy+t ñ6nh h0p
lý. Quan ñi@m này sŽ là cơ sa cho t2t c- các phân tích khác đư0c trình bày trong n3i
dung lu'n án.
1.1.2. Sơ lư=c vS sU ra đVi và q trình phát tri.n c a k tốn qu(n tr- chi phí
Cùng vbi s( ra đ8i và phát tri@n c!a k+ tốn nói chung, k+ tốn qu-n tr6 chi
phí cũng có m3t quá trình hình thành và phát tri@n lâu dài, t/ nh)ng hình th c sơ
khai trong quá kh
tbi các phương pháp k¦ thu't hi&n đ5i và ph c t5p ngày nay.
K+ tốn ra đ8i và phát tri@n cùng vbi s( ra đ8i và phát tri@n c!a xã h3i lồi
ngư8i. Có nh)ng b—ng ch ng cho th2y ngay t/ th8i C€ ñ5i (trưbc th+ k7 VI) ñã
xu2t hi&n nh)ng hình th c sơ khai c!a k+ tốn. Tuy nhiên, vai trị c!a k+ tốn th8i
kỳ này ch’ đơn thutn là ghi nh'n vv k+t qu- lao ñ3ng hokc theo dõi vv tài s-n c!a
các b'c vua chúa [18, tr5].
Th8i Trung c€ (th+ k7 VI – th+ k7 XV) nh)ng hình th c ban đtu c!a k+ tốn
qu-n tr6 chi phí đã xu2t hi&n trong các phư8ng h3i. Các nhà s-n xu2t (các phư8ng
h3i) ñã ghi chép các s€ sách vv các chi phí v't li&u và nhân cơng và coi đó như là
các b—ng ch ng vv ch2t lư0ng c!a s-n phlm [18, tr5], [26, tr1], [46, tr2].
Th8i kỳ Ph9c hưng (th+ k7 XV – th+ k7 XVI), cùng vbi s( phát tri@n c!a h&
th%ng k+ tốn nói chung (đánh d2u b—ng s( xu2t b-n cu%n sách c!a Fra Lucas
Pacioli a Ý năm 1494, trong đó có vi+t vv phương pháp “ghi s€ kép”{ phương pháp
k+ tốn cơ b-n v‚n đư0c s˜ d9ng trong k+ tốn hi&n đ5i ngày nay), nh)ng ngun lý
cơ b-n c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí hi&n ñ5i ñã b
11
đ6nh m c ngun v't li&u, năng su2t c!a cơng nhân, các phi+u theo dõi chi phí c!a
t/ng cơng vi&c, và các d( tốn. K+ tốn qu-n tr6 chi phí th8i kỳ này hưbng vào vi&c
tr0 giúp cho các quy+t ñ6nh ñtu tư tài s-n c% ñ6nh, qu-n lý chi phí và đ6nh giá s-n
phlm [18, tr5].
Cu3c cách m5ng cơng nghi&p (cu%i th+ k7 XVIII) làm thay ñ€i di&n m5o
kinh t+ th+ gibi. Hình th c c!a các t€ ch c kinh t+ có s( đ€i mbi căn b-n: ch! sa
h)u tách bi&t vbi nhà qu-n lý. ðkc ñi@m c!a quá trình s-n xu2t cũng phát tri@n t/
s-n xu2t theo ki@u th! cơng, h3 gia đình sang s-n xu2t t5i các nhà máy đi&n khí hố
và cơ khí hố, vbi các s-n phlm đư0c tiêu chuln hố. Mơi trư8ng s-n xu2t kinh
doanh mbi ñã t5o ra cơ sa cho vi&c phân lo5i chi phí s-n xu2t m3t cách h0p lý. K+
tốn qu-n tr6 chi phí có nh)ng bưbc phát tri@n mbi và b
Henry Metcalf năm 1885 [18, tr5].
S( phát tri@n đkc bi&t c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí hi&n đ5i di”n ra vào đtu
th+ k7 XIX, đkc bi&t là vào cu%i th+ k7 XIX. Th8i kỳ này k+ tốn qu-n tr6 chi phí
đư0c s˜ d9ng r3ng rãi trong các cơ sa s-n xu2t. Ch! các xưang d&t a M¦ lưu gi)
nh)ng b-n ghi chi phí chi ti+t, xác đ6nh chi phí cho t/ng cơng đo5n kéo s0i, d&t v-i,
nhu3m v-i. Các nhà qu-n lý các hãng xe l˜a đã áp d9ng nh)ng h& th%ng k+ tốn chi
phí khá lbn và ph c t5p có th@ tính tốn chi phí cho các m c hàng chuyên cha khác
nhau. Các xưang thép cũng có các b-n ghi chi ti+t vv chi phí ngun v't li&u và
nhân cơng, nh)ng thơng tin này tr0 giúp vi&c nâng cao hi&u qu- và ñ6nh giá s-n
phlm cho các nhà qu-n lý. Htu h+t các cách th c c!a k+ tốn chi phí và k+ tốn n3i
b3 th(c hi&n trong th+ k7 XX đvu ñư0c phát tri@n trong giai ño5n 1880 – 1925 [21,
tr14].
Sau nh)ng năm cu%i c!a th'p niên 1920, k+ toán qu-n tr6 chi phí htu như
khơng có nh)ng bưbc phát tri@n mbi. Các nhà nghiên c u cũng chưa tìm ra nh)ng
lý do chính xác cho s( ch)ng l5i c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí trong giai đo5n này,
nhưng thơng tin vv chi phí trên các báo cáo c!a k+ tốn tài chính đư0c u ctu cao
hơn có th@ là m3t trong nh)ng ngun nhân đ@ h& th%ng k+ tốn chi phí htu như ch’
t'p trung vào vi&c đáp ng các u ctu đó và sao nhãng vi&c cung c2p các thơng tin
chi phí m3t cách chi ti+t hơn và chuln xác hơn vv t/ng s-n phlm riêng l•. ðkc bi&t
là sau chi+n tranh th+ gibi th hai, trong khi các nvn kinh t+ khác đvu ki&t qu& thì
12
nvn kinh t+ M¦ phát tri@n nhanh chóng, chi+m m3t n˜a t€ng giá tr6 s-n phlm c!a cth+ gibi. Vbi b%i c-nh như v'y, các cơng ty M¦ khơng th2y có s c ép vv nhu ctu
thơng tin đ%i vbi l0i nhu'n c!a t/ng lo5i s-n phlm đơn l•. Nh)ng năm 1950 – 1960
cũng có m3t s% n‘ l(c nh—m nâng cao tính h)u ích vv mkt qu-n lý c!a h& th%ng k+
tốn chi phí truyvn th%ng, tuy nhiên nh)ng n‘ l(c này ch! y+u t'p trung vào vi&c
làm cho các thơng tin k+ tốn tài chính có ích hơn ñ%i vbi n3i b3 [21, tr5], [39, tr5].
ð+n t'n th'p niên 1960, 1970 nvn kinh t+ th+ gibi không ch’ cịn s( th%ng tr6
c!a m3t mình kinh t+ M¦, mà vbi s( phát tri@n c!a các nvn kinh t+ Âu { Á, ñkc bi&t
là nvn kinh t+ Nh't B-n, c5nh tranh gi)a các nvn kinh t+ này ngày càng gay g
hơn. Chính vì v'y, trong nh)ng năm cu%i c!a th+ k7 XX có r2t nhivu đ€i mbi trong
h& th%ng k+ tốn qu-n tr6 chi phí đư0c th(c hi&n a các nưbc M¦, Âu, Á. H& th%ng
k+ tốn qu-n tr6 chi phí ñư0c thi+t k+ l5i ñ@ ñáp ng các nhu ctu thơng tin thay đ€i
do s( thay đ€i c!a cách th c s-n xu2t và phân ph%i các s-n phlm (như s-n xu2t k6p
th8i, qu-n lý ch2t lư0ng toàn b3…). H& th%ng k+ tốn qu-n tr6 chi phí khơng ch’
ctn thi+t trong các đơn v6 s-n xu2t mà cịn ctn thi+t trong c- các ñơn v6 kinh doanh
d6ch v9. Các phương pháp k+ tốn qu-n tr6 chi phí mbi đư0c ra ñ8i và áp d9ng a
nhivu nưbc trên th+ gibi, như các phương pháp target costing (chi phí m9c tiêu),
Kaizen costing (chi phí hồn thi&n liên t9c)…
A Vi&t Nam, trưbc nh)ng năm 1990, vbi nvn kinh t+ k+ ho5ch hoá t'p trung,
các đơn v6 khơng ph-i ch6u s c ép c5nh tranh nên khơng th2y nhu ctu ctn ph-i có
h& th%ng k+ tốn qu-n tr6 chi phí. Khái ni&m k+ tốn qu-n tr6 chi phí khơng t?n t5i
trong ý ni&m c!a các nhà qu-n lý cũng như trên th(c t+, mkc dù các ch+ đ3 k+ tốn
th8i đó cũng có nh)ng dáng d2p c!a h& th%ng k+ toán qu-n tr6 chi phí. Cùng vbi s(
đ€i mbi nvn kinh t+ sang cơ ch+ th6 trư8ng, khái ni&m vv k+ toán qu-n tr6 và k+ tốn
qu-n tr6 chi phí xu2t hi&n t5i Vi&t Nam t/ ñtu nh)ng năm 1990. Phương hưbng ng
d9ng k+ toán qu-n tr6 vào th(c ti”n các doanh nghi&p Vi&t Nam ñư0c bàn lu'n ngày
càng nhivu, tuy nhiên th(c t+ áp d9ng k+ toán qu-n tr6 t5i các doanh nghi&p Vi&t
Nam còn r2t h5n ch+. (Nh)ng n3i dung này sŽ ñư0c phân tích trong chương 2).
13
1.2. VAI TRỊ CZA K
TỐN QU N TRK CHI PHÍ TRONG QU N TRK
DOANH NGHIMP
1.2.1. Các ch9c năng qu(n tr- doanh nghi p
Như phtn trên đã trình bày, k+ tốn qu-n tr6 chi phí là m3t b3 ph'n c!a h&
th%ng k+ toán nh—m cung c2p cho các nhà qu-n lý thơng tin vv chi phí đ@ giúp hŒ
th(c hi&n các ch c năng qu-n tr6 doanh nghi&p. Các ch c năng cơ b-n c!a qu-n tr6
doanh nghi&p là l'p k+ ho5ch, t€ ch c th(c hi&n k+ ho5ch, ki@m tra { ñánh giá vi&c
th(c hi&n k+ ho5ch và ra quy+t ñ6nh. Ho5t ñ3ng qu-n lý là m3t quá trình khép kín t/
khâu l'p k+ ho5ch, t€ ch c th(c hi&n k+ ho5ch, ñ+n ki@m tra và ñánh giá vi&c th(c
hi&n k+ ho5ch. Ra quy+t đ6nh khơng ph-i là m3t ch c năng đ3c l'p c!a qu-n lý mà
nó là m3t phtn không th@ tách r8i c!a các ch c năng l'p k+ ho5ch, t€ ch c th(c
hi&n k+ ho5ch và ki@m tra { ñánh giá vi&c th(c hi&n k+ ho5ch, trong m‘i ch c năng
đó đvu địi hŠi nhà qu-n lý ph-i ñưa ra các quy+t ñ6nh (sơ ñ? 1.1) [5, tr8], [27, tr5].
LHP KL HOeCH
RA QUYLT QNH
KIăM TRA, NH GIÁ
T“ CHšC THdC HIUN
Sơ ñ, 1.1. Các ch9c năng cơ b(n c a qu(n tr- doanh nghi p
Ch c năng ra quy t ñ nh yêu ctu các nhà qu-n lý ctn l(a chŒn m3t gi-i pháp
h0p lý nh2t trong s% các gi-i pháp ñv xu2t. Vbi ch c năng l p k ho ch các nhà
14
qu-n lý ctn xây d(ng các m9c tiêu chi+n lư0c cho doanh nghi&p và v5ch ra các
bưbc c9 th@ ñ@ th(c hi&n các m9c tiêu đó. Vbi ch c năng t ch c th c hi n các nhà
qu-n lý ctn quy+t ñ6nh cách s˜ d9ng h0p lý nh2t các ngu?n l(c c!a doanh nghi&p ñ@
ñ5t ñư0c các k+ ho5ch ñã ñv ra. Vbi ch c năng ki m tra và ñánh giá, các nhà qu-n
lý ctn so sánh báo cáo th(c hi&n vbi các s% li&u k+ ho5ch ñ@ b-o ñ-m cho các b3
ph'n trong doanh nghi&p th(c hi&n ñúng các m9c tiêu ñã ñ6nh.
ð@ th(c hi&n t%t các ch c năng qu-n tr6 doanh ngi&p, nhà qu-n tr6 ctn ph-i
ñưa ra ñư0c các quy+t ñ6nh ñúng ñ
đ6nh.
1.2.2. Vai trị c a k tốn qu(n tr- chi phí
K+ tốn qu-n tr6 chi phí cung c2p thơng tin cho các nhà qu-n tr6 doanh
nghi&p trong vi&c th(c hi&n các ch c năng qu-n lý. ð@ th(c hi&n vai trị c!a mình,
k+ tốn qu-n tr6 chi phí ti+n hành l p d tốn chi phí đ@ tr0 giúp các nhà qu-n tr6
doanh nghi&p th(c hi&n ch c năng l'p k+ ho5ch; ph&n ánh thơng tin th c hi n đ@ tr0
giúp các nhà qu-n tr6 doanh nghi&p th(c hi&n ch c năng t€ ch c th(c hi&n k+ ho5ch
và x) lý thông tin th c hi n đ@ t/ đó các nhà qu-n tr6 doanh nghi&p th(c hi&n ch c
năng ki@m tra, ñánh giá vi&c th(c hi&n k+ ho5ch. Như v'y, k+ toán qu-n tr6 chi phí
đã đóng vai trị quan trŒng trong vi&c cung c2p thông tin cho qu-n lý c- trưbc, trong
và sau q trình kinh doanh.
K+ tốn qu-n tr6 chi phí ti+n hành c9 th@ hố các k+ ho5ch ho5t ñ3ng c!a
doanh nghi&p thành các d( toán s-n xu2t kinh doanh. K+ tốn qu-n tr6 chi phí cung
c2p thơng tin vv chi phí ưbc tính cho các s-n phlm, d6ch v9 hokc các ñ%i tư0ng khác
theo yêu ctu c!a nhà qu-n lý nh—m giúp hŒ ra các quy+t ñ6nh quan trŒng vv ñkc
ñi@m c!a s-n phlm, cơ c2u s-n phlm s-n xu2t và phân b€ h0p lý các ngu?n l(c có
h5n cho các ho5t đ3ng c!a doanh nghi&p.
Bên c5nh cung c2p thơng tin vv d( tốn chi phí cho vi&c l'p k+ ho5ch và ra
quy+t ñ6nh c!a các nhà qu-n lý, k+ tốn qu-n tr6 chi phí cũng cung c2p các thơng tin
đ@ nhà qu-n lý ki@m sốt q trình th(c hi&n k+ ho5ch thơng qua các báo cáo đánh
giá, ñkc bi&t là giúp ích cho các nhà qu-n lý trong vi&c ki@m sốt chi phí và nâng
cao hi&u qu- và hi&u năng c!a q trình ho5t đ3ng. Vi&c cung c2p thông tin vv chi
15
phí c!a các ho5t đ3ng m3t cách chi ti+t và thư8ng xuyên sŽ giúp ích cho các nhà
qu-n lý r2t nhivu trong ki@m sốt và hồn thi&n q trình s-n xu2t s-n phlm hokc
th(c hi&n các d6ch v9 vì nh)ng thông tin này giúp các nhà qu-n lý phát hi&n các
ho5t đ3ng t%n kém q nhivu chi phí đ@ thi+t k+ l5i q trình s-n xu2t, lo5i bŠ ho5t
đ3ng t%n kém chi phí đó hokc có nh)ng c-i ti+n làm cho ho5t đ3ng đó có hi&u quhơn, t%n kém chi phí ít hơn.
Ngồi ra, các báo cáo ho5t đ3ng đ6nh kỳ so sánh k+t qu- th(c t+ vbi m9c tiêu
d( ki+n vv chi phí, doanh thu và l0i nhu'n c!a doanh nghi&p sŽ ñư0c s˜ d9ng ñ@
làm cơ sa cho vi&c đánh giá ho5t đ3ng qu-n lý và do đó cung c2p ñ3ng l(c ñ@ các
nhà qu-n lý c% g
qu-n lý nh—m xây d(ng các chi+n lư0c c5nh tranh b—ng cách thi+t l'p các báo cáo
ñ6nh kỳ và báo cáo ñkc bi&t. Các báo cáo ñ6nh kỳ ph-n ánh vv kh- năng sinh l8i c!a
các b3 ph'n khác nhau trong doanh nghi&p, như các s-n phlm, d6ch v9, các th6
trư8ng tiêu th9 nh—m b-o ñ-m doanh nghi&p ch’ ti+n hành th(c hi&n các ho5t ñ3ng
mang l5i l0i nhu'n. K+ tốn qu-n tr6 chi phí cũng cung c2p các thơng tin đ@ phân b€
các ngu?n l(c c!a doanh nghi&p cũng như quy+t ñ6nh cơ c2u s-n phlm s-n xu2t và
tiêu th9, hay quy+t ñ6nh ng/ng s-n xu2t h0p lý. Các báo cáo ñkc bi&t giúp cho các
nhà qu-n lý ñưa ra các quy+t ñ6nh chi+n lư0c, như phát tri@n các s-n phlm và d6ch
v9 mbi, ñtu tư các thi+t b6, nhà xưang mbi, ñàm phán các h0p ñ?ng dài h5n vbi các
nhà cung c2p và các khách hàng. Trong m3t s% tình hu%ng đkc bi&t, các thơng tin vv
chi phí đóng vai trị vơ cùng quan trŒng trong vi&c xác ñ6nh giá bán s-n phlm, nh2t
là trong các trư8ng h0p s-n xu2t theo yêu ctu c!a khách hàng mà chưa có giá trên
th6 trư8ng.
ð@ th(c hi&n vai trị cung c2p thơng tin c!a mình, mơ hình k+ tốn qu-n tr6
chi phí đư0c t€ ch c thành hai n3i dung cơ b-n: t€ ch c b3 máy k+ toán qu-n tr6 chi
phí và t€ ch c các khâu cơng vi&c k+ tốn qu-n tr6 chi phí. B3 máy k+ tốn qu-n tr6
chi phí ctn đư0c t€ ch c h0p lý đ@ th(c hi&n t%t các n3i dung k+ tốn qu-n tr6 chi
phí như l'p d( tốn chi phí, t€ ch c thu th'p thơng tin th(c hi&n, ki@m sốt q trình
th(c hi&n d( tốn, phân tích thơng tin chi phí đ@ ra các quy+t đ6nh kinh doanh. Mơ
hình cơ b-n c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí sŽ đư0c trình bày trong m9c 1.3.
16
1.3. MƠ HÌNH LÝ THUY T CƠ B N CZA K TỐN QU N TRK CHI PHÍ
Mơ hình k+ tốn qu-n tr6 chi phí bao g?m nh)ng n3i dung c!a k+ tốn qu-n
tr6 chi phí và cách th c t€ ch c th(c hi&n nh)ng n3i dung đó. N3i dung cơ b-n c!a
k+ tốn qu-n tr6 chi phí bao g?m vi&c phân lo5i chi phí, l'p d( tốn chi phí, xác đ6nh
giá phí c!a các s-n phlm s-n xu2t, phân tích chi phí đ@ ra quy+t đ6nh kinh doanh và
đánh giá hi&u qu- ho5t ñ3ng c!a các b3 ph'n. Trong phtn này lu'n án sŽ trình bày
nh)ng n3i dung cơ b-n c!a k+ tốn qu-n tr6 chi phí theo các mơ hình truyvn th%ng
và mơ hình hi&n đ5i cũng như các cách th c t€ ch c th(c hi&n nh)ng n3i dung này.
1.3.1. Khái ni m và phân loci chi phí
K+ tốn đ6nh nghĩa chi phí là các hy sinh vv l0i ích kinh t+ [28, tr446], [32,
tr26], hay nói m3t cách c9 th@ hơn, chi phí ph-n ánh các ngu?n l(c mà t€ ch c s˜
d9ng ñ@ cung c2p các s-n phlm hokc d6ch v9. ð ng trên góc đ3 bên ngồi doanh
nghi&p (đ%i tư0ng s˜ d9ng thơng tin c!a k+ tốn tài chính), chi phí là các l0i ích
kinh t+ b6 gi-m sút trong kỳ k+ toán dưbi d5ng các lu?ng ra hokc t€n th2t các tài s-n
hokc gánh ch6u các kho-n n0 và làm gi-m v%n ch! sa h)u mà khơng liên quan đ+n
vi&c phân ph%i cho các ch! sa h)u [38, tr37]. Theo ñ6nh nghĩa này, chi phí đư0c
xem xét dưbi góc đ3 m3t kho-n m9c trên báo cáo tài chính, nó đư0c ghi nh'n tn
th! theo các nguyên t
phí), ph5m vi c!a c!a khái ni&m chi phí r3ng hơn r2t nhivu so vbi quan đi@m c!a k+
tốn tài chính và khơng th@ có m3t đ6nh nghĩa đơn l• nào có th@ gi-i thích đty ñ!
cho khái ni&m chi phí. Chi phí phát sinh ñ@ s˜ d9ng cho các m9c đích khác nhau và
cách th c s˜ d9ng chi phí sŽ quy+t đ6nh cách th c k+ tốn qu-n tr6 chi phí.
Trong phtn này lu'n án sŽ khái quát chi phí theo các tiêu th c phân lo5i cơ
b-n sau: (1) cách sphí vào các đ%i tư0ng ch6u phí, (3) m%i quan h& c!a chi phí vbi m c đ3 ho5t ñ3ng,
(4) -nh hưang tbi vi&c l(a chŒn các phương án và (5) thlm quyvn ra quy+t ñ6nh.
Các cách phân lo5i này ñư0c khái quát trên sơ ñ? 1.2.
1.3.1.1. Phân lo i chi phí theo cách s0p x p trên các báo cáo tài chính
Theo cách phân lo5i này, chi phí s-n xu2t kinh doanh c!a doanh nghi&p đư0c
chia thành chi phí s-n phlm và chi phí th8i kỳ.
17
TIÊU THšC PHÂN LOeI
CÁC LOeI CHI PHÍ
CÁCH S¬P XLP CHI PHÍ
TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
• Chi phí s-n phlm
• Chi phí th8i kỳ
KHO NĂNG QUI NeP CHI
PHÍ VÀO CÁC ð›I TƯiNG
CHQU PHÍ
• Chi phí tr(c ti+p
• Chi phí gián ti+p
M›I QUAN HU CxA CHI PH
VnI MC ô HOeT ôNG
ã Chi phí bi+n đ€i
• Chi phí c% đ6nh
• Chi phí h‘n h0p
ONH HƯANG TnI VIUC
LdA CH-N CÁC PHƯƠNG
ÁN
THjM QUYJN RA QUYLT
ðQNH
• Chi phí phù h0p
• Chi phí khơng phù h0p
• Chi phí có th@ ki@m sốt
đư0c
• Chi phí khơng th@ ki@m
sốt ñư0c
Sơ ñ, 1.2. Phân loci chi phí
Chi phí s n ph!m là nh)ng kho-n chi phí g
cơng tr(c ti+p và chi phí s-n xu2t chung. Chi phí nguyên v't li&u tr(c ti+p là các chi
phí vv nguyên v't li&u c2u thành th(c th@ c!a s-n phlm và có th@ xác đ6nh tr(c ti+p
cho t/ng s-n phlm. Chi phí nhân cơng tr(c ti+p là các kho-n thù lao cho công nhân
tr(c ti+p s-n xu2t và các kho-n thù lao này có th@ xác đ6nh tr(c ti+p cho t/ng s-n
phlm. Chi phí s-n xu2t chung là nh)ng chi phí s-n xu2t gián ti+p, chưa đư0c tính
vào chi phí ngun v't li&u tr(c ti+p và chi phí nhân cơng tr(c ti+p.
Các chi phí s-n phlm đư0c tính vào giá thành s-n xu2t s-n phlm và sŽ ñư0c
chuy@n thành giá v%n hàng bán (chi phí th8i kỳ) trên Báo cáo k+t qu- kinh doanh khi
các s-n phlm ñư0c tiêu th9. N+u các s-n phlm v‚n ñang làm da hokc s-n phlm hoàn
18
thành nhưng chưa đư0c tiêu th9 thì các chi phí này sŽ ñư0c xem là tài s-n c!a doanh
nghi&p và ñư0c ph-n ánh dưbi kho-n m9c hàng t?n kho c!a B-ng cân đ%i k+ tốn.
Chi phí th%i kỳ là nh)ng kho-n chi phí phát sinh ngồi q trình s-n xu2t s-n
phlm, bao g?m chi phí bán hàng và chi phí qu-n lý doanh nghi&p. Chi phí th8i kỳ
tr(c ti+p làm gi-m l0i nhu'n trong kỳ mà nó phát sinh, nói cách khác là chi phí th8i
kỳ đư0c chuy@n th®ng vào các ch’ tiêu chi phí trên Báo cáo k+t qu- kinh doanh c!a
kỳ phát sinh.
1.3.1.2. Phân lo i chi phí theo kh& năng qui n p chi phí vào các ñ5i tư7ng ch u phí
Theo cách phân lo5i này, chi phí s-n xu2t kinh doanh đư0c chia thành chi phí
tr(c ti+p và chi phí gián ti+p.
Chi phí tr c ti p là các chi phí ch’ liên quan tr(c ti+p tbi vi&c s-n xu2t m3t
lo5i s-n phlm, th(c hi&n m3t d6ch v9 hokc m3t ho5t ñ3ng, m3t ñ6a ñi@m nh2t đ6nh
và có th@ h5ch tốn tr(c ti+p cho các đ%i tư0ng đó.
Chi phí gián ti p là các chi phí có liên quan đ+n nhivu s-n phlm, d6ch v9
hokc nhivu ho5t đ3ng, đ6a đi@m khác nhau mà khơng th@ h5ch tốn tr(c ti+p cho
t/ng đ%i tư0ng đó. Chi phí gián ti+p ch’ có th@ xác đ6nh cho t/ng đ%i tư0ng thông
qua phương pháp phân b€ gián ti+p.
Cách phân lo5i này có ý nghĩa vv mkt k¦ thu't h5ch tốn. Khi phát sinh các
kho-n chi phí gián ti+p ctn ph-i áp d9ng phương pháp phân b€, k+ toán ctn l(a chŒn
tiêu th c phân b€ h0p lý ñ@ cung c2p các thơng tin đáng tin c'y vv chi phí c!a t/ng
lo5i s-n phlm, d6ch v9 hay t/ng lo5i ho5t ñ3ng trong doanh nghi&p. Ngồi ra, do các
chi phí tr(c ti+p thư8ng mang tính ch2t có th@ tránh đư0c cịn các chi phí gián ti+p
l5i mang tính khơng th@ tránh đư0c khi xem xét s( t?n t5i hay không t?n t5i c!a các
ho5t ñ3ng mà chúng ph9c v9 nên cách phân lo5i này r2t có ích cho các nhà qu-n lý
khi cân nh
Theo cách phân lo5i này chi phí ñư0c chia thành hai lo5i cơ b-n là chi phí
bi+n đ€i và chi phí c% đ6nh.
Chi phí bi n đ)i là nh)ng chi phí thay đ€i v: t ng s5, t7 l& theo m c đ3 ho5t
đ3ng c!a doanh nghi&p nhưng khơng thay ñ€i khi tính trên m3t ñơn v6 c!a m c ñ3
ho5t ñ3ng. Ví d9 vv chi phí bi+n ñ€i là chi phí ngun v't li&u, chi phí nhân cơng
19
tr(c ti+p, hoa h?ng bán hàng… Khái ni&m vv chi phí bi+n đ€i r2t quan trŒng đ%i vbi
m9c tiêu l0i nhu'n c!a doanh nghi&p, ki@m sốt t%t chi phí bi+n ñ€i sŽ làm tăng l0i
nhu'n cho doanh nghi&p.
Chi phí c* đ nh là nh)ng chi phí khơng thay đ€i v: t ng s5 trong m3t ph m
vi phù h7p các m c ñ3 ho5t ñ3ng c!a doanh nghi&p nhưng l5i bi+n ñ3ng ngư0c
chivu vbi m c ñ3 ho5t ñ3ng khi tính bình qn cho m3t đơn v6 m c đ3 ho5t đ3ng.
Ví d9 vv chi phí c% đ6nh bao g?m chi phí kh2u hao tài s-n c% đ6nh theo phương
pháp ñư8ng th®ng, lương c!a nhân viên qu-n lý doanh nghi&p… Ph5m vi phù h0p
đ@ xem xét tính c% đ6nh hay bi+n đ€i c!a chi phí a đây là gibi h5n năng l(c s-n xu2t
t%i thi@u và t%i ña trong ng
bi@u th6 là m3t đư8ng th®ng và phù h0p theo quan đi@m c!a kinh t+ hŒc (đ? th6 1.1).
Chi phí
Ph5m vi phù h0p
T€ng chi phí
(theo kinh t+ hŒc)
T€ng chi phí
(theo k+ tốn)
Chi phí c% đ6nh
(theo k+ tốn)
M c đ3 ho5t đ3ng
ð, th- 1.1 Phân loci chi phí theo m;i quan h vei m9c đf hoct đfng
Chi phí h+n h p là nh)ng chi phí có c- y+u t% c% đ6nh và y+u t% bi+n đ€i.
Trong th(c t+ có r2t nhivu chi phí phát sinh trong ho5t đ3ng kinh doanh c!a doanh
nghi&p khơng thutn t là chi phí bi+n đ€i hay thutn t là chi phí c% đ6nh mà là chi
phí h‘n h0p. Hi@u bi+t rõ vv các thành phtn bi+n ñ€i và c% đ6nh trong chi phí h‘n
h0p sŽ giúp ích cho doanh nghi&p trong vi&c d( tốn chi phí. Các phương pháp phân
tích chi phí h‘n h0p sŽ đư0c trình bày trong m9c 1.3.2.1.
20
Chi phí bi+n đ€i và chi phí c% đ6nh cịn có d5ng đkc bi&t là nh)ng chi phí
bi+n đ€i hay c% đ6nh theo t/ng “b'c”. Chi phí bi+n đ€i c2p b'c (bi+n phí c2p b'c) là
nh)ng chi phí có các b'c thay đ€i nhŠ cịn chi phí c% đ6nh c2p b'c (đ6nh phí c2p
b'c) là nh)ng chi phí có b'c bi+n đ€i lbn.
Cách phân lo5i chi phí này có tác d9ng r2t lbn trong vi&c phân tích m%i quan
h& chi phí – kh%i lư0ng – l0i nhu'n, xây d(ng các mơ hình k+ tốn chi phí và giúp
nhà qu-n lý nâng cao hi&u qu- s˜ d9ng chi phí.
1.3.1.4. Phân lo i chi phí theo s &nh hư>ng t8i vi c l a ch?n các phương án
Theo cách phân lo5i này, chi phí đư0c chia ra thành chi phí phù h0p và chi
phí khơng phù h0p.
Chi phí phù h p (vbi vi&c ra quy+t đ6nh) hay chi phí có liên quan tbi vi&c ra
quy+t đ6nh là nh)ng chi phí thay đ€i theo các phương án ho5t ñ3ng khác nhau. M3t
trong nh)ng chi phí phù h0p quan trŒng ctn xem xét khi l(a chŒn các phương án là
chi phí cơ h3i. Chi phí cơ h.i là phtn l0i nhu'n tivm năng b6 t/ bŠ khi l(a chŒn
phương án ho5t ñ3ng này thay vì m3t phương án ho5t đ3ng khác. Chi phí cơ h3i là
kho-n chi phí khơng đư0c theo dõi trên s€ sách k+ tốn nhưng l5i r2t quan trŒng đ%i
vbi vi&c ra quy+t ñ6nh. Khi l(a chŒn các phương án ho5t đ3ng, ngồi các chi phí
đư0c ph-n ánh trên h& th%ng s€ k+ tốn, nhà qu-n lý cịn ctn ph-i xem xét chi phí
cơ h3i c!a các phương án đó do các ngu?n l(c c!a doanh nghi&p có th@ đư0c s˜
d9ng theo nh)ng cách khác nhau ñ@ quy+t ñ6nh l(a chŒn phương án có l0i nhu'n
cao nh2t.
Chi phí khơng phù h p (vbi vi&c ra quy+t đ6nh) hay chi phí khơng liên quan
tbi vi&c ra quy+t đ6nh là nh)ng chi phí khơng thay đ€i theo các phương án ho5t
đ3ng. Chi phí là m3t nhân t% vơ cùng quan trŒng đ%i vbi m‘i phương án ho5t đ3ng
nên đ@ có đư0c quy+t đ6nh l(a chŒn phương án ñúng ñ
chi phí khơng phù h0p. Chi phí chìm là nh)ng chi phí đã phát sinh trong q kh
và khơng b6 -nh hưang bai các phương án ho5t ñ3ng trong hi&n t5i cũng như tương
lai c!a doanh nghi&p. Chi phí chìm là kho-n chi phí có trên s€ sách k+ tốn nhưng là
nh)ng chi phí gi%ng nhau a mŒi phương án nên nó là chi phí khơng phù h0p đ%i vbi
vi&c ra quy+t đ6nh và khơng ph-i cân nh
![[KMFT] Luận án tiến sĩ kinh tế-Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam](https://media.store123doc.com/images/document/14/rc/fp/medium_oxSZjiAxwC.jpg)
