Phân tích đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh – Lê Hữu Trác

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH

(Trích Thượng kinh kí sự — LÊ HỮU TRÁC)

Với truyền thống hướng vào tâm chí, với sự chi phối của dịng chủ
lưu ln đề cao tinh thần yêu nước và những võ công oanh liệt của
các triều đại, văn học trung đại Việt Nam (phần lớn là thơ trữ tình)
khơng cho chúng ta biết được nhiều về đời sống thế tục của con
người. Điều này tương đối khác với văn học Trung Quốc. Bởi vậy,
khi muốn tái hiện bức tranh xã hội thời xưa một cách chi tiết bằng
nghệ thuật điện ảnh chẳng hạn, những người làm nghệ thuật ở ta
ngày nay chắc chắn gặp nhiều khó khăn hơn các đồng nghiệp nước
láng giềng.

Hiểu những điều trên, chúng ta mới thấy sự có mặt của một tác
phẩm như Thượng kinh kí sự của Lê Hữu Trác là hết sức có ý nghĩa
và đáng quý. Đọc tác phẩm ta được gặp một con người mang cốt
cách ẩn sĩ đích thực, có kiến văn phong phú, có tấm lịng trung hậu
đối với q hương, người thân, bạn bè. Điều đó hẳn nhiên là quan
trọng. Nhưng đọc tác phẩm, ta còn hiểu được nhiều chuyện về xã
hội (được mở ra từ một sự kiện trung tâm), không phải ở mức độ
những cảm nhận mơ hồ. Rõ ràng tác giả đã khơng trùm cái bóng của
mình lên tất cả. Ông biết dành cho sự vật, sự việc, sự kiện một
không gian tồn tại riêng và thường vẫn để cho chúng tự cất lời. Đó
lại cũng là một điều đáng nói. Đặc trưng loại hình của thể kí sự văn
học, cũng là nét độc đáo của Thượng kinh kí sự nằm ở đó chăng ?
Khơng phải ngẫu nhiên mà nhiều nhà nghiên cứu đã khẳng định :
đến Thượng kinh kí sự, thể kí văn học ở Việt Nam mới thật sự ra
đời.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

đối với bất cứ ai, nhất là đối với kẻ thường dân. Được gặp "con

người ấy", được vào chốn ấy, khi ra về, có bao nhiêu là chuyện có
thể kể. Hẳn là tồn chuyện lạ và hấp dẫn, dù chưa nói "hấp dẫn"
theo tính chất nào. Nhưng trường hợp Lê Hữu Trác thì có khác.
Đang sống yên lành như một ẩn sĩ ở quê nhà, không dưng (mà cũng
chả phải là không dưng, bởi ông là một danh y) ông tiếp được chỉ
triệu lên kinh để chữa bệnh cho chúa Trịnh Sâm và thế tử Trịnh Cán.
Không muốn đi nhưng không thể chối từ, ông đành phải lên đường.
Buồn bực dĩ nhiên là có, nhưng đối với một người ưa quan sát như
Lê Hữu Trác, một chuyến đi như thế này không phải là không có
ích. Ơng đã khơng vì sự buồn bực mà bỏ qua việc ghi chép tường
tận, tỉ mỉ những điều mắt thấy tai nghe, trước hết như là một cách
lưu lại tư liệu cho riêng mình, sau nữa có thể giúp đời có thêm được
một kinh nghiệm sống nào đấy. Điều độc đáo là ngay cả sự buồn
bực khi được ghi chép lại cũng chứa chan ý nghĩa, nó thổi hồn vào
mọi chi tiết tả và kể, khiến độc giả vừa được "thấy", vừa được ngẫm
ngợi qua từng trang văn của Thượng kinh kí sự.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

nhẩn nha bước vào chốn thâm nghiêm. Vậy là bậc danh y phải khẩn
trương bước lên cáng để "cáng chạy như ngựa lồng" khiến người
ngồi trong "bị xóc một mẻ, khổ khơng nói hết". Theo bước chân
người truyền mệnh vào phủ, tác giả phải đi qua vô số lần cửa, qua
"những dãy hành lang quanh co nối nhau liên tiếp", qua những hồ,
những vườn, những cây, những hoa, những đá, những điếm, những
lầu, những gác với cơ man là đồ nghi trượng cùng cột gỗ sơn son
thếp vàng,... Trên hành trình ấy, tác giả phải gặp, phải nghe lời
khuyên, lời dặn của rất nhiều người ở nhiều thứ bậc, cương vị khác
nhau trước khi được gặp thế tử. Vốn là con quan, đã từng vào ra
cấm thành, vậy mà tác giả vẫn thấy choáng ngợp trước những gì
mình "thực mục sở thị" lúc này. Cuộc sống của chúa Trịnh thật xa
hoa. Có biết bao con người (từ quan lớn đến quan bé, từ thị vệ đến

tiểu hồng mơn, từ người có danh đến kẻ vô danh) phải tất tả, bận
rộn, lo lắng phục dịch cho một con người quyền uy nghiêng trời lệch
đất. Hai tiếng thánh chỉ liên tục được nói ra với vẻ nghiêm trang,
nghiêm trọng cho thấy cái oai của kẻ ngự trong trướng phủ đang
loang ra chế ngự không gian sống của mọi thần dân - những người
có trách nhiệm phải chờ, phải chầu chực đợi mệnh. Sự rậm rạp của
các chi tiết tả, kể trong đoạn trích một mặt giúp ta thấy được khả
năng quan sát và ghi nhớ đáng khâm phục của tác giả, mặt khác đưa
đến cho ta sự "sốt ruột thích thú" khi theo dõi một câu chun, một
hành trình khơng ít li kì.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

ánh lên một vẻ hài hước đặc biệt (dù chưa hẳn tác giả đã có ý định
"hài hước" chỗ này).

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

một cách khách quan, qua lối kể "thuật nhi bất tác", rất trung thành
với sự thực (đoạn vãn trên cho thấy bút pháp miêu tả của tác giả
"hiện thực" khơng kém gì bút pháp của một nhà văn hiện thực phê
phán Âu Tây sau này). Thì ra, sự hài hước vốn đã ngầm chứa sẩn
trong sự việc, tác giả chả cần thêm "mắm muối" cũng cứ tạo nên
được một bức hí hoạ đặc sắc. Đọc đoạn văn; ta thấy thật buồn cười
cho thế tử (cịn bé tí mà đã có lũ phi tần chầu chực), cho quan Chánh
đường đầy nghiêm nghị và phép tắc, cho cả ông già danh y phải "nín
thở", "khúm núm", phải vào lạy ra lạy theo một cung cách chẳng
khác con rối bao nhiêu,...

Phần kể chuyện tác giả kê đơn thuốc cho thế tử cũng chứa đựng
nhiều chi tiết rất ý vị : quan Chánh đường muốn gợi ý cho ông về
phương thuốc cần kê ; các thầy lang ngồi cạnh tò mò muốn xem đơn
thuốc ; quan Chánh đường không cho, đút đơn vào túi áo, cười nói :
"Phương thuốc, và lập luận của cụ khác chúng ta nhiều"... Tuy tác

giả đã không hề tỏ thái độ dè bỉu hay chê bai "đồng nghiệp", nhưng
thật lạ, cả đoạn văn vẫn đem đến một ấn tượng khá khôi hài: trong
khi tỏ ra quan tâm đến việc kê đơn thuốc cho Thánh thượng, các
lương y của sáu cung, hai viện hình như vẫn khơng giấu nổi một ẩn
ức nào đó,...

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6></div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7></div>

<!--links-->