Cam nang viet tin

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Sổ Tay Những Điều Cơ Bản</b>

Peter Eng và Jeff Hodson

Sọan cho

Quỹ Tưởng Niệm Báo chí Đơng Dương

Bản Quyền 2001 thuộc Quỹ Tưởng Niệm Báo chí Đơng Dương (IMMF).
Không ai được sao chép, tái bản hay lưu truyền cuốn sách này dưới bất

cứ hình thức nào nếu không được phép bằng văn bản của IMMF.

Quỹ Tưởng Niệm Báo chí Đơng Dương
Maneeya Center Building Tầng 6

518/5 Đường Ploenchit
Bangkok 10330, Thái Lan

ĐT: 662-255 5909. Gọi từ nước ngoài: (662) 255-5909
E-mail:

Web site:

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2></div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<i><b>Lời mở đầu</b></i> <i>vii</i>

<i><b>Giới thiệu </b></i> <i>ix</i>

<i><b>Chú thích</b></i> <i>xi</i>

<i><b>Phần I Những điều cơ bản của</b></i>
<i><b>ngành báo chí</b></i>

Chương 1 Phóng viên và tin tức <i>1</i>
Chương 2 Tìm nguồn tin và ý

tưởng để viết bài <i>7</i>
Chương 3 Cấu trúc cơ bản

của bài viết <i>11</i>
Chương 4 Những điều cần thiết

cho một bản tin hay <i>23</i>
<i><b>Phần II Thu thập tin tức </b></i>

Chương 5 Quan sát <i>35</i>

Chương 6 Kỹ thuật phỏng vấn <i>39</i>
Chương 7 Sử dụng Hồ Sơ <i>50</i>
<i><b>Phần III Tổng hợp</b></i>

Chương 8 Mở đề <i>54 </i>

Chương 9 Sắp xếp câu chuyện <i>66</i>

Chương 10 Sử dụng lời trích dẫn<i>80</i>
Chương 11 Các thủ thuật để viết hay <i>86</i>
<i><b>Phần V Các tin thơng thừơng </b></i>

<i><b>nhưng dễ gây rắc rối </b></i>

Chương 12 Thông cáo báo chí <i>93</i>

Chương 13 Các cuộc hội họp,

các bài diễn văn, họp báo <i>103</i>
<i><b>Phần VI </b></i>

Chương 14 Viết cho đài phát thanh
và truyền hình <i>119</i>
<i><b>Phần VII </b></i>

Chương 15 Đạo đức nghề nghiệp<i>129</i>
<i>Phần VIII </i>

Chương 16 Mạng Internet <i>136</i>

<i><b>Kết luận </b></i> <i>141</i>

<i><b>Đọc thêm </b></i> <i>143</i>

<i><b>Lời cảm ơn </b></i> <i>145</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

<b>Lời mở đầu </b> <i>vii</i>

<b>Giới thiệu </b> <i>ix</i>

<b>Chú giải </b> <i>xi</i>

<b>Phần I Những điều cơ bản của </b>
<b>ngành báo chí </b> <i>1</i>
<i><b>Chương 1 Phóng viên và tin tức </b></i> <i>1</i>
Vai trị của phóng viên <i>1</i>

Tầàm quan trọng của độc giả <i>2</i>
Phẩm chất của các phóng viên giỏi <i>3</i>
Thế nào là tin tức? <i>4</i>
<i><b>Chương 2 Tìm nguồn tin và ý tưởng </b></i>

<i><b>để viết bài </b></i> <i>7</i>

Có nhiều nguồn tin nhưng là

nguồn tin tốt <i>9</i>
Giữ một danh sách các nguồn tin <i>10</i>
<i><b>Chương 3 Cấu trúc cơ bản của bản tin 11</b></i>
Tin thời sựï và phóng sự <i>11</i>
Mở đề và thân bài <i>12</i>
Năm chữ W và chữ H <i>16</i>
Sau đó thì sao? <i>19</i>
Tồn cảnh và bối cảnh <i>20</i>
<i><b>Chương 4 Những điều cần thiết cho </b></i>

<i><b>một bản tin hay </b></i> <i>23</i>

Chính xác <i>23</i>

Kiểm chứng <i>24</i>

Khaùch quan <i>25</i>

Xác định xuất xứ <i>27</i>
Có được trích đăng lời nguồn tin

hay không <i>30</i>

Các nguồn tin vô danh <i>30</i>
Cân đối và cơng bằng <i>31</i>

Trong sáng <i>32</i>

Hoàn thiện <i>34</i>

<b>Phần II Thu thập tin tức </b> <i>35</i>

<i><b>Chương 6 Kỹ thuật phỏng vấn </b></i> <i>39</i>
Xin được phỏng vấn <i>39</i>

Chuẩn bị <i>40</i>

Đúng giờ <i>41</i>

Bắt đầu phỏng vấn: tự giới thiệu <i>41</i>
Ghi chép và ghi âm <i>42</i>
Hỏi các câu hỏi ‘tại sao’và ‘như thế nào’ <i>44 </i>
Giữ cho câu hỏi ngắn gọn <i>44</i>
Lắng nghe, tỉnh táo và quan sát kỹ <i>45</i>
Đừng ngại hỏi những câu ‘ngớ ngẩn’ <i>45</i>
Cách đối phó với câu đáp ‘miễn bình luận’ <i>43</i>
Khi một nguồn tin nhất mực không

trả lời <i>46</i>

Thử im lặng <i>47</i>

Khi đối tượng nói khơng ngừng... <i>47</i>
Các câu hỏi bổ sung: đi vào chi tiết <i>47</i>
Các câu hỏi khó <i>48</i>
Các cuộc phỏng vấn về thân thế sự nghiệp<i>48</i>
Kết thúc cuộc phỏng vấn <i>49</i>

<b>Chương 7 Sử dụng Tài Liệu </b> <i>50</i>
Luôn luôn kiểm chứng <i>52</i>
Nói chuyện với những người khác <i>52</i>

<b>Phần III Tổng hợp </b> <i>53</i>

Thử thách <i>53</i>

Quá trình viết bài <i>53</i>

<b>Chương 8 Mở đề </b> <i>54</i>
Mở đề trực tiếp <i>54</i>
Mở đề gián tiếp <i>55</i>
Đừng ‘chôn vùi’ đoạn mở đề <i>58</i>
Đừng nhồi nhét q nhiều vào đoạn mở đề <i>62</i>
Có gì khác ở đây? <i>63</i>

<i>Chọn “góc cạnh”</i> <i>64</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

Phóng sự <i>71</i>
Các cấu trúc phóng sự khác <i>79</i>

<i><b>Phần IV Viết hay </b></i> <i>80</i>

Chương 10 Sử dụng lời trích dẫn <i>80</i>
Khi nào nên trích, khi nào không <i>80</i>
Đừng bắt đầu bằng một lời trích dẫn<i>83</i>

Ai nói? <i>84</i>

‘Nói’ là đủ rồi <i>84</i>
Đừng sửa đổi lời trích dẫn! <i>85 </i>
Để ý đến một loạt những lời trích dẫn
đi liền nhau <i>85 </i>
<i><b>Chương 11 Các thủ thuật để viết hay</b>86</i>
Cơ bản: Tường thuật <i>86</i>
Rõ ràng, giản dị <i>86</i>
Dùng động từ và danh từ mạnh <i>87</i>
Diễn tả, đừng kể lại <i>88</i>
Sử dụng con số <i>89</i>
Nhịp điệu và đa dạng <i>91</i>

Lời lẽ <i>92</i>

Viết lại <i>92</i>

Sách dậy cách viết <i>92</i>

<b>Phần V Các tin thông thường nhưng</b>
<b>dễ gây rắc rối </b> <i>93</i>
<i><b>Chương 12 Thơng cáo báo chí </b></i> <i>93</i>
<i><b>Chương 13 Các cuộc hội họp, </b></i>

<i><b>các bài diễn văn, họp báo 103</b></i>

Các cuộc hội họp <i>103</i>

Hội nghị <i>110</i>

Các bài diễn văn và họp báo <i>111</i>
Tìm cách cân đối <i>111</i>
Chú trọng vào điểm: ai nói gì <i>112</i>

Chuẩn bị <i>114</i>

<i><b>truyền hình </b></i> <i>119</i>
Chỉ có một cơ hội, vì vậy nên tỏ ra
thật trong sáng <i>119</i>
Chú trọng vào hiện tại <i>120</i>
Vài quy luật <i>121</i>

<b>Phần VII </b> <i>122</i>
<i><b>Chương 15 Đạo đức nghề nghiệp </b>129</i>
Trách nhiệm làm đúng với đạo đức
nghề nghiệp <i>129</i>
Nói sự thật <i>129</i>
Đừng phóng đại hay tạo hiềm khích <i>131</i>
Phục vụ quần chúng, không phải
cho cá nhân bạn <i>131</i>
Đừng đánh cắp bài vở của ngừơi khác <i>132</i>

Công bằng <i>133</i>

Đứng đắn và thơng cảm <i>133</i>
Tôn trọng quyền được riêng tư của

người khác <i>134</i>
Tôn trọng nguồn tin <i>135</i>
Bàn luậän với với đồng nghiệp <i>135</i>
Bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp <i>135</i>

<b>Phần VIII </b> <i>136</i>
<i><b>Chương 16 Mạng Internet </b></i> <i>136</i>
Internet là gì? <i>136</i>
Internet có thể giúp gì cho bạn? <i>137</i>
E-mail và các danh sách tin <i>139</i>
Tuy nhiên hãy coi chừng <i>140</i>

<b>Kết luận </b> <i>141</i>

<b>Đọc thêm </b> <i>143</i>

<b>Sách </b> <i>143</i>

Sách nhỏ <i>143</i>

Trang chủ mạng Internet <i>144</i>

<b>Lời cảm ơn </b> <i>145</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6></div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

‘Khi một phóng viên giỏi lìa đời, nhiều người tỏ lịng tiếc nuối và có những
người cịn nhớ tiếc ơng một thời gian dài’, Chủ biên ngừơi Mỹ Stanley Walker
đã nhận xét như vậy vào năm 1924.

Với hy vọng tiến xa hơn chút nữa, Quỹ Tưởng Niệm Báo chí Đơng Dương
(IMMF) được thành lập tại Thái Lan vào năm 1992 để tưởng niệm khoảng 320

phóng viên thuộc mọi phía đã bỏ mình trong các cuộc chiến tranh trên khắp
vùng Đơng Dương sau năm 1945.

IMMF khơng theo cương lĩnh chính trị nào, không thiên vị tôn giáo, chủng
tộc hay chế độ xã hội nào. Quỹ hoạt động nhờ tài trợ của một số chính phủ,
các tổ chức khơng vụ lợi và cá nhân hảo tâm, dưới sự điều hành của một ban
giám đốc tại Thái Lan, phần đơng gồm các phóng viên đang làm việc và tình
nguyện đóng góp cơng sức. Mục tiêu của IMMF chủ yếu là về chuyên môn.
Gồm có: nâng cao tiêu chuẩn ngành báo chí và bắc cầu hợp tác ngành truyền
thông của năm nước nằm trong một khu vực đôi khi được gọi là vùng Hạ Lưu
Sông Mekong- Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam.

Tuy các nước kể trên ở các địa thế gắn liền với nhau bằng một trong những
dịng sơng lớn nhất thế giới, song lịch sử của từng nước trong nửa sau thế kỷ XX
khác nhau rất nhiều. Thật vậy, các nứơc này đã trải qua những bước thăng trầm,
từ nạn diệt chủng tới kinh tế suy thoái, từ những thảm cảnh đau lịng tới những
nỗi vui vơ bờ bến. Vậy có thể nào triển khai được một khái niệm báo chí cộng
đồng bắt nguồn từ một bối cảnh như vậy hay khơng? Nếu có thể dựa vào kinh
nghiệm của IMMF để làm bằng chứng thì câu trả lời sẽ là: có thể đựơc.

Kể từ năm 1994 trở về đây, trên 200 học viên từ khu vực đa dạng này đã
đặt chân lên Thái Lan, một tụ điểm lớn của ngành truyền thông đối nội và đối
ngoại. Các học viên đó đã trải qua thời gian đào tạo kéo dài tối đa một tháng
tại Bangkok, Chiangmai, Songkhla và những nơi khác trên Vương quốc Thái
Lan. 200 người khác đã tham dự các khóa học ngắn hạn hơn ngay tại nước nhà.
Các khóa đào tạo của IMMF đã thu hút các chủ biên, phóng viên, văn sĩ, phóng
viên truyền thanh, truyền hình và nhiếp ảnh, đề cập đến các đề tài về môi
trường, thương nghiệp, xã hội và các vấn đề khác.

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

một bước ngoặt trong đời họ. Hầu hết các giảng viên của IMMF cũng đều nhận

xét tương tự. Mặc dù là những tay lão luyện trong nghề từ khắp mọi nơi trên
thế giới, họ đã rời Đông Nam Á với một kiến thức dồi dào thêm nhiều đến nỗi
chính bản thân họ cũng khơng tưởng tượng được nếu khơng có các học viên đã
giúp họ nhận ra. IMMF phát triễn mạnh mẽ cũng nhờ những kinh nghiệm tương
hỗ đó.

Như một nhiếp ảnh giaViệt Nam, Trần Quang Tuấn, đã phát biểu: ‘trong
thời gian huấn luyện, chúng tơi khơng cịn là những người xuất xứ từ năm quốc
tịch khác nhau nữa, chúng tôi đều thuộc về một mảnh đất chung, mảnh đất của
IMMF’.

Cuốn sổ tay hướng dẫn này rút ra những kinh nghiệm độc đáo của IMMF
từ những khố đào tạo về báo chí, trình bầy các khái niệm cơ bản một cách rõ
ràng và trực tiếp. Không giống với các tài liệu đào tạo khác, cuốn sổ tay này
được biên soạn với sự quan tâm đặc biệt đến các phóng viên đang hoạt động
tại Đơng Nam Á.

Mục đích của cuốn sổ tay này không phải để đưa ra những quy luật cứng
nhắc. Chúng tôi hy vọng đây là những lời chỉ dẫn cơ bản không thể thiếu đựơc
cho các học viên tương lai của IMMF, cũng như cho bất cứ ai mong muốn trở
thành phóng viên.

Qua các ấn bản bằng tiếng Myanmar, Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt
Nam, mong rằng cuốn sổ tay này sẽ trở thành kỷ vật hữu ích cho các bạn và
cùng các bạn chia xẻ, và có thể, trên một phương diện nhỏ nhoi nào đó, góp
phần phát triển các mối liên hệ nghề nghiệp lâu bền trong một vùng mà ngày
nay đã gần như hoàn toàn được an hưởng thái bình.

<b>Denis Gray và Dominic Faulder</b>

<i><b>Đồng Chủ tịch IMMF</b></i>

<b>Sarah Mclean</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

Lúc này đây chính là thời gian mang lại đầy hăng say thích thú cho những
người làm báo tại Đơng Nam Á. Tình hình chính trị, kinh tế và xã hội đang
thay đổi nhanh chóng. Các nứơc trong vùng đang phát triển và cuộc sống đang
ngày càng trở nên phức tạp hơn. Người dân cần có thêm các tin tức chính xác,
đúng lúc và sâu rộng để họ có thể hiểu được các thay đổi đó và cải thiện đời
sống của chính họ. Họ trơng đợi các ký giả cung cấp cho họ các tin tức đó.

Khơng may là ngành báo chí chưa phát triển mấy trong vùng này vì các
cuộc xung đột dân sự, chiến tranh, nghèo khổ và cô lập.

Nhu cầu về đào tạo báo chí và các tài liệu huấn luyện đặc biệt hữu ích cho
các phóng viên Đơng Nam Á hiện rất cao. Đa số các tài liệu này do Hoa Kỳ
và các nước Phương Tây khác cung cấp, thích hợp với hồn cảnh của các nước
đó hơn là cho vùng Đơng Nam Á. Các tài liệu này cịn viết bằng tiếng Anh rất
khó hiểu.

Đây là lý do khiến Quỹ Tưởng Niệm Báo chí Đơng Dương (IMMF), soạn
ra cuốn sổ tay này.

Chúng tơi đặc biệt viết cho các phóng viên thuộc năm nứơc của IMMF.
Chúng tôi dùng tiếng Anh đơn gỉan và rõ ràng. Chúng tôi đưa ra những thí dụ
thực tế rút ra từ các phương tiện truyền thông địa phương, vừa bằng tiếng Anh,
vừa bằng tiếng địa phương. Chúng tôi chú trọng đến các lỗi mà các phóng viên
địa phương hay mắc phải, và chúng tơi ln khơng qn lưu ý tới các điều kiện
chính trị xã hội và kinh tế tại địa phương các phóng viên này đang làm việc.

Cuốn sổ tay này nói về các nguyên tắc cơ bản để tường thuật, đưa tin và
viết phóng sự. Chúng tơi viết phần lớn cho các phóng viên báo viết chuyên viết
về tin tức tổng quát. Tuy nhiên, phần lớn các nguyên tắc này cũng có thể áp
dụng được cho phóng viên truyền thanh và truyền hình.

Một số nguyên tắc ở đây khác với những gì các phóng viên Đơng Nam Á
đã từng quen thuộc, nhưng đây là những nguyên tắc được các phóng viên giỏi
tại khắp nơi trên thế giới áp dụng. Có thể các bạn không áp dụng được ngay
tất cả các nguyên tắc đó tại các cơ quan truyền thơng nơi các bạn làm việc,
nhưng chỉ cần bạn áp dụng một vài nguyên tắc có thể áp dụng được, bạn cũng
đã trở thành một phóng viên khá rồi, cho dù bạn làm việc tại đâu đi nữa.

Trong cuốn sổ tay này, chúng tơi dùng các đoạn trích từ nhiều ấn phẩm khác
nhau trong vùng. Chúng tôi giữ nguyên ngôn từ và cách viết của ngun bản.
Cách viết đó có thể khơng giống với những thể loại và ngôn từ mà chúng tôi
đã dùng để viết cuốn sách này.

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

và đại học. Các chủ biên có thể dùng trong các phịng tin.

Tuy nhiên, đây không phải là một cuốn sách học tồn diện. Chúng tơi chỉ nói
đến những điều cơ bản. Có nhiều cách để viết một bài báo. Có nhiều điều khác
với các quy luật tổng quát. Chúng tôi đề nghị các bạn dùng cuốn sổ tay này với sự
hướng dẫn của một chủ biên hay giáo viên, qua nhiều cuộc thảo luận và thực tập.
Chúng tôi bắt đầu bằng cách mơ tả cơng việc của một phóng viên và đâu là các
tiêu chuẩn về chất lượng tốt của một phóng viên giỏi và đâu là các phẩm chất địi hỏi
ở một phóng viên giỏi. Tiếp đấy, chúng tơi diễn tả cung cách họ tìm tịi các phương
pháp, cách họ khai thác các ý tưởng để viết bài và thu thập tin tức cho các bài viết đó.
Sau đó, chúng tơi bắt đầu bước vào tiến trình viết bài, làm cách nào tìm ra điểm mở
đề và sắp xếp bài viết. Kế đến là các chương đặc biệt cho các phóng viên trong vùng,
dùng những lời trích dẫn, sử dụng các thơng cáo báo chí, viết về các cuộc họp báo, các

bài diễn văn và các cuộc họp. Một chương dành riêng cho cách viết hay, giải thích
cách thức trình bầy các dữ kiện một cách hiệu quả nhất. Sau đó, chúng tơi giải thích
sự khác biệt giữa cách viết báo in và cách viết cho truyền thanh, truyền hình.

Tuy nhiên, làm phóng viên khơng có nghĩa chỉ là tường thuật, là đưa tin và
viết lách. Vì thế chúng tôi thêm một chương quan trọng về đạo đức nghề
nghiệp. Sau cùng, hướng về tương lai, chúng tôi nhận thấy một trong những thử
thách chính cho phóng viên của vùng này là làm sao bắt kịp với các nước khác
trong việc sử dụng các dữ kiện phong phú vô chừng của mạng Internet.

Chúng tôi thành thật cám ơn Trung tâm báo chí Quốc tế (International
Center for Journalists), John S and James L. Knight Foundation, cơ quan bảo trợ
cho Jeff Hodson, và Diễn đàn Tự do (The Freedom Forum) đã hỗ trợ cho Peter
Eng để soạn cuốn sổ tay này. Chúng tơi cám ơn Friedrich-Ebert-Stiftung của
Đức và Phịng Dịch Vụ Thông tin của Hoa Kỳ tại Thái Lan đã tài trợ cho việc
ấn loát cuốn sổ tay này.

Cũng giống như các bạn, hai chúng tơi đều là phóng viên. Điều này có
nghĩa chúng tơi ln ln tin rằng có thể làm đựơc hơn nữa những gì đã làm.
Chúng tơi mong rằng cuốn sổ tay này sẽ hữu ích tối đa cho các bạn. Nếu các
bạn có ý kiến hay lời phê bình nào để làm cho cuốn sổ tay này hay hơn, xin
liên lạc với chúng tôi tại IMMF.

<b>Peter Eng</b>
<i>Phóng Viên độc lập</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

<i><b>Góc cạnh</b></i>: Một cách tiếp cận đặc biệt nào đó hoặc một quan điểm khi viết
tin. Một số các sự kiện có thể có nhiều khía cạnh cùng đáng lưu ý như nhau,
người phóng viên có thể chọn một trong những khía cạnh đó.

<i><b>Nguồn tin vơ danh</b></i>: Một người chỉ cung cấp tin nếu người phóng viên khơng
nêu tên của họ trong bài viết.

<i><b>Nêu xuất xư</b></i>ù: Cách người viết bài mô tả nguồn gốc của một câu trích dẫn
hay gốc gác của câu chuyện.

<i><b>Bối cảnh</b></i>: Những thông tin cho độc giả thấy những gì xảy ra trước đó có
liên quan đến diễn biến thông tin. Các dữ kiện này giúp cho độc giả hiểu câu
truyện rõ ràng hơn.

<i><b>Cân đối và cơng bằng</b></i>: Đó là những đặc điểm quan trọng của một bài viết
hay, người phóng viên cho độc giả thấy quan điểm của cả hai phía trong một
vấn đề và khơng thiên vị bên nào.

<i><b>Thân bài</b></i>: Các chi tiết, lời trích dẫn, … kết cấu thành phần lớn bản tin.

<i><b>Tồn cảnh</b></i>: Những thơng tin trong một câu chuyện cho độc giả thấy tình
hình chung hiện tại liên quan đến diễn biến trong bài như thế nào. Các dữ kiện
này giúp cho độc giả hiểu rõ hơn về diễn biến đó.

<i><b>Bình luận</b></i>: Một bài viết trong đó người viết cho thấy quan điểm riêng của
họ, hoặc quan điểm của tờ báo, hoặc khẳng định rằng một diễn biến nào đó tốt
hay xấu. Đối với các báo đứng đắn, các bài bình luận được tách riêng ra khỏi
các bản tin và đăng tải trên trang gọi là trang bình luận.

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

phải cho độc giả biết ngay. Đơi khi cịn gọi là “Tin sốt dẻo”.

<i><b>Mối quan tâm của con người</b></i>: Một diễn biến hoặc tình huống nào đó gợi
tình cảm của người đọc.

<i><b>Kim Tự tháp lộn ngược</b></i>: Cấu trúc của một câu truyện trong đó điểm quan
trọng nhất được đặt lên đầu, tiếp đến là các tin hỗ trợ cho điểm này và rồi đến
các dữ kiện khác, kém quan trọng hơn.

<i><b>Từ chuyên môn</b></i>: Những từ đặc thù của những người cùng làm trong một
nghề chẳng hạn như các viên chức chính phủ, các chun gia kinh tế hay phóng
viên. Người ngồi nghề khơng chắc hiểu những từ này.

<i><b>Mở đe</b></i>à: Khởi đầu của một bản tin. Mở đề trực tiếp là đi thẳng vào điểm
chính hay ý chính của vấn đề. Hầu hết các tin thời sự đều có phần mở đề trực
tiếp. Mở đề gián tiếp là đi đến ý chính của câu chuyện sau khi người viết đã
đưa ra một thí dụ hay kể lại một diễn biến nào đó, hoặc đã dàn dựng ngoại
cảnh xong. Hầu hết các bài phóng sự dùng loại mở đề gián tiếp.

<i><b>Khách quan</b></i>: Đây là chất lượng quan trọng của một bài hay - người phóng
viên giữ khơng đe åcho tình cảm hay ý kiến của mình len lỏi vào bài viết và chỉ
cho độc giả biết các dữ kiện chính xác.

<i><b>Được trích dẫn</b></i>: Mơ tả những tin tức của một nguồn tin đồng ý cho dùng
thông tin của họ trong một bài viết và công khai ghi nhận xuất xứ của họ.

<i><b>Khơng được trích dẫn</b></i>: Mô tả những tin tức của một nguồn tin nhưng nguồn
tin này không muốn được đăng tải, hoặc chỉ đồng ý cho đăng tải nếu xuất xứ
không được nêu rõ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

<b>Vai trị của người phóng viên</b>

Phóng viên là những người giữ một
trong những công việc quan trọng nhất
trong bất cứ một xã hội nào.

Hoàn cảnh làm việc của các phóng viên
khác nhau tùy từng quốc gia. Tại một vài
nước, chính phủ hay các chính đảng làm
chủ ngành truyền thông. Tại một số nước
khác, các cá nhân hay công ty làm chủ. Tại
nhiều nước, ngành truyền thông gồm cả hai loại.
Nhưng cho dù hoàn cảnh của họ ra sao
đi nữa, thì tất cả các phóng viên giỏi đều có
cùng chung một mục đích cơ bản. Họ cung
cấp cho người đọc những tin tức cần thiết
để hiểu về thế giới chung quanh và để đi
đến các quyết định trong đời. Người đọc
dựa vào các phóng viên để biết tin tức về

cộng đồng của họ, về chính phủ, thương nghiệp, thể
thao, sức khoẻ v.v... Với các tin tức đó, người đọc
quyết định nên xem những gì trên truyền hình, ăn
uống những gì, mua xe gắn máy loại gì, cho con cái
đi học ở đâu, bỏ phiếu cho ai trong cuộc tuyển cử
sắp tới, và hơn thế nữa.

Thỉnh thoảng, những tin này mang tính chất sống
cịn. Một chính trị gia Thái Lan cho rằng cơ quan dự
báo thời tiết đã không kịp thời thông báo cho dân
làng ở một tỉnh miền Bắc biết rằng sắp có bão,
khiến cho 30 người bỏ mạng vì lụt. Theo ơng các
nhà dự báo thời tiết cần đến các phương tiện truyền

<b>Phaàn I:</b>

<b>NHỮNG ĐIỀU CƠ BẢN CỦA NGÀNH BÁO CHÍ</b>

<b>CHƯƠNG 1: PHĨNG VIÊN VÀ TIN TỨC</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

thông để loan đi những tin tức của họ một cách
nhanh chóng và hữu hiệu cho mọi người cùng biết.
Vì nhiều người thường đọc hay nghe các tin của
họ cho nên các phóng viên cần phải tỏ ra có trách
nhiệm. Trách nhiệm đầu tiên của một phóng viên
giỏi là trách nhiêm đối với người đọc.

Hãy xem xét đến các định nghĩa sau đây của các
phóng viên Việt Nam, Campuchia, Thái Lan, Lào và
Myanmar tại một cuộc hội thảo về tin tức được tổ
chức gần đây.

Được hỏi: ‘vai trị của phóng viên là gì?’, họ đã
trả lời:

* Tường thuật sự thật.

* Bắc cầu giữa chính phủ và người dân

* Thông báo cho người dân biết về các vấn đề mới
* Giáo dục, giải trí, giải thích

* Bảo vệ quyền lợi của người dân

Các phóng viên này đồng ý rằng công việc của

họ là cho người dân biết tin tức chính xác và kịp
thời. Họ cũng nói họ viết tin cho người đọc.

<b>Tầm quan trọng của độc giả </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>

các bài viết của các phóng viên đó khơng có nghĩa
lý gì đối với đời sống của bạn đọc.

Các phóng viên giỏi khơng bao giờ qn rằng họ
viết cho ai. Một nhật báo có số phát hành lớn
-chẳng hạn như báo Thai Rath tại Thái Lan - có
nhiều loại độc giả, đó là các viên chức hàng đầu
trong chính phủ, các thương gia giầu có, tài xế tắc
xi, người bán hàng rong. Báo Thai Rath tường thuật
về nhiều vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội khác nhau.
Các phóng viên của báo này cố gắng viết một cách
rõ ràng và đơn giản để tất cả độc giả đều hiểu câu
chuyện.

Mặt khác, các phóng viên của những tạp chí văn
hóa phổ thơng và giải trí - chẳng hạn như tờ
Tuosanavadei Pracheaprey tại Campuchia - biết
rằng nhiều độc giả của họ còn trẻ và để ý nhiều đến
thời trang, âm nhạc và các ngôi sao màn ảnh. Vì thế
họ chú trọng đến các đề tài này, và viết về các đề
tài đó một cách dí dỏm. Họ khơng chú trọng đến
chính trị hay chính phủ.

Các phóng viên giỏi biết rằng họ phải biết kể
chuyện khéo. Nếu họ khơng trình bầy các tin tức

của họ một cách khéo léo thì người đọc sẽ khơng
đọc bài của họ và có thể sẽ mua báo khác.

<b>Phẩm chất của người phóng viên giỏi</b>

Theo những người tham gia hội thảo thì một
người phóng viên giỏi cần có những phẩm chất sau:

* Hỏi nhiều câu hỏi

* Biết cân đối và cơng bằng

* Đáng tin cậy và có trách nhiệm với độc giả
* Lấy tin từ nhiều nguồn tin và kiểm chứng các
tin của họ

</div>
<span class='text_page_counter'>(16)</span><div class='page_container' data-page=16>

Tất cả đều đúng.

Các phóng viên giỏi cũng đều có tính tị mị. Họ
ln ln muốn biết sự việc xoay vần ra sao, và lúc
nào cũng theo dõi tin tức. Họ để ý quan sát. Họ nhận
ra những điểm khác thừơng trên đường phố mà
những người khác không để ý. Họ biết lắng nghe,
nhưng nghe một cách thận trọng. Họ khơng chấp
nhận một điều gì đó là đúng chỉ vì giới chức chính
quyền nói là đúng. Họ độc lập. Họ không để cho
những người khác lợi dụng họ vào lợi ích riêng. Họ
tìm biết cả hai mặt của vấn đề và kiểm tra lại xem
tin của họ có thực sự chính xác hay khơng.

Các phóng viên giỏi rất có kỷ luật: Họ khơng để
cho mình bị mất tập trung để có thể viết xong bài
kịp với kỳ hạn. Khi có các chướng ngại vật, họ
khơng bỏ cuộc. Họ tìm cách khác để biết sự thật. Họ
chỉ viết về sự thật vì đó là điều độc giả của họ muốn
biết và cần biết; họ không đưa ý kiến riêng vào
trong bài.

Nhiều phóng viên giỏi cũng rất có lịng thương
người. Họ khó chịu khi thấy người này áp bức người
kia. Họ cảm nhận những thống khổ của những người
khác và hiểu những vấn đề của người khác. Họ
muốn viết về những vấn đề đó để thế giới biết đến
và có biện pháp giải quyết.

<b>Thế nào là tin tức?</b>

Cơng việc của phóng viên là ‘lấy tin’. Nhưng
trong một ngày có biết bao nhiêu sự kiện xẩy ra.
Khơng phải tất cả đều đáng tường thuật. Như vậy,
những gì là tin tức? Độc giả muốn biết và cần biết
những tin như thế nào?

</div>
<span class='text_page_counter'>(17)</span><div class='page_container' data-page=17>

đáng để ý, được một số
đông người quan tâm.
Những tin này khác với
những điều thông thường
xẩy ra hàng ngày.

Tin tức là những gì

khác thường. Một định
nghĩa lừng danh về tin
tức là: ‘một con chó cắn
người khơng phải là tin,
nhưng nếu một người
cắn chó thì đó là tin’.
Một tin trên trang nhất
của nhật báo Bangkok
Post kể lại rằng một

người đàn ơng bị bắt vì ơng đã cắn vào cổ con chó
của ơng ta. Người này muốn chứng tỏ ơng là chủ
của con chó.

Tin tức cũng là những gì ảnh hửơng đến nhiều
người. Có thể một trận lụt lớn phá hoại nhà cửa và
mùa màng. Có thể giá dầu mỏ tăng, có nghĩa là
chạy xe gắn máy sẽ tốn kém nhiều hơn. Thông
thường những tin lớn nhất là những gì ảnh hưởng
đến một số người đơng đảo nhất.

Đơi khi, tin tức chỉ là những gì những người quan
trọng, những người nổi tiếng nói hoặc làm. Các
phóng viên theo sát các viên chức tối cao như thủ
tướng, tổng thống và ngoại trưởng. Đây là các nhân
vật quyền thế vì vậy các ý kiến của họ được tường
thuật rộng rãi hơn ý kiến của người dân thường. Một
số phóng viên đuổi theo các ngơi sao màn bạc và ca
sĩ vì họ biết rằng độc giả của họ chú ý đến đời sống
của những người giầu có, nổi tiếng.

Tin tức có tính cách nhất thời. Thơng thường, tin
tức là những gì xẩy ra hơm nay, khơng phải từ tháng
trước. Độc giả muốn biết về những gì cập nhật nhất,
và họ muốn biết càng sớm càng tốt. Nếu có đám

</div>
<span class='text_page_counter'>(18)</span><div class='page_container' data-page=18>

cháy lớn xẩy ra trong thành phố, một phóng viên
truyền hình phải lập tức tường thuật trong bản tin
ngày hơm đó. Một phóng viên báo in phải viết bài
cho ấn bản ra sáng hôm sau.

Tin tức là về những cuộc xung đột. Xung đột gây
xáo trộn cho cuộc sống hàng ngày. Người ta xung
đột với nhau để tranh dành đất đai. Các chính đảng
ganh đua với nhau để nắm chính quyền. Các quốc
gia xung đột với nhau trong chiến tranh.

Tin tức cũng là về các khía cạnh địa phương.
Ngừơi đọc muốn biết về các diễn biến xẩy ra ngay
tại chỗ hoặc nơi gần chỗ họ sống. Một nhật báo tại
Viên Chăn (Lào) chú trọng đến một trận lụt gần
Viên Chăn. Báo này không chú ý đến lụt ở Bắc
Kinh. Người đọc cũng muốn biết về các diễn biến
ảnh hửơng đến những người giống họ. Người Lào để
ý đến những gì xẩy ra cho những người Lào khác.
Một chiếc máy bay bị rơi ở Trung Quốc có thể
khơng được báo chí Lào tường thuật nhiều. Nhưng
nếu có ba người Lào trên máy bay thì đó sẽ là một
tin lớn.

Đơi khi tin tức là những gì hữu ích. Có thể là tin
về cách kiếm việc làm mới. Hoặc tin về cách tập
thể dục để giữ gìn sức khỏe.

Rồi cịn có các tin chỉ để giải trí. Các tin này
gồm có các mẩu chuyện về súc vật, những hành
động buồn cười của người này hay người kia, tiến
triển của việc quay một cuốn phim mới, và cứ
thế.v.v..

</div>
<span class='text_page_counter'>(19)</span><div class='page_container' data-page=19>

<b>CHƯƠNG 2: TÌM NGUỒN TIN </b>

<b>VÀ Ý TƯỞNG ĐỂ VIẾT BÀI</b>

Thơng thường tin tức diễn ra ngay bên ngoài cửa
sổ của chúng ta: một tòa nhà bốc cháy, cảnh sát bắt
kẻ gian, lụt lội trên đường phố sau những trận mưa
lớn. Tuy nhiên, nhiều tin không rõ rệt như vậy. Bạn
không nên ngồi chờ cho các diễn biến xẩy ra, hay
chờ chủ biên giao cho bạn cơng việc. Bạn nên tự
mình nghĩ ra các ý tưởng để viết bài.

Bạn có thể tìm ý bằng cách thường xuyên liên
lạc với các cơ quan thơng tin của chính phủ hay các
bộ ngành. Một số các cơ quan cơng bố lịch trình
hoạt động trong ngày.

Một số các thơng cáo báo chí có thể là nguồn
gốc để viết các tin hay. Mốt số tin do các tổ chức phi
chính phủ hay các tổ chức quốc tế như Liên Hiệp
Quốc đưa ra. Những thông cáo khác do các doanh

nghiệp, trường học, v.v.. phổ biến. Các chính phủ và
tổ chức khác cũng thường xuyên phổ biến các thơng
cáo, tài liệu và các bản báo cáo.

Các phóng viên giỏi biết tính trước. Bạn nên tìm
hiểu thật kỹ càng để hiểu biết về các đề tài hay cơ
cấu tổ chức mà bạn viết bài. Làm sao để chắc chắn
rằng bạn biết sẽ xẩy ra sự kiện nào kế tiếp. Hãy
chuẩn bị sẵn sàng các tin tức về bối cảnh thông tin
dữ liệu bạn cần đến khi quốc hội thông qua một đạo
luật mới về đầu tư, hay khi ngân hàng trung ương
loan báo cắt giảm lãi xuất một lần nữa.

</div>
<span class='text_page_counter'>(20)</span><div class='page_container' data-page=20>

các câu hỏi mà các phương tiện truyền thơng khác
chưa giải đáp. Tìm một khía cạnh mới cho câu chuyện.
Một số các phóng viên đọc các tạp chí định kỳ
về kỹ thuật để tìm hiểu về các tiến triển trong lĩnh
vực họ quan tâm để viết tin. Một phóng viên viết
về mơi trường có thể đọc tờ Watershed, một tập san
chuyên về các vấn đề môi trường tại Campuchia,
Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam. Hãy tự trau
dồi kiến thức càng nhiều càng tốt về các vấn đề bạn
viết. Khi bạn học đựơc điều gì mới, bạn có thể chia
xẻ với độc giả của bạn.

Tại Campuchia, nhiều phóng viên đọc bản tin
hàng tháng của Quốc Vương Norodom Sihanouk.
Trong bản tin, Quốc Vương cho biết ý kiến của ngài
về nhiều vấn đề, chẳng hạn như các phiên tịa xử
Khmer đỏ hay các vấn đề của nơng dân nghèo. Các

ý kiến này đôi khi là tài liệu tốt để
viết bài.

Bạn cũng có thể tìm đựơc ý
viết bài bằng cách nói chuyện với
người khác-tại nhà, nơi chợ búa
hay tiệc tùng. Người ta nói chuyện
về những gì? Các ý kiến và những
mối quan tâm của họ có thể là nền
tảng để viết bài.

Bạn cũng có thể tìm ra biết bao
nhiêu ý nhờ quan sát. Lần tới trên
đường đi làm, bạn nên để ý xem có tịa nhà nào
mới, trơng có vẻ hay hay, đang bắt đầu được xây.
Gọi điện thọai cho cơ quan cấp giấy phép xây dựng
của thành phố để hỏi thêm. Có thể bạn sẽ biết được
đó là một viện bảo tàng hay một rạp xi nê mới lạ.
Đó là chuyện mà nhiều người trong thành phố muốn
đọc.

</div>
<span class='text_page_counter'>(21)</span><div class='page_container' data-page=21>

<b>Có nhiều nguồn tin, nhưng là nguồn tin tốt </b>

Qua những người khác bạn có thể tìm ý để viết
bài. Họ cũng cho bạn các thông tin bạn cần để viết
bài. Nhưng điều quan trọng là các nguồn tin đó phải
tốt. Bạn phải chắc chắn là bạn có các nguồn tin
chính xác và khách quan hoặc các tin trung lập. Liệu
những tin họ cung cấp cho bạn trước đây có đúng
hay khơng? Những người khác có tin tưởng vào các

nguồn tin đó hay khơng? Liệu họ có ở vào địa vị để
biết về những điều họ nói đến hay khơng? Họ có lý
do gì để nói dối bạn hay khơng?

Bạn cũng cần phải có các nguồn tin chun mơn
về một số vấn đề nào đó. Kể cả các chuyên gia kinh
tế. Nếu bạn viết về một tin kinh tế mà khơng hiểu
các từ chun mơn, bạn có thể điện thoại hỏi họ.

Để gây dựng các nguồn tin tốt, bạn
cần phải nói chuyện với mọi người
thường xuyên, bằng cách gặp tận mặt hay
qua điện thọai. Khi họ đã biết bạn rồi, họ
sẽ tin bạn. Và bạn cũng sẽ biết có tin
được họ hay khơng.

Một số phóng viên thường làm quen
và giao thiệp với các viên chức cấp trung
tại các cơ quan họ quan tâm để viết bài.
Đây là những người thường nắm được
những gì đang xẩy ra. Các thư ký cũng có
thể là những nguồn tin tốt vì họ biết các
viên chức làm gì. Họ cũng có thể dàn xếp
để bạn phỏng vấn các viên chức đó.

Phóng viên giỏi viết bài dựa vào tin tức do nhiều
nguồn tin cung cấp. Khi một nguồn tin cho bạn một
thơng tin nào đó, bạn hãy kiểm tra lại với những
nguồn tin khác để chắc chắn rằng tin đó đúng. Hoặc
bạn nên yêu cầu những nguồn tin khác nhận xét hay

<i>Anh ta có thể là</i>
<i>nguồn cung cấp </i>
<i>không chỉ là thuốc lá</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(22)</span><div class='page_container' data-page=22>

bình luận để bạn có thể viết bài một cách hồn hảo
hơn. Khơng nên chỉ trích riêng lời các viên chức
chính phủ. Hãy nói chuyện với các chun gia,
chẳng hạn như với các nhân viên thuộc các tổ chức
phi chính phủ hay các giáo sư đại học. Hãy nói
chuyện với những người dân thường mà các sự kiện
đó ảnh hưởng tới họ.

Thường xuyên liên lạc với các nguồn tin của bạn
để biết xem những gì đang xẩy ra.

Dưới đây là một số những nguồn tin cho các
phóng viên tại Đơng Nam á:

* Thơng cáo báo chí
* Các cơ quan chính phủ
* Cảnh sát và nhà thương
* Các tổ chức quốc tế
* Các nhà ngọai giao

* Các Tổ chức phi chính phủ.

* Các doanh nghiệp và hiệp hội nghiệp vụ
* Trường học

* Thư thơng tin, tạp chí, nhật báo, Internet
* Các bản tin địa phương và quốc tế trên TV và Radio
* Người dân chỗ chợ búa.

<b>Giữ một danh sách nguồn tin</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(23)</span><div class='page_container' data-page=23>

<b>CHƯƠNG 3: </b>

<b>CẤU TRÚC CƠ BẢN CỦA BÀI VIẾT</b>

<b>Tin thời sự và phóng sự</b>

Có hai loại tin cơ bản: tin
thời sự, đơi khi cịn gọi là tin
sốt dẻo, tin đang diễn biến,
và phóng sự, đơi khi còn gọi
là tin nhẹ.

Tin thời sự là về các sự
kiện vừa xẩy ra và cần thông
báo ngay cho các độc giả. Có
thể đây là một đám cháy lớn,
một lời loan báo của chính
phủ, một quyết định của tịa

án, một người nổi tiếng vừa qua đời vì bệnh AIDS.
Phóng sự khơng nhất thiết là nói về các diễn
biến vừa xẩy ra. Phóng sự khơng những nhằm mục
đích thơng tin cho độc giả biết, mà còn gợi cho độc
giả phải suy nghĩ nhiều về một tình huống hay một

vấn đề nào đó. Hoặc phóng sự chỉ để giải trí mà
thơi. Tin thời sự tường thuật các biến chuyển, sự
kiện, cịn phóng sự giải thích rõ thêm.

Hầu hết các phóng sự là về những điều gợi sự
chú ý tự nhiên của con người. Có thể đó là về một
trào lưu xã hội, chẳng hạn như sự lây lan của bệnh
AIDS tại Hà Nội, hoặc thân thế một người nào đó,
chẳng hạn một bác sĩ dẫn đầu cơng cuộc phịng
chống bệnh AIDS tại Hà Nội. Cũng có thể những
điều này là về tâm tính của một người nào đó, hay
cảm nghĩ về một nơi chốn.

Phóng sự đi sâu vào chi tiết hơn là các tin thời sự.
Để viết một bài phóng sự, phóng viên có thể cần
phải phỏng vấn và nghiên cứu trong nhiều ngày.

</div>
<span class='text_page_counter'>(24)</span><div class='page_container' data-page=24>

<b>Mở đề và thân bài</b>

Tất cả mọi bài viết đều có hai phần chính. Phần
đầu là để giới thiệu, đơi khi gọi là mở đề. Phần cịn
lại gọi là thân bài. Hầu hết các bài viết là về một
chủ đề chính. Cả phần mở đề lẫn thân bài đều nên
theo sát chủ đề đó.

Trong một bản tin thời sự, đoạn mở đề thơng
thường chỉ có một câu. Câu này cho chúng ta biết tin
đó là về những gì, và chứa đựng những điểm quan
trọng nhất. Mở đề hay cần hấp dẫn ngay được sự
chú ý của độc giả và kích thích họ đọc tiếp phần cịn

lại.

Thân bài chứa đựng các yếu tố giải thích cho
phần mở đề. Gồm có các chi tiết, trích dẫn và bối
cảnh đưa đến diễn biến được tường thuật. Tin tức
quan trọng nhất đi đầu, tiếp đến là các tin kém quan
trọng hơn.

Sau đây là thí dụ về một bản tin thời sự hay. Hãy
ghi nhận ngôn ngữ trong sáng, giản dị và cách sắp
xếp hợp lý của các dữ kiện.

<i><b>Công nhân may mặc Campuchia đang khốn khổ</b></i>

<i>PHNOM PENH, Cambodia (AP)- Tình trạng suy</i>
<i>thối kinh tế tại Hoa Kỳ làm cho ít nhất 12 xưởng</i>
<i>may tại Campuchia phải tạm đóng cửa trong năm</i>
<i>nay, Bộ Trưởng Thương Mại Cham Prasidh thông</i>
<i>báo như vậy vào ngày hơm qua.</i>

<i>Có tới 3000 cơng nhân bị tạm nghỉ việc và có thể</i>
<i>sẽ có thêm, nhiều người bị mất việc nếu tình hình</i>
<i>khơng được cải thiện, ơng nói.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(25)</span><div class='page_container' data-page=25>

<i>‘Các vấn đề kinh tế tại Hoa Kỳ khiến cho chúng</i>
<i>tôi rất lo ngại về hoạt động của các xưởng may và</i>
<i>việc làm của công nhân’, ơng nói.</i>

<i>Cơng nghiệp may mặc tại Campuchia sử dụng</i>
<i>200.000 cơng nhân, với lương bổng trung bình là</i>

<i>40đơ la Mỹ một tháng. Trên 80% sản phẩm được</i>
<i>xuất sang Hoa Kỳ để bán lẻ.</i>

<i>Ơng Bộ Trưởng nói: Nay đã q nửa năm mà</i>
<i>Campuchia mới giao được không đầy 40% quota</i>
<i>hàng may xuất khẩu của năm nay sang Hoa Kỳ,</i>
<i>trong khi đó năm ngối, tồn bộ quota hàng may</i>
<i>xuất khẩu sang Hoa Kỳ đã được giao xong xi vào</i>
<i>cuối tháng sáu.</i>

Phóng sự có tính cách uyển chuyển hơn. Có
nhiều cách viết.

Phóng sự thường là những bài khơng
cần gấp vì vậy độc giả không cần phải
biết ngay tin quan trọng nhất của bài
viết. Mở đề có thể mơ tả về một người
hay một địa điểm nào đó, hoặc về các tin
tức khác nhằm gợi sự tò mò của độc giả.
Nhưng đến khoảng đoạn thứ 6 của bài thì
bạn phải cho độc giả biết điểm chính của
câu chuyện là gì.

Sau đây là một thí dụ về một bài
phóng sự hay. Hãy để ý rằng đầu bài,
đoạn giữa và kết cục của câu chuyện đã
được định trước và kết hợp lại với nhau.

Đồng thời, bạn hãy để ý về cách dùng lời trích dẫn
và cách mô tả.

<i><b>Tết đến cậu bé đánh giầy Việt Nam chẳng </b></i>
<i><b>hề vui.</b></i>

<i>HANOI, Vietnam (AP)- Đinh Văn Tuấn, năm nay</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(26)</span><div class='page_container' data-page=26>

<i>16 tuổi, chưa hề nghe nói đến ngày Tết bao giờ.</i>
<i>Những tiếng pháo nổ râm ran khắp Hà Nội chỉ làm</i>
<i>cho em sợ hãi mà thơi vì thêm một ngày buồn tủi nữa</i>
<i>sắp tới với mối bận tâm chính là làm sao kiếm đủ</i>
<i>tiền mua cơm.</i>

<i>Mới sáng sớm em đã đứng trước văn phòng của</i>
<i>Associated Press, hai tay nắm chặt những song sắt</i>
<i>cửa, chiếc đầu nhỏ bé của em cố lách vào giữa hai</i>
<i>song sắt, để lộ khưôn mặt in hằn những nét van lơn</i>
<i>đau khổ mà đáng lẽ không một đứa trẻ nào trên thế</i>
<i>giới phải gánh chịu. Em mặc một bộ quần áo bẩn</i>
<i>thỉu- bộ đồ duy nhất của em mua tại sạp bán đồ cũ</i>
<i>- em chỉ muốn xin được đánh giầy. </i>

<i>Thấp bé, gầy gị, Tuấn trơng chỉ bằng đứa trẻ lên</i>
<i>9 hay 10, chỉ khác ở chỗ miệng em phì phèo điếu</i>
<i>thuốc lá. Có ai hỏi gì, em trả lời bằng cách nhăn</i>
<i>mặt nhìn xuống đất rồi hỏi lại xem người đó có</i>
<i>muốn đánh giầy khơng. Hai chân em nhức nhối vì</i>
<i>ngày ngày em phải lang thang khắp phố phường Hà</i>
<i>Nội suốt 11 tiếng đồng hồ trong tiết trời mùa đơng</i>
<i>giá lạnh để tìm khách hàng. </i>

<i>Trong ngày Tết này, em vừa được ăn có một</i>
<i>chiếc bánh chưng của một phóng viên và chút nước</i>
<i>mà những người bán hàng rong đã thương tình rót cho. </i>

<i>‘Hơm nay em có cái ăn, nhưng ngày mai có thể</i>
<i>chẳng có gì’, em nói. ‘Em hy vọng một ngày nào đó</i>
<i>sẽ kiếm được nhiều tiền cho ba mẹ, mua một chiếc xe</i>
<i>hơi, một căn nhà và vui hưởng cuộc đời cho đến</i>
<i>ngày em chết.’</i>

<i>Tuấn là một trong đám các em tuổi vị thành niên</i>
<i>tay xách chiếc hộp gỗ thô đựng đồ nghề đánh giầy</i>
<i>luẩn quẩn quanh các nhà hàng, quán rượu, văn</i>
<i>phòng cơng ty và các đại sứ qn nước ngồi.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(27)</span><div class='page_container' data-page=27>

<i>của Việt Nam, những người nay đã trút bỏ những đôi</i>
<i>dép nhựa cố hữu để xỏ chân vào những đơi giày da</i>
<i>mới. ‘Shoeshine, shoeshine’, đó là tất cả vốn liếng</i>
<i>Anh ngữ của các em.</i>

<i>Tuấn là một trong nhiều em nhỏ đã rời bỏ gia</i>
<i>đình ở những vùng thơn q để lên Hà Nội kiếm</i>
<i>sống. Các em sống suốt ngày ngồi đường, khơng có</i>
<i>người lớn chăm sóc, chỉ bảo hay ngay cả mừng tuổi</i>
<i>các em trong ngày Tết. </i>

<i>Tuấn cùng với một cậu bạn, năm nay 15 tuổi, lên</i>
<i>Hà Nội cách đây hai năm. Hai đứa cùng nhau lang</i>
<i>thang trên đường phố. Trước tiên em bán mía, sau</i>
<i>đó mua được chiếc hộp đánh giầy với giá khỏang 30</i>

<i>xu Mỹ.</i>

<i>Tuấn nói em rất gần gũi với cha mẹ và cha mẹ em</i>
<i>muốn em trở về nhà nhưng em không thể trở về vì gia</i>
<i>đình em q nghèo. Em khơng thể đánh giầy ở Hải</i>
<i>Hưng được vì ở đấy ‘chẳng ai đi giầy’.</i>

<i>Em được đi học có hai năm, em khơng biết đọc</i>
<i>biết viết. Em không cả biết vui chơi là gì, ngoại trừ</i>
<i>thỉnh thoảng đá một quả bóng đơn sơ làm bằng rơm</i>
<i>cuộn, vài miếng độn cao su và giây thun.</i>

<i>Mỗi ngày Tuấn trả khoảng 5 xu Mỹ cho một chỗ</i>
<i>ngủ cùng với 20 người khác ở một căn nhà trọ hai</i>
<i>phịng, phần đơng những người này cũng bán hàng</i>
<i>rong. Nhà trọ khơng có nhà xí. Mỗi ngày Tuấn đi bộ</i>
<i>mất một tiếng đồng hồ đến đường Trần Hưng Đạo</i>
<i>và một tiếng để trở về mỗi tối. Ngày ngày cứ 6 giờ</i>
<i>sáng em đã có mặt ngồi đường.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(28)</span><div class='page_container' data-page=28>

<i>Gợi cho Tuấn nói chuyện là điều khó, em cảm thấy</i>
<i>chẳng có gì đáng để nói. Em ngồi vắt vẻo trên quai</i>
<i>chiếc hòm đồ nghề, hai má lấm vết bẩn, chân đi đôi dép</i>
<i>nhựa rẻ tiền, hai bàn chân cáu bẩn bụi đường. Thỉnh</i>
<i>thoảng, em ngửng đầu nhìn quanh quất với vẻ hoang</i>
<i>mang, mỗi khi có tràng pháo đâu đó nổ vang phố.</i>

Chúng ta sẽ xem xét rõ ràng thêm về các đoạn
mở đề và cấu trúc của tin thời sự và phóng sự trong
các chương 8 và 9.

<b>Năm chữ W và một chữ H</b>

Tất cả mọi bài viết đều phải trình bày đầy đủ về
các điễm then chốt. Những điểm này thường được
gọi trong tiếng Anh là năm chữ W và một chữ H:

<i><b>Who (ai)</b></i> - Trong tin này có những ai?

<i><b>What (sự gì)</b></i>: - Sự kiện quan trọng hay
đáng lưu ý gì đã xẩy ra?

<i><b>Where(ở đâu)</b></i> - Tin này xẩy ra ở đâu?

<i><b>When(khi naøo)</b></i> - Chuyện xẩy ra vào lúc nào?

<i><b>Why (tại sao) </b></i> - Tại sao lại xẩy ra sự kiện đó?

<i><b>How (như thế nào)</b></i>- Chuyện xẩy ra như thế nào?
Đây là các câu hỏi tất cả mọi
người đều muốn hỏi khi họ muốn
biết rõ thêm về một sự kiện nào đó
vừa xẩy ra. Một bài khơng thể
được coi là đầy đủ nếu khơng ít
nhất trả lời được năm chữ W và
một chữ H. Ngay cả các phóng
viên giầu kinh nghiệm cũng kiểm
lại xem họ đã dùng đủ những chữ
này hay chưa trước khi nộp bài.
Trong các tin thời sự, các câu trả

lời cho năm chữ W và một chữ H thường được đặt
lên đầu. Hãy xem bài viết sau đây trên tờ báo tiếng

</div>
<span class='text_page_counter'>(29)</span><div class='page_container' data-page=29>

Anh Bangkok Post:

<i><b>Đại hội thể thao người khuyết tật: Hàng </b></i>
<i><b>trăm người tham gia thế vận hội tại Khu thể thao</b></i>
<i><b>Hua Mark</b></i>

<i>Đại hội thể thao người khuyết tật toàn quốc </i>
<i>lần thứ 22 khai mạc hôm qua tại khu thể thao Hua</i>
<i>Mark với hàng trăm vận động viên tham gia trong 17</i>
<i>bộ mơn.</i>

<i>Cơng Chúa Siriwanvaree Mahidol, thay mặt cho</i>
<i>cha là Hồng Thái Tử Maha Vajiralongkorn, đã</i>
<i>chính thức khai mạc cuộc tranh tài.</i>

<i>Trung Tướng Pisal Wattanawongkiri, Chủ tịch</i>
<i>Hiệp Hội Thể Thao Những Người Khuyết Tật tại</i>
<i>Thái Lan, tuyên bố: tài năng mà các vận động viên</i>
<i>thể hiện tại đây sẽ có tính quyết định trong việc chọn</i>
<i>vận động viên cho các đội tuyển quốc gia tham dự</i>
<i>Thế vận hội những người khuyết tật trong hiệp hội</i>
<i>ASEAN tại Malaysia và cuộc tranh tài FESPIC tại</i>
<i>Hàn Quốc năm nay. </i>

Đọan tin này cho thấy ai (các vận động viên
khuyết tật, Công Chúa Siriwanvaree Mahidol, Trung
Tướng Pisal Wattanawongkiri), sự kiện gì (khai mạc

đại hội thể thao toàn quốc lần thứ 22 của các vận
động viên khuyết tật), ở đâu (Khu thể thao Hua
Mark tại Bangkok), khi nào (hôm qua). Tại sao và
như thế nào khơng có ý nghĩa trong câu truyện.

Sau đây là một tin nữa trên tờ Bangkok Post:

<i><b>Trat bò mất điện</b></i>

<i>TRAT - Các trận mưa lớn đã làm mất điện trên</i>
<i>khắp tỉnh vào đêm Chủ Nhật.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(30)</span><div class='page_container' data-page=30>

<i>Saming.</i>

<i>Vụ mất điện không gây ảnh hưởng mấy cho các</i>
<i>doanh nghiệp trong tỉnh, ngoại trừ các trại nuôi tôm</i>
<i>và những nơi dùng các hệ thống đông lạnh, ông</i>
<i>Sunthorn Chansong, Quản Lý của Cơ Quan Điện</i>
<i>Lực tỉnh Trat, cho biết.</i>

Tin này đã giải đáp chữ Sự kiện gì (mất điện), ở
đâu (trên khắp tỉnh và Ban Thung Roi Roo), khi nào
(đêm chủ nhật), tại sao (vì mưa lớn), như thế nào
(Các bụi tre đổ trúng đường dây điện cao áp). Ai
(gồm có những người sinh sống và chủ các doanh
nghiệp trong tỉnh và viên quản lý cơ quan điện lực).
Bây giờ hãy xem xét đến đoạn đầu của một bản
tin trên tờ báo tiếng Campuchia ở Phnompenh:

<i>Bộ công vụ và vận tải nằm trên đại lộ Norodom</i>

<i>ở Sangkat Srah Chak, Khan Daun Penh, gần Wat</i>
<i>Phnom, đã bị đổ sập, làm cho 7 người bị thương</i>
<i>trong đó có ba người bị thương nặng.</i>

<i>Theo lời ông Uk Chan, Quốc Vụ Khanh của Bộ</i>
<i>Cơng Vụ và Vận Tải, tịa nhà này là nơi họp của Bộ</i>
<i>Trưởng Khy Taing Lim và đã bị sập vào lúc 8:30</i>
<i>sáng hôm thứ sáu, 23 tháng 3, 2001. </i>

Tin này tiếp tục khoảng mấy trăm chữ nữa,
nhưng không hề cho thấy ai đã bị thương. Công nhân
viên? Người qua đường? Đàn ông? Đàn bà? Trẻ em?
Tất cả những gì chúng ta biết nằm trong câu mở đề.
Người viết tin đã dành nhiều thì giờ để mơ tả tịa
nhà dùng vào việc gì, xây đã bao lâu, và tự hỏi là
nếu tòa nhà bị đổ xập trong khi đang có một cuộc
họp diễn ra bên trong thì sẽ ra sao. Anh đã quên mất
7 nạn nhân và có vẻ chú ý hơn đến đến việc là đã
khơng có viên chức quan trọng nào bị thương tích.

</div>
<span class='text_page_counter'>(31)</span><div class='page_container' data-page=31>

tiếng Anh của Việt Nam:

<i><b>Hai tay đua xe đạp đoạt áo vàng trong vòng đua</b></i>
<i><b>Thái Lan</b></i>

<i>Hai tay đua xe đạp, Hoàng Thị Thanh Tâm và</i>
<i>Nguyễn Nam Cuc, đã đoạt áo vàng trong vịng đua</i>
<i>xe đạp Thái Lan.</i>

<i>Hồng Thị Thanh Trâm đoạt chiếc áo vàng đầu</i>

<i>tiên trong giải thiếu niên. Trong khi đó, Nguyễn</i>
<i>Nam Cuc đoạt áo vàng trong giải quốc tế nam.</i>

<i>Cùng tham gia trong vòng đua Thái Lan có 145</i>
<i>tay đua từ Thái Lan, Uzbekistan, Phi Líp Pin, Hong</i>
<i>Kơng, Malaysia, Việt Nam và Cộng Hồ Triều Tiên.</i>
<i>Các tay đua tham dự các giải thiếu niên nam, nữ</i>
<i>và các cuộc đua quốc tế nam.</i>

Tên của vòng đua là gì? Đây có
phải là một cuộc đua lớn hay khơng?
Áo vàng là gì? cuộc đua kéo dài bao
nhiêu cây số? Tổ chức khi nào, tại đâu
ở Thái Lan, có giải thưởng không?

Nếu bạn viết cho một tờ báo Việt

Nam, liệu bạn có nên cho độc giả biết chút ít về hai
tay đua người Việt không? Thân thế và tuổi tác của
họ? Họ xuất thân từ vùng nào ở Việt Nam? Cũng
nên để ý: hai tên đánh vần khác nhau ‘Tâm’ và
‘Trâm’.

<b>Sau đó thì sao?</b>

Cũng quan trọng khơng kém năm chữ W và một
chữ H là ‘Vì sao?’. Bạn cho độc giả biết tin tức, nhưng
họ cũng muốn biết: tại sao họ lại phải để ý đến tin
này? Tại sao họ lại phải đọc tin đó? Cơng việc của
bạn khơng những là cho độc giả biết tin, mà còn là

giải thích cho họ tầm quan trọng của tin đó nữa.

</div>
<span class='text_page_counter'>(32)</span><div class='page_container' data-page=32>

Nhiều khi các phóng viên tường thuật về diễn
biến mới nhất của một vấn đề chính trị phức tạp
nhưng khơng giải thích về tầm quan trọng của sự
kiện đó. Hoặc họ viết các thơng tin chứa đầy những
lời buộc tội lẫn nhau của các phe phái nhưng không
giải thích tại sao cuộc tranh cãi đó quan trọng.

Trong mọi tin, hãy tự hỏi:

* Cái gì quan trọng ở đây, ngoài những lời lẽ và
hành động?

* Diễn biến này ảnh hưởng ra sao đến đời sống
của người đọc?

Nếu bạn không tìm ra câu trả lời về điểm tại sao
các độc giả lại nên lưu ý đến tin này thì có lẽ tin đó
khơng đáng tường thuật.

Trong bản tin chúng ta đọc trước đây về việc các
xưởng may ở Campuchia đóng cửa, đoạn thứ nhì đã
trả lời câu hỏi ‘Vì sao?’:

<i>Có tới 3000 cơng nhân đã bị tạm nghỉ việc và có</i>
<i>thể một số nữa cũng bị mất việc nếu tình hình khơng</i>
<i>được cải thiện, ơng nói.</i>

<b>Tồn cảnh và bối cảnh</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(33)</span><div class='page_container' data-page=33>

tế trong nước ngang hàng
với các nước khác tại Đơng
Nam Á (đó là tồn cảnh) và
một đoạn nữa giải thích về
chính sách kinh tế cũ của
chính phủ (bối cảnh)

Một bản tin trên tờ báo
tiếng Anh Vietnam
Investment Review của Việt
Nam bàn về việc những
người Việt từng sinh sống tại
Đơng Âu hồi hương có thể

làm cho giá nhà đất tăng lên tại Hà Nội. Người viết
bao gồm bối cảnh sau đây:

<i>Vào đầu thập niên 1990, một làn sóng cơng nhân</i>
<i>người Việt từ Đơng Đức cũ tràn về đã mua nhà đất</i>
<i>tại Hà Nội và làm cho giá nhà tăng gấp đôi.</i>

<i>Tuy nhiên, đến cuối thập niên 1990, do muốn</i>
<i>nhanh chóng kiếm lời từ nhu cầu nhà cửa mới tăng</i>
<i>của Hà nội, một loạt nhà mới được xây tràn lan cho</i>
<i>người Việt hồi hương, người nước ngoài và người Hà</i>
<i>Nội mới giầu lên làm cho cung vượt qúa cầu. </i>

Hãy xem xét đến cách viết các đoạn đầu của bài
viết sau đây, thuộc hãng tin AP, kết hợp một cách

thiện nghệ điểm ‘thì sao?’ (Đoạn 1-2), bối cảnh
(đoạn 1), tồn cảnh (đoạn 3-4). ‘shore up’ có nghĩa
là chống đỡ, hỗ trợ, làm cho vững chắc thêm. Đổi
chác tiền tệ có nghĩa là một thoả thuận vay ngoại tệ
để chống đỡ cho đồng tiền trong nước.

<i>HONOLULU (AP) - Nhật Bản đã ký thoả thuận</i>
<i>với Thái Lan, Hàn Quốc và Malaysia để cho các</i>
<i>nước này nhanh chóng vay hàng tỷ Đơ La Mỹ nhằm</i>
<i>chống đỡ cho đồng tiền của nước họ trong trường</i>
<i>hợp các nước này gặp những sự cố như trong cuộc</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(34)</span><div class='page_container' data-page=34>

<i>khủng hoảng tài chính tại châu Á năm 1997-1998.</i>
<i>Các thoả thuận này sẽ cho Thái Lan vay tổng</i>
<i>cộng 3 tỷ đô la Mỹ, Hàn Quốc hai tỷ, và Malaysia</i>
<i>1 tỷ với lãi xuất thấp, để chống đỡ cho đồng tiền của</i>
<i>họ nếu các đồng tiền này bất ngờ bị sụt gíá trên các</i>
<i>thị trường quốc tế.</i>

<i>Các thoả thuận trao đổi tiền tệ này là dấu hiệu</i>
<i>đầu tiên cho thấy một mạng lưới bảo vệ an toàn tiền</i>
<i>tệ trên khắp Châu Á bắt đầu được thành lập. Mạng</i>
<i>lưới này được đề xuất lần đầu tiên cách đây hơn </i>
<i>một năm.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(35)</span><div class='page_container' data-page=35>

<b>CHƯƠNG 4: NHỮNG ĐIỀU </b>

<b>CẦN THIẾT CHO MỘT BẢN TIN HAY</b>

Chúng ta đã xét đến cấu trúc cơ bản của tất cả
thể loại tin. Bây giờ hãy để ý đến một số những

điều cần thiết để bài viết được hay. Những điều này
gồm có: tin tức chính xác, xác định nguồn gốc của
tin, công bằng, cân đối , khơng thiên vị và thấu đáo.

<b>Chính xác</b>

Điều quan trọng hơn cả là phóng viên cần phải
đưa tin thật chính xác. Nếu khơng, độc giả sẽ khơng
tín nhiệm vào báo của bạn và mua báo khác. Các sai
sót có thể làm hại đến các nguồn tin và độc giả.

<i>Không bao giờ nên cho rằng một điều gì đó là</i>
<i>đúng. Ln ln đặt câu hỏi. Ln ln kiểm chứng.</i>

Chính xác có nghĩa là luôn luôn lưu ý đến mọi
chi tiết. Bắt đầu từ việc đơn giản nhất như: cách
đánh vần tên, chức danh và địa điểm. Tiếp đến là
việc xác nhận các thơng tin chứa đựng trong các
thơng cáo báo chí, và trích lời một người nào đó thật
đúng, hoặc mơ tả đúng quan điểm của họ.

Có thể bạn nghĩ rằng đánh vần sai ‘không quan
trọng lắm’ nhưng nếu bạn đánh vần tên của người
nào đó sai, một độc giả biết cách đánh vần đúng sẽ
nghĩ rằng, ‘nếu người viết bài đánh vần tên sai thì
khơng hiểu cịn sai thêm những gì nữa trong bài.’
Các nguồn cung cấp tin có thể bực mình nếu bạn
đánh vần sai tên của họ. Họ có thể khơng tin cậy
bạn nữa. Hãy hỏi nguồn tin này cách đánh vần, xin
họ danh thiếp. Xem trong niên giám điện thoại. Viết

là Chuan Leepai hay Chuan Leekpai? Jacky Chan
hay Jackie Chan?

</div>
<span class='text_page_counter'>(36)</span><div class='page_container' data-page=36>

lo ngại khi đưa tin rằng một loại bao cao su tránh
thai có thể đã bị nhiễm vi khuẩn HIV gây ra bệnh
AIDS. Chính phủ đã phải mở một cuộc họp báo để
bác bỏ tin này. Tờ báo đăng tải lời xin lỗi: ‘Chúng
tôi sai lầm trong tư cách phóng viên chuyên nghiệp.’
Sai sót đã là quá tệ khi chúng ta phải vội vã và
để kịp hạn ra báo. Nhưng mẵc lỗi lầm chỉ vì bất cẩn
hay lười biếng không kiểm lại tin là điều không thể
tha thứ được.

<b>Kiểm chứng </b>

Trên hết, không bao giờ nên đăng tải những tin
dễ gây tranh cãi mà không kiểm chứng. Nếu được,
kiểm chứng bằng cách đến tận nơi. Nếu
khơng thể đến được thì u cầu những ai
chứng kiến tận mắt xác nhận sự việc.
Đồng thời, cũng nên xem những tài liệu
chứng tỏ sự việc có thật.

Trong cuộc chiến tại Campuchia năm
1997, một viên chức tỉnh Siem Reap đã
cho một phóng viên biết là khơng hề có
vấn đề gì tại nơi đó, ơng nói, chỉ ở Phnom
Penh mới có đánh nhau. Tuy nhiên, người
phóng viên này nghe thấy tiếng súng từ
xa vọng lại. Anh đã không tin lời viên

chức đó. Anh đến xem tình hình tại nhà
thương. Tại đấy, anh gập các bác sĩ đang
chữa trị cho một bé trai bị thương vì đạn.
Thân nhân của em cho biết, hai nông dân lớn tuổi đã
thiệt mạng. Nhưng người phóng viên này khơng thấy
có binh lính nào bị thương. Anh đến bệnh viện quân
đội bên ngoài thành phố để xem xét. Tại đấy anh
thấy có nhiều binh lính bị thương, họ cho anh biết có
những người khác bị thiệt mạng nữa. Anh phóng viên
liền đến một ngơi chùa để xem, chùa là nơi xác
những người chết được hỏa táng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(37)</span><div class='page_container' data-page=37>

Kiểm chứng cả giấy tờ nữa. Nếu bạn khơng
kiểm chứng, bạn có thể trở thành nạn nhân bị lừa.
Một đêm, tờ báo Căm Bốt, Campuchia, nhận được
một tờ fax của ai đó nói rằng ơng ta là tân chủ tịch
của đảng đang cầm quyền. Tờ Fax nói các đảng
viên đã bỏ phiếu bầu tân chủ tịch đảng trong một
buổi họp đặc biệt tại một nơi hẻo lánh trong nước.
Tờ báo không kiểm chứng được tin này nhưng vẫn
đăng. Đó là một sai sót lớn. Ngày hơm sau, các viên
chức trong đảng nói khơng hề có một buổi họp như vậy.
Xử trí như thế nào với các tin đồn là một trong
các thử thách khó nhất của người ký giả đang phải
gấp rút viết bài cho kịp kỳ hạn. Các chính trị gia và
những người khác muốn đề cao quyền lợi riêng của
họ thường lợi dụng các phóng viên để nói xấu đối
thủ. Khơng bao giờ nên đăng tải tin đồn. Hỏi thẳng
nguồn gốc của tin đó, địi phải có chứng cớ. Hỏi
người bị đồn về thực hư. Nếu khơng thể kiểm chứng

được tin đồn đó là thực, đừng đăng.

Các sai sót gây bối rối cho tờ báo và làm hại đến
uy tín của báo. Nhưng khơng phải chỉ có thế. Có thể
cịn làm cho báo bị tổn hao nữa. Một tờ báo Hồng
Kông đăng một bài ngầm ý cho rằng một trong các
hoàng tử của quốc vương Norodom Sihanouk khơng
phải là con chính thức của ngài. Quốc vương
Sihanouk nói tin này sai và làm hại đến uy tín của
ngài. Ngài dọa sẽ kiện tờ báo, địi bồi thường hàng
triệu Đô La Mỹ. Nếu một tờ báo nhỏ phải bồi
thường một số tiền như vậy, báo sẽ phải đóng cửa.

<b>Khách quan</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(38)</span><div class='page_container' data-page=38>

riêng, độc giả sẽ khơng thể coi bài báo là tin chính
xác được. Phóng viên nên dành cho độc giả của
mình quyền tự có ý kiến, dựa trên sự thật mà phóng
viên tường thuật trong tin.

Điều này khơng có nghĩa là báo của bạn khơng
được có quan điểm về các vấn đề. Báo có quyền
làm như vậy, và nên làm. Nhưng, tờ báo phải xác
định rõ các ý kiến đó là bình luận, hoặc xã luận,
đăng trên một trang riêng, khác với các trang tin tức.
Làm như vậy sẽ gia tăng uy tín của tờ báo.

Tại Đơng Nam Á, các báo do chính phủ hay
chính đảng kiểm soát thường xen kẽ ý kiến của họ
vào tin tức.

Một bài gần đây đăng trên tờ báo tiếng Campuchia
đã gọi một viên chức hàng đầu trong chính phủ là: ‘chỉ
biết có tiền...cha đẻ của tham nhũng chẳng khác gì
một con cá sấu già cỗi, một nhà độc tài với các tư
tưởng quan liêu,..và là người cộng sản’ Bài báo này
nói, đây là ‘lời của các viên chức Bộ Phát triển Nơng
thơn’ nhưng khơng
nêu danh những viên
chức đó cũng như
không đưa ra bằng cớ
nào để chứng minh
cho những lời cáo
giác của họ.

Nhưng khơng
phải chỉ riêng các tin
chính trị gập phải lỗi
lầm này. Khơng may
là nhiều phóng viên thường hay thêm ý của họ vào
đủ mọi loại tin, kể cả tin xã hội, thể thao, tội phạm, hay
ngay cả về tai nạn nữa.

Không thể nào tỏ ra vô tư 100% được. Tất cả mọi

</div>
<span class='text_page_counter'>(39)</span><div class='page_container' data-page=39>

chúng ta đều có tình cảm và ý kiến gây ảnh hưởng
đến cách chúng ta đưa tin và viết bài. Phóng viên
giỏi biết sử dụng tình cảm của mình. Một phóng
viên nổi giận khi thấy các vấn đề của nơng dân
nghèo khổ có thể quyết định viết bài để chia sẻ tình

cảm với những người khác và buộc chính phủ phải
có hành động. Nhưng cho dù phóng viên có cảm
nhận sâu sắc về một câu chuyện nào đi nữa, phóng
viên đó cũng vẫn phải viết bài một cách chính xác
và cơng bằng.

Cách đây vài năm, nhiều tờ báo Campuchia chỉ
đăng tải ý kiến. Nhưng nay, họ đăng thêm nhiều tin
tức. Không những chỉ các báo độc lập, mà cả các
báo thân chính phủ và chống chính phủ nữa. Đó là
vì người dân bây giờ muốn đọc ‘khơng những chỉ ý
kiến, mà cịn về những gì xẩy ra ở đâu đó,’ ơng Pen
Samitthy, chủ biên của nhật báo bán chạy nhất
Rasmei Kampuchia (ánh sáng Campuchia), nói vậy.

<b>Xác định xuất xứ</b>

Nếu bạn có mặt tại một sự kiện có tính chất thời
sự nào đó, bạn chỉ cần viết lại những gì mắt thấy tai
nghe tại đó. Nhưng trong nhiều trường hợp, tin của
bạn do người khác cung cấp hay từ nơi khác đến. Đó
là một lời tuyên bố, một cuộc phỏng vấn, một văn
kiện? Ai đã nói?

</div>
<span class='text_page_counter'>(40)</span><div class='page_container' data-page=40>

Xác định nguồn tin thường được đặt ở đầu hay
cuối câu. Chỗ đặt tùy theo cách viết và ý trong sáng
của bài. Sau đây là vài thí dụ:

<i>* Bộ Trưởng Ngoại giao Thái Lan nói quốc gia</i>
<i>ơng sẽ tiếp tục hợp tác lâu dài với ASEAN</i>

<i>* Con số du khách nước ngoài đến thăm</i>
<i>Malaysia đã tăng gấp đơi trong năm ngối, theo lời</i>
<i>văn phịng du lịch chính phủ.</i>

Xác định xuất xứ nguồn tin khơng làm cho tin đó
xác thực nhưng chỉ cho độc giả biết đó là lời của
một người khác. Bạn khơng nên đăng tải bất cứ lời
ai nói chỉ vì bạn có thể nêu xuất xứ của lời nói. Bạn
khơng nên trích bất cứ lời nói nào của bất cứ một
người nào đó. Trước tiên, nguồn tin phải có thẩm
quyền về vấn đề mà họ nói tới. Tiếp đấy, bạn có
trách nhiệm kiểm tra lại xem lời nói đó có đúng sự
thật hay khơng. Nếu điều đó khơng đúng nhưng bạn
vẫn trích dùng vì đó là lời của một viên chức cao
cấp hay của một nhân vật có tiếng nào đó, bạn phải
thêm vào trong bài một câu cho độc giả biết sự thực
là như thế nào. Điều này có thể trở
thành một vấn đề trong một tình
huống dễ gây va chạm, vì người này
nói ngược lại với người kia. Bạn
nên trình bầy lời của cả hai phía và
cho độc giả biết rõ ràng lời nào là
của ai.

Phóng viên nên ghi xuất xứ các
nguồn tin của họ bằng cách dùng
tên, chức vụ nghề nghiệp và các chi
tiết khác, nếu có. Độc giả càng biết
nhiều về nguồn tin, họ càng dễ

quyết định xem tin đó có đúng hay khơng, hoặc họ
nên phản ứng như thế nào trước tin đó. Lấy thí dụ,
có người nói: ‘nền kinh tế đang bắt đầu cải thiện’.

</div>
<span class='text_page_counter'>(41)</span><div class='page_container' data-page=41>

Người đọc sẽ phản ứng khác đi nếu đó là lời của
giám đốc ngân hàng trung ương thay vì của một
người chủ tiệm bán hàng.

Nhưng bạn khơng cần phải đề tên hay toàn bộ
chức vụ của nguồn tin ngay trên đầu. Nếu tên này
không được nhiều người biết đến, hay chức vụ của
họ dài dòng, đoạn mở đầu sẽ trở nên khó đọc. Bạn
có thể để các chi tiết đó trong đoạn văn thứ nhì.

Hãy tránh loại mở đề như sau, đó là tin của một
cơ quan thơng tin Lào:

<i>Người đứng đầu cơ quan nông nghiệp và trồng</i>
<i>rừng tỉnh Borikhamsay Bounckham Phommachuk</i>
<i>tuyên bố các nông dân trong tỉnh đã bắt đầu gặt lúa</i>
<i>vụ mùa mưa vào tháng 10. </i>

Đoạn mở đề sau đây của cựu sinh viên IMMF
Parista Yuthamanop cho thấy cách đưa các chi tiết
đó vào đoạn văn thứ nhì của bài viết:

<i>Ngân Hàng Thế Giới ngợi khen chính phủ Thái</i>
<i>Lan đã đạt được tiến bộ trong việc giảm nghèo và</i>
<i>giải quyết các vấn đề trong ngành ngân hàng.</i>

<i>Ơng Jemal-ud-din Kassum, Phó chủ tịch Ngân</i>
<i>Hàng Thế Giới tại Đơng Á và Thái Bình Dương, nói,</i>
<i>ơng thấy phấn khởi vì chính sách của chính phủ Thái</i>
<i>Lan chú trọng đến người nghèo và đến phương pháp</i>
<i>quản lý trong thương nghiệp.</i>

Không cần phải nêu xuất xứ của tất cả mọi thứ.
Đừng ghi xuất xứ của những lời nói đã rõ ràng q
rồi, dễ kiểm chứng và khơng gây tranh cãi:

<i>* Hàng đống rác chất đầy trên con đường chính</i>
<i>tại Pattaya. (rõ ràng quá, do chính mắt phóng viên</i>
<i>trơng thấy)</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(42)</span><div class='page_container' data-page=42>

<i>* Nhiều người tại Đơng Nam Á bị thiệt hại vì</i>
<i>cuộc khủng hoảng tài chính bắt đầu vào năm 1997.</i>
<i>(khơng gây tranh cãi)</i>

<b>Có được trích đăng lời nguồn tin hay không</b>

Đôi khi nguồn tin giới hạn việc cách thức bạn sử
dụng tin của họ cung cấp.

Một nguồn tin có thể cho phép bạn dùng tất cả
mọi thông tin họ cung cấp và dùng tên của họ trong
bài viết. Trong trường hợp đó, cuộc phỏng vấn của
bạn được gọi theo tiếng Anh là ‘on the record’,
nghĩa là được trích đăng. Nói chung, một khi bạn đã
tự giới thiệu là phóng viên, bạn có thể cho rằng mọi
cuộc phỏng vấn đều được trích đăng. Khơng bao giờ

đề nghị để nguồn tin nói ‘off the record’, nghĩa là
khơng được dùng trong bài.

Đơi khi một nguồn tin có thể nói bạn khơng được
dùng bất cứ điều gì họ nói trong bài viết của bạn.
Trong trường hợp đó, cuộc phỏng vấn của bạn bị gọi
là ‘off-the record’, nghĩa là ‘khơng được đăng’.
Nguồn tin có thể có các dữ kiện giúp bạn hiểu một
tình huống nào đó, nhưng có thể quá nhậy cảm,
không loan báo cho công chúng được. Hoặc điều đó
có thể làm cho nguồn tin bị mất mặt hoặc làm hại
đến họ nếu bạn đem dùng vào bài viết. Nếu bạn đã
đồng ý không dùng các dữ kiện đó trong bài viết,
bạn phải giữ lời.

Lúc nào cũng phải chắc chắn rằng bạn và nguồn
tin của bạn hiểu rõ các điều kiện của cuộc phỏng vấn.

<b>Các nguồn tin vô danh</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(43)</span><div class='page_container' data-page=43>

Bạn ln ln nên tìm các tin có thể đăng rõ
xuất xứ, nhưng có thể bạn cần phải dùng đến các
nguồn tin vô danh khi tin đó quan trọng cho bài viết
của bạn.

Bạn và nguồn tin của bạn nên thoả thuận trước
về cách giới thiệu hay xác định nguồn gốc xuất phát
tin của họ. Càng nói rõ càng hay mà không cần phải
nêu tên tuổi của nguồn tin. Chẳng hạn, ‘một viên
chức cao cấp trong Bộ Tài Chính’ hay hơn là ‘một

viên chức chính phủ’. Càng nói rõ về nguồn tin, tin
đó càng có giá trị.

Đừng dùng qúa nhiều nguồn tin vô danh. Nếu
không nêu tên nguồn tin thì người đó có thể tỏ ra
khơng có trách nhiệm về lời nói của mình. Họ có
thể chỉ trích dẫn hoặc đưa ra những nhận xét khơng
đúng về người khác hay về các biến cố nếu họ biết
rằng họ sẽ khơng phải chịu trách nhiệm. Họ có thể
muốn nói gì thì nói để giúp ích cho chính đảng hay
chủ trương nào đó họ muốn ủng hộ. Bạn càng dùng
nhiều nguồn tin vô danh trong bài, giá trị của bài
càng giảm đi.

Hãng tin Associated Press cho biết họ dùng các
nguồn tin vơ danh khi các nguồn tin này nói về các
dữ kiện có thật, khơng phải về ý kiến riêng. AP nói
họ chỉ dùng tin vơ danh trong những tình huống nếu
(1) AP biết rõ nguồn tin; (2) nguồn tin ở vào địa vị
được biết về tin đó; (3) tin đó tối cần cho bài viết;
và (4) khơng thể nào tìm được ai khác cho biết về
tin đó mà ‘cho phép được đăng’

<b>Cân đối và công bằng</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(44)</span><div class='page_container' data-page=44>

Bài viết của bạn sẽ cân đối nếu bạn cho thấy
quan điểm của cả hai phía trong một vấn đề. Bài
viết của bạn là công bằng khi không thiên vị bất cứ
bên nào.

Điều này khơng có nghĩa là bạn phải dành chỗ
ngang nhau cho mỗi quan điễm. Nhưng bạn phải bao
gồm trong bài một điều gì đó cho thấy các quan
điểm khác nhau. Một bài về vận động bầu cử không
thể nào được coi là công bằng nếu không bao gồm
quan điểm của tất cả các chính đảng lớn.

Khi có lời tố cáo nào đó nhắm vào một người,
bạn phải để cho người đó có phản ứng. Bạn phải cho
họ có cơ hội tự biện minh.

Các cơ quan thơng tin do chính phủ hay chính
đảng kiểm sốt cũng phải nên tìm cách cân đối bài
viết và tỏ ra cơng bằng. Nếu khơng, độc giả sẽ nghĩ
rằng bài đó chỉ là để tuyên
truyền. Bài viết sẽ uy tín hơn
nếu bao gồm một lời đề cập nào
đó đến các quan điểm khác cho
dù ở cuối bài đi nữa.

<b>Trong saùng</b>

Nên viết bài cho thật trong
sáng để độc giả có thể dễ hiểu.
Muốn viết rõ, bạn phải biết suy
nghĩ rõ ràng. Bạn phải hiểu về
sự kiện đó trước khi viết về các
sự kiện đó. Để thực hiện điều
này, nên hỏi những câu hỏi khéo
và đặt nhiều câu hỏi khéo để tìm

được các tin cần thiết. Tiếp đấy,
ngẫm nghĩ về các thông tin bạn
thu lượm được trước khi viết.
Một khi bạn hiểu rõ vấn đề bạn có thể chọn được
khía cạnh chính cho đoạn mở đề. Tiếp đấy, bạn có
thể sắp xếp các chi tiết cho mạch lạc.

</div>
<span class='text_page_counter'>(45)</span><div class='page_container' data-page=45>

Trong sáng nghĩa là dùng các từ đơn giản để
người thường cũng hiểu được. Tránh dùng thuật ngữ,
hay những chữ lóng của các chun gia. Trong sáng
cũng có nghĩa là gọn gàng. Khơng dùng nhiều chữ
hơn cần thiết. Viết rõ rệt, và tránh nói chung chung.
Đoạn mở đề sau đây của một hãng tin châu Á
viết bằng tiếng Anh xem ra có vẻ như do các viên
chức Bộ Thương mại viết:

<i>Malaysia và Myanmar sắp sửa hồn tất thoả</i>
<i>thuận để làm cho cơng cuộc buôn bán đổi chác giữa</i>
<i>hai nước được dễ dàng hơn, Bộ Trưởng Công nghiệp</i>
<i>và Thương mại Quốc tế Malaysia Rafidah Aziz tun</i>
<i>bố hơm thứ năm.</i>

Những từ đó có nghĩa gì? Hãy viết lại gọn gàng hơn:
Malaysia va Myanmar sắp sửa hồn tất một thoả
thuận để thúc đẩy bn bán, trao đổi hàng hoá, Bộ
Trưởng Thương mại Malaysia tuyên bố hơm thứ năm.
Trong sáng có nghĩa là giải thích rõ các từ. Nếu
bạn dùng từ ‘deflation’ ‘thiểu phát’ trong một bài
viết về thương mại, hãy thêm câu giải thích này cho
độc giả :’ thiểu phát nghĩa là ngược lại với lạm phát,

nghĩa là giá hàng hóa và dịch vụ bị tụt mạnh’.

Trong sáng có nghĩa là dùng chữ ngắn và viết
câu ngắn. Trong nhiều ngôn ngữ, cấu trúc Chủ
ngữ-động từ-tân ngữ là cách viết rõ ràng nhất cho một câu.
Thí dụ: <i>Cảnh sát bắt ba người đàn ơng hôm thứ năm</i>

Chủ ngữ: <i>Cảnh sát</i>

Động từ: <i>Bắt</i>

Tân ngữ: <i>Ba người đàn ơng</i>

Thí dụ: <i>Thủ tướng sẽ đi thăm Trung Quốc</i>

Chủ ngữ: <i>Thủ tướng</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(46)</span><div class='page_container' data-page=46>

Tân ngữ: <i>Trung Quốc.</i>
<b>Hồn thiện</b>

Bài viết của bạn khơng nên để thiếu bất cứ một
yếu tố quan trọng nào. Không những bạn phải trả lời
năm chữ W và một chữ H, bạn còn cần phải nói
chuyện với các nguồn tin chính, xem xét các văn
kiện chính yếu, đi thăm những nơi then chốt.

</div>
<span class='text_page_counter'>(47)</span><div class='page_container' data-page=47>

<b>Phần II</b>

<b>THU THẬP TIN TỨC</b>

Phóng viên săn tin bằng ba phương pháp cơ bản:
* Quan sát trực tiếp: Họ chứng kiến tận mắt
* Phỏng vấn: Họ nói chuyện với người khác và
đặt các câu hỏi.

* Nghiên cứu: Họ đọc và dùng tài liệu.

Giữ cho đầu óc cởi mở khi viết bài tường thuật.
Đừng bắt đầu bằng cách quyết định trước bài viết
của bạn sẽ như thế nào rồi mới đi tìm kiếm các chi
tiết phù hợp với quyết định đó và làm ngơ trước các
dữ kiện khác. Bắt đầu, bạn nên tự để cho đầu óc
muốn suy nghĩ ra sao cũng được. Trong lúc đưa tin
bạn có thể nhận thấy rằng cốt lõi câu chuyện, tầm
quan trọng và độ hấp dẫn của câu chuyện khác hẳn
với những gì bạn nghĩ ban đầu. Một khi bạn quyết
định xong về trọng tâm của bài, bạn hãy đi tìm các
chi tiết bạn cần để mở đề và đưa vào thân bài viết.

<b>CHƯƠNG 5: QUAN SÁT</b>

Thơng thường bạn ít khi có thể có mặt ngay tại
địa diểm xẩy ra câu chuyện, vì thế, bạn cần phải
phỏng vấn những người tham gia hay chứng kiến tại
chỗ. Tuy nhiên, bạn vẫn có thể đến tận nơi trong
nhiều thể loại tin tức, chẳng hạn như tại các cuộc
họp báo và các buổi hội họp cũng như trong các
phóng sự về người dân hay nơi chốn nào đó.

</div>
<span class='text_page_counter'>(48)</span><div class='page_container' data-page=48>

cậy nhất để thu lượm tin tức. Bạn

khơng phải dựa vào lời của nhân
chứng vì có thể họ nhớ khơng hồn
tồn đúng về các chi tiết câu chuyện.
Quan sát là cách tốt để kiểm tra lời
của một người nào đó. Bạn biết được
là lời đó có đúng hay khơng sau khi
chứng kiến tận mắt.

Nếu bạn có mặt tại hiện trường,
bạn có thể thu lượm được các chi tiết
một cách chắc chắn. Với các chi tiết
đó, bạn sẽ vẽ ra được khung cảnh
câu chuyện cho độc giả. Bạn có thể
cho họ thấy rằng chứng kiến câu
chuyện tại chỗ như thế nào.

Các phóng viên giỏi dùng đến tất cả mọi giác
quan của họ: quan sát, ngửi mùi, nghe, sờ và ngay
cả nếm cũng như cảm nhận về tình hình chung. Hãy
tự hỏi: những người kia đang làm gì vậy? Họ làm
như thế nào? Tơi nghe thấy những tiếng gì? Thời tiết
như thế nào? Ghi tất cả các chi tiết đó vào sổ tay
của bạn.

Một phóng viên viết tin về một tai nạn xe bt
có thể mơ tả về cột khói đen bốc lên cao ngất, mùi
xăng đổ ra đường, hơi nóng toả ra từ ngọn lửa, tiếng
người kêu cứu.

Quan sát trực tiếp cũng giúp cho phóng viên hiểu

rõ thêm về những gì xẩy ra, về một vấn đề hay về
người nào đó. Nếu bạn viết bài về một nhà máy
mới, bạn sẽ hiểu rõ hơn về nhà máy đó sau khi đi
thăm về. Nếu bạn viết về một cầu thủ bóng đá, bạn
sẽ viết sát hơn sau khi đi xem anh hay chị ta đá trên sân.

Khi nói chuyện với người dân, nên để ý đến
phản ứng của họ. Họ có nhìn đi chỗ khác khi bạn hỏi

</div>
<span class='text_page_counter'>(49)</span><div class='page_container' data-page=49>

những câu tế nhị hay
không? Chú ý quan sát
đến quang cảnh chung
quanh. Chiếc bàn giấy
này bừa bãi hay gọn
gàng? Trên tường treo
những tranh ảnh gì?

Tất cả những điều này
giúp bạn đi sâu vào chi
tiết cụ thể khi viết bài.
Phóng viên giỏi khơng
viết rằng ‘người này già’,
anh ta tả cho độc giả thấy

người này già như thế nào, anh tả mái tóc bạc, hai
bàn tay nhăn nheo và dáng đi chậm chạp của người
đó.

Nhưng bạn cũng phải biết chọn lọc. Không phải
chi tiết nào cũng đáng nói. Bạn khơng nhất thiết

phải tả về đồ ăn của một người đó trong bài viết của
bạn chỉ vì bạn chứng kiến họ ăn những gì. Bạn có
thể thấy một thương gia bạn phỏng vấn đeo một
chiếc cà vạt vẽ hình con voi. Nếu chiếc cà vạt đó
khơng cho thấy một điểm đáng nói nào về thương
gia đó, thì đừng viết chi tiết đó vào bài. Nhưng nếu
thương gia này là người bảo vệ thú hoang dã và đeo
cà vạt vẽ hình con voi thì đó là một chi tiết đáng nói.
Sau đây là những ví dụ cho thấy những điều
quan sát kỹ lưỡng của phóng viên làm cho bài viết
nổi bật lên. Hãy ghi nhận các chi tiết đầy ý nghĩa
khi vận dụng đến các giác quan.

Trước tiên, đoạn mở đầu của một bài phóng sự,
đăng trên nhiều ấn phẩm của Mỹ và châu Á về viêc
phát triển công nghiệp làm hại đến thế nào tới một
trong các thành phố đáng yêu nhất của Thái Lan:

</div>
<span class='text_page_counter'>(50)</span><div class='page_container' data-page=50>

<i>CHIANG MAI, Thailand - Tại năm cửa ô của khu</i>
<i>phố cổ ở Chiang Mai, người dân vừa tập trung để</i>
<i>tham dự một buổi lể cổ truyền gọi là Inthakhin. Các</i>
<i>vị sư Phật Giáo mặc những chiếc áo cà sa vàng nghệ</i>
<i>cất cao lời cầu nguyện trong khi dân chúng dâng</i>
<i>hương, hoa và đèn nến để cầu mưa và xin mùa màng</i>
<i>bội thu. </i>

<i>Tuy nhiên, tiếng còi xe inh ỏi và tiếng máy xe</i>
<i>đang bị tắc đường quanh các cửa ô này đã át hẳn</i>
<i>tiếng cầu kinh và khói xe từ các ống khói xe hơi, xe</i>
<i>gắn máy làm chẳng còn ai ngửi thấy mùi hương hoa</i>

<i>thơm ngát nữa.</i>

Sau đây là đoạn mở đầu của một bài phóng sự
khác, đăng trên nhiều nhật báo tại châu Á về vấn đề
lạm dụng trẻ em tại Campuchia:

<i>PHNOMPENH, Cambodia - Hai mắt em to trịn,</i>
<i>hai má phúng phính, em mặc một chiếc áo thun mầu</i>
<i>đỏ chói, một chiếc váy trắng và chân đi đơi dép mới.</i>
<i>Trên tường phịng em, một tấm bích chương chụp</i>
<i>cảnh các em bé vui đùa trong nắng ấm và một con</i>
<i>chim bồ câu trắng. Bên ngoài, các em bé khác đang</i>
<i>ca hát. Nhưng em chỉ biết cúi đầu nhìn xuống đất,</i>
<i>khơng buồn nhìn mặt người đến thăm. Trong suốt</i>
<i>một tiếng đồng hồ trị chuyện, em khơng hề nhếc</i>
<i>mép cười lấy một lần. </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(51)</span><div class='page_container' data-page=51>

<b>CHƯƠNG 6: KỸ THUẬT PHỎNG VẤN</b>

Phóng viên khơng phải lúc nào cũng có mặt nơi
xẩy ra sự kiện. Thơng thường họ phải hỏi chuyện
những người chứng kiến, hay những ai biết về một
đề tài nào đó. Đơi khi phóng viên phải nói chuyện
với các nạn nhân của bạo lực hay thiên tai. Hoặc với
người bị cáo giác đã làm điều gì đó sai trái. Để
kiếm được tin chính xác, phóng viên phải biết cách
đặt những câu hỏi một cách phải phép.

<b>Xin được phỏng vấn</b>

Tại một vài quốc
gia, các viên chức hàng
đầu trong chính phủ
khơng muốn cho phóng
viên tới gần. Họ địi
xem câu hỏi trước hay
để cho người phát ngôn
của họ tiếp phóng viên.
Có thể nhiều ngày sau
đó họ mới trả lời, trong
trường hợp họ chịu trả
lời. Trong mọi trường
hợp, bạn nên tìm hiểu

lịch trình hoạt động trong ngày của viên chức đó.
Khi viên chức đó xuất hiện trước cơng chúng, bạn
có thể chặn ông hay bà ta lại và hỏi các câu hỏi của
bạn.

Kiếm được các nguồn tin ở cấp trung là điều rất
có ích cho bạn. Nếu bạn làm quen được với một cố
vấn của một viên chức, người này có thể giúp bạn

</div>
<span class='text_page_counter'>(52)</span><div class='page_container' data-page=52>

xin phỏng vấn với viên chức đó. Nếu bạn biết cư xử
lễ độ với các thư ký hay phụ tá-những người ghi
nhận những lời nhắn của bạn- bạn sẽ có cơ may là
người bạn muốn phỏng vấn có thể gọi điện đáp lại
cú điện thoại của bạn.

Nhiều cuộc phỏng vấn được thực hiện qua điện

thoại. Đỡ mất thì giờ. Tuy nhiên, khi có thể được,
bạn nên phỏng vấn trực tiếp, nhất là nếu bạn chưa
từng gặp họ trước đó. Khi gặp tận mặt, bạn có thể
quan sát người này và quang cảnh chung quanh để
đưa một vài chi tiết vào bài.

<b>Chuẩn bị</b>

Bạn càng biết nhiều về người bạn phỏng vấn,
bạn càng dễ gợi chuyện họ hơn. Điều này khơng có
nghĩa bạn phải là chuyên gia về vấn đề đó. Nhưng
nếu nguồn tin của bạn thấy rằng bạn đã tốn cơng
tìm hiểu về vấn đề đó, họ sẽ khơng cảm thấy phí thì
giờ khi nói chuyện với bạn. Đọc các bài báo lưu trữ
trong thư viện của báo bạn. Hỏi các phóng viên
khác hay chủ biên, gọi điện cho các chuyên gia. Tìm
biết tin tức trên mạng Internet. Bạn càng có nhiều
thơng tin về bối cảnh, bạn càng dễ thu gọn cuộc
phỏng vấn và đi đúng đề.

Chanyaporn Chanjaroen, một phóng viên Thái
Lan chuyên đưa tin về tài chính cho hãng thơng tấn
Dow Jones, đọc rất nhiều và đi học các lớp dành cho
phóng viên tài chính. Cơ phỏng vấn các nhà trung
gian bn bán cổ phiếu và chuyên gia ngoại hối mỗi
ngày. Đây là những người rất bận rộn.

‘Câu hỏi đầu tiên của tôi đi thẳng vào vấn đề và
tôi phải biết tôi muốn gì ở họ’, Chanyaporn nói.
‘Thơng thường tơi chỉ được dành cho có một hay hai

phút. Tơi khơng muốn làm họ bực mình với các câu
hỏi tầm phào.’

</div>
<span class='text_page_counter'>(53)</span><div class='page_container' data-page=53>

giấy để khỏi quên hỏi, cô sắp xếp các câu hỏi này
theo thứ tự hợp lý.

Khi bạn làm danh sách câu hỏi, không những
nghĩ tới các chữ W và chữ H và những gì bạn cần
viết trong bài, mà cịn nên nhớ: độc giả muốn biết
những gì? Họ sẽ hỏi những gì nếu họ có mặt để hỏi?
Chìa khóa cho một cuộc phỏng vấn thành công là

bạn phải biết chú trọng đến những đề tài cần thiết
và chuẩn bị các câu hỏi sát với các đề tài đó và hơn
thế nữa.

<b>Đúng giờ</b>

Đây là điều lễ độ và tỏ ra chuyên nghiệp. Thường
thường các nguồn tin của bạn là những người bận
rộn nhưng đã tử tế dành thì giờ cho bạn.

<b>Bắt đầu phỏng vấn: tự giới thiệu</b>

Để bắt đầu một cuộc phỏng vấn, bạn hãy tự giới

</div>
<span class='text_page_counter'>(54)</span><div class='page_container' data-page=54>

thiệu mình và cơ quan của bạn. Trích lời của một
người mà khơng cho người đó biết họ đang nói
chuyện với phóng viên là điều sai trái. Hãy trao
danh thiếp cho họ. Giải thích về bài bạn định viết.

Làm như vậy sẽ thu gọn cuộc phỏng vấn vào đúng đề.
Trong một vài trường hợp, giống như
Chanyaporn, bạn phải đi thẳng vào câu hỏi vì nguồn
tin của bạn khơng có nhiều thì giờ. Nhưng nếu có thì
giờ, bạn nên nói chuyện chung chung với người này
trước, về thời tiết, về đội bóng đá toàn quốc, v.v..
Tiếp đấy, đặt câu hỏi khi nguồn tin của bạn bắt đầu
cảm thấy thoải mái.

<b>Ghi chép và ghi âm</b>

Dùng máy ghi âm để có thể sử dụng chính xác
câu trả lời. Khơng ai có thể phàn nàn là họ đã bị
trích sai lời. Khi dùng máy ghi âm bạn cũng có thể
tập trung vào những điều nguồn tin của bạn nói.

Tuy nhiên, người ta hay cảm thấy ngại ngùng
trước máy ghi âm. Họ khơng muốn nói nhiều khi họ
biết rằng mỗi câu họ nói đều được ghi lại. Dùng
máy ghi âm cũng mất thì giờ. Khi bạn sắp đến kỳ
hạn nộp bài viết, thường thường bạn không đủ thì
giờ để nghe lại băng nhựa để tìm câu trích dẫn. Máy
ghi âm cũng có thể bị hỏng. Nhớ đem theo thêm pin
và băng cassette. Đồng thời cũng phải ghi chép phụ
thêm.

Vừa nghe vừa ghi chép không phải là điều dễ
làm. Nếu nguồn tin của bạn nói nhanh qúa. Bạn nên
lễ phép yêu cầu họ nói chậm lại. Nếu nguồn tin nói
điều gì đó bạn ghi lại khơng kịp, yêu cầu họ lập lại.

Nói cho nguồn tin của bạn biết rằng bạn muốn chắc
chắn là bạn ghi đúng lời họ. Nguồn tin sẽ cảm kích
khi thấy bạn có ý tốt.

</div>
<span class='text_page_counter'>(55)</span><div class='page_container' data-page=55>

Bạn có thể học tốc ký thơng thường. Đa số
phóng viên tự nghĩ ra cách tốc ký riêng cho mình.
Chẳng hạn c/p là ‘chính phủ’, dấu $ là tiền, b/v là
‘bởi vì’.

Bạn khơng cần phải viết từng chữ xuống sổ. Chỉ
ghi lại các câu và từ chính, và tóm lược những nhận
định của người bạn phỏng vấn. Qua kinh nhiệm bạn
có thể nhận biết ngay những câu hay để trích dẫn là
gì, và viết những câu này xuống khi bạn nghe người
kia nói.

Trước khi viết bài, nên sắp xếp lại những gì bạn
ghi chép. Dùng các loại bút đánh dấu bằng các mầu
khác nhau để xác định các yếu tố chính, chẳng hạn
như để mở đầu, và đưa các dữ kiện có liên quan với
nhau vào một chỗ. Khi sắp xếp những điều bạn ghi

chép như vậy, bạn sẽ thu gọn bài viết cho đúng đề.
Dễ viết hơn và trôi chẩy mạch lạc hơn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(56)</span><div class='page_container' data-page=56>

đọc trước đây (chương 3) về vấn đề nền kinh tế Hoa
Kỳ trì trệ làm hại đến ngành may mặc tại Campuchia.
Phóng viên này đã khơng ghi lại những từ (the,
a) và giới từ (to, in). Chỉ trừ trong những câu trích,
phóng viên muốn dùng thật chính xác lời trích .

Phóng viên này dùng chữ tắt ‘econ’ để chỉ economy
(kinh tế), Camb cho ‘Campuchia’, ‘Facts’ cho ‘Factories’
(nhà máy). Phóng viên này khoanh tròn một câu hỏi
anh (hay chị) ta muốn hỏi trong phần sau trong khi
phỏng vấn. Phóng viên ghi những câu tự nhắc nhở
về các số liệu cần thiết cho bài và đặt # ở trước mỗi
câu để nhớ rằng anh hay chị ta phải lập tức tìm ngay
khi trở về đến văn phịng.

Bộ trưởng đó nói đến nhiều vấn đề. Phóng viên
này quyết định viết về điểm kinh tế trì trệ tại Hoa
Kỳ và ngành may mặc. Vì vậy anh/chị ta đánh dấu
bằng một đường dọc bên cạnh những câu liên quan
đến đề tài này. Làm như vậy, anh/chị ta có thể thấy
ngay những dữ kiện nào phù hợp với bài viết. Phóng
viên này đánh dấu chữ v bên cạnh điều anh/chị ta
nghĩ có thể dùng đễ mở đề.

<b>Hỏi những câu ‘tại sao’ và ‘như thế nào’</b>

Hỏi những câu khuyến khích cho nguồn tin giải
thích hay nói rõ hơn.

Tránh những câu hỏi có thể trả lời vắn tắt ‘có’
hay ‘khơng’ hay chỉ một chữ là đủ.

Thí dụ:

* ‘Ơng đang vận động tranh cử, có đúng khơng?’
*‘Liệu ông có đạt được mục tiêu đó hay không?’

Thay vào đó, hỏi những câu bắt đầu bằng ‘tại
sao’ hay ‘như thế nào, bằng cách nào?’ Thí dụ:

* ‘Tại sao ơng lại ra ứng cử?’

</div>
<span class='text_page_counter'>(57)</span><div class='page_container' data-page=57>

<b>Giữ cho câu hỏi ngắn gọn</b>

Một số phóng viên thích nghe tiếng mình nói. Họ
hỏi nhiều câu dài dòng cùng một lúc. Nhưng các
nguồn tin có thể chán và khơng hiểu phóng viên
muốn gì. Đến khi họ trả lời xong câu hỏi đầu tiên,
họ quên mất các câu hỏi kia. Giữ cho các câu hỏi
của bạn trực tiếp và đơn giản.

<b>Lắng nghe, tỉnh táo và quan sát kỹ </b>

Cơng việc của bạn là nghe nguồn tin nói, khơng
phải để diễn thuyết hay cãi vã với họ. Giữ riêng các
ý kiến của bạn. Điều này khơng có nghĩa bạn chỉ
ghi chép. Bạn phải lắng nghe, và nghe một cách có
suy luận. Nghĩ về những gì bạn nghe thấy. Liệu các
câu trả lời và nhận xét của người đó có ý nghĩa hay
khơng? Liệu ơng hay bà ta có thực sự trả lời câu hỏi
hay khơng. Suy nghĩ về những gì nguồn tin của bạn
đang nói, không phải về câu hỏi bạn sắp hỏi.

Bạn phải tỉnh trí để xem có gì bất thường hay
khơng. Nếu nguồn tin nói điều

gì đó đáng chú ý một cách bất

ngờ, bạn phải sẵn sàng chuyển
hướng để theo góc cạnh mới
của câu chuyện. Các phóng
viên giỏi thường đi phỏng vấn
với một ý tưởng nào đó nhưng
khi phỏng vấn xong lại ra về
với một câu chuyện khác hẳn.
Trong cuộc phỏng vấn, ghi
nhận cách thức người trả lời

phản ứng với câu hỏi. Người đó có dùng ngón tay
chọc chọc vào khoảng khơng khi nhấn mạnh đến
một điểm nào đó khơng? Người đó có rung đùi, hay
nhấp nhổm vì bối rối hay khơng? Đồng thời ghi
nhận quang cảnh chung quanh tại văn phòng hay
nhà riêng của người đó. Các chi tiết vừa kể có thể
làm cho bài viết của bạn sống động hơn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(58)</span><div class='page_container' data-page=58>

<b>Đừng ngại hỏi những câu ‘ngớ ngẩn’</b>

Nếu nguồn tin của bạn trả lời quá phức tạp hay
mơ hồ, bạn nên u cầu họ giải thích. Bạn có thể
nói như thế này: ‘tôi muốn chắc là tôi đã hiểu rõ
điều này để tơi có thể giải thích một cách giản dị
cho độc giả của tơi.’

Bạn có thể nói với nguồn tin của bạn là bạn hiểu
vấn đề như thế này: ‘Để tơi biết chắc rằng tơi đã
hiểu lời ơng/bà nói. Có phải ơng/bà nói rằng..’ Nói
như vậy khiến cho nguồn tin của bạn có cơ hội sửa

lại bất cứ điều gì bạn hiểu lầm. Hầu hết các nguồn
tin đều muốn giúp bạn hiểu. Họ muốn bài của bạn
viết thật chính xác.

Tất nhiên, có những câu hỏi thật ngớ ngẩn. Đừng
yêu cầu một viên chức hàng đầu đánh vần tên của
ông hay bà ta. Đừng hỏi một giới chức ngân hàng
rằng lãi xuất là gì. Bạn phải biết những điều này trước.

<b>Đối phó ra sao với câu ‘miễn bình luận’.</b>

Đừng vội bỏ cuộc nếu một nguồn tin ngay đầu
tiên đã khơng muốn bình luận gì. Hãy hỏi câu hỏi
theo một cách khác. Nếu không được, nên cho
nguồn tin của bạn biết rằng họ có lợi hơn khi họ nói
rõ về quan điễm của họ. Giải thích rằng, nếu họ
khơng bình luận thì bạn sẽ phải nói rằng họ khơng
bình luận trong bài viết của bạn. Nguồn tin của bạn
biết rằng như vậy sẽ khơng hay cho họ, vì độc giả
sẽ cho rằng họ có điều gì muốn giấu. Bạn cũng có
thể nói với nguồn tin rằng bài viết của bạn sẽ kém
chính xác và khơng được cân đối nếu khơng có
những nhận định của họ.

Sau cùng, bạn vẫn phải tơn trọng quyền miễn
bình luận của nguồn tin. Nói chung, đừng viết rằng,
nguồn tin ‘khơng chịu trả lời’. Nên víết rằng, ơng
hay bà ta từ chối bình luận. Như vậy trung lập hơn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(59)</span><div class='page_container' data-page=59>

Các chính trị gia có thói quen nói liên miên mà

khơng trả lời câu hỏi của bạn. Nếu tình trạng này
xẩy ra, đặt câu hỏi cho khác đi. Cuối cùng, hỏi
nguồn tin về những tin đồn hay những lời chỉ trích
mà bạn nghe được. Nếu nguồn tin biết bạn đã nghe
được mặt kia của vấn đề rồi, ơng/bà ta có thể trả lời
trực tiếp hơn.

<b>Thử im lặng</b>

Đơi khi, một nguồn tin trả lời chút ít và khơng
đầy đủ, rồi im lặng. Thay vì hỏi câu hỏi kế tiếp, hãy
chờ một chút. Đừng tỏ ra bối rối vì khoảng khắc im
lặng này. Nhiều người khơng thích sự n lặng, vì
vậy có thể nguồn tin sẽ tiếp tục nói. Sự im lặng của
chính bạn cho ơng/bà ta thấy là bạn hãy cịn chờ
được giải thích thêm.

<b>Khi họ nói khơng ngừng</b>

Khi nguồn tin bắt đầu nói về một điều gì đó
khơng ăn nhập vào cuộc phỏng vấn, bạn có hai
cách. Một là để cho họ tiếp tục nói với hy vọng là
họ sẽ nói điều gì đó hay ho. Nhưng nếu thì giờ có
hạn, bạn có thể lễ phép ngắt lời: ‘vâng, điều đó hay
lắm. Cám ơn quan điểm của ơng/bà. Trở lại
với...(vấn đề tài chính)..

<b>Các câu hỏi bổ sung: đi vào chi tiết</b>

Các nguồn tin thường hay trả lời chung chung.

Nhưng người phóng viên lại cần các chi tiết để hiểu
câu chuyện rõ ràng hơn và mô tả minh bạch hơn cho
độc giả. Muốn biết thêm chi tiết, bạn phải hỏi các
câu hỏi bổ sung thú vị.

</div>
<span class='text_page_counter'>(60)</span><div class='page_container' data-page=60>

Nếu một chính trị gia nói mạng sống của ơng bị
đe doạ, u cầu ơng cho biết
thí dụ.

Đơi khi bạn không sẵn
sàng để hỏi các câu hỏi bổ
sung. Nếu bạn cần suy nghĩ
để hỏi thêm, hãy hỏi: ‘tại
sao như vậy?’ hoặc ‘ơng/bà
nói như vậy có nghĩa gì?’.
Đây là những câu làm cho
cuộc phỏng vấn tiến triển
liên tục.

<b>Các câu hỏi khó</b>

Đơi khi bạn cần hỏi những câu tế nhị hay cứng
rắn mà đáng lẽ bạn không muốn hỏi. Bạn phải tự
bắt buộc mình hỏi. Bạn có thể cảm thấy e thẹn khi
hỏi một người: ‘anh/chị nhiễm bệnh AIDS như thế
nào?’ Nhưng độc giả của bạn muốn biết câu trả lời.
Câu trả lời có thể cho thấy đó là một câu chuyện
bình thường hay một chuyện hay. Bạn có thể bắt
đầu một câu hỏi như vậy bằng cách nói ‘tơi rất tiếc
phải hỏi anh/chị câu này..’

Đôi khi bạn cần câu trả lời của một người bị tố
cáo đã làm điều gì đó sai trái. Giải thích với họ là
bạn muốn có sự cân đối và cơng bằng trong bài viết.
Giải thích đây là cơ hội để họ minh oan hay cải
chính các tin có thể sai lầm về họ.

Hỏi các câu dễ, cơ bản trước. Hỏi các câu khó
nhất sau cùng. Nếu người đó từ chối trả lời các câu
hỏi khó và ngưng cuộc phỏng vấn, ít ra bạn cũng đã
có được một ít tin tức rồi.

Nếu nguồn tin đặt ngang điện thoại xuống hay
đóng sập cửa vào mặt bạn, đừng áy náy về điều này,
bạn là phóng viên. Phận sự của bạn là tìm câu trả lời.

</div>
<span class='text_page_counter'>(61)</span><div class='page_container' data-page=61>

<b>Các cuộc phỏng vấn về thân thế, sự nghiệp</b>

Mục đích của tiểu sử cá nhân là rọi một tia sáng
vào thân thế cá nhân này. Có nghĩa là bạn phải làm
sao cho người đó cảm thấy thoải mái và khơng ngại
ngần nói về chính họ. Như vậy, cuộc phỏng vấn của
bạn mới đi sát vào đề tài và tiến triển trôi chảy.
Nguồn tin của bạn cũng phải cảm thấy hài lịng là
bạn đã bỏ thì giờ ra để chuẩn bị. Bạn có thể đề cập
đến một bài viết ông hay bà ta viết trước đây hay
không? Bạn có biết ông hay bà ta học trường nào
hay không?

Trong các cuộc phỏng vấn về thân thế, sự

nghiệp, bạn phải lưu ý xem đối tượng của bạn cư xử
như thế nào. Nếu bạn có thì giờ, bạn nên quan sát
đối tượng tại nhà riêng, nơi làm việc hay khi đang
giải trí. Các bài viết hay cho thấy người trong bài
đang làm gì.

<b>Kết thúc cuộc phỏng vấn</b>

Cám ơn nguồn tin đã dành thời gian cho bạn.
Nhưng đừng quên ba câu hỏi chót:

* Tơi có qn hỏi điều gì quan trọng hay khơng?
* Ơng/bà nghĩ rằng tơi nên hỏi ai nữa để có thể
biết thêm về vấn đề này?

* Tơi có thể gọi điện cho ơng/bà nếu sau này tơi
có thêm câu hỏi nữa hay khơng?

</div>
<span class='text_page_counter'>(62)</span><div class='page_container' data-page=62>

<b>CHƯƠNG 7: SỬ DỤNG TÀI LIỆU</b>

Bất cứ khi nào có điều kiện, phóng viên phải đi
tìm tài liệu để xác nhận hay đưa thêm vào những gì
người khác cho họ biết. Tài liệu là bất cứ những gì
chứa đựng các dữ kiện được ghi chép. Có thể đó là
một tờ giấy, hay các dữ kiện lưu trữ trong máy vi
tính. Các tài liệu này gồm có thơng cáo báo chí,
niên giám điện thoại, phúc trình về ngân sách, các
bản báo cáo, số liệu của chính phủ và v.v..

Bài viết của bạn sẽ đáng tin cậy hơn nếu bạn

trích dẫn được một tài liệu để hỗ trợ cho những gì
bạn viết trong bài. Trong một cuộc phỏng vấn, nếu
một người nào đó đề cập đến một bức thư hay bản
phúc trình, hãy hỏi xin họ một bản sao. Nếu một
nguồn tin cho bạn biết một điều đặc biệt kín đáo
nào đó, u cầu họ cho xem những tài liệu chứng
minh.

</div>
<span class='text_page_counter'>(63)</span><div class='page_container' data-page=63>

Có thể bạn thường xuyên nhận được báo cáo
của chính phủ, các cơ quan phi chính phủ hoặc các
tổ chức quốc tế như Ngân Hàng Thế Giới. Để ý xem
trong bản báo cáo có một thơng điệp nào đó đáng
lưu ý khơng. Chú ý vào bất cứ đề nghị nào mà bản
báo cáo nói sẽ cải thiện tình hình. Sau đó, đi tìm các
thí dụ, những lời trích dẫn hay số liệu của văn kiện
bổ sung cho các đề nghị đó.

Nhiều cơ quan phổ biến các bản báo cáo một
cách thường xuyên. Tìm cách xin các báo cáo quan
trọng trước khi được chính thức phổ biến. Như vậy
bạn sẽ có nhiều thì giờ hơn để đọc và hiểu rõ hơn.
Nếu bản tường trình quá rắc rối hay chuyên về kỹ
thuật, bạn có thể yêu cầu các chun gia giải thích
cho bạn.

Người dân có được đọc các tài liệu đó hay khơng
tuỳ ở từng nước. Bạn có thể cảm thấy ngạc nhiên
khi biết rằng có rất nhiều tài liệu hiện hành:

Hãy để ý xem:

* Sổ sách về nhà đất
* Tường trình của cảnh sát
* Các đề nghị về luật pháp
* Giấy tờ sổ sách của tịa án

* Các văn bản chi thu và tường trình thường niên
của các công ty

* Các bản báo cáo về môi trường
* Các hợp đồng về đẵn gỗ

* Các bản báo cáo kinh tế của chính phủ
* Các văn kiện ghi lại các cuộc họp của các hội đồng

</div>
<span class='text_page_counter'>(64)</span><div class='page_container' data-page=64>

được phổ biến dưới dạng nào? Cơ quan và viên chức
nào đảm nhiệm việc phổ biến báo cáo đó.

Khi phóng viên chính thức u cầu chính phủ
cho xem các tài liệu này, họ thường phải chờ đợi
mất nhiều thời gian. Đơi khi hỏi một nguồn tin thân
cận nào đó là cách dễ nhất.

Qua việc xem xét đến các tài liệu vừa kể, phóng
viên có thể phát hiện ra những điều sai trái và lạm
dụng quyền hành. Tại một vài nước, phóng viên có
thể xem các tài liệu để tìm hiểu xem những ai cung
cấp tiền cho các chính trị gia. Tiếp đấy, họ xem các
bản tường trình để biết chính phủ chi tiêu cơng quỹ
như thế nào. Họ tìm một mối liên quan nào đó: liệu
có người nào đó trong nhóm những người đóng góp

tiền cho các chính trị gia được chính phủ cấp cho các
hợp đồng giá trị lớn hay khơng? Các bản tường trình
đó cho thấy ai có ảnh hưởng và ai mượn tay chính
phủ để làm giầu. Đó là một thí dụ về cách thức viết
phóng sự điều tra.

<b>Ln ln kiểm chứng </b>

Hãy cẩn thận: Các tài liệu có thể đánh lạc hướng
bạn hay là giả mạo. Bạn phải tìm cách kiểm chứng.
Điều này cũng được áp dụng cả với các bài báo
được đăng tải trước đây trên chính báo của bạn. Nếu
bạn khơng cẩn thận khi dùng tin của một bài viết
trước đó, bạn có thể lập lại cùng một lỗi lầm.

<b>Nói chuyện với những người khác</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(65)</span><div class='page_container' data-page=65>

<b>Phần III:</b>

<b>TỔNG HỢP</b>

<b>Thử thách</b>

Nhiều phóng viên cho rằng điều khó nhất trong
việc viết bài là mở đề. Những chữ đầu tiên trong bài
viết của bạn là những chữ quan trọng nhất. Nếu
đoạn mở đầu hay, độc giả sẽ muốn đọc hết câu
chuyện. Nếu không, họ sẽ lật sang trang khác.

Một khi bạn quyết định xong về đoạn mở đề, thử
thách kế tiếp là sắp xếp phần còn lại của câu

chuyện. Làm sao xếp đặt các dữ kiện một cách
mạch lạc để câu chuyện có ý nghĩa? Ngay cả các
phóng viên lão luyện cũng hay bị rắc rối khi sắp xếp
mạch câu chuyện. Họ đã thu lượm được rất nhiều
chi tiết. Thật khó quyết định xem nên dùng dữ kiện
nào và bỏ dữ kiện nào.

Trong các bài phóng sự, kết cục cũng rất quan
trọng. Một số phóng viên kết thúc câu chuyện với
tin tức kém quan trọng nhất. Những người khác lại
muốn để cho người đọc giữ ấn tượng mạnh về câu
chuyện. Có khi đó là một lời trích dẫn. Tìm được kết
cục thích đáng cũng rất khó.

<b>Quá trình viết bài</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(66)</span><div class='page_container' data-page=66>

kiện đó sao cho mạch lạc để cho người đọc có thể
hiểu dễ dàng.

Muốn viết hay, đầu tiên bạn phải biết tường
thuật hay. Nếu bạn gặp trục trặc khi viết một câu
chuyện nào đó, thường là vì bạn khơng nói chuyện
với tất cả những người cần gặp, hay không thu thập
đủ tin tức. Nếu bạn khơng làm đúng qui trình đưa
tin, câu chuyện sẽ khơng được rõ ràng trong trí bạn.

<b>CHƯƠNG 8: MỞ ĐỀ</b>

Có hai loại mở đề: mở đề trực tiếp và mở đề gián
tiếp.

Mở đề trực tiếp cho độc giả thấy ngay ý chính
của câu chuyện-ngay trong câu đầu tiên.

Mở đề gián tiếp thường bắt đầu với một đoạn kể
lại một giai thoại nào đó, hay thí dụ về một người
trong một tình huống đặc thù, hay mơ tả về quang
cảnh. Tất cả đều làm đậm nét thêm chủ đề chính
của câu chuyện hay xác định xem câu chuyện sẽ
diễn biến trong một bầu khơng khí như thế nào. Sau
đó, người viết cho độc giả biết ý chính là gì.

Bạn muốn dùng loại mở đề nào tùy theo bạn
định viết tin thời sự hay phóng sự.

<b>Mở đề trực tiếp</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(67)</span><div class='page_container' data-page=67>

tơi đã nói đến trước đây. Trong tiếng Anh, một đoạn
mở đề cho tin thời sự không nên dài qúa 25 chữ. Câu
này cần phải trong sáng và gọn gàng.

Hãy xem đoạn mở đề này trên tờ Vientiane
Times (Thời báo Vien Chăn) tại Lào:

<i>Chính phủ Nhật Bản đã đồng ý tài trợ cho dự án</i>
<i>xây dựng đường nơng thơn thuộc tỉnh Houaphan</i>
<i>nằm trong chương trình thanh tốn cây thuốc phiện.</i>

Đoạn mở đề cho thấy Who (ai) (chính phủ Nhật
Bản), What (sự gì) (đồng ý tài trợ cho việc xây dựng

đường nông thôn), Where (ở đâu) (tỉnh Houaphan),
Why (tại sao) (để thanh toán cây thuốc phiện)

Đoạn mở đề sau đây trên tờ Bangkok Post (Bưu
điện Bangkok):

<i>Sở Bưu điện và Viễn thông hôm qua đã từ chối</i>
<i>cấp giấy phép cho cơng ty World Star TV phát hình</i>
<i>trên 36 kênh sử dụng kỹ thuật số.</i>

Đoạn mở đề cho thấy Who(ai) (Sở bưu điện và
viễn thông và công ty

World Star TV), What
(sự gì) (Từ chối cấp giấy
phép cho phát hình) và
When (khi nào) (hôm qua).

<b>Mở đề gián tiếp</b>

Mở đề gián tiếp dùng
cho phóng sự rất hay.
Người viết thường bắt
đầu với một thí dụ hấp
dẫn hay một giai thoại
về một người hay diễn

biến để minh họa cho phần chính câu chuyện. Làm
như vậy sẽ lôi cuốn người đọc vào câu chuyện.

</div>
<span class='text_page_counter'>(68)</span><div class='page_container' data-page=68>

Nhưng nếu bạn dùng mở đề gián tiếp, bạn cần
phải đi tới ý chính của câu chuyện trong vài đoạn
đầu, nếu không, độc giả sẽ cảm thấy hoang mang
không hiểu bạn muốn nói gì và tại sao họ lại phải
đọc bài viết đó.

Tất nhiên, bạn có thể mở đầu bài phóng sự một
cách trực tiếp với ý chính thay vì đưa ra thí dụ, giai
thoại hay tả cảnh. Nhưng thường cách này khơng
hữu hiệu vì khơng rõ ràng và khơng giúp cho người
đọc dễ dàng tự đặt mình vào câu chuyện.

Về chuyện một phụ nữ nói vừa tìm được đứa con
thất lạc, nhật báo The Nation (Dân tộc) của Thái
Lan chọn lối mở đề gián tiếp:

<i>Huad Suaeng, 31 tuổi, đã khơng nhận ra bé gái</i>
<i>gầy gị bẩn thỉu mà bà thấy đang ăn xin trên phố</i>
<i>Phuket hồi tuần trước. Nhưng có một cái gì đó thơi</i>
<i>thúc bà cho em đồng xu 10 baht.</i>

<i>Đứa trẻ nhìn bà chăm chăm mà khơng để ý gì</i>
<i>đến tiền.</i>

<i>‘Mẹ?’ em bé gái hỏi khẽ, nước mắt lăn dài trên</i>
<i>khuôn mặt lấm lem.</i>

<i>Chỉ một từ đó thơi- và chỉ một trong cả triệu lần</i>
<i>gặp gỡ tình cờ- đã chấm dứt ba năm li biệt bi thảm</i>
<i>từng làm tan nát hai cuộc đời. </i>

<i>‘Khi chúng tơi tới nơi, hai mẹ con vẫn cịn ôm</i>
<i>nhau khóc nức nở’ viên cảnh sát được bà Huad gọi</i>
<i>tới đã nói vậy.</i>

<i>Bé Kesorn Manpook, năm nay lên bẩy, đã bị một</i>
<i>băng đảng Campuchia bắt cóc tại nhà một người</i>
<i>thân ở Khon Kaen. Bà Huad đau khổ đi tìm con khắp</i>
<i>nơi nhưng rồi đã phải bỏ cuộc và không còn hy vọng</i>
<i>gặp lại con gái nữa.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(69)</span><div class='page_container' data-page=69>

Nếu bạn viết câu chuyện bằng cách mở đề trực
tiếp thì có thể câu chuyện sẽ bắt đầu như thế này:

<i>Một phụ nữ từng bỏ ra ba năm đi tìm đứa con gái</i>
<i>thất lạc đã tìm thấy em hồi tuần trước khi em đang</i>
<i>ăn xin bên lề đường Phuket</i>

Nhưng phần hấp dẫn của câu chuyện sẽ giảm
hẳn đi.

Một cách thơng thường để bắt đầu một bài về
một khuynh hướng xã hội, tai hoạ hay điều gì đó
gây ảnh hưởng đến nhiều người là mô tả một đoạn
ngắn về một trong những người đó:

Tờ Phnom Penh Post đăng tải một bài báo về các
gia dình nghèo lưu lạc đến tỉnh Ratakiri của
Campuchia để làm việc trong những mỏ đá quý đầy
nguy hiểm. Bài viết bắt đầu bằng cách mô tả về một

người đi tìm đá quý:

<i>Ởû độ sâu 15 mét dưới lòng đất trong khe hầm nhỏ</i>
<i>hẹp, điều Puy sợ nhất là ánh lửa leo lắt của cây nến</i>
<i>anh cầm trong tay sẽ bị tắt đi, và anh sẽ bị nhấn</i>
<i>chìm trong bóng tối dầy đặc.</i>

Một cách thơng thường khác để bắt đầu một bài
phóng sự là tả cảnh.

Đoạn mở đầu chúng ta xét đến trong chương 5,
về cách quan sát, đã dùng lối này:

<i>CHIANGMAI, Thai Lan. Tại năm cửa ô của khu</i>
<i>thành cổ ở Chiang Mai, người dân vừa tụ tập tham</i>
<i>dự một buổi lễ cổ truyền gọi là Inthakhin. Các vị sư</i>
<i>Phật Giáo trong những chiếc áo cà sa vàng nghệ cất</i>
<i>cao lời cầu nguyện trong khi dân chúng dâng hương</i>
<i>hoa và đèn nến để cầu mưa và xin một mùa bội thu. </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(70)</span><div class='page_container' data-page=70>

Có các loại mở đề theo kiểu nói chuyện làm cho
độc giả phải suy nghĩ và thu hút được sự chú ý của họ:
Thí dụ, đoạn mở đầu của một bài báo nữa trên tờ
The Nation

<i>Hãy tưởng tượng đến một Bangkok mà khơng có</i>
<i>cột điện và các đường dây điện thoại chằng chịt.</i>

<i>Nếu khơng có ai đệ đơn chống đối, sự tưởng</i>
<i>tượng trên có thể biến thành sự thật nhờ sáng kiến</i>

<i>của Cơ quan hành chính thành phố Bangkok (BMA).</i>
<i>BMA có thể đã cấp giấy phép cho công ty xây</i>
<i>dựng Mỹ Pro-Dive để xây các đường hầm chôn dây</i>
<i>điện và dây điện thoại xấu xí xuống dưới đất. Kế</i>
<i>hoạch này là một phần của BMA nhằm giữ cho chân</i>
<i>trời thành phố được thống, sạch, tăng thêm vẻ đẹp</i>
<i>cho thành phố.</i>

<b>Đừng ‘chơn vùi’ đoạn mở đề</b>

Khi viết tin thời sự, nhiều phóng viên quên đặt
điểm chính hay khía cạnh chính của câu chuyện lên
phần đầu. Chẳng hạn, họ có thể bắt đầu tin về một
cuộc họp với tên tuổi những người tham dự thay vì
về những gì diễn ra trong cuộc họp. Nói một cách
khác. Họ ‘chơn’ điểm chính vào sâu trong bài.

Hãy xem tin này của một tờ báo tiếng Anh tại Lào:

<i>Người đứng đầu văn phịng nơng nghiệp và trồng</i>
<i>rừng tỉnh Borikhamsay, Buonkham Phommachuk,</i>
<i>cho biết nông dân trong tỉnh đã bắt đầu gặt lúa vụ</i>
<i>muà mưa vào tháng mười. </i>

<i>Tính đến nay, cơng cuộc gặt hái đã hồn tất trên</i>
<i>19,530 ha (80 phần trăm) của tổng diện tích 24,792 ha</i>

<i>Viết lại như thế này:</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(71)</span><div class='page_container' data-page=71>

<i>Khoảng 19,530 ha trong tổng số 24,792 ha đã</i>

<i>được gặt xong, theo lời ông Buonkham Phommachuk,</i>
<i>Người đứng đầu văn phịng nơng nghiệp và trồng</i>
<i>rừng tỉnh Borikhamsay. </i>

Đoạn sau khiến cho phần mở đề câu chuyện dễ
đọc hơn bằng cách không dùng tên và chức vụ dài
dịng của viên chức chính phủ. Đoạn này chú trọng
hơn đến tin chính - mùa gặt- thay vào viên chức,
nguồn tin của câu chuyện. Đoạn này cũng chú trọng
đến những điễm cụ thể (80 phần trăm đã được gặt
xong) thay vào vấn đề chung chung (công cuộc gặt
hái đã bắt đầu).

Hãy xem cách mở đầu tin sau đây đăng trên một
tờ báo tiếng Campuchia. Từ ‘dây thắt ngang lưng’
dùng để chỉ một sợi dây nhiều người Campuchia
thường quấn ngang lưng để phịng thân.

</div>
<span class='text_page_counter'>(72)</span><div class='page_container' data-page=72>

<i>Tin của phóng viên báo tại Battambang ghi nhận,</i>
<i>trong đêm 31 tháng 7, khoảng 10 giờ đêm, vũ trường</i>
<i>Bopha Tip đã bị ném một qủa lựu đạn. Lựu đạn lăn</i>
<i>từ trên nóc nhà xuống và phát nổ làm một cảnh sát</i>
<i>viên bị thiệt mạng, năm cảnh sát viên khác bị thương</i>
<i>và năm người gần đó cũng bị thương. </i>

Tin ở đây là vụ nổ và người bị thương vong.
Nhưng bài viết đã đi lòng vòng mãi mới tới chi tiết
này sau một đoạn dài mơ tả về thành phố.

Viết như sau đây hay hôn:

<i>Một cảnh sát viên đã bị thiệt mạng và 10 người</i>
<i>khác bị thương trong một vụ ném lựu đạn vào một</i>
<i>hộp đêm ở tỉnh Battambang đêm hôm 31 tháng 7.</i>

Sau đây là một thí dụ nữa về tin chính bị chôn
vùi trong bài, đăng trên một tờ báo tiếng Anh tại
Myanmar:

<i>YANGON- Lễ quyên góp lần thứ tư để gây qũy</i>
<i>xây chùa Thabyinnyu đã được tổ chức tại</i>
<i>Dhammaythaka Sarthintaik thuộc phường 5 trong</i>
<i>Battambang: ai cũng</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(73)</span><div class='page_container' data-page=73>

<i>khu Mayangon sáng nay, có bí thư thứ nhất của Hội</i>
<i>đồng quốc gia hịa bình và phát triển, Trung tướng</i>
<i>Khin Nuynt tham dự. Phu nhân của bí thư thứ nhất</i>
<i>Trung tướng Khin Nuynt, nữ tiến sĩ Khin Win Shwe</i>
<i>cũng tham dự buổi lễ, Bộ trưởng công nghiệp 1 U</i>
<i>Aung Thaung, Bộ trưởng hầm mỏ Chuẩn Tướng Ohn</i>
<i>Myint, Bộ Trưởng Thông Tin Thiếu Tướng Kyi Aung,</i>
<i>Bộ Trưởng Tiến Bộ tại Vùng Biên Giới và Các vấn</i>
<i>dề Phát Triển dân tộc Đại Tá Thein Nuynt, Bộ</i>
<i>Trưởng Vận Tải, Thiếu Tướng Hla Myint Swe, Bộ</i>
<i>Trưởng Xã Hội, Cứu Trợ và Định cư, Chuẩn Tướng</i>
<i>Pyi Sone, Bộ Trưởng Điện Lực Thiếu Tướng Tin</i>
<i>Htut, Bộ Trưởng Thể Thao Chuẩn Tướng Sein Win,</i>
<i>Bộ Trưởng Y Tế Thiếu Tướng Ket Sein, Bộ Trưởng</i>
<i>Tôn Giáo Thiếu Tướng Sein Htwa, Chủ tịch ủy Ban</i>
<i>Phát Triển thành phố Yangon, Thị Trưởng U Ko Lay,</i>

<i>Các viên chức thuộc Văn Phòng Hội Đồng Quốc</i>
<i>Gia Hòa Bình và Phát Triển, Các Hội Đồng Hồ</i>
<i>Bình và Phát triển quận huyện và những người đến</i>
<i>chúc mừng.</i>

<i>Bí Thư ủy Ban hành động Thứ trưởng Nông</i>
<i>Nghiệp và Thủy lợi Chuẩn Tướng Khin Maung báo</i>
<i>cáo cho Bí thư thứ nhất Trung Tướng Khin Nuynt về</i>
<i>tiến độ của cơng trình xây dựng chùa; và Chủ Tịch</i>
<i>Tiểu ban Tài chính, Thứ Trưởng Bộ vận tải đường</i>
<i>sắt Thura U Thaung Lwin báo cáo về các khoản tiền</i>
<i>qun góp và chi phí xây dựng chùa. </i>

Sau trên 200 từ và danh sách 17 tên và chức vụ
dài dòng chúng ta đến được tin chính:

<i>Bí thư thứ nhất Trung Tướng Khin Nuynt và các</i>
<i>bộ trưởng đã nhận được các khoản quyên góp lên</i>
<i>đến 17.5 triệu K.</i>

Một câu mở đầu hay hơn sẽ viết như sau:

</div>
<span class='text_page_counter'>(74)</span><div class='page_container' data-page=74>

Có thể bạn cảm thấy phải liệt kê đủ tên các viên
chức cao cấp tham dự. Nếu đúng như vậy, bạn nên
liệt kê sau khi đã tường thuật tin.

<b>Đừng nhồi nhét quá nhiều vào đoạn mở đầu</b>

Điều quan trọng là bạn
cần phải biết những gì thuộc

về đoạn mở đầu. Điều cũng
quan trọng không kém là
phải biết những gì khơng
thuộc về đoạn mở đầu. Đừng
nhồi nhét q nhiều ý hoặc
các chi tiết không quan trọng
lắm vào đoạn mở đầu, có thể
nói đến sau đó trong bài.
Bạn khơng cần phải đưa tất
cả 5 chữ W và chữ H vào đoạn mở đầu; Một vài
trong số những chữ này có thể để xuống đoạn thứ
nhì hay thứ ba.

Hãy xem đoạn mở đầu sau trên một tờ báo tiếng
Anh của Thái về vấn đề ngoại hối. Như chúng ta đã
đề cập đến trước đây, đây là một thoả thuận mượn ngoại
tệ của nước ngoài để ổn định đồng tiền trong nước.

<i>Thái Lan và Nhật Bản sẽ ký kết một thoả thuận</i>
<i>sơ bộ về một tài khoản trị giá 3 Tỷ Đô la Mỹ ( 135</i>
<i>triệu bahts) trong khuôn khổ hiệp định trao đổi tiền</i>
<i>tệ khi hai bộ trưởng tài chính gập gỡ tại Honolulu</i>
<i>bên lề cuộc họp của Ngân Hàng Phát Triển châu á</i>
<i>vào tuần tới.</i>

Việc thoả thuận sẽ được các bộ trưởng ký kết tại
Honolulu trong cuộc họp của Ngân hàng có quan
trọng lắm khơng? Tin chính có phải là riêng về thoả
thuận hay khơng? Mục đích của thoả thuận là gì?

Thông tấn xã AP đưa tin này một cách rõ ràng và
vắn tắt:

<i>Thái Lan và Nhật Bản đã đạt được thoả thuận</i>
<i>tổng quát về một tài khoản trao đổi tiền tệ trị giá 3</i>
<i>tỷ Đô La Mỹ để ổn định đồng Baht.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(75)</span><div class='page_container' data-page=75>

<b>Có gì khác ở đây?</b>

Một đoạn mở đề hay khơng những có thơng tin
mà cịn hấp dẫn nữa. Mở đề không những chỉ chứa
đựng tin quan trọng nhất, mà còn, nếu được, cho độc
giả thấy tại sao diễn biến này khơng giống với các
diễn biến khác.

Có phải tất cả mọi tai nạn đâm xe đều giống
nhau? Không. Hãy suy nghĩ đến điểm: tai nạn bạn
sắp viết khác với các tai nạn khác như thế nào? Đưa
điểm đó vào đoạn mở đầu.

Thay vì viết:

<i>Một chiếc xe bt chở hành khách đã bị lật ngay</i>
<i>bên ngoài Rangoon trong một trận mưa lớn hơm</i>
<i>qua, khiến cho ba người bị thiệt mạng.</i>

Hãy nghó xem có nên viết:

<i>Một chiếc xe bt chở hành khách đã bị lật ngay</i>
<i>bên ngoài Rangoon trong một trận mưa lớn hơm</i>

<i>qua, khiến cho ba phụ nữ có tuổi bị thiệt mạng. Ba</i>
<i>bà lúc đó đang trên đường về nhà sau khi dự đám</i>
<i>tang một người thân. </i>

Vài cách mở đề

Muốn biết xem mở đề như thế nào, hãy tự hỏi:
* Ai làm gì cho ai?

* Câu chuyện này thực sự là về gì?
* Tại sao lại viết về câu chuyện này?

* Điểm đáng lưu ý nhất của diễn biến đó là gì?
* Độc giả muốn biết những vấn đề gì nhất về
câu chuyện

* Điều gì trong sự kiện này ảnh hửơng nhất
đến độc giả?

* Nếu bạn viết về một bài diễn văn, hãy tự
hỏi: ai nói gì với ai?

</div>
<span class='text_page_counter'>(76)</span><div class='page_container' data-page=76>

Viết đoạn mở đề không dễ như thể theo sát từng
bước một công thức. Ai (Who)không nhất thiết phải
ln ln đi theo sát “vấn đề gì” (What). Điều này
tùy thuộc vào diễn biến xẩy ra.

Nếu đó là một tai nạn xe hơi và bốn người đã bị
thương, đoạn mở đề có thể là:

<i>Bốn người đã bị thiệt mạng hôm qua khi một</i>
<i>chiếc xe hơi bị trôi tuột khỏi một đoạn đường ngập</i>
<i>nước trong thành phố Hồ Chí Minh.</i>

Nếu tai nạn xẩy ra vì lụt lội, đoạn mở đề có thể là:

<i>Mưa lớn và lũ đã cuốn trơi một chiếc xe hơi khỏi</i>
<i>một con đường trong thành phố Hồ Chí Minh hơm</i>
<i>qua, khiến cho bốn người bị thiệt mạng.</i>

Nếu có một viên chức hàng đầu trong xe, đoạn
mở đề sẽ chú trọng đến chữ Who (ai)

Thứ trưởng tài chính, ông XXX, đã bị thiệt mạng
trong một tai nạn xe hơi tại thành phố Hồ Chí Minh
hơm qua.

Nếu địa điểm xẩy ra tai nạn khác thường, bạn
nên chú trọng đến Where (ở đâu)

<i>Một chiếc xe hơi đâm vào một ngôi chùa nổi</i>
<i>tiếng tại thành phố Hồ Chí Minh hơm qua sau khi</i>
<i>người lái xe bị lạc tay lái.</i>

Bạn phải tự nghĩ xem khía cạnh nào của diễn
biến là quan trọng nhất.

<b>Chọn ‘góc cạnh’</b>

Đơi khi khơng có cách duy nhất nào được coi là

đúng để bắt đầu một câu chuyện. Có thể có nhiều
điểm cùng đáng lưu ý, hay nhiều ‘góc cạnh’ có thể
chọn cho câu chuyện.

</div>
<span class='text_page_counter'>(77)</span><div class='page_container' data-page=77>

có thể chọn viết về nhiều khiá cạnh khác nhau mà
ông đã nói tới. Bạn có thể bắt đầu với sự lạc quan
của ông về đà tăng trưởng GDP cho năm tới. Hoặc
các nhận xét của ơng về kiểm sốt lạm phát, Hoặc
về giao thương với Trung Quốc. Bất cứ góc cạnh
nào vừa kể cũng có thể làm cho câu chuyện hay.

Hoặc nếu bạn viết về dịch sốt rét bùng phát tại
biên giới Thái-Myanmar, bạn có thể viết từ quan
điểm của nạn nhân bệnh sốt rét, hay của các bác sĩ
và nhân viên cứu trợ đang tìm cách chặn đứng đà
lây lan của dịch bệnh., hoặc của các nhà khoa học

đang nghiên cứu về căn bệnh để tìm một phương
thuốc chữa trị sốt rét hữu hiệu hơn.

Khi bạn đang tìm cách quyết định nên mở đầu
với góc cạnh nào, một trong các câu hỏi bạn phải tự
hỏi là: Ai thực sự là độc giả của báo mình? Họ có
phải là các độc giả thuộc loại đại chúng? Các độc
giả học thức? Chun gia? Người nước ngồi? Hãy
chọn góc cạnh đáng lưu ý nhất và đáng nói nhất cho
những độc giả đặc biệt của bạn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(78)</span><div class='page_container' data-page=78>

<b>CHƯƠNG 9: SẮP XẾP CÂU CHUYỆN</b>

Sau khi bạn chọn được điểm mở đề rồi, bạn có
thể gọt dũa phần cịn lại của câu chuyện. Bạn đã
cho độc giả biết về điểm chính hay góc cạnh chính
của câu chuyện. Bây giờ bạn sẽ giải thích. Thân bài
phải bổ sung cho đoạn mở đề. Như thế nào? Bằng
cách nào? Với các chi tiết, lời trích dẫn và bối cảnh
câu chuyện.

Nhưng viết theo thứ tự nào? Các bài viết hay là
trình bầy các dữ kiện một cách hợp lý. Những gì bạn
viết trong mỗi đoạn sẽ gợi lên những câu hỏi trong
trí bạn đọc. Bạn nên trả lời các câu hỏi đó trong
đoạn sau. Tất cả các câu trả lời sẽ cho bạn thấy bạn
phải viết những gì tiếp theo.

<b>Kết hợp những điều ghi chép và suy nghĩ</b>
<b>của bạn</b>

Trước khi bắt đầu viết, hãy suy nghĩ về đề tài
chính hay khía cạnh chính của câu chuyện. Rồi suy
nghĩ tiếp về các điểm chính mà bạn muốn viết về đề
tài hay khía cạnh đó. Liệt kê tất cả theo thứ tự quan
trọng. Hãy thử làm điều này trước khi nhìn vào
những điều bạn ghi chép. Có thể bạn còn nhớ được
nhiều điểm quan trọng. Tiếp đấy xem lại những
điều bạn ghi chép, các tài liệu hay băng ghi âm để
xem bạn có qn gì khơng. Nhìn vào các chi tiết và
tìm lời trích bạn muốn viết vào bài để minh họa cho
các điểm chính.

</div>
<span class='text_page_counter'>(79)</span><div class='page_container' data-page=79>

<b>Các tin thời sự </b>

Mỗi quốc gia đều có các câu chuyện lịch sử về
thời lập quốc, về các vị anh hùng hoặc về nguồn gốc
các tập tục văn hóa nào đó. Khi chúng ta viết về các
đề tài này, chúng ta bắt đầu từ khởi điểm, và kết
thúc với kết qủa hay diễn biến quan trọng nhất.
Nhiều tiểu thuyết cũng viết theo cách này.

Tuy nhiên, tin thời sự lại viết theo cách ngược
hẳn lại. Các độc giả muốn biết ngay lập tức những
gì đã xẩy ra. Cấu trúc của tin thời sự được gọi là
‘kim tự tháp lộn ngược’, hay tam giác lộn ngược.

Kim tự tháp này rộng nhất ở trên đầu. Càng đi
xuống, kim tự pháp hàng hẹp đi, rồi đến mũi nhọn.
Điều này có nghĩa là các yếu tố quan trọng nhất của
câu chuyện được đặt lờn u, ri n cỏc yu t

Nội dung v/đ hoặcbối cảnh
về sự kiện ở đầu bài
Các chi tiết hay lời trích dẫn giải

thích. Hoặc cho biết thêm
chi tiết về câu mở đầu

Tin tc quan trng nht hay ỏng l-u ý nhất
(đề tài chính). Các điểm quan trọng nhất

của 5 chữ W và chữ H

Cỏc ti
kộm quan

trọng

Các thông tin bổ sung
khác. Chi tiết, trích

</div>
<span class='text_page_counter'>(80)</span><div class='page_container' data-page=80>

kém quan trọng hơn và câu chuyện kết thúc với các
yếu tố ít quan trọng nhất.

Thơng thường đoạn mở đầu trả lời cho câu hỏi
quan trọng nhất trong các câu hỏi cơ bản về câu
chuyện-5 chữ W và chữ H. Đoạn thứ nhì cho biết
các chi tiết hay bối cảnh về đoạn mở đầu. Tiếp theo
là các tin tức bổ sung cho đoạn mở đầu: các câu
trích dẫn, chi tiết và bối cảnh. Sau khi bạn đã viết
tất cả các tin tức về đề tài chính, bạn viết về các đề
tài phụ, kém quan trọng hơn. Những lời trích dẫn
thường gây chú ý cho độc giả, vậy nên để các câu
này ở gần đầu bài.

Tại sao phóng viên lại dùng cấu trúc kim tự tháp
lộn ngược?

Độc giả không có đủ
thì giờ đọc hết tất cả
mọi tin. Thơng thường
họ chỉ đọc vài đoạn

đầu. Vì vậy bạn nên cho
họ biết các tin quan
trọng nhất ngay lập tức.
Nếu họ muốn đọc thêm
chi tiết, hay có thì giờ
họ có thể đọc sâu thêm
vào bài.

Cũng như vậy, nhiều báo khơng có nhiều chỗ để
đăng tin. Các chủ biên phải cắt bớt bài viết để đủ
chỗ đăng. Cách dễ nhất để cắt xén câu chuyện là
cắt đoạn cuối cùng. Vì vậy đặt các chi tiết kém quan
trọng nhất xuống cuối bài.

Hãy xem xét đến vài tin thời sự hay.

Tin sau đây chúng ta đã thấy ở chương 3, cho
thấy các thông tin được dùng chính xác và bám sát
đề tài suốt bài, khơng thừa chữ hay thừa chi tiết:

</div>
<span class='text_page_counter'>(81)</span><div class='page_container' data-page=81>

<b>Công nhân may Campuchia khốn khổ</b>
<i>PHNOM PENH, Cambodia (AP)- Tình trạng suy</i>
<i>thối kinh tế tại Hoa Kỳ đã làm cho ít nhất 12 xưởng</i>
<i>may tại Campuchia phải tạm đóng cửa trong năm</i>
<i>nay. Bộ trưởng thương mại Cham Prasidh cho biết</i>
<i>vào hơm qua. </i>

<i>Có tới 3000 cơng nhân bị tạm nghỉ việc và có thể</i>
<i>sẽ có thêm người bị mất việc nếu tình hình khơng</i>
<i>được cải thiện, ơng nói.</i>

<i>Thêm vào đó, hàng ngàn người khác đang phải</i>
<i>giảm giờ làm vì nhiều xưởng trong tổng số 200</i>
<i>xưởng may phải cắt bớt giờ làm thêm và chuyển giờ</i>
<i>làm từ hai ca xuống cịn một ca, ơng bộ trưởng này</i>
<i>nói vậy. </i>

<i>‘Các vấn đề kinh tế tại Hoa Kỳ khiến chúng tôi</i>
<i>rất lo ngại cho cả hoạt động của các xưởng may lẫn</i>
<i>việc làm của công nhân’, ông nói.</i>

<i>Công nghiệp may mặc tại Campuchia sử dụng</i>
<i>200.000 công nhân, với lương bổng trung bình là 40</i>
<i>đơ la Mỹ một tháng. Trên 80 phần trăm hàng sản</i>
<i>xuất được xuất sang Hoa Kỳ để bán lẻ.</i>

<i>Ơng Bộ Trưởng nói: Nay đã quá nửa năm mà</i>
<i>Campuchia mới giao được không đầy 40% quota</i>
<i>hàng may xuất khẩu của năm nay sang Hoa Kỳ,</i>
<i>trong khi đó năm ngối, tồn bộ quota hàng may</i>
<i>xuất khẩu sang Hoa Kỳ đã được giao xong xuôi vào</i>
<i>cuối tháng sáu.</i>

Sau đây là tin trên tờ Cambodia daily (Nhật báo
Campuchea), của sinh viên tốt nghiệp IMMF Kay
Kimsong.

<i><b>Tài xế tắc xi bất mãn chặn đường 6A</b></i>

<i>Khoảng 20 tài xế tắc xi do bất mãn trước luật</i>

<i>mới của thành phố không cho họ vào Phnompenh,</i>
<i>đã chặn một khúc đường trên Quốc Lộ 6A hôm thứ</i>
<i>Ba, gây kẹt xe trong một tiếng đồng hồ.</i>

<i>Một lời tuyên bố rõ</i>
<i>ràng, giản dị về</i>
<i>những gì đã xẩy ra,</i>
<i>Đọan mở đầu cho</i>
<i>thấy tin quan trọng</i>
<i>nhất-việc đóng cửa</i>
<i>12 nhà máy. Lời</i>
<i>tuyên bố đựơc xác</i>
<i>định có xuất xứ từ bộ</i>
<i>trưởng thương mại vì</i>
<i>người viết bài khơng</i>
<i>thể tự mình biết đựơc</i>
<i>các chi tiết đó.</i>
<i>Câu trả lởi cho điểm</i>
<i>Thì sao?: Đây là</i>
<i>cách thức diễn đạt sự</i>
<i>kiện này ảnh hưởng</i>
<i>đến người dân ra</i>
<i>sao. Tại sao người ta</i>
<i>lại chú ý </i>

<i>đến bài viết này.</i>
<i>Một lời trích dẫn làm</i>
<i>rõ thêm cho ba đoạn</i>
<i>đầu của câu chuyện.</i>
<i>Nó cho ta thấy rõ</i>

<i>ràng ơng bộ trửơng</i>
<i>đã nói gì. Nó đề cập</i>
<i>đến cả hai điểm: nhà</i>
<i>máy và nền </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(82)</span><div class='page_container' data-page=82>

<i>Sáu xe cứu hoả đã được phái đến để giải tán các</i>
<i>tài xế này. Họ cãi vã với cảnh sát và các nhân viên</i>
<i>chính quyền khác đang tìm cách ngăn khơng cho xe</i>
<i>của họ vào trong thành phố.</i>

<i>Thứ ba vừa rồi là ngày đầu tiên áp dụng luật cấm</i>
<i>xe tắc xi vào trong thành phố từ các tỉnh phía Bắc.</i>

<i>Các viên chức cho biết lệnh cấm này nhằm giảm</i>
<i>bớt nạn ùn tắc giao thông và làm cho thành phố đẹp</i>
<i>hơn.</i>

<i>Tắc xi nay phải đậu trước chợ Prek Leap, khoảng</i>
<i>5 km bên ngoài thành pho,á và đổ khách xuống để</i>
<i>khách đi tiếp bằng xe buýt vào Phnompenh.</i>

<i>Tài xế tắc xi nói: điều này bất cơng vì cơng ty</i>
<i>vận tải Ho Wah Genting của Malaysia được cấp giấy</i>
<i>phép chạy xe buýt từ Phnompenh đến Prek Leap và</i>
<i>từ Prek Leap ra các tỉnh.</i>

<i>‘Nếu Ho Wah được phép làm như vậy thì chúng</i>
<i>tơi, các tài xế tắc xi, khơng cịn kiếm tiền được nữa</i>
<i>vì hành khách sẽ xuống xe buýt này để leo lên xe</i>
<i>buýt khác’ Houn Hak, một tài xế tắc xi chuyên chở</i>

<i>hành khách qua lại Kompong Cham, nói. </i>

<i>Sin Phearom, Phụ tá quản lý cho cơng ty Ho Wah</i>
<i>nói, tài xế tắc xi khơng nên can thiệp vào cơng việc</i>
<i>làm ăn của Ho Wah vì cơng ty này đã được giấy</i>
<i>phép của Bộ Cơng Chính và thành phố để chạy các</i>
<i>xe bt đó.</i>

<i>Ơng cịn nói cơng ty ông đã cố gắng gíúp tài xế</i>
<i>tắc xi địa phương bằng cách giảm bớt các chuyến xe</i>
<i>từ Prek Leap đến các tỉnh, từ 12 chuyến xuống còn 7</i>
<i>chuyến mỗi ngày.</i>

<i>‘Nếu chúng tôi không đầu tư ở đây được, chúng</i>
<i>tôi sẽ ra đi và nói với các cơng ty bạn đừng vào đầu</i>
<i>tư nữa’. Sin Phearom nói.</i>

<i>Các chi tiết về</i>
<i>đọan mở đầu. Một</i>
<i>lần nữa, rõ ràng và</i>
<i>giản dị.</i>

<i>Bối cảnh. Trong</i>
<i>câu chuyện trứơc,</i>
<i>bối cảnh đựơc đặt ở</i>
<i>cuối bài. Tại đây,</i>
<i>bối cảnh phải đựơc</i>
<i>đặt lên trên vì nếu</i>
<i>khơng biết ngay cuộc</i>
<i>tranh cãi là vì vấn</i>

<i>đề gì, độc giả sẽ</i>
<i>khơng hiểu câu</i>
<i>chuyện.</i>

<i>Quan điểm của</i>
<i>phiá tài xế tắc xi,</i>
<i>với trích dẫn lời một</i>
<i>tài xế</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(83)</span><div class='page_container' data-page=83>

<i>Nhem Saran, Giám đốc Cục Cơng chính của</i>
<i>thành phố nói, tài xế tắc xi nên chú trọng đến việc</i>
<i>cải thiện chất lượng dịch vụ của họ thay vì trách cứ</i>
<i>công ty Ho Wah</i>

<i>‘Tôi cho rằng người dân chọn đi xe bt của Ho</i>
<i>Wah vì họ được an tồn, xe có máy lạnh và thoải</i>
<i>mái’, ơng nói.</i>

<b>Viết về hơn một đề tài chính </b>

Nhiều tin chỉ có một đề tài. Tuy nhiên, đơi khi
một sự kiện nào đó có nhiều dữ kiện quan trọng
khơng kém gì nhau.

Chẳng hạn khi cơ quan lập pháp thông qua hai bộ
luật: một về gia tăng thuế, luật kia về việc cấm trẻ
em làm việc. Cả hai đều quan trọng. Nếu bạn đưa
cả hai yếu tố vào đoạn mở đầu, nửa trên có thể là
về thuế, nửa sau chú trọng đến việc hạn định tuổi
tác làm việc.

Chẳng hạn:

<i>Quốc Hội hơm nay đã thơng qua các bộ luật gia</i>
<i>tăng thuế lợi tức vá cấm dùng trẻ em lao động.</i>

Tuy nhiên trong thân bài bạn phải để các chi tiết
có liên quan với nhau vào cùng một chỗ. Nói đến tất
cả mọi yếu tố liên quan đến thuế trước. Tiếp đấy,
trình bầy về luật cấm trẻ em lao động. Nếu bài viết
của bạn nhẩy từ yếu tố này sang yếu tố khác giữa
hai yếu tố, độc giả sẽ bị lẫn lộn.

<b>Phóng sự</b>

Hầu hết các tin thời sự được viết theo cấu trúc
kim tự tháp lộn ngược, trong khi đó, có nhiều cách
khác nhau để viết một bài phóng sự. Đoạn sau đây
cho thấy cách thơng thng nht:

</div>
<span class='text_page_counter'>(84)</span><div class='page_container' data-page=84>

M u

Thaõn baứi

Keỏt cuùc

hoặc
Giai

thoại

Mô tả về mét
sù kiƯn hay

địa điểm
Thớ dú roừ

ràng về
một người

Đoạn viết về chủ đề. Câu chuyện là về vấn đề gì

<b>Tồn cảnh</b>: Diễn biến này hay tình hình này ảnh
hưởng ra sao đến người dân.

Có bao nhiêu người khác ở vào cùng hoàn cảnh? v.v..

<b>Bối cảnh:</b> Nguyên nhân gây ra sự kiện này?
Những gì đã xẩy ra khiến cho sự cố đó trở thành
như bây giờ? v.v..

<b>Những lời giải thích khác</b>: Các quan điểm khác
nhau về sự kiện này là gì? v.v..

Chi tiết, lời trích dẫn v.v..về thí dụ, giai thọai
hay những gì mơ tả trong đoạn mở đề, và các yếu
tố khác nữa về câu chuyện.

Lời trích dẫn mạnh, giai thọai hay lời tuyên bố
có liên quan đến đoạn mở đầu của câu chuyện.

Phóng sự thường dùng hình thức mở đề gián tiếp.
Người viết thường bắt đầu bằng cách chú trọng tới
một người nào đó đang phải đối phó với một vấn đề
giống như của nhiều người khác. Đó là vì độc giả có
thể hiểu đựơc tình huống và kinh nghiệm của một
người hơn là một lời tun bố về một tình hình tổng
qt nào đó. Người được nói đến được dùng làm thí
dụ hay là minh chứng cho một tình huống nào đó.
Một hình thức thông thường khác để mở đầu là vẽ
ra quang cảnh của câu chuyện, có thể bằng cách mơ
tả văn hoa địa điễm xẩy ra câu chuyện.

</div>
<span class='text_page_counter'>(85)</span><div class='page_container' data-page=85>

Sau đoạn mở đề gián tiếp, là một đoạn nói về
chủ đề, cho độc giả thấy câu chuyện là về vấn đề
gì. Đoạn này nối liền thí dụ, minh họa hoặc quang
cảnh địa điểm với thân bài. Đoạn này thường được
đặt trước đoạn thứ 6 của tồn bài.

Phần cịn lại của bài viết
giải thích cho đoạn mở đề và
bổ sung cho đoạn này với các
chi tiết, lời trích dẫn và thí
dụ. Thơng thường sau đoạn
về chủ đề, người viết quay
lại với nhân vật vừa được nói
đến, cho thêm một số chi tiết,
những minh họa hay quang
cảnh địa điểm đã ghi nhận ở
đầu câu chuyện. Một bài

phóng sự thường chứa đựng

nhiều đoạn mơ tả và lời trích dẫn, tựa như tơ mầu
một bức tranh. Phóng sự cũng thường có một kết cục
để lại cho độc giả một ấn tượng mạnh về chủ đề của
bài viết.

Như vậy, một bài phóng sự có một phần mở đề
được sắp xếp cẩn thận, phần giữa là thân bài, và kết
cục, giống như một truyện ngắn thú vị hoặc một
cuốn tiểu thuyết. Bạn không thể cắt cụt đoạn cuối
giống như một tin thời sự.

Sau đây là một bài phóng sự đầy mầu sắc, lời
trích dẫn hay, các chi tiết có ý nghĩa và những lời
giải thích về tầm quan trọng của những gì đang xẩy
ra. Người viết kết hợp những điều quan sát đầy ý
nghĩa của cá nhân, các dữ kiện nghiên cứu qua tài
liệu và các cuộc phỏng vấn. Chúng ta đã đọc đoạn
mở đầu của câu chuyện này trong các chương trước
đây về thí dụ cho thấy cách quan sát và dựng cảnh.

</div>
<span class='text_page_counter'>(86)</span><div class='page_container' data-page=86>

<i><b>Phát triển nhanh chóng đe doạ biến khu Thành</b></i>
<i><b>Cổ thành ‘một Bangkok nữa’ </b></i>

<i>CHIANG MAI, Thailand - Tại năm cửa ô của khu</i>
<i>thành cổ ở Chiang Mai, người dân vừa tụ tập tham</i>
<i>dự một buổi lể cổ truyền gọi là Inthakhin. Các vị sư</i>
<i>trong những chiếc áo cà sa vàng nghệ cất cao lời</i>
<i>cầu nguyện trong khi dân chúng dâng hương, hoa và</i>

<i>đèn nến để cầu mưa và xin một mùa bội thu. </i>

<i>Tuy nhiên, tiếng còi xe inh ỏi và tiếng máy nổ từ</i>
<i>đám xe đang bị tắc đường quanh các cửa ô này đã</i>
<i>át hẳn tiếng cầu kinh, và khói xe từ các ống xả xe</i>
<i>hơi, xe gắn máy làm chẳng còn ai ngửi thấy mùi</i>
<i>hương hoa thơm ngát nữa.</i>

<i>Chiang Mai, cố đô của Vương Quốc Lanna Thai,</i>
<i>ăn mừng lễ kỷ niệm sinh nhật thứ 702 trong năm</i>
<i>nay. Thành phố này là địa điểm hấp dẫn khách du</i>
<i>lịch nước ngoài thứ nhì tại Thái Lan, chỉ sau</i>
<i>Bangkok, một thành phố trẻ hơn đến năm thể kỷ.</i>
<i>Chiang Mai vẫy chào bởi những nét quyến rũ cổ xưa,</i>
<i>đền chùa, thủ công nghệ, và gần với các làng dân</i>
<i>tộc ít người ở miền núi, rừng già, và thác nước. Hào</i>
<i>nước sâu quanh khu thành cổ và một phần các cửa</i>
<i>ngõ kiên cố đánh dấu vòng đai của thành phố cổ xưa</i>
<i>kia hiện vẫn đang được bảo tồn. Với những dẫy núi</i>
<i>cao và con sông Ping bao bọc chung quanh, Chiang</i>
<i>Mai cịn có tên gọi nữa là Bông Hồng miền Bắc.</i>

<i>Tuy nhiên, các nhà bảo tồn đã gán cho Chiang</i>
<i>Mai danh hiệu ‘Bangkok thứ nhì’ bởi nạn kẹt xe, ơ</i>
<i>nhiễm, các tịa nhà cao tầng và các khu thương mại</i>
<i>rộng lớn đau nhau mọc lên từ cơng cuộc phát triển</i>
<i>nhanh chóng đang đe doạ các truyền thống văn hoá</i>
<i>đặc thù của miền Bắc. Tại Bảo Tàng nghệ thuật hiện</i>
<i>đại vừa khai mạc, một bức hoạ với tựa đề ‘Chiang</i>
<i>Mai 1997’, cho thấy khói xe và các tịa nhà cao tầng</i>

<i>đang đè bóng một con voi hai mắt đẫm lệ</i>

<i>Qua lời mô tả dùng</i>
<i>đến mọi giác quan,</i>
<i>người viết bài trứơc</i>
<i>tiên đưa độc giả</i>
<i>đến tận nơi. Anh</i>
<i>đưa độc giả vào</i>
<i>trong câu chuyện và</i>
<i>minh hoạ cho các</i>
<i>đề tài chính. </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(87)</span><div class='page_container' data-page=87>

<i>Chiang Mai tăng trưởng nhờ ở các doanh nghiệp</i>
<i>nông nghiệp của Nhật Bản và các nhà máy ở Nam</i>
<i>thành phố. Nhưng, điều trái khoáy là sự phát triển</i>
<i>của Chiang Mai là nhờ ở chỗ nhiều người giầu đổ xô</i>
<i>đến thành phố để tránh những tệ nạn của Bangkok.</i>
<i>Cũng giống như Bangkok, các thửa ruộng ở ngoại ô</i>
<i>Chiang Mai nay đã nhường chỗ cho các khu nhà ở</i>
<i>rộng mênh mơng, nhiều nhà khơng có người ở vì bây</i>
<i>giờ khơng có mấy ai đủ tiền ở những căn nhà như vậy.</i>
<i>Kinh tế suy thoái hiện nay của Thái Lan đã giúp</i>
<i>thành phố này được xả hơi đôi chút do các dự án lớn</i>
<i>ngưng lại, nhưng rõ ràng là một khi tiền bạc lại dồi</i>
<i>dào như trước, Chiang Mai không thể nào tránh khỏi</i>
<i>sa chân vào đường cũ.</i>

<i>‘Siêu thị’ đầu tiên của Chiang Mai khai trương</i>
<i>cách đây ba năm . Đột nhiên, tháng chạp năm ngoài,</i>
<i>thêm ba siêu thị nữa mở cửa. Đây là các cấu trúc vĩ</i>

<i>đại theo kiểu nhà kho, với các bãi đậu xe rộng như</i>
<i>sân đá bóng, bán đủ mọi mặt hàng, từ trái sầu riêng</i>
<i>đến búp bê Barbie, tới máy giặt. Hàng hoá ở các cửa</i>
<i>hàng này thu hút những khách hàng muốn chỉ phải</i>
<i>đến một chỗ là có thể mua sắm đủ mọi thứ và lại rẻ</i>
<i>nữa, nhưng các cửa hàng này đang đe doạ đến sự</i>
<i>sống còn của các tiệm nhỏ do các hộ gia đình làm</i>
<i>chủ, và các chợ bán đồ tươi sống mà người dân</i>
<i>thường hay lui tới theo truyền thống.</i>

<i>Một loạt ‘Siêu thị’ Carrefour và Auchan của</i>
<i>Pháp mở cửa trong cùng một tuần dường như để đưa</i>
<i>cuộc cạnh tranh kinh tế toàn cầu của họ vào Chiang Mai.</i>
<i>‘Mục tiêu của chúng tôi là đưa tất cả các sản</i>
<i>phẩm vào cùng một chỗ để khách hàng chọn lựa.</i>
<i>Càng ngày càng có thêm khách hàng đến’, Philippe</i>
<i>Richard, Quản lý của Auchan nói. Siêu thị này có 50</i>
<i>điểm thanh tốn và diện tích gần 10.000 thước vng.</i>
<i>Auchan đã xây dựng một con đường ngầm nối xa</i>
<i>lộ gần đó đến tiệm để khách hàng có thể đến từ mọi</i>

<i>Các đọan này cho</i>
<i>thấy tịan cảnh và</i>
<i>bối cảnh. Chúng</i>
<i>giải thích tại sao</i>
<i>Chiang Mai trở nên</i>
<i>một thành phố như</i>
<i>ngày nay và sẽ đi</i>
<i>đến đâu trong </i>
<i>tương lai.</i>

<i>Ngừơi viết bài cho</i>
<i>thêm một số thí dụ</i>
<i>về các vấn đề của</i>
<i>thành phố, giống</i>
<i>như các thí dụ đã</i>
<i>đựơc đưa ra trong</i>
<i>hai đoạn đầu. Hãy</i>
<i>ghi nhận việc dùng</i>
<i>cách so sánh (các</i>
<i>bãi đậu xe rộng như</i>
<i>bãi đá bóng) và các</i>
<i>chi tiết đặc thù (trái</i>
<i>sầu riêng tới búp bê</i>
<i>Barbie tới máy giặt)</i>
<i>để người đọc có thể</i>
<i>hình dung ra quang</i>
<i>cảnh.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(88)</span><div class='page_container' data-page=88>

<i>hướng. Các siêu thị này làm cho tình trạng giao</i>
<i>thông trong thành phố trở nên tồi tệ hơn trước và</i>
<i>đường xá trở nên nguy hiểm hơn. Họ cũng bắt đầu</i>
<i>một kỷ nguyên gửi/phân phát thư và các ấn phẩm</i>
<i>tiếp thị mới. Các tờ rơi quảng cáo, hình ảnh mầu sắc</i>
<i>lộng lẫy điển hình cho một sự cạnh tranh mới mẻ và</i>
<i>hiện đại về tiêu thụ ở Chiang Mai đang được phân</i>
<i>phát khắp nơi trong thành phố, xếp thành đống cao</i>
<i>trên bàn, gửi đến tận nhà, nhét qua khe cửa văn</i>
<i>phòng cũng như nhà dân.</i>

<i>Các nghiên cứu viên đang xét nghiệm về nồng</i>
<i>độ chì trong máu của các cảnh sát giao thông tại</i>
<i>Chiang Mai, và cũng giống như các cuộc xét nghiệm</i>
<i>đã từng diễn ra tại Bangkok, kết quả thật đáng ngại.</i>
<i>Họ theo dõi chất lượng nước sông Ping, hiện đang bị</i>
<i>ơ nhiểm vì thuốc trừ sâu mà nông dân dùng ở thượng</i>
<i>nguồn. Trong khi thành phố tăng trưởng, lượng rác</i>
<i>thải nay đã vượt quá khả năng chứa rác hay xử lý</i>
<i>chất thải của thành phố.</i>

<i>Tuy nhiên, cũng khơng nên q phóng đại các</i>
<i>vấn đề này. Nhà cầm quyền nay đã cấm xây các nhà</i>
<i>cao tầng gần nơi đền chùa. Hào nước bọc quanh khu</i>
<i>Thành Cổ nay đã được vớt sạch rác và lắp đặt một</i>
<i>hệ thống lọc nước. Cịn về ơ nhiễm, Chiang Mai chỉ</i>
<i>bằng một phần 40 độ ô nhiễm của Bangkok.</i>

<i>Điều làm cho người ta lo ngại hơn là nếp sống</i>
<i>của thành phố.</i>

<i>Các tệ nạn quen thuộc tại Bangkok nay đã len lỏi</i>
<i>đến nơi, chẳng hạn như vụ tham nhũng hồi năm</i>
<i>ngoái, gồm các sĩ quan và các nhân viên thành phố,</i>
<i>họ đã tìm cách vòi tiền các sạp hàng khu chợ trời</i>
<i>đêm, một địa điểm hấp dẫn du khách tại trung tâm</i>
<i>thành phố. Cũng năm ngối, một cảnh sát viên q</i>
<i>tức giận vì người bạn gái đã bỏ anh để giao du với</i>
<i>một người nước ngồi đã bắn và gây thương tích cho</i>
<i>hai du khách người Italia tại phi trường Chiang Mai.</i>
<i>Thêm các thí dụ nữa</i>

<i>cho thấy các vấn đề,</i>
<i>bổ sung cho đoạn</i>
<i>mở đề và chủ đề</i>
<i>của câu chuyện.</i>
<i>Hãy ghi nhận một</i>
<i>lần nữa các chi </i>

<i>tiết đặc thù.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(89)</span><div class='page_container' data-page=89>

<i>Cũng giống như tại khu Patpong ở Bangkok, bệnh</i>
<i>AIDS nay lại còn tệ hơn trong các ổ mãi dâm ở</i>
<i>Chiang Mai, nơi các cô gái mãi dâm tuổi vị thành</i>
<i>niên hành nghề.</i>

<i>Càng ngày càng có thêm người hãnh diện khoe</i>
<i>những chiếc điện thoại di động của họ, biểu tượng</i>
<i>cho sự phồn vinh của giới trẻ Bangkok. Tại một nhà</i>
<i>hàng chuyên về loại đồ ăn kiểu ‘Khantoke’, tức là</i>
<i>các món ăn đặc sản của miền bắc dọn ăn với cơm</i>
<i>nếp, chàng nhạc sĩ với cây đàn ghi-ta đã không hát</i>
<i>nhạc truyền thống, mà thay vào đó là các bản nhạc</i>
<i>thơn dã của John Denver.</i>

<i>‘Tính tham lam thời hiện đại đã làm chúng tôi</i>
<i>mất đi nếp sống giản dị’ Udom Roongruangsi nói,</i>
<i>ơng là Giám Đốc Trung Tâm Phát triển Nghệ thuật</i>
<i>và Văn hoá tại Đại Học Chiang Mai.</i>

<i>Udom đang trong giai đoạn hoàn tất một cơng</i>

<i>trình kéo dài từ sáu năm nay, đó là soạn thảo một</i>
<i>cuốn tự điển về văn hóa Bắc Thái Lan. Ơng đặt tên</i>
<i>cho cuốn sách là ‘ngơi thành cổ cuối cùng, bức</i>
<i>tường cuối cùng, trước khi văn minh của chúng ta</i>
<i>biến mất’.</i>

<i>Udom nói: nền văn hóa truyền thống đang bị đe</i>
<i>doạ một phần là vì thể chế chính trị tập trung quyền</i>
<i>lực của Thái Lan. Chiang Mai phần lớn do các viên</i>
<i>chức được Bangkok phái đến để cầm quyền, khơng</i>
<i>phải do các nhân vật địa phương cai quản. Ơng nói,</i>
<i>các giá trị kiểu Bangkok chiếm vị trí độc tơn</i>.

<i>‘Tơi cố gắng dậy cho con gái tôi thổ ngữ miền</i>
<i>Bắc nhưng nó khơng chịu, vì ảnh hưởng của các giáo</i>
<i>viên, bạn bè và đài truyền hình’, ơng nói.</i>

<i>Những người bảo tồn văn hoá khác phàn nàn về</i>
<i>một số các buổi biểu diễn ‘văn hoá’ cho du khách</i>
<i>được tổ chức bởi các viên chức chính phủ khơng biết</i>
<i>gì nhiều về văn hố địa phương. Họ nói, lịch sử và</i>
<i>di sản văn hố của Chiang Mai đã bị bóp méo, bị</i>

<i>Bối cảnh và quan</i>
<i>sát đựơc dùng để</i>
<i>nhấn mạnh về các</i>
<i>thay đổi.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(90)</span><div class='page_container' data-page=90>

<i>đem dùng để gíúp vui và thu tiền, thay vì để giáo dục</i>
<i>hay tơn vinh văn hố. Tại khu chợ đêm, các vũ công</i>

<i>thường xuyên nhẩy muá các điệu vũ truyền thống</i>
<i>trên sân khấu để hấp dẫn du khách vào các nhà</i>
<i>hàng ăn tại đây. Người ta đã từng thấy các phụ nữ</i>
<i>Thái ăn mặc y phục truyền thống của bộ lạc miền</i>
<i>núi Lisu nhẩy múa các điệu muá của bộ lạc Akba.</i>

<i>Udom nói người dân Chiang Mai khơng cịn coi</i>
<i>các đền chùa là những nơi thực sự thuộc về cộng</i>
<i>đồng của họ nữa. Thay vào đó, ơng nói, người dân</i>
<i>đi lễ đền chùa để thoả mãn một nhu cầu nào đó </i>
<i>-‘cũng giống như họ đi ăn mì khi đói bụng’</i>

<i>Trong buổi lể Inkhathin mới đây, một cặp nam nữ</i>
<i>đã lái chiếc xe hơi Honda Accord mầu trắng mới</i>
<i>tinh đến một cửa ơ cổ kính xây từ thế kỷ thứ 13 của</i>
<i>thành phố rồi ra về trong vòng 30 giây đồng hồ sau</i>
<i>khi để lại một phong bì cúng. Bên trên, các loa</i>
<i>phóng thanh đang truyền đi những lời cầu kinh của</i>
<i>các vị sư sãi, một tấm biểu ngữ lớn mầu vàng nghệ</i>
<i>Ngừơi viết gói ghém</i>

<i>câu chuyện lại bằng</i>
<i>cách quay trở về với</i>
<i>quang cảnh lúc đầu,</i>
<i>cũng với các chi tiết rõ</i>
<i>rệt và đầy mầu sắc. Sự</i>
<i>quan sát về các phụ nữ</i>
<i>trẻ làm cho người đọc</i>
<i>suy nghĩ về câu chuyện</i>
<i>khi đọc xong. Phóng sự</i>

<i>này có phần mở đầu,</i>
<i>thân bài và kết cục</i>
<i>đựơc sắp xếp cẩn thận,</i>
<i>kết hợp bằng một chủ</i>
<i>đề chính duy nhất.</i>
<i>Những lời trích dẫn và</i>
<i>các chi tiết giữ cho độc</i>
<i>giả tiếp tục đọc đến</i>
<i>hết bài. Tất cả những</i>
<i>lời trích dẫn và chi tiết</i>
<i>đều phù hợp với chủ</i>
<i>đề chính.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(91)</span><div class='page_container' data-page=91>

<i>mời gọi thiện nam tín nữ đến cầu nguyện. Trên tấm</i>
<i>biểu ngữ này có in biểu tượng của một công ty điện</i>
<i>thoại di động lớn. Cách đó vài thước, chẳng màng gì</i>
<i>đến những lời cầu kinh, ba phụ nữ vừa chuyện trò vui</i>
<i>vẻ vừa xăm xoi một biển quảng cáo của một siêu thị.</i>

<b>Các cấu trúc phóng sự khác</b>

Có nhiều loại phóng sự và cách sắp xếp. Rất khó
có thể dùng sách vở để giảng dậy về các cấu trúc
khác nhau. Nếu bạn không dám chắc về cách thức
sắp xếp bài phóng sự bạn đang muốn viết, tốt nhất
là bạn nên nhờ một chủ biên hay giáo viên cùng
xem xét với bạn.

Một số các loại phóng sự khác là:

* Một phóng sự về tin tức hay một bài phân tích
về tin tức lấy từ một sự kiện nào đó vừa được tường
thuật trong tin thời sự và giải thích tại sao tin đó xẩy
ra, có ý nghĩa gì và dự đốn có thể sẽ xẩy ra những
gì nữa. Chẳng hạn, bài viết có thể là về nguyên
nhân trẻ em bị chết trong các trận lụt vào mùa mưa
ở Việt Nam, hoặc ý nghĩa của việc có thêm hội viên
gia nhập Hiệp Hội Đơng Nam Á ASEAN.

* Các bài gợi sự chú ý tự nhiên của con người-về
súc vật, trẻ em, một chuyện bi thảm, một thắng lợi
trước bao nhiêu trở ngại, v.v..-có thể vui nhộn hay
đau buồn. Đây là những bài gợi tình cảm của người đọc.
* Các bài về tiểu sử cho thấy đôi chút tính tình
của một cá nhân.

* Các câu chuyện trên đường đi sẽ đặc tả về
phong cảnh và đặc điểm của một nơi nào đó.

</div>
<span class='text_page_counter'>(92)</span><div class='page_container' data-page=92>

<b>Phần IV:</b>

<b>VIẾT HAY</b>

<b>CHƯƠNG 10:</b>

<b>SỬ DỤNG LỜI TRÍCH DẪN</b>

Những lời trích dẫn rất quan trọng vì chúng
làm cho người đọc tin tưởng vào giá trị của câu
chuyện. Chúng bổ sung cho dữ kiện ở đoạn
đầu, nhấn mạnh thêm đến các điễm chính
trong câu chuyện. Qua những lời trích dẫn, độc
giả có thể ‘nghe’ trực tiếp từ nguồn tin nói về

tin đó. Họ cũng có thể hiểu thêm được về thái
độ, tình cảm và tính tình của nguồn tin. Những
lời trích dẫn cũng làm cho câu chuyện thêm đa dạng
và tăng nhịp độ câu chuyện. Người đọc khơng chỉ
đọc hết dịng nọ sang dịng kia về thơng tin trong
câu chuyện.

Một câu chuyện khơng có lời trích dẫn rất nhàm chán.

<b>Khi nào nên trích, khi nào không</b>

Chỉ nên dùng những lời trích dẫn có khả năng
tóm tắt hay về một tình huống nào đó, chứa đựng
những cảm giác hoặc hình ảnh mạnh, hoặc cho thấy
tính tình của một người nào đó.

Đây là lời một ngư dân Campuchia trích trên tờ
Phnompenh Post, tóm tắt cách nhìn đời giản dị của ông.

<i>‘Tôi biết làm hai việc trong đời: đánh bắt cá và</i>
<i>ăn cá. Cha tôi và các con tơi cũng vậy’ </i>

Bộ trưởng nội vụ Thái Lan, trích trên tờ Bangkok
Post, nói với băng đảng mafia địa phương rằng ông
sẽ tiếp tục diệt trừ tội ác, ma túy và cờ bạc:

</div>
<span class='text_page_counter'>(93)</span><div class='page_container' data-page=93>

<i>‘Bây giờ, hãy nghe tôi cảnh cáo đây: tôi sẽ làm</i>
<i>cho Bangkok và các tỉnh lân cận trở nên sạch sẽ. Vì</i>
<i>vậy những ai làm bậy hãy sửa sai, và đừng bảo rằng</i>
<i>tôi đã không cảnh báo’</i>

Lời trích dẫn này cho thấy quyết tâm của vị bộ
trưởng đó mạnh đến đâu.

Sau đây là lời của một người Mỹ đã từng tham
gia chiến tranh Việt Nam, nói về cuộc ụăp gỡ sau
này tại vùng nơng thôn Việt Nam với một người đã
từng đối đầu bên kia chiến tuyến. Lời trích dẫn này
đăng trong một bài của thông tấn xã AP, đưa độc giả
vào ngay quang cảnh tại chỗ và những xúc động của
người trong cuộc:

<i>‘Lúc đó, ơng ta chồm qua chiếc xe đạp của tơi,</i>
<i>kéo tay tôi và ôm chầm lấy tôi, tựa như một người</i>
<i>cha ơm con. </i>

<i>Cử chỉ đó thật nồng ấm, tơi cảm nhận được hơi</i>
<i>ấm đó. Trong 5 phút đồng hồ, ông đã làm tôi mất hết</i>
<i>tự chủ.’ </i>

Đặt các lời trích dẫn hay lên gần đầu bài viết để
lôi cuốn độc giả đọc tiếp

câu chuyện. Bạn cũng có
thể đặt những lời trích hay ở
cuối bài, làm như vậy sẽ tạo
được ấn tượng mạnh cho
người đọc.

Khi dùng một lời trích để

bổ sung cho đoạn mở đầu,
bạn nên chắc chắn rằng lời
trích đó sẽ thêm vào bài

một dữ kiện mới mẻ. Đừng dùng những lời trích dẫn
chỉ nhắc lại cùng một dữ kiện đã nói đến trong đoạn
mở đầu (hay ở chỗ khác trong bài) như trong bài viết
sau:

</div>
<span class='text_page_counter'>(94)</span><div class='page_container' data-page=94>

<i>PHNOMPENH, Campuchia - Hôm qua Campuchia</i>
<i>loan báo đã loại trừ được bệnh bại liệt ở trẻ em, trở</i>
<i>thành quốc gia cuối cùng tại Tây Thái Bình Dương</i>
<i>tiêu diệt được căn bệnh này.</i>

<i>Thủ tướng Hun Sen nói ơng hãnh diện để ‘loan</i>
<i>báo cho tồn thế giới biết rằng lần đầu tiên trong</i>
<i>lịch sử Campuchia, bệnh bại liệt trẻ em đã được loại</i>
<i>trừ trong nước.’</i>

Đừng dùng những lời trích nhàm chán, khó hiểu
hay lập lại những gì đã rõ ràng quá rồi. Trong những
trường hợp như vậy, chỉ nên dùng lời của bạn để viết
lại là đủ. Nhiều phóng viên dùng lời trích dẫn chỉ vì
họ có sẵn trong sổ tay. Họ muốn chứng tỏ cho độc
giả thấy rằng họ đã phỏng vấn các nguồn tin của
câu chuyện. Tránh làm như vậy.

Hãy xem xét các thí dụ sau đây cho thấy cách
dùng các câu trích rất dở đăng trên nhiều ấn phẩm.
Sau đây là trích lời một bộ trưởng của Việt Nam:

<i>‘Chế biến gạo, hoa màu, cà phê và trà cũng như</i>
<i>gỗ và các lâm sản khác sẽ được coi là một ngành</i>
<i>công nghiệp sử dụng nhiều lao động hứa hẹn nhất’</i>

Đây là cách nói khó hiểu mà các nhân viên quan
chức thường hay dùng. Bạn nên dùng lời của mình
để viết lại một cách rõ ràng và dễ hiểu-nhưng trước
tiên bạn phải tìm hiểu xem bộ trưởng này muốn nói gì.
Một lời trích từ một viên chức Liên Hiệp Quốc
tại Phnom Penh:

<i>‘Tôi rất hy vọng sẽ tăng cường hợp tác và viện</i>
<i>trợ giữa Chính phủ Hồng Gia Campuchia và Qũy</i>
<i>Mơi Trường Thế giới.’ </i>

Câu đó rất khơ khan và mơ hồ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(95)</span><div class='page_container' data-page=95>

<i>‘Giá của mỗi lần dùng thức ăn nhanh là 40-50</i>
<i>baht, so với 7 đô la Mỹ tại Singapore và 12 đô la Mỹ</i>
<i>tại Hoa Kỳ’</i>

Tệ hơn nữa, tin này lại được gán cho một nguồn
tin vơ danh.

Qua kinh nghiệm, bạn có thể tự biết khi nào nên
trích và khi nào khơng.

<b>Đừng bắt đầu bằng một lời trích dẫn </b>

Nói chung, bạn khơng nên bắt đầu bài viết bằng
một lời trích dẫn. Bởi vì nếu bạn làm như vậy, độc
giả có thể bị lẫn lộn. Có thể họ khơng biết rằng ai
đó nói hay câu chuyện trong bài là gì.

Sau đây là đoạn mở đầu của một bài viết dăng
trên một nhật báo tiếng Anh tại Lào:

<i>“Điều làm cho tơi khó chịu là một số các báo</i>
<i>nước ngồi ln ln tìm cách chỉ trích Lào mà</i>
<i>khơng đếm xỉa gì đến sự thật, họ chỉ viết theo những</i>
<i>điều tưởng tượng mà thơi,” Tỉnh trưởng Champasak,</i>
<i>ơng Oneneua Phommachanh, nói trong buổi khai</i>
<i>mạc một khố học về báo chí tại Pakse, vào buổi</i>
<i>sáng mà một số băng đảng ăn cướp len lỏi vào Lào</i>
<i>qua đèo Vangtao-Chongmek tại biên giới Thái-Lào. </i>

Mãi đến cuối câu dài dằng dặc này chúng ta mới
biết được rằng lời tuyên bố của tỉnh trưởng này có
liên quan tới băng đảng ăn cướp tại biên giới. Dù
vậy, chúng ta cũng vẫn không biết rõ đã xẩy ra
những gì. Những ‘sự thật’ nào, những ‘tưởng tượng’
nào? Lời trích được rõ ràng hơn nếu bạn giải thích
trước tồn cảnh của các câu trích dẫn. Viết lại câu
trích trên sẽ như thế này:

</div>
<span class='text_page_counter'>(96)</span><div class='page_container' data-page=96>

<i>Vị tỉnh trưởng này nói các phóng viên nước ngồi</i>
<i>tả sự kiện đó như là một vụ tấn cơng của phiến qn</i>
<i>nhắm vào chính phủ, nhưng ơng nhất mực cho rằng</i>
<i>đó chỉ là một vụ cướp bóc mà thơi.</i>

<i>‘Điều đó làm cho tơi khó chịu ..’</i>
<b>Ai nói?</b>

Nếu bạn có những lời trích dẫn của nhiều người
khác nhau, đừng để chồng chất những lời này cùng
một chỗ. Người đọc sẽ bị lẫn lộn không biết ai nói
gì. Trước tiên, bạn nên giới thiệu lời người vừa nói
để độc giả biết rằng lời kế tiếp là của người thứ hai.
Sai: ‘Tơi khơng hài lịng với ngân sách mới vì nó
sẽ làm hại đến người nghèo.’ Tỉnh trưởng nói.

‘Ngân sách này chung cuộc sẽ buộc chính phủ
phải tăng thuế’ Chủ tịch Thượng Viện nói

Đúng: ‘Tơi khơng h lịng với ngân sách mới vì
nó sẽ làm hại đến người nghèo.’ Tỉnh trưởng nói.

Cịn Chủ tịch Thượng Viện nói ‘Ngân sách này
chung cuộc sẽ buộc chính phủ phải tăng thuế’.

<b>‘Nói’ là đủ rồi </b>

Trong hầu hết mọi trường hợp, dùng những lời
trích dẫn với từ ‘nói’. Đây là một từ đơn giản, rõ
ràng và trung lập. Đừng ngại rằng bạn lập lại từ
‘nói’ nhiều lần q; độc giả khơng để ý đến điều
này. Những từ như ‘nhận rằng’, ‘tuyên bố’, ‘khẳng
định’, v..v mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Chẳng
hạn, khi bạn nói có ai đó ‘nhận rằng’, có nghĩa là

bạn tỏ ý nghi ngờ về những gì người này nói.

<b>Đừng thay đổi lời trích dẫn!</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(97)</span><div class='page_container' data-page=97>

văn nói. Có một số phóng viên cịn tin rằng, sửa văn
phạm của người nói cũng được). Nếu bạn dùng lời
trích dẫn, hãy dùng nguyên văn. Nếu không, chỉ nên
dùng một phần lời nói đó. Hoặc viết lại ý của lời nói
bằng chính lời của bạn và khơng dùng các dấu ngoặc.
Đừng trích lời người nào đó mà khơng lưu ý đến
tồn cảnh. Có nghĩa là bạn cho độc giả biết chính
xác nguồn tin muốn nói gì khi họ nói như vậy. Trong
cuộc trả lời phỏng vấn với bạn, nguồn tin có thể
thêm những lời giải thích để câu bạn trích dẫn rõ
nghĩa thêm. Hoặc họ có thể nói rộng thêm về vấn
đề đó, hoặc họ chỉ nói như vậy là để nói đùa mà
thơi. Bạn phải cho độc giả biết tồn cảnh của câu nói.

Thí dụ, bạn phỏng vấn
một cầu thủ bóng đá. Anh
ta nói về các cầu thủ trên
35 tuổi, và nói: ‘Tơi giỏi
nhất’. Bạn có thể trích lời
anh. Nhưng bạn phải nói
rõ với độc giả về tồn thể
ý nghĩa của câu nói. Anh
ta nói về khả năng chơi
banh của anh, khơng phải
là về điều gì khác. Anh so
sánh chính mình với các

cầu thủ trên 35 tuổi khác,
khơng phải với mọi cầu thủ.

<b>Đâể ý đến một loạt những lời trích dẫn liền nhau.</b>

Nếu những lời trích dẫn được sử dụng hợp lý,
chúng sẽ làm cho bài của bạn mạnh mẽ hơn. Song
rất nhiều phóng viên chỉ đơn giản đưa vào bài của
mình hết lời trích dẫn này đế lờn trích dẫn khác. Họ
thường làm thế khi viết về những bản tuyên bố,
nhữngbài diễn văn hoặc họp báo. Đó là phong cách
báo chí lười biếng và phong cách đó khiến câu
chuyện khó hiểu và chán phèo. Bạn cần biết cách
dẫn dắt độc giả hiểu được câu trích nào là quan
trọng và trong bối cảnh như thế nào.

</div>
<span class='text_page_counter'>(98)</span><div class='page_container' data-page=98>

<b>CHƯƠNG 11:</b>

<b>CÁC THỦ THUẬT ĐỂ VIẾT HAY</b>

<b>Cơ bản: Tường thuật</b>

Muốn viết hay bạn cần phải để ý đến nhiều
điều. Nhưng trước tiên, bạn phải
nhận thức được rằng bạn không
thể viết một bài hồn hảo nếu
bạn khơng thu thập tin tức đầy
đủ. Chỉ bằng cách đưa tin thật
chắc bạn mới hiểu đầy đủ về đề
tài để viết. Tường thuật tốt gồm

các chi tiết, các lời trích dẫn v.v..
làm cho bài viết của bạn sâu sắc.
Chúng ta đã đề cập đến tầm
quan trọng của việc làm cho bài
viết trở nên sống động hơn với
những lời trích dẫn và lời mơ tả,
cùng các giai thoại và thí dụ về
những nhân vật có thật. Chúng ta
cũng đã nói đến tầm quan trọng
của việc viết các chi tiết cụ thể mà độc giả có thể
thấy, nghe được và cảm nhận ngay, thay vì dùng các
khái niệm mơ hồ, tổng qt.

<b>Rõ ràng, giản dị </b>

Trong Chương 4, chúng ta đã nói đến tính trong
sáng như là một trong những điểm vô cùng quan
trọng của một bài viết hay, qua cách viết: chủ
ngữ-động từ-tân ngữ. Bài viết cần ngắn gọn không dùng
đến những từ không cần thiết. Bạn nên sử dụng
ngôn ngữ thường ngày. Tránh dùng các thuật ngữ
hay tiếng lóng của một loại ngành nghề nào đó như
là luật gia, kinh tế gia, các nhân viên của các tổ

</div>
<span class='text_page_counter'>(99)</span><div class='page_container' data-page=99>

chức phi chính phủ. Tránh những từ ngữ nhàm chán,
được dùng quá nhiều đến độ mất hết ý nghĩa. Chẳng
hạn, các phóng viên hay viết những câu như ‘trại tỵ
nạn trải rộng..’ ‘các địa điểm nghỉ mát sang trọng’
và ‘những lời đồn đại như đổ thêm dầu vào tình hình
chính trị bấp bênh’.

Đừng viết những câu dài, phức tạp. Cố đừng đưa
nhiều ý vào một câu. Dùng các từ và câu đơn giản
dễ hiểu, Đừng tìm cách gợi sự khâm phục của độc
giả bằng cách dùng những chữ bóng bẩy, to tát.
Chẳng hạn, thay vì dùng ‘giải giáp’ bạn có thể dùng
‘giảm bớt quân số’. Dài hơn một chút nhưng dễ
hiểu hơn. Tất nhiên, giản dị hố có nghĩa là dùng
những từ ngắn gọn thay vì từ dài dịng, chằng hạn
như dùng từ ‘phịng’ thay vì ‘nơi cư ngụ’, và ‘bắt
đầu’ thay vì ‘bắt tay vào việc’.

Nếu bạn gập trục trặc trong khi viết bài, hãy
tưởng tưởng như là bạn đang kể chuyện cho một
nông dân vùng núi. Hoặc kể cho một ông cậu có cửa
hàng ngồi chợ. Bạn kể chuyện cho họ nghe như thế
nào? Một bài viết hay có chất lượng giống như một
câu chuyện tự nhiên. Đó là cách chúng ta nói
chuyện. Đừng tìm cách cố làm cho độc giả khâm
phục mình bằng lời viết văn hoa của bạn. Chức năng
của bạn là truyền đạt, kể chuyện.

<b>Dùng danh từ và động từ mạnh </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(100)</span><div class='page_container' data-page=100>

Thường thường chúng chỉ thêm chữ mà không thêm
nghĩa.

Các động từ và danh từ mạnh để lại một ấn
tượng mạnh trong tâm trí độc giả. Nhưng cũng đừng
phóng đại. Khơng phải tất cả mọi điều bất đồng

giữa các chính trị gia đều là ‘các trận đấu khẩu gay
gắt’. Đơi khi, đó chỉ là một sự cãi vã mà thơi. Khơng
phải mọi khó khăn của chính phủ đều là ‘khủng
hoảng’. Đơi khi đó chỉ là một vấn đề thôi.

<b>Diễn tả, đừng kể lại</b>

Dùng các chi tiết và thí dụ cụ thể để minh hoạ
cho các điểm tổng quát, và dùng các từ, các câu rõ
nghĩa mỗi khi có thể được:

* Đừng chỉ cho độc
giả biết rằng cơng viên
đó ‘đẹp’. Từ đó mơ hồ
q, khó có thể hình
dung ra dược. Cơng viên
đó đẹp như thế nào? Mô
tả các loại hoa, cây cối
và hồ nước, mầu sắc và
mùi hương.

* Đừng chỉ nói với
độc giả rằng, căn nhà
đó ‘cũ’. Cho họ thấy
bằng cách mơ tả nước
sơn bị tróc, cửa ngõ bị
hoen rỉ và cửa sổ bị vỡ
kính.

* Đừng chỉ nói với độc giả rằng chị bán rau ‘vui

vẻ’. Tả cho họ thấy nụ cười của chị ngoác rộng đến
mang tai.

</div>
<span class='text_page_counter'>(101)</span><div class='page_container' data-page=101>

Tường thuật hay, dựa trên tài quan sát giỏi, làm
cho độc giả cảm thấy họ đang có mặt tại chỗ với
bạn. Làm cho độc giả thấy, nghe, cảm nhận, hiểu.

Cũng quan trọng không kém là cho độc giả thấy
người trong câu chuyện đang làm gì. Các bài viết
hay, nhất là phóng sự, cho thấy người ta đang làm
một điều gì đó khiến cho độc giả có thể cảm nhận
cả quang cảnh sống thực tại chỗ.

Seng Sophoan, một sinh viên báo chí tại
Campuchia, mô tả cảnh một thiếu nữ 17 tuổi hồi
tưởng lại khi cơ bị bán vào một ổ mãi dâm. Nữ
phóng viên này có thể chỉ viết rằng: ’thiếu nữ đó
khóc’ nhưng thay vào đó, cơ đã viết một cách gợi
hình hơn:

<i>Sok Na kéo nhẹ ống tay áo nâu đưa lên thấm một</i>
<i>giọt nước mắt.</i>

<b>Sử dụng con số</b>

Số liệu rất quan
trọng vì chúng góp
phần làm cho độc giả
tin vào điểm chính
của câu chuyện. Nếu

bạn viết một bài về
nạn dịch HIV gây
bệnh AIDS, độc giả
muốn biết rằng có
bao nhiêu người đã
bị nhiễm vi rút đó.
Nhưng hầu hết các
số liệu đều khơng có
nghĩa gì mấy nếu
khơng được so sánh
với một số liệu khác.

Nếu bạn nói đến con số người mắc bệnh AIDS năm
nay, bạn nên so sánh con số đó với năm ngối. So
sánh cả hai con số với toàn thể dân số.

</div>
<span class='text_page_counter'>(102)</span><div class='page_container' data-page=102>

Đối với các số liệu về ngân sách cũng vậy. Mỗi
bài viết về ngân sách của một cơ quan nào đó phải
nên so sánh với ngân sách của năm trước đó, thấp
hơn hay cao hơn? Bao nhiêu? Nếu bạn dùng số liệu
của quý đầu trong năm, hãy so sánh với số liệu cùng
kỳ năm trước.

Tường thuật về các số liệu chưa đủ. Bạn cần
phải giải thích về các lý do đem lại các thay đổi về
các số liệu đó. Bạn cần phải giải thích tại sao số
người mắc bệnh AIDS gia tăng? Tại sao ngân sách
cao hơn trong năm nay? Khơng có các câu trả lời đó,
các số liệu khơng có nghĩa gì mấy.

Hãy chọn cẩn thận các con số bạn dùng. Nếu
bạn đưa quá nhiều vào trong một bài viết, độc giả sẽ ngủ
gục.

Hãy thử xem bạn có cịn tỉnh táo nữa hay khơng
sau khi đọc bài viết về sản lượng gạo muà mưa tại Lào:

<i>Houaphan đã cấy 9.000 hecta lúa, tương đương</i>
<i>với 80 phần trăm tổng số, Sayaboury 11,700 hecta,</i>
<i>bằng 53.9 phần trăm tổng số, Phongsaly 2,300</i>
<i>hecta, bằng 40 phần trăm tổng số, Xieng Khoang</i>
<i>12,155 hecta, bằng 85 phần trăm tổng số,</i>
<i>Khammuan 35,800 hecta, bằng 50 phần trăm tổng</i>
<i>số. Savannakhet 85,00 hecta, bằng 79 phần trăm</i>
<i>tổng số, Sarawan 30,000 hecta, bằng 64 phần trăm</i>
<i>tổng số, Champassak 46,000 hecta, bằng 56 phần</i>
<i>trăm tổng số, Attapeu 8,000 hecta, bằng 60.6 phần</i>
<i>trăm tổng số.</i>

Chỉ có các độc giả cực kỳ quan tâm đến các số
liệu này mới có thể đọc tiếp. Có quá nhiều dữ kiện.
Có lẽ tốt hơn, nên đặt các con số này vào một bảng
tổng kết riêng.

</div>
<span class='text_page_counter'>(103)</span><div class='page_container' data-page=103>

Mỗi khi có thể được, hãy tính trịn con số lại. Thay
vì viết 11,235,684 người, hãy viết: ’11.2 triệu’. Thay
vì ’48.75 phần trăm’ du khách là người Nhật Bản,
hãy viết ‘gần một nửa’.

Đôi khi số liệu làm cho khó hiểu nếu khơng đem

so sánh với một điều gì khác mà người ta có thể
hình dung ra được. Chẳng hạn, cơ thể con người
chứa đựng hàng chục ngàn cây số mạch máu. Nhiều
q, khó hình dung. Thử viết: ‘cơ thể con người có
nhiều mạch máu đến độ có thể đem quấn ngang q
đất được hai vịng nếu kéo thành một sợi thẳng.’ Con
số nay đã biến thành hình ảnh, dễ hiểu hơn.

Một phóng viên được thơng báo rằng các thanh
sắt bên trong một tòa nhà lớn đã bị kéo căng đến
nỗi chúng tạo thành một lực mạnh đến 8 triệu cân
Anh. Nhưng 8 triệu cân Anh có nghĩa gì? Anh ta hỏi
một kỹ sư, người này giải thích: ‘đó là tương đương
với sức nặng của 220 chiếc xe hơi đặt chồng lên
nhau.’ So sánh như vậy giúp cho độc giả hiểu được
lực đó mạnh đến đâu.

<b>Nhịp điệu và đa dạng </b>

Văn hay có vần điệu riêng.

<i>Trước tiên là cuộc cách mạng xanh.</i>
<i>Nay đến cuộc cách mạng Gen </i>

Bou Saroeun, một phóng viên của tờ Phnompenh
Post đã viết đoạn mở đề này trong một bài nói về
các thay đổi trong nông nghiệp tại Thái Lan.

Hai câu này gần như ăn nhịp với nhau. Mỗi câu
viết theo một cấu trúc tương tự như nhau. Làm như

vậy khiến cho sự khác biệt giữa hai từ chính ‘xanh’
và ‘gen’ nổi bật.

Đoạn mở đầu này mở màn cho một câu chuyện
về cách trồng cây lương thực từ các hạt giống đã
được biến đổi gen.

</div>
<span class='text_page_counter'>(104)</span><div class='page_container' data-page=104>

Viết một câu dài như câu này cũng được, nếu
câu văn trôi chẩy và cho độc giả biết các tin tức
quan trọng và đáng lưu ý. Nhưng tiếp theo nên viết
một câu ngắn hơn.

<b>Lời lẽ</b>

Lời văn (có nghĩa là tình cảm hoặc thể loại văn)
của bài viết nên thích hợp với ý nghĩa của câu
chuyện. Nếu bạn viết về một tai nạn làm nhiều
người chết, lời văn của bạn nên chững chạc nghiêm
chỉnh. Nếu bạn viết phóng sự về một người bán các
con khỉ đồ chơi bằng plastic, giọng văn nên có vẻ dí dỏm.

<b>Viết lại </b>

Sau khi bạn viết xong
một bài, đừng tự mãn cho
rằng đó là xong. Hãy đọc
lại một lần nữa, cắt xén bài
một cách mạnh bạo. Hãy tự
hỏi: làm sao để nói rõ thêm
nữa? Làm sao để làm cho

giản dị hơn nữa?

<b>Sách dậy cách viết</b>

Có những điều đúng và
sai trong văn phạm và cách
đánh vần. Nhưng có những
từ hoặc cấu trúc khác có
thể dùng để thay thế; cũng có nhiều cách khác nhau
để ngắt câu. Để cho cách viết bài được đồng nhất,
tất cả mọi cơ quan thông tấn đều có cẩm nang chỉ
dẫn về các quy luật đánh vần, ngắt câu, số liệu v.v..
Bằng cách theo các cẩm nang đó, các phóng viên và
chủ biên đều viết theo cùng một cách. Tờ báo sẽ có
vẻ chuyên nghiệp hơn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(105)</span><div class='page_container' data-page=105>

<b>Phần V:</b>

<b>CÁC TIN THƠNG THƯỜNG</b>

<b>NHƯNG DỄ GÂY RẮC RỐI</b>

<b>CHƯƠNG 12: THÔNG CÁO BÁO CHÍ</b>

Nhiều bài viết dựa theo các
thơng cáo báo chí do nhiều cơ quan
khác nhau phổ biến, gồm có các
chính phủ, doanh nghiệp, các tổ
chức phi chính phủ và các tổ chức
quốc tế như Liên Hiệp Quốc.

Nhưng trong hầu hết mọi trường
hợp, bạn không nên chỉ viết lại một
thơng cáo báo chí. Bạn chỉ nên coi
đó là khởi điểm để viết bài. Các cơ
quan phổ biến thơng cáo báo chí để
đề cao chính họ, cơng việc, sự
nghiệp hay sản phẩm của họ. Vì thế
các tin họ đưa ra thường khơng đầy
đủ hoặc chỉ có một chiều. Hoặc các
tin này viết không được chỉnh lắm,
thiếu các chi tiết cần thiết cho một
bản tin hay một bài viết về tin tức.

Các phóng viên giỏi dùng đến
tài sáng tạo và tài tường thuật khéo
léo của chính họ để đưa ra các bài
viết hay dựa trên các thơng cáo báo
chí xồng. Họ cho độc giả thấy một
hình ảnh tồn vẹn hơn thay vì chỉ
viết lại một chiều.

Nếu cần, bạn nên gọi điện cho nguồn tin đưa ra

<i>Một bản thông cáo</i>
<i>báo chí chỉ là </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(106)</span><div class='page_container' data-page=106>

thơng cáo báo chí đó để yêu cầu cho biết rõ thêm
về sự kiện hay thêm các chi tiết. Dùng kiến thức
riêng hay các nghiên cứu của bạn, thêm bối cảnh và
toàn cảnh vào chủ đề được nói đến trong thơng cáo

báo chí. Thu thập những nhận xét và bình phẩm của
những người có thể không đồng ý với tin tức chứa
đựng trong thông cáo báo chí đó, hoặc có thể cung
cấp các quan điểm khác. Nếu đó là những người bị
ảnh hưởng bởi những gì nói trong thơng cáo báo chí,
hãy u cầu họ cho biết ý kiến.

Nhiều thơng cáo báo chí viết với giọng văn rườm
rà quan liêu hay có tính cách kỹ thuật chuyên môn.
Đừng quên tự hỏi, và cho độc giả biết: điều này
nghĩa là gì đối với người dân thường?

Sau đây là bảng tự kiểm tra mỗi khi chủ biên đặt
lên bàn bạn một thơng cáo báo chí:

* Hãy tự hỏi: có gì mới hay đáng lưu ý ở đây?
* Kiểm tra lại xem tin đó có đúng hay không
* Dùng 5 chữ W và chữ H để thử nghiệm. Có gì
thiếu sót?

* Tìm góc cạnh gợi sự chú ý của con người.
* Gọi điện cho người liên lạc được ghi tên trên
thơng cáo báo chí để lấy thêm chi tiết.

* Phỏng vấn các nguồn tin khác. Tìm hiểu quan
điểm của ‘phía bên kia’ trong câu chuyện

Hãy xem vài thơng cáo báo chí và nhận định
xem chúng ta phải xử xự như thế nào.

</div>
<span class='text_page_counter'>(107)</span><div class='page_container' data-page=107>

<i>Thông cáo báo chí</i>
<i>Mồng 7 tháng 9 2001</i>

<i>Chương Trình Lương Thực Thế giới gửi đồ ăn</i>
<i>đến cho 40,000 nạn nhân lũ lụt tại Campuchia.</i>

<i>PHNOMPENH-Trong khi mùa lụt đang đe dọa</i>
<i>Campuchia, Chương Trình Lương Thực Thế Giới</i>
<i>gửi thực phẩm cứu trợ khẩn cấp đến cho khỏang</i>
<i>40,000 người đã bị nứơc lụt cuốn trôi mất nhà cửa</i>
<i>và mùa màng, gia súc.</i>

<i>Để nhanh chóng đáp ứng bước đầu cho cuộc</i>
<i>khủng hỏang, CTLTTG đang chuyển tổng số 500</i>
<i>tấn gạo-đủ để mỗi nạn nhân dùng trong một</i>
<i>tháng-tới những người Campuchia đã đựơc các</i>
<i>giới chức chính phủ qủan lý thiên tai xác nhận là</i>
<i>nạn nhân bị ảnh hửơng lụt nặng nhất. Cùng lúc,</i>
<i>Cơ Quan này cũng đảm nhận việc điều tra về nhu</i>
<i>cầu lương thực ở vùng bị lụt để có thể phát động</i>
<i>một chiến dịch lớn hơn khi cần thiết.</i>

<i>‘Chúng tơi cần phải chuẩn bị đối phó với tình</i>
<i>trạng lũ lụt thừơng xẩy ra vào thời gian này,’</i>
<i>Rebecca Hansen, Gíám Đốc của CTLTTG tại</i>
<i>Campuchia nói. Bà nói rằng số 500 tấn gạo đó</i>
<i>đựơc trích ra từ một qũy dự trữ giúp cho CTLTTG</i>
<i>có thể phản ứng trong vòng 24 tiếng đồng hồ khi</i>
<i>xẩy ra tai hoạ ảnh hửơng đến người dân. </i>

<i>‘Chúng tôi rất lo lắng bởi vì những người đang</i>
<i>gặp hoạn nạn vừa mới hồn tất việc xây dựng lại</i>
<i>cộng đồng của họ sau trận lụt lớn trong vùng</i>
<i>châu thổ sơng Mekong hồi năm ngóai’, bà Hansen</i>
<i>cho biết thêm. ‘Đời sống của họ qúa bấp bênh để</i>
<i>có thể chống đỡ lại với cú sốc mới này.’</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(108)</span><div class='page_container' data-page=108>

Trước tiên, bạn cần gọi điện cho văn phịng
Chương Trình Lương Thực Thế Giới để làm rõ thêm
câu chuyện trước khi bạn viết một bài trong sáng.
Chẳng hạn, liệu đã có ai trong tổng số 40,000 người
nhận được gạo hay chưa? Nếu chưa, khi nào họ sẽ
nhận được? Họ ở các tỉnh nào? Họ có phải phần
đơng là nơng dân trồng l hay khơng? Thơng cáo
báo chí nói, hơn 300,000 người đã bỏ nhà đi và nay
đang bị thiếu ăn. Như vậy, con số 40,000 người bị
ảnh hưởng nặng là ảnh hưởng như thế nào? Trong
câu cuối cùng, thơng cáo muốn nói gì qua câu:
‘khắc phục hậu quả lũ lụt ở cấp gia đình?’ và ‘đảm
nhận việc sắp xếp, phục hồi dài hạn cho hạ tầng cơ
sở vùng nơng thơn?’ Bạn cần phải biết để có thể
giải thích cho độc giả.

<i>Năm ngóai, một trận lụt lớn trong vùng Châu</i>
<i>Thổ sông Mekong đã phá hại hàng ngàn căn nhà</i>
<i>và hơn 200,000 hecta ruộng lúa ở Campuchia.</i>
<i>Trong trận thiên tai tệ hại nhất trong vùng từ 70</i>
<i>năm nay -347 người đã bị thiệt mạng, 80 phần</i>
<i>trăm là trẻ em.</i>

<i>Năm nay, Campuchia lại bị cả hạn hán lẫn lũ</i>
<i>lụt tại nhiều vùng khác nhau. Chúng đã phá hoại</i>
<i>nghiêm trọng an ninh lương thực của quốc gia này</i>
<i>một trong những quốc gia nghèo nhất châu á.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(109)</span><div class='page_container' data-page=109>

Tìm thêm các chi tiết nữa sẽ làm cho bài viết
được giá trị hơn. Khi nào thì trận lụt mới sẽ xẩy ra?
Trời đã bắt đầu mưa hay chưa?

Thơng cáo báo chí chứa đựng những lời trích dẫn
đầy sức thuyết phục của bà Hansen mà bạn có thể
dùng trong bài viết của bạn. Bạn có thể yêu cầu bà
nói rõ thêm nữa và cho biết các chi tiết hấp dẫn độc
giả. Chẳng hạn, bà đã đi thăm những nơi người dân
vừa xây dựng xong nhà mới của họ hay chưa? Bà
trông thấy những gì? Những người đó sẽ ra sao sau
khi số lượng gạo cứu trợ đủ dùng cho một tháng của
họ cạn hết? Có thể làm

được gì để gíúp những
người này phịng lụt
trong tương lai? Hay là
Liên hiệp Quốc chỉ làm
được mỗi một việc là
cung cấp thực phẩm
cứu trợ?

Bạn cũng có thể gọi
điện cho các tổ chức
phi chính phủ (NGO)

hay các viên chức
chính phủ ( được nói

đến trong bản thơng cáo) đã từng cứu trợ các nạn
nhân bị ảnh hưởng nặng nhất. Hỏi họ xem họ đã
trơng thấy những gì khi đi thăm nạn nhân? Họ nghĩ
gì về giải pháp của CTLTTG đối với cuộc khủng
hoảng? Số viện trợ đó có đủ hay khơng? Có phải
viện trợ đó là phù hợp khơng? Đáng lẽ có nên viện
trợ sớm hơn khơng? Nên nhớ rằng bản thông cáo là
một lời tuyên bố của Chương Trình Lương Thực Thế
Giới, một cơ quan cũng giống như mọi cơ quan khác,
có quan điểm riêng và chỉ nói đến những điều hay
về mình. Trong tư cách phóng viên, công việc của
bạn là phải cung cấp cho độc giả các quan điểm
khác nữa.

</div>
<span class='text_page_counter'>(110)</span><div class='page_container' data-page=110>

Tất nhiên, bài viết của bạn sẽ còn hay hơn nữa
nếu bạn đến nói chuyện với vài người trong số
40,000 người đó và mô tả tâm trạng cũng như các
điều kiện sống của họ. Họ sinh sống như thế nào?
Họ nghĩ gì về khả năng xẩy ra lụt nữa? Sau đó, bạn
có thể bắt đầu bài bằng cách mô tả về một nạn nhân
lũ lụt thực sự, một người mà các độc giả của bạn có
thể hiểu được và thơng cảm. Viết như vậy mạnh mẽ
hơn là mở đề với lời tuyên bố về một chiến dịch
phân phối gạo cứu trợ.

Có thể bạn chưa đủ thì giờ để đi thăm những
vùng bị ảnh hưởng. Hoặc bạn cảm thấy nên viết

nhanh về chiến dịch cứu trợ của Chương Trình
Lương Thực Thế Giới vì các báo khác cũng sẽ viết.
Trong trường hợp đó, nên nói chuyện với nguồn tin
bằng điện thoại và viết về những gì bạn đã có sẵn
trước. Sau đó, chuẩn bị đi thăm các vùng bị ảnh
hưởng để viết phóng sự với những lời mơ tả mạnh
mẽ và những lời trích dẫn ngay tại chỗ.

Sau đây là một thông cáo báo chí nữa của Tổng
cục Du Lịch Thái Lan.

<i><b>THÔNG CÁO BÁO CHÍ</b></i>

<i><b>DU KHÁCH ĐẾN THĂM LÊN TỚI 5 TRIỆU</b></i>
<i><b>TRONG SÁU THÁNG ĐẦU NĂM</b></i>

<i>Bangkok, Thái Lan, 11 tháng chín, 2001 - Con</i>
<i>số khách nước ngoài đến Thái Lan lên tới</i>
<i>5,003,691 người trong khoảng từ tháng giêng đến</i>
<i>tháng sáu năm 2001, tăng 7.86% so với cùng thời</i>
<i>gian này năm 2000.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(111)</span><div class='page_container' data-page=111>

<i>vaø Chaâu Phi (42,530).</i>

<i>Khách đến từ tất cả các vùng kể trên đều cho</i>
<i>thấy con số gia tăng mạnh. Số khách Đông Á tăng</i>
<i>6.09%, Châu Âu 8.58%, Châu Mỹ 12.96%, Châu</i>
<i>Đại Dương 16.58%, Nam Á 6.38%, Trung Đông</i>
<i>22.52% và Châu Phi 15.02%.</i>

<i>Giám đốc Tổng cục Du lịch Thái Lan Pradech</i>
<i>Phayakvichien nhận xét, ‘chúng tôi rất mừng khi</i>
<i>thấy khuynh hướng đang gia tăng này tại các thị</i>
<i>trường lớn của chúng tơi, đó là nhờ sự hỗ trợ của</i>
<i>chính phủ và hợp tác của các doanh nghiệp nhà</i>
<i>nước cũng như các doanh nghiệp tư nhân có liên</i>
<i>quan.’</i>

<i>Khách Nhật Bản là nguồn du khách lớn nhất</i>
<i>chiếm 12.23% (hay 611,902người) tổng số khách</i>
<i>đến Thái lan trong khoảng thời gian này. Tiếp đến</i>
<i>là Malaysia (10.27% tổng số, hay 514,122 người),</i>
<i>Đài Loan (7.44% hay 372,070 người), Trung Quốc</i>
<i>(6.77% hay 338,578 người) và Singapore (6.53%</i>
<i>hay 326,757 người)</i>

<i>Cũng trong khoảng thời gian từ tháng giêng</i>
<i>đến tháng sáu 2001, khách nữ tăng 8.6% (lên đến</i>
<i>2,005,957 người) tăng cao hơn là khách nam, ởø</i>
<i>mức 7.3% (2,997,734).</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(112)</span><div class='page_container' data-page=112>

<i>Khách đi công vụ và tham gia các hội nghị</i>
<i>tăng đôi chút, theo thứ tự là 3.69% tức là 441,339</i>
<i>người và 0.99% tức là 45,328 người.</i>

<i>Về tuổi tác của du khách, số đông là vào</i>
<i>khoảng từ 25-34 tuổi (chiếm 26.73% hay</i>
<i>1,337,458 người trong tổng số du khách) và 35-44</i>
<i>tuổi (24.06% hay 1,203,957 người).</i>

<i>Trẻ em dưới 15 tuổi và các vị cao niên từ 65</i>
<i>tuổi trở lên cũng tăng thêm, lần lượt, 6.73% và</i>
<i>6.55%, cho thấy điểm mạnh của Thái Lan là một</i>
<i>địa điểm thu hút gia đình và người đã về hưu. Con</i>
<i>số sinh viên du lịch cũng gia tăng 11.08%, cho</i>
<i>thấy hình ảnh của quốc gia đang thay đổi một</i>
<i>cách tích cực.</i>

<i>Thời gian lưu lại Thái Lan trung bình tăng từ</i>
<i>8 ngày trong thời gian từ tháng giêng đến tháng </i>
<i>6/2000 lên 8,11 ngày trong thời gian từ tháng</i>
<i>giêng-tháng sáu 2001. Sự gia tăng này phù hợp</i>
<i>với nỗ lực to lớn của Tổng cục Du Lịch Thái Lan</i>
<i>là nhằm khuyến khích du khách ở lại lâu hơn.</i>

<i>Về mặt xuất ngoại, số người Thái đi ra nước</i>
<i>ngoài lên đến 1,072,479 trong khoảng từ tháng</i>
<i>giêng-tháng sáu 2001, tăng lên 9.03% so với cùng</i>
<i>kỳ năm 2001.</i>

<i>Tổng cục Du Lịch Thái Lan dự đốn là con số</i>
<i>du khách đến Thái lan trong tồn năm 2001 sẽ lên</i>
<i>đến khoảng 10.3 người, tăng khoảng 8.32% và</i>
<i>đem lại lợi nhuận khoảng 320,124 tỷ Baht cho nền</i>
<i>kinh tế quốc gia.</i>

<i>Liên lạc: Phịng thơng tin đối ngoạii</i>
<i>Vụ Quan hệ Công Cộng</i>
<i>Tel: 662 694-1222 ext.1540-3</i>
<i>Fax: 662 694-1325</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(113)</span><div class='page_container' data-page=113>

Thơng cáo báo chí này chỉ là một danh
sách các con số thống kê không hơn không kém.
Nhưng nhìn kỹ và sau khi gọi vài cú điện thoại, bạn
sẽ thấy có thể viết được một bài hay.

Trước tiên, bản thông cáo đã không trả lời câu
hỏi cơ bản nêu lên ở ngay câu đầu: tại sao con số du
khách nước ngoài gia tăng? Và tại sao đặc biệt từ
Trung Đông?, ‘Châu đại dương’ và Châu Phi? Một
viên chức tại Tổng Cục Du Lịch có thể trả lời bạn
các câu hỏi này.

Bạn cũng muốn
hỏi về sự so sánh
giữa con số từ
tháng giêng đến
tháng sáu năm
2001 với cùng thời
gian của các năm
khác, khơng nhất
thiết chỉ riêng năm
2000. Đó có phải
là con số cao nhất
từ trước tới nay
hay khơng? Hoặc
thấp nhất so với
năm 1996?, năm
trước khi xẩy ra

cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á? Trong tổng số
khách đến thăm Thái Lan, bao nhiêu phần trăm là
khách đi du lịch? So với khách đến về cơng việc hay
các mục đích khác?

Các từ ‘Châu Mỹ’ và ‘Châu Đại Dương’ nghĩa là
gì? Đây không phải là những từ được nhiều người
biết đến.

Câu trích lời Giám đốc Tổng cục Du lịch khơng
có gì là thú vị. Đó chỉ là lời chính phủ tự khen mình.
Vì vậy bạn cần tìm một lời trích khác, hay hơn, từ
một trong các nguồn tin bạn gọi điện để bổ sung cho
tin này.

</div>
<span class='text_page_counter'>(114)</span><div class='page_container' data-page=114>

Tại cuối thông cáo, có một điều đáng lưu ý.
Thêm trẻ em, người cao tuổi và sinh viên đến thăm
Thái Lan. Điều này cho thấy ‘hình ảnh quốc gia
đang thay đổi một cách tích cực’. Bạn có thể đã biết
Thái Lan vẫn bị tai tiếng là một nước có nạn mãi
dâm và ma túy, hấp dẫn du khách nam độc thân.
Bạn sẽ muốn hỏi các viên chức của Tổng cục Du
Lịch có phải họ muốn đề cập đến điều này hay
không. Nếu phải, tại sao và bằng cách nào hình ảnh
đó thay đổi?

Và bạn cũng muốn hỏi các nhà phân tích bên
ngồi chính phủ xem có đúng là hình ảnh này đang
thay đổi hay khơng. Liệu có cách giải thích nào
khác về lý do có thêm trẻ em, người già và sinh viên

đến thăm Thái Lan khơng? Bạn có thể hỏi những
người làm việc trong các công ty du lịch tư nhân, các
nhà phân tích về du lịch, các cơ sở tài chính và
những nơi khác.

Có lẽ họ sẽ nói rằng chiều hướng thị trường có
thể khơng tích cực như trong bản thơng cáo. Hoặc
bản thơng cáo đã khơng nói đến các dữ kiện quan
trọng nào đó. Hoặc họ đồng ý với bản thông cáo và
cho biết thêm một vài lời nhận xét có ý nghĩa nào
đó. Những yếu tố này làm cho bài viết của bạn hay
hơn và hoàn hảo hơn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(115)</span><div class='page_container' data-page=115>

<b>CHƯƠNG 13: CÁC CUỘC HỘI HỌP, </b>

<b>CÁC BÀI DIỄN VĂN, HỌP BÁO</b>

Các cơ quan truyền thơng thu thập nhiều tin tức
từ các cuộc hội họp, các bài diễn văn và họp báo.
Trong mọi trường hợp, người phóng viên phải tự
chuẩn bị bằng cách tìm hiểu về các diễn giả và đề
tài. Chỉ bằng cách đó, phóng viên mới có thể hỏi
những câu hỏi hay và cho độc giả được cơ hội đọc
một bài viết trong sáng và đầy đủ.

<b>Các cuộc hội họp</b>

Nếu một cơ quan chính phủ hoặc cơ quan luật
pháp tổ chức một cuộc họp, hãy chú trọng vào biện
pháp họ đồng ý thi hành và ảnh hưởng của biện
pháp đó đối với độc giả.

Liệu họ có biểu quyết hay khơng? Liệu ủy ban
đó có quyết định đề nghị tăng lương cho giáo viên
hay không? Gia tăng thuế đánh vào cửa hàng?
Thông qua bản ngân sách mới? Nếu khơng có biện
pháp nào, hãy chú trọng vào điểm ‘tại sao’, hoặc
vào cuộc thảo luận.

Các bài về các cuộc họp cần bao gồm:
* Ai họp

* Mục đích cuộc họp

* Đã có biện pháp nào được thơng qua
* Tại sao có biện pháp đó

* Các nhận xét của những người dự họp/quan sát
viên

* Ai sẽ chịu ảnh hưởng của những biện pháp và
những ý kiến của họ

* Nếu khơng có biện pháp, liệu đã có sự đồng ý
chung là nên có hành động hay khơng?

</div>
<span class='text_page_counter'>(116)</span><div class='page_container' data-page=116>

* Bối cảnh của đề tài thảo luận.

Đoạn mở đề sau đây của một nhật báo tiếng Lào
cho biết ai đã dự cuộc họp và đề tài chung họ thảo
luận. Tuy nhiên, đoạn này đã khơng cho chúng ta

biết họ nói gì về đề tài. Đây là lỗi chung của nhiều
phóng viên tại Đông Nam Á.

<i>Đại tá Bouasieng Champaphanh, Chủ tịch Tiểu</i>
<i>ban Lào, và Thư Ký của Tiểu Ban Thái Lan, Thiếu</i>
<i>Tướng Serirath Thinrath, cùng nói chuyện về tình</i>
<i>hình tại Vang Tao, hơm mùng 3 tháng 7, với báo chí</i>
<i>Lào và Thái Lan trong hội nghị về giữ gìn an ninh</i>

<i>tại biên giới Thái-Lào.</i>

Sau đó trong bài, chúng
ta biết được thêm về tình
hình. ‘Kẻ cướp có vũ trang’
đã tấn cơng vào một đồn
biên phòngvà bắt các viên
chức hải quan làm con tin.
Đại tá Lào nói hai quân đội
Thái và Lào đang hợp tác
với nhau để duy trì hịa bình
dọc theo biên giới. Tin này
đáng lẽ phải được đặt lên
đoạn mở đầu.

Sau đây là nguyên văn một bài viết về một cuộc
họp đăng trên một tờ báo tiếng Anh tại Lào:

<i>Các thiếu nữ bây giờ hút thuốc nhiều hơn</i>
<i>Con số các trẻ vị thành niên, nhất là các em gái,</i>
<i>hút thuốc đã tăng lên, Bác Sĩ Somchai Pholsena,</i>

<i>Giám đốc Trung Tâm Giáo Dục Thông tin về Sức</i>
<i>khoẻ, tuyên bố trong một cuộc họp kéo dài một ngày</i>
<i>tại khách sạn Lao Plaza để soạn thảo chính sách</i>
<i>quốc gia về kiểm sốt thuốc lá tại Lào, tổ chức vào</i>
<i>ngày 24 tháng 7.</i>

<i>Cuộc họp được Tổ chức Cứu trợ Phát triển đỡ</i>
<i>đầu và gồm có 40 thành viên thuộc Bộ Y Tế và các</i>
<i>cơ quan liên quan tham dự. Một số các đại diện của</i>
<i>Hãy quan sát thật kỹ</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(117)</span><div class='page_container' data-page=117>

<i>các tổ chức quốc tế cũng có mặt, và cuộc họp do</i>
<i>Thứ Trưởng Y Tế chủ tọa.</i>

<i>Chương trình gồm có thảo luận và báo cáo về</i>
<i>tình hình thuốc lá chung trên thế giới và các biện</i>
<i>pháp kiểm sốt tình hình này, cũng như tình hình</i>
<i>thuốc lá tại Lào và các biện pháp kiểm soát tác hại</i>
<i>của thuốc lá đối với sức khoẻ, tin tức về nhập khẩu</i>
<i>và thuế đánh vào thuốc lá cùng các chiến lược và</i>
<i>chính sách kiểm sốt thuốc lá trong tương lai.</i>

<i>Trong tổng số diện tích đất đai của Lào, 7,500</i>
<i>km vuông được dùng để trồng thuốc lá. Tại các vùng</i>
<i>đô thị, 25 phần trăm đàn ông Lào và 1,5 phần trăm</i>
<i>phụ nữ Lào hút thuốc. Tại các vùng nông thôn, 60</i>
<i>phần trăm đàn ông và 30 phần trăm phụ nữ Lào hút</i>
<i>thuốc. 70-90 phần trăm người hút thuốc tại Lào</i>
<i>thuộc về các nhóm dân tộc ít người. </i>

<i>Lào có hai xưởng sản xuất thuốc lá mang nhãn</i>
<i>hiệu Adeng và Dokmaydeng. Hai công ty nhập cảng</i>
<i>thuốc lá 555 và Marlboro.</i>

Đoạn mở đề nói mục đích của cuộc họp là để
bàn soạn chính sách kiểm sốt thuốc lá điếu. Nhưng
trong bài khơng có gì để cho độc giả biết là cuộc
họp đã đạt được những gì. Nếu đã có chính sách thì
đó là gì? Bất cứ một chính sách mới nào đều ảnh
hưởng đến nhiều người. Nếu cuộc họp không đạt
được một chính sách, tại sao khơng?

Đoạn mở đề đúng được một chút; đó là đề cập
đến một lời tuyên bố đáng lưu ý trong cuộc họp.
Nhưng dữ kiện này khơng được giải thích trong phần
sau của bài. Tại sao lại có thêm trẻ em gái hút
thuốc? Con số gia tăng này là bao nhiêu? Cuộc họp
có bàn đến biện pháp kiểm sốt sự gia tăng hay
khơng?

</div>
<span class='text_page_counter'>(118)</span><div class='page_container' data-page=118>

biện pháp kiểm soát vấn đề này?

Bài viết cho chúng ta vài dữ kiện về tỷ lệ người
hút thuốc và tên các loại thuốc hút. Nhưng bối cảnh
chính đã khơng được nói đến: chính sách kiểm sốt
thuốc lá hiện nay là gì? Tồn cảnh vấn đề ra sao:
tại sao chính phủ lại đối phó với vấn đề trong lúc này?
Bây giờ hãy nhìn vào bài sau đây về một cuộc
họp ngoại giao lớn, khó đưa tin hơn và phức tạp hơn
để viết thành tin.

Ghi nhận cách người viết sử dụng sự hiểu biết về
bối cảnh, các lời nhận định trong cuộc họp, và các
cuộc phỏng vấn với các nhân vật dự họp sau buổi
họp để cho thấy một hình ảnh có ý nghĩa và tồn
diện về những gì đã xẩy ra.

Phóng viên này trích lời bẩy nguồn tin, vừa nêu
đích danh vừa khơng. Thêm vào đó, anh phỏng vấn
nhiều nguồn tin khác trong ngày để tìm hiểu về
những gì đã xẩy ra và ý nghĩa như thế nào.

Bài viết trôi chẩy và hợp lý từ đề tài này sang đề
tài khác, từ chủ đề quan trọng nhất đến ít quan
trọng nhất. Phóng viên sắp xếp cho tất cả các chi
tiết có liên quan đến nhau vào một chỗ. Anh trả lời
một cách mạch lạc cho mọi câu hỏi người đọc có thể
nêu lên. Tất nhiên, để có thể sắp xếp một bài viết
hay, người phóng viên phải đọc rộng và nắm chắc
vấn đề.

<i><b>Hoa Kỳ trấn an các đồng minh rằng</b></i>
<i><b>họ cam kết theo đuổi an ninh tại Châu</b></i>
<i><b>Á và cải thiện quan hệ với Trung Quốc</b></i>

<i>HANOI, Vietnam (AP)-Hoa Kỳ và</i>
<i>Trung Quốc trấn an các quốc gia Châu</i>
<i>Á và Châu Âu tại cuộc họp về an ninh</i>
<i>hôm thứ tư rằng họ sẽ cố gắng chấm</i>
<i>dứt những căng thẳng gần đây. Nhưng</i>

<i>diễn đàn này đã không thuyết phục</i>
<i>được Bắc Triều Tiên mở lại các cuộc</i>
<i>đàm phán. </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(119)</span><div class='page_container' data-page=119>

<i>Ngoại Trưởng Trung Quốc, ơng</i>
<i>Tang Jiaxuan, nói, nước ơng đánh giá</i>
<i>cao mối quan hệ với Hoa Kỳ và sẽ nỗ</i>
<i>lực cùng với Washington để bảo đảm</i>
<i>hồ bình và ổn định trong vùng.</i>

<i>‘Sau một thời gian khó khăn gây</i>
<i>chú ý cho tồn thế giới, mối quan hệ</i>
<i>Trung Quốc- Hoa Kỳ nay đang trên đà</i>
<i>phát triển’, ơng Tang nói trong một bài</i>
<i>diễn văn trứơc Diễn Đàn Khu vực</i>
<i>(ASEAN). </i>

<i>Diễn đàn này do Hiệp Hội Các</i>
<i>Nước Đông Nam Á ASEAN gồm 10</i>
<i>thành viên bảo trợ, với sự tham gia của</i>
<i>Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nga, Hàn Quốc,</i>
<i>Liên Hiệp Châu Âu và các nước khác,</i>
<i>Bắc Triều Tiên tham dự với tư cách</i>
<i>quan sát viên.</i>

<i>Ngoại trưởng Hoa Kỳ, ông Colin</i>
<i>Powell, bảo đảm với các nước dự họp</i>
<i>rằng Hoa Kỳ đặt ưu tiên cho mối quan</i>
<i>hệ với Trung Quốc và với vùng Châu Á</i>
<i>Ù- Thái Bình Dương nói chung, một nhà</i>

<i>ngoại giao ASEAN cho biết.</i>

<i>Trong một cuộc gập gỡ với Ngoại</i>
<i>trưởng Thái Surakiart Sathirathai, ông</i>
<i>Powell nhấn mạnh rằng ‘Hoa Kỳ tiếp</i>
<i>tục gắn bó với vùng này và chính</i>
<i>quyền Mỹ rất chú ý đến Châu Á’ Phát</i>
<i>ngơn viên Thái lan Norachit</i>
<i>Singhaseni nói.</i>

<i>Mối quan hệ Trung Quốc-Hoa Kỳ</i>
<i>đã bị xấu đi trong những tháng gần đây</i>
<i>vì vụ các học giả Trung quốc cư trú tại</i>
<i>Hoa Kỳ bị kết tội gián điệp, tranh chấp</i>
<i>về một chiếc máy bay do thám, đề nghị</i>

<i>Các đoạn này, trong đó có</i>
<i>một lời trích dẫn chính yếu,</i>
<i>bổ sung cho phần đầu của</i>
<i>đoạn mở đầu.</i>

<i>Một độc giả cẩn thận sẽ lập</i>
<i>tức hỏi: Diễn đàn vùng</i>
<i>ASEAN là gì? Cho đến đoạn</i>
<i>này, độc giả chỉ biết đó là</i>
<i>một cuộc họp về an ninh.</i>
<i>Phóng viên này lập tức trả lời</i>
<i>câu hỏi đó. Điều này cũng</i>
<i>giúp bổ sung thêm cho đoạn</i>
<i>mở đầu. (các nước Châu Á và</i>

<i>liên hiệp Châu Âu).</i>

<i>Phóng viên này đã bổ sung</i>
<i>cho đoạn mở đầu bằng lời</i>
<i>nhận xét của Trung Quốc,</i>
<i>bây giờ anh bổ sung thêm</i>
<i>bằng những lời tun bố của</i>
<i>phía bên kia, Hoa Kỳ. Anh</i>
<i>khơng phỏng vấn được ông</i>
<i>Powell cho bài viết, nhưng đã</i>
<i>hỏi các nhân vật dự họp khác</i>
<i>về những gì ơng nói.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(120)</span><div class='page_container' data-page=120>

<i>lập một hệ thống phòng thủ tên lửa của</i>
<i>Hoa Kỳ và các vấn đề nhân quyền.</i>

<i>‘Chúng tôi muốn thấy Hoa Kỳ và</i>
<i>Trung Quốc tiếp tục các cuộc thảo</i>
<i>luận ngoại giao bình thường, và đó có</i>
<i>vẻ là xu hướng hiện nay, chúng tơi nhất</i>
<i>mực hoan nghênh tiến triển này’</i>
<i>Norachit nói khi đựơc hỏi về lập trường</i>
<i>của các nước Đông Nam Á.</i>

<i>Cả hai nước Hoa Kỳ và Trung Quốc</i>
<i>đều giữ các vai trò kinh tế và an ninh</i>
<i>then chốt tại Châu Á, nơi trên một nửa</i>
<i>tỷ người sinh sống và có một số đường</i>
<i>biển quan trọng nhất thế giới.</i>

<i>Bắc Triều Tiên tham gia cuộc họp</i>
<i>về an ninh do ASEAN bảo trợ lần này</i>
<i>là lần thứ nhì, tuy nhiên, lần này, ngoại</i>
<i>trưởng Paek Nam Sun đã từ chối đến</i>
<i>dự và chỉ cử một viên chức cấp thấp,</i>
<i>Hur Jong, thay mặt ơng. Vì thế. đã</i>
<i>khơng có cuộc gập gỡ nào giữa Hoa Kỳ</i>
<i>và Bắc Triều Tiên trong hội nghị năm nay.</i>
<i>Ong Hur đã làm tiêu tan mọi hy</i>
<i>vọng về việc nhanh chóng mở lại các</i>
<i>cuộc thảo luận giữa Bắc Triều Tiên với</i>
<i>Hoa Kỳ và Hàn Quốc.</i>

<i>‘Họ nhất quyết cho rằng Hoa Kỳ đã</i>
<i>đặt một số điều kiện nào đó vào việc</i>
<i>mở lại các cuộc đàm phán’, Tổng thư</i>
<i>ký của ASEAN, Rodolfo Severino, nói</i>
<i>khi nhắc lại những lời tuyên bố của</i>
<i>ông Hur tại cuộc họp về an ninh.</i>

<i>‘Hoa Kỳ nói khơng phải như vậy, họ</i>
<i>Hai đoạn này giải thích về</i>

<i>tồn cảnh và câu hỏi :’’thì</i>
<i>sao’’-cải thiện quan hệ giữa</i>
<i>Trung Quốc và Hoa Kỳ có ý</i>
<i>nghĩa gì đối với Đơng Nam Á.</i>

<i>Bây giờ phóng viên này </i>
<i>giới thiệu phần thứ nhì </i>

<i>của đoạn mở đề.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(121)</span><div class='page_container' data-page=121>

<i>không đặt ra bất kỳ một điều kiện nào.</i>
<i>Họ chỉ chờ xem Bắc Triều Tiên trả lời</i>
<i>ra sao về đề nghị đàm phán’, ơng</i>
<i>Severino nói.</i>

<i>‘Bắc Triều Tiên tiếp tục giữ im lặng</i>
<i>sau khi các nước khác trong hội nghị</i>
<i>bầy tỏ hy vọng mở lại cuộc đàm phán</i>
<i>giữa Hàn Quốc và Bắc Triều Tiên’,</i>
<i>ơng Severino nói.</i>

<i>Thật vậy, ‘họ có quan điểm tiêu cực</i>
<i>về vấn đề đàm phán’, một viên chức Hàn</i>
<i>Quốc nói nhưng yêu cầu được dấu tên.</i>
<i>Ngay cả ngoại trưởng Trung Quốc</i>
<i>ơng Tang cũng nói, ơng sẽ ‘rất vui</i>
<i>mừng khi thấy mối quan hệ giữa Bắc</i>
<i>Triều Tiên với các nước khác được cải thiện.’</i>
<i>Sự có mặt của Bắc Trìều Tiên trong</i>
<i>cuộc họp về an ninh cách đây một năm</i>
<i>đã giúp khai thông quan hệ với Hoa Kỳ</i>
<i>và Hàn Quốc. Đó cũng là khi Bắc</i>
<i>Triều Tiên tỏ ra cởi mở một cách hiếm</i>
<i>thấy với thế giới bên ngoài từ sau cuộc</i>
<i>chiến tranh giữa nước cộng sản này với</i>
<i>miền Nam trong thập niên 1950.</i>

<i>Cuộc họp về an ninh cũng không</i>

<i>đạt đựơc mấy tiến bộ trong một vấn đề</i>
<i>an ninh khác tại Châu Á-cuộc tranh</i>
<i>chấp về các đảo trong Biển Đông.</i>
<i>Những tuyên bố về chủ quyền trái</i>
<i>ngược nhau của Trung Quốc và nhiều</i>
<i>nước trong hiệp hội ASEAN đã gây ra một</i>
<i>vài cuộc đụng độ trong những năm qua.</i>
<i>Các nước này đang thương lượng</i>
<i>một thỏa thuận về ‘quy tắc ứng xử’</i>

<i>Một phóng viên giỏi bao giờ</i>
<i>cũng tìm cách cho thấy cả hai</i>
<i>mặt của vấn đề. Anh tìm đựơc</i>
<i>câu trả lời này bằng câu hỏi:</i>
<i>Hoa Kỳ phản ứng ra sao với</i>
<i>quan điểm của Bắc Triều Tiên? </i>

<i>Bổ sung thêm cho đoạn mở đề.</i>

<i>Thêm bối cảnh để giúp độc</i>
<i>giả hiểu câu chuyện. Cuộc</i>
<i>họp thành công trứơc đây </i>
<i>về vấn đề Triều Tiên, </i>
<i>nhưng lần này thì </i>
<i>khơng. Câu chuyện </i>
<i>chính nay đã đầy đủ.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(122)</span><div class='page_container' data-page=122>

<i>Biển Đông để tránh đụng độ thêm nữa</i>
<i>nhưng vẫn còn bất đồng ý kiến về một</i>
<i>số các vấn đề, trong đó có diện tích</i>

<i>khu vực áp dụng các quy tắc đó, ngoại</i>
<i>trưởng Việt Nam, ơng Nguyễn Dy Niên,</i>
<i>chủ tọa cuộc họp, nói như vậy.</i>

<i>Ơng nói các nước này đang xem xét</i>
<i>đề nghị của Phi Líp Pin để phá vỡ bế</i>
<i>tắc hiện nay.</i>

<i>Trong cuộc họp, các nước, kể cả</i>
<i>Liên minh Châu Âu đã nói rằng họ</i>
<i>phản đối các kế hoạch lập một hệ</i>
<i>thống phòng thủ tên lửa, ngoại trưởng</i>
<i>Bỉ Louis Michel, đại diện cho Liên</i>
<i>minh Châu Âu nói.</i>

<i>‘Chúng tơi phải nói chuyện với Hoa</i>
<i>Kỳ về hệ thống phịng thủ tên lửa này</i>
<i>vì làm như vậy có thể tạo ảnh hưởng</i>
<i>xấu đến tiến trình giải giáp vũ khí’,</i>
<i>ơng Michel nói với các phóng viên.</i>

<i>Trong bài diễn văn của ơng, Ngoại</i>
<i>trưởng Tang Jiaxuan cảnh cáo là hệ</i>
<i>thống phòng thủ tên lửa sẽ làm hại đến</i>
<i>hồ bình và ổn định trong khu vực. Nó</i>
<i>sẽ chẳng có lợi gì đến lịng tin và hợp</i>
<i>tác giữa các quốc gia’, ơng nói.</i>
<i>Các diễn biến trong ngày về</i>

<i>đề tài này đựơc tường thuật</i>

<i>lại: tại sao tiến bộ bị khựng</i>
<i>lại và những giải pháp có</i>
<i>thể?.</i>

<i>Phóng viên viết tiếp đến một</i>
<i>chủ đề phụ: đề tài này kém</i>
<i>quan trọng hơn cuộc tranh</i>
<i>chấp trên biển Đơng vì </i>

<i>những lời phản đối về </i>
<i>hệ thống phòng thủ </i>
<i>tên lửa của Hoa Kỳ </i>
<i>đã được các phương </i>
<i>tiện truyền thơng </i>
<i>nói đến trước đây.</i>

<b>Hội Nghị</b>

Hội nghị thừơng khó tường thuật. Thơng thừơng
các hội nghị do các học giả, các cơ quan phi chính
phủ (NGO), các nhóm chun mơn và các chính phủ
tổ chức. Phần lớn là để họ trao đổi quan điểm và
khơng có mấy biện pháp hoặc thậm chí khơng có
biện pháp nào được thơng qua.

</div>
<span class='text_page_counter'>(123)</span><div class='page_container' data-page=123>

nhận định của ông hay bà ta sẽ là trọng tâm cho bài
viết của bạn. Nếu nhiều người tham dự đưa ra các
giải pháp cho một vấn đề, đó có thể là trọng tâm
cho bài viết. Hãy nói chuyện với các nhân vật dự
họp khi hội nghị giải lao. Yêu cầu họ nói rõ thêm về

các ý kiến của họ. Hỏi họ xem phải làm gì về một
vấn đề nào đó.

Các hội nghị không phải lúc nào cũng đem lại
các bài viết hay, nhưng là nơi tốt để gập các chuyên
gia và nói chuyện về các ý viết bài.

Cũng giống như khi đưa tin về các cuộc họp, bạn
nên tránh các đọan mở đề liệt kê tên tuổi, nơi chốn
và thời điểm. Như trong bài sau đây trích từ một tờ
báo tiếng Việt:

<i>Hội nghị điểm lại chiến dịch hai năm </i>
<i>(1999-2000) chống ma túy và các tệ nạn xã hội trong</i>
<i>phong trào lao động do Liên Đoàn Lao Động Việt</i>
<i>Nam (LĐLĐVN) tổ chức, vừa kết thúc tại Quảng Trị,</i>
<i>vào ngày 20 tháng 3. </i>

Sau đó, bài viết này trích lời một viên chức hàng
đầu nói tệ nạn ma túy và các ‘tệ nạn xã hội’ đã
khơng giảm vì một số thành viên nghiệp đồn
khơng cảm thấy phải hành động cấp bách. Ông đề
nghị các biện pháp sửa đổi. Các đề nghị này nên
được đặt vào đoạn mở đề.

<b>Các bài diễn văn và họp báo</b>

<i><b>Tìm cách cân đối</b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(124)</span><div class='page_container' data-page=124>

những câu hỏi hay để tìm hiểu thêm và để

hỏi vặn lại những điều diễn giả nói. Thơng
thừơng, diễn giả trả lời bạn, ngồi những
gì họ soạn sẵn, và đó sẽ là trọng tâm cho bài
viết của bạn.

Nếu diễn giả bình luận về một vấn đề
gây tranh cãi nào đó, bạn cũng phải viết cả
lời bình luận của các đối thủ của họ hoặc
của các chuyên gia hay của những người
trong hội trường không đồng ý với họ vào
bài viết của bạn. Đấy là để cân đối bài
viết.

<i><b>Chú trọng vào điểm: ai nói gì</b></i>

Các bài viết về các bài diễn văn hoặc
các cuộc họp báo nên bao gồm:

* Ai nói (tên, chức vụ và cơ quan)

* Diễn giả nói gì (điểm chính), kèm theo một vài
lời trích hay

* Bài diễn văn hoặc cuộc họp báo diễn ra ở đâu,
khi nào

* Ai nghe (khán giả), họ phản ứng ra sao
* Những lời bình luận, phản ứng của những
người khác đối với vấn đề này.

Đoạn mở đề nên chú trọng vào hai điểm đầu
tiên: ai nói gì?

Nhiều khi đoạn mở đầu trong các bài viết về các
bài diễn văn và họp báo kể tên diễn giả, khi nào, ở
đâu và với ai. Nhưng lại qn nói đến điểm người
này nói gì là chính yếu. Hãy tự hỏi: Điều quan trọng
nhất hay đáng lưu ý nhất diễn giả này nói đến là gì?

Chẳng hạn: liệu diễn giả có đưa ra giải pháp mới
cho một vấn đề nào đó hay khơng? Liệu ơng hay bà
ta có bình luận gì về một chuyện gây tranh cãi
không? Đặt những điều này lên đầu.

</div>
<span class='text_page_counter'>(125)</span><div class='page_container' data-page=125>

Diễn giả này nói chuyện ở đâu và các dữ kiện về
khán giả có thể đặt ở đọan thứ nhì hay thứ ba. Như
vậy, bạn có thể giữ cho đoạn mở đầu sáng sủa và
đơn giản.

Cần phải chắc chắn rằng bạn chỉ chú trọng vào
các điểm chính. Đừng liệt kê tất cả những gì được
nói đến trong một bài diễn văn hay tại một cuộc họp
báo. Công việc của bạn là lọc lựa ra các điểm quan
trọng nhất hay đáng lưu ý nhất cho độc giả.

Các điểm đáng lưu ý nhất có thể phải đợi đến
cuối một bài diễn văn dài mới xuất hiện, vì thế bạn
phải ln cảnh giác. Thí dụ, thủ tướng đang tham dự
một buổi lễ tốt nghiệp tại một trường y khoa. ông
dành 45 phút trong bài diễn văn để nói đến tình

hình chăm sóc sức khoẻ. Trong 5 phút sau cùng, ơng
đổi đề tài và loan báo sẽ ra tay mạnh đối với những
kẻ nhập cư bất hợp pháp. Tất cả mọi người nhập cư
bất hợp pháp sẽ bị trả về nguyên qn ngay lập tức,
ơng nói.

Nếu ơng khơng nói gì quan trọng về chăm sóc
sức khoẻ, đoạn mở đầu khơng nên viết là:

<i>Thủ tướng hơm qua đã lên tiếng về tình hình</i>
<i>chăm sóc khỏe khi ơng đến trao bằng trong buổi lễ</i>
<i>tốt nghiệp đầu tiên tại trường y khoa.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(126)</span><div class='page_container' data-page=126>

Thay vào đó, nên viết:

<i>Hơm qua Thủ tướng vừa loan báo một biện pháp</i>
<i>mới để đối phó với dân nhập cư bất hợp pháp. </i>

Sau đó, trong bài, bạn nên đề cập đến việc ông
đã tuyên bố như vậy trong một buổi lễ tốt nghiệp tại
trường y khoa. Và cũng nên đề cập rằng, ơng đã
dành phần lớn thì giờ để nói về tình hình chăm sóc
sức khỏe. Các sinh viên tốt nghiệp sẽ không giận
bạn. Nên nhớ rằng, bạn viết bài cho độc giả, không
phải cho các sinh viên này.

Thông thường một diễn giả đọc một bài diễn văn
nhưng khơng nói sâu vào chi tiết. Sau bài diễn văn,
u cầu họ giải thích hay cho biết thí dụ. Nhớ nói
trong bài viết rằng họ đã nói như vậy trong cuộc

phỏng vấn với bạn sau bài diễn văn. Nếu không, độc
giả có mặt tại chỗ có thể cảm thấy hoang mang và
cho rằng bạn nói sai. Nên nói chuyện với diễn giả
sau bài diễn văn như là điều tất nhiên nên làm. Bạn
có thể tìm đựơc thêm chi tiết và nhiều khi, cả những
lời trích dẫn hay hơn.

<i><b>Chuẩn bị</b></i>

Ln ln nên tìm cách xin văn bản của các bài
diễn văn quan trọng trước khi các bài diễn văn này
được diễn giả đọc lên. Làm như vậy sẽ giúp bạn có
thì giờ nghiên cứu nội dung và chuẩn bị để hỏi các
câu hỏi xác đáng. Nhưng bạn phải so sánh văn bản
đó với bài diễn văn khi diễn giả đọc. Các diễn giả
hay nói thêm những điều khơng ghi trong bài họ đã
chuẩn bị trứơc, hoặc bỏ qua vài đoạn. Tất nhiên,
ngay cả khi bạn không xin được trước văn bản của
bài diễn văn, bạn cũng nên đọc về đề tài diễn giả
sắp nói đến. Như vậy, khi diễn giả đọc bài diễn văn
đó, bạn biết những yếu tố nào là tin tức.

</div>
<span class='text_page_counter'>(127)</span><div class='page_container' data-page=127>

<i>BANGKOK,Thailand (AP) - Thủ tướng</i>
<i>Thaksin Sinawatra hơm thứ hai vừa</i>
<i>loan báo chính sách của tân chính phủ</i>
<i>ơng, đưa ra một loạt những cam kết mà</i>
<i>những người chỉ trích cho rằng sẽ khó</i>
<i>thực hiện.</i>

<i>Lên tiếng trong khố họp đầu tiên</i>

<i>của tân quốc hội, ơng Thaksin nói</i>
<i>chính sách này nhằm tạo thêm việc</i>
<i>làm, tăng lợi tức và xóa bỏ các khoản</i>
<i>nợ lên tới 28.5 tỷ đơ la Mỹ của các</i>
<i>ngân hàng trong nước. </i>

<i>‘’Chính phủ sẽ làm tất cả những gì</i>
<i>có thể để tạo cơ hội cho một cuộc sống</i>
<i>mới’’, ơng Thaksin nói, ơng là một đại</i>
<i>thương gia trong ngành viễn thơng vừa</i>
<i>chuyển sang làm chính trị. ‘’Thái Lan</i>
<i>cần thay đổi trong mọi khía cạnh’’.</i>

<i>Chính phủ liên hiệp do đảng Thai</i>
<i>Rak Thai của ông Thaksin đứng đầu đã</i>
<i>lên cầm quyền sau khi đắc cử vào ngày</i>
<i>mùng 6 tháng giêng nhờ các lời hứa cụ</i>
<i>thể: hoãn nợ trong ba năm cho nông</i>
<i>dân, dành một ngân quỹ phát triển trị</i>
<i>giá 23,800 đô la Mỹ cho mỗi làng trong</i>
<i>tổng số 77.000 làng tại Thái lan, cho</i>
<i>người nghèo được hưởng dịch vụ chăm</i>
<i>sóc y tế rẻ và thành lập một cơng ty</i>
<i>quản lý tài sản quốc gia để đảm nhận</i>
<i>các khoản nợ của ngân hàng.</i>

<i>Tuy nhiên, những người chỉ trích</i>
<i>ơng đã cảnh cáo rằng các đừơng lối</i>
<i>lấy lịng dân đó sẽ hết sức tốn kém.</i>

<i>“Các ý tưởng, hành động mới khơng</i>
<i>có nghĩa là ý tưởng hay hành động</i>
<i>đúng đắn”.</i>

<i>‘’Khó thực hiện’’ có nghĩa là</i>
<i>ơng khó lịng giữ đúng những</i>
<i>lời ơng hứa. Độc giả biết</i>
<i>ngay đây không phải là bài</i>
<i>viết chỉ ghi lại bài diễn văn</i>
<i>của ông Thaksin. Người viết</i>
<i>cho thấy cả quan điễm của</i>
<i>phía đối lập nữa ngay trong</i>
<i>đoạn mở đầu.</i>

<i>Người viết mau lẹ tóm tắt các</i>
<i>điểm chính của chính sách, và</i>
<i>đề cập đến một cách tổng</i>
<i>quát trong đoạn mở đầu. </i>

<i>Sau đó, anh tóm lược </i>
<i>bài diễn văn của ơng Thaksin</i>
<i>và bổ sung cho đoạn mở đầu.</i>
<i>Chú ý là đoạn mở đầu đã</i>
<i>khơng đưa riêng ra một chính</i>
<i>sách đặc biệt nào vì các</i>
<i>chính sách này khơng phải là</i>
<i>mới, chúng là những lời hứa</i>
<i>trong cuộc vận động tranh cử</i>
<i>đã từng được nói đến nhiều.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(128)</span><div class='page_container' data-page=128>

<i>Lãnh tụ đối lập Chuan Leekpai nói</i>
<i>với quốc hội trong cuộc thảo luận về</i>
<i>bài diễn văn của ông Thaksin.</i>

<i>‘’Hãy nhớ rằng quốc gia này không</i>
<i>giầu như ơng đâu’’, ơng nói.</i>

<i>Ơng Chuan cảnh cáo là việc thành</i>
<i>lập một công ty quản lý tài sản quốc</i>
<i>gia để đảm nhận nợ nần của các ngân</i>
<i>hàng tư nhân “chỉ làm giầu thêm cho</i>
<i>các thương gia giầu có và gia tăng</i>
<i>gánh nặng cho chính phủ”.</i>

<i>‘’Ơng khơng có quyền dùng tiền</i>
<i>đóng thuế của người dân để giúp cho</i>
<i>kẻ giầu,” Ông Chuan nói.</i>

<i>Nền kinh tế có thời phát triển phồn</i>
<i>thịnh của Thái lan đã bị sụp đổ trong</i>
<i>cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á</i>
<i>năm 1997-1998 khi vốn đầu tư của</i>
<i>nước ngoài, nguồn huyết mạch cho sản</i>
<i>xuất và xuất khẩu, ồ ạt rút khỏi Thái</i>
<i>Lan. Cuộc khủng hoảng cũng để lộ cho</i>
<i>thấy tình trạng bè phái và tham nhũng</i>
<i>trong hệ thống tài chính của Thái Lan,</i>
<i>mà hiện vẫn còn đang rất vất vả để</i>
<i>phục hồi.</i>

<i>‘’Nhiệm vụ cấp bách và quan trọng</i>
<i>nhất của chính phủ là đẩy mạnh hơn</i>
<i>nữa tiến trình giải quyết các vấn đề</i>
<i>kinh tế bằng cách chuyển đổi cơ cấu</i>
<i>kinh tế, hành chính, xã hội và chính trị.</i>
<i>Tất cả đều phải thi hành cùng một</i>
<i>lúc’’, ơng Thaksin nói.</i>

<i>Trong số những lời hứa khác, ơng</i>
<i>nói sẽ thành lập các ngân hàng nơng</i>
<i>thơn để cho các doanh nghiệp nhỏ vay</i>
<i>Ngừơi viết quay trở lại với</i>

<i>phần thứ nhì của đoạn mở</i>
<i>đầu - lời chỉ trích chính sách</i>
<i>của ơng Thaksin. Anh bao</i>
<i>gồm ba lời trích dẫn chọn lựa</i>
<i>khéo và mạnh</i>

<i>Bối cảnh về nền kinh tế </i>
<i>gần đây của Thái Lan giúp</i>
<i>cho độc giả hiểu những nhận</i>
<i>định của ơng Chuan và </i>
<i>tồn cảnh mà ơng Thaksin </i>
<i>đã dựa vào để đưa ra </i>
<i>các chính sách mới.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(129)</span><div class='page_container' data-page=129>

<i>vốn, phát triển các công ty quốc doanh</i>
<i>để cho những nhà quản lý chuyên</i>
<i>nghiệp điều hành không bị chính trị</i>

<i>can thiệp vào, thanh trừng những kẻ</i>
<i>bn lậu ma túy và khuyến khích dân</i>
<i>chúng tham gia vào chiến dịch chống</i>
<i>tham nhũng của chính phủ.</i>

<i>Ơng cũng hứa sẽ tăng cường kỷ luật</i>
<i>về chi thu bằng cách dùng kỹ thuật</i>
<i>hiện đại để giảm bớt chi tiêu của chính</i>
<i>phủ và cải tiến hệ thống thu thuế.</i>

<i>Hơm Chủ Nhật, phó chủ tịch một</i>
<i>chính đảng trong liên hiệp của ông</i>
<i>Thaksin đã lên tiếng phụ thêm vào</i>
<i>những lời chỉ trích các chính sách lấy</i>
<i>lịng dân của ơng.</i>

<i>Chalerm Yubamrung, phó chủ tịch</i>
<i>đảng Tân Vọng, nói những lời hứa của</i>
<i>ơng Thaksin nhằm mục đích thu hút lá</i>
<i>phiếu và sẽ gia tăng gánh nặng nợ nần</i>
<i>cho công quỹ. Các đường lối chấm dứt</i>
<i>nợ nần tại nông thôn không có gì mới</i>
<i>và đựơc hoạch định một cách thiếu suy</i>
<i>tính. Ông nói.</i>

Bài viết này có thể mạnh hơn, đơn giản hơn và
rõ ràng hơn bằng cách cắt bớt đôi chút, chẳng hạn,
đoạn mở đầu có thể viết là:

<i>Hơm thứ Hai, Thủ tướng Thaksin Sinawatra loan</i>

<i>báo các chính sách kinh tế và xã hội của tân chính</i>
<i>phủ, đưa ra nhiều lời cam kết mà những người chỉ</i>
<i>trích nói sẽ khó thực hiện.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(130)</span><div class='page_container' data-page=130>

<b>Và các lễ nghi nữa..</b>

Các phóng viên thường hay
mắc phải các lỗi lầm giống nhau
khi đưa tin về các buổi lễ cũng
như khi tường thuật về các bài
diễn văn và họp báo. Đoạn mở
đầu thường hay chú trọng vào
viên chức cao cấp tham dự và
hướng dẫn buổi lễ như thế nào.
Nhưng đó có phải là tin chính hay
không? Về ngôi trường học mới
vừa đựơc khai trương trong buổi lễ thì sao? Liệu
điều này có nghĩa là trẻ em trong làng nay được đi
học lần đầu tiên trong đời hay khơng?

Ln ln suy nghĩ: <i>điều quan trọng gì diễn ra ở</i>
<i>đây, và có ảnh hưởng gì đến người dân?</i>

Một nhóm sinh viên báo chí người Miến Điện
gần đây đựơc trao cho một số các dữ kiện (tưởng
tượng) để viết một bài về buổi khai mạc một rạp hát
mới tại Moulmein, một thành phố Đông Nam
Myanmar. Hầu hết các đoạn mở đầu trong bài của
họ chú trọng vào viên sĩ quan đứng đầu buổi lễ. Một
đoạn mở đầu viết, viên sĩ quan đã ‘’ cắt băng khánh

thành trước rạp hát và tặng cho mỗi người có mặt
trong buổi lễ một món qùa’’.

Trong khi đó, điều đáng lưu ý và quan trọng là
việc khai trương rạp hát có ảnh hưởng ra sao đến
người dân:

<i>Trên 400 người đam mê điện ảnh đã đổ đến rạp</i>
<i>xi nê Superstar, rạp hát đầu tiên khai trương tại</i>
<i>Moulmein kể từ năm 1971 đến nay.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(131)</span><div class='page_container' data-page=131>

<b>Phần VI</b>

<b>CHƯƠNG 14: </b>

<b>VIẾT CHO PHÁT THANH, TRUYỀN HÌNH</b>

Phóng viên truyền thanh truyền hình có thể áp
dụng nhiều điều trong các nguyên tắc chúng ta vừa
nói đến. Nhưng có những sự khác biệt quan trọng
giữa việc viết báo in và viết cho truyền thanh truyền
hình (TTTH).

Phóng viên báo in viết với mục đích cho độc giả
thấy một hình ảnh trong trí họ. Phóng viên TTTH
nói chuyện với khán thính giả của họ.

Phóng viên TTTH mở lại cho nghe hay chiếu lại
hình ảnh họ thu thập được tại chỗ để khán thính giả
có thể nghe và nhìn trực tiếp. Các phóng viên TTTH

giỏi khơng mơ tả quang cảnh những gì họ ghi âm
hay thu hình đựơc, họ giúp cho khán thính giả hiểu
những âm thanh và hình ảnh đó.

<b>Chỉ có một cơ hội, vì vậy nên tỏ ra trong sáng</b>

Các độc giả báo có thể dành ra bao nhiêu thì giờ
cũng được để đọc một bài viết. Họ có thể đọc lại bài
viết một hai lần nữa. Khán thính giả truyền thanh
truyền hình khơng thể làm như vậy. Họ chỉ có mỗi
một cơ hội để biết về câu chuyện thôi. Cũng vậy,
hầu hết các bài viết cho TTTH thường rất ngắn.
Phóng viên ngành này có rất ít thì giờ để trình bầy
câu chuyện.

</div>
<span class='text_page_counter'>(132)</span><div class='page_container' data-page=132>

Chỉ nên chọn lựa các ý quan trọng nhất trong văn
kiện hay một cuộc họp báo, hay chủ đề chính trong
một loạt các sự kiện phức tạp. Trình bầy dữ kiện này
ngay trong một hai câu đầu của bài. Như vậy, khán
thính giả của bạn sẽ hiểu ngay lý do tại sao câu
chuyện quan trọng hay đáng lưu ý và sẽ tiếp tục
theo dõi.

Thông thừơng bạn không cần phải bao gồm
nhiều bối cảnh và chi tiết-như tuổi tác, địa chỉ, các
số thống kê-thừơng thấy trong các bài báo. Các dữ
kiện đó làm cho câu chuyện truyền thanh truyền
hình q dài dịng và phức tạp.

<b>Chú trọng vào hiện tại</b>

Khi người dân cầm một tờ báo lên, họ biết họ
đang đọc những tin diễn ra hôm trứơc. Nhưng nếu
người này vặn radio hay TV lên, họ sẽ muốn biết
xem tin mới nhất là gì, những gì xẩy ra ngay ngày
hơm đó, hay ngay cả trong giờ đó. Vì vậy, phóng
viên TTTH chú trọng vào các sự kiện mới nhất và
thì hiện tại càng nhiều càng tốt.

</div>
<span class='text_page_counter'>(133)</span><div class='page_container' data-page=133>

<b>Vài quy luật</b>

Để viết một bài hay trên radio hay TV, bạn nên:
* Giữ cho câu văn ngắn gọn, dùng cấu trúc câu
đơn giản: chủ ngữ-động từ-tân ngữ

* Giữ cho mỗi câu chỉ có một ý

* Dùng các động từ mạnh, và các tính từ, trạng
từ chỉ khi nào cần.

* Nếu được, dùng thì hiện tại và hiện tại hoàn
thành (trong tiếng Anh) để cho câu chuyện của bạn
mạnh hơn và có tính thời sự.

* Tránh dùng những từ phức tạp người thừơng
không biết. Tránh dùng ngôn từ chính thức của các
viên chức chính phủ hay các ‘chun gia’.

* Dùng các từ và câu nói thơng dụng, giản dị.
Theo cách bạn và những người quen biết dùng hàng

ngày. Dùng ‘làm’ thay vì ‘thực thi’. Dùng ‘các tịa
nhà’ thay vì ‘các cơ sở’.

* Nói chung, bắt đầu câu chuyện của bạn với
nguồn cung cấp tin đó. Làm như vậy sẽ khiến khán
thính giả của bạn dễ theo sát câu chuyện hơn. Điều
này khác với các bài viết trên báo in, khi nguồn tin
thường được đặt ở cuối câu.

* Đặt những từ quan trọng ở đầu câu. Đừng nói:
‘’các thay đổi dưới lịng đất làm cho dân làng khó
trồng trọt hoa mầu thực phẩm hơn’’. Nên nói: ‘trồng
trọt hoa mầu thực phẩm nay khó hơn cho dân làng
vì đất trồng thay đổi’

* Rút ngắn chức tứơc của một người hay tên dài
dịng của một cơ quan. Thay vì nói: ‘giám đốc chi
nhánh xuất khẩu của hải quan’, nên nói giản dị:
‘viên chức hải quan’. Khán thính giả của bạn không
cần phải biết hết chức tứơc của người này.

</div>
<span class='text_page_counter'>(134)</span><div class='page_container' data-page=134>

<i>Thiếu Tướng Sein Htwa, Bộ Trưởng Xã hội, Cứu</i>
<i>trợ và Định cư đã tiếp một phái đoàn thuộc bộ phận</i>
<i>định danh Asean - Úùc trong dự án diệt trừ nạn buôn</i>
<i>người tại Đông Nam Á do Bác sĩ Michael Daltron</i>
<i>dẫn đầu tại khách sạn Mya Yeik Nyo Royal Pyaysaung</i>
<i>vào lúc 18.30 giờ địa phương. </i>

Đoạn mở đầu này dài dòng và phức tạp với ba
chức tước và tên tuổi ít người hiểu nổi. Tin chính ở

đây là gì? có phải chỉ vì đã có cuộc gặp gỡ này là
thành tin hay khơng? Họ nói những chuyện gì? Họ
đã đồng ý những gì? nhóm này là ai? tại sao lại
thăm Myanmar, chúng ta khơng được biết.

Đoạn thứ nhì của bản tin này liệt kê tên và chức
tước dài dòng của bẩy viên chức mà vị tướng
Myanmar chiêu đãi bữa tối. Đoạn thứ ba liệt kê hai
viên chức và nhiều địa điểm phái đoàn đi thăm.

Làm sao một khán thính giả có thể hiểu được tất cả?

Bây giờ hãy xem xét đến hai bản tin thời sự mà
chúng ta đã thấy ở đầu cuốn sách, và suy nghĩ xem
chúng ta phải viết như thế nào để biến chúng thành
tin cho truyền thanh truyền hình.

Trứơc hết là tin viết cho báo. Sau đó là một cách
viết để biến tin đó thành tin truyền thanh truyền hình

</div>
<span class='text_page_counter'>(135)</span><div class='page_container' data-page=135>

<i><b>Viết cho báo in </b></i>

<i>Tình trạng kinh tế Hoa Kỳ suy</i>
<i>thối làm cho ít nhất 12 xưởng may</i>
<i>tại Campuchia phải tạm đóng cửa</i>
<i>trong năm nay, Bộ Trưởng Thương mại</i>
<i>Cham Prasidh cho biết vào hơm qua. </i>

<i>Có tới 3000 cơng nhân phải tạm</i>
<i>nghỉ việc và có thể sẽ có thêm người</i>

<i>bị mất việc nếu tình hình khơng</i>
<i>được cải thiện, ơng nói.</i>

<i>Thêm vào đó, hàng ngàn người</i>
<i>khác đang phải giảm giờ làm vì</i>
<i>nhiều trong tổng số 200 xưởng may</i>
<i>phải cắt bớt giờ làm thêm và chuyển</i>
<i>giờ làm từ hai ca xuống cịn một ca,</i>
<i>theo như lời ơng bộ trưởng này. </i>

<i>‘Các vấn đề kinh tế tại Hoa Kỳ</i>
<i>khiến cho chúng tôi rất lo ngại về</i>
<i>hoạt động của các xưởng may cũng</i>
<i>như việc làm của cơng nhân’, ơng nói.</i>
<i>Ngành may tại Campuchia sử</i>
<i>dụng 200.000 cơng nhân, với mức</i>
<i>lương trung bình 40 đô la Mỹ một</i>
<i>tháng. Trên 80 phần trăm hàng sản</i>
<i>xuất được đưa sang Hoa Kỳ để bán lẻ.</i>
<i>Ông Bộ Trưởng nói, Campuchia</i>
<i>mới nhận được chưa đầy 40 phần</i>
<i>trăm quota hàng may xuất khẩu</i>
<i>hàng năm sang Hoa Kỳ mặc dù nay</i>

<i>đã q nửa năm. Để so sánh, ơng</i>
<i>nói, tồn thể quota hàng may xuất</i>
<i>khẩu sang Hoa Kỳ cho năm ngối</i>
<i>đã được giao xong xi vào cuối</i>
<i>tháng sáu.</i>

<i><b>Viết cho truyền thanh truyền hình</b></i>

<i>Bộ Trưởng Thương mại Campuchia</i>
<i>nói: 12 xưởng may đã phải tạm</i>
<i>đóng cửa trong năm nay, khiến cho</i>
<i>3,000 người bị mất việc.</i>

<i>Ông Cham Prasidh cho rằng</i>
<i>hiện nay các xưởng này phải đóng</i>
<i>cửa vì tình trạng kinh tế suy thối</i>
<i>tại Hoa Kỳ.</i>

<i>Và có thể sẽ có thêm nhiều</i>
<i>người nữa bị mất việc nếu tình hình</i>
<i>khơng được cải thiện, ơng nói.</i>

<i>Bộ trưởng này nói, hàng ngàn</i>
<i>người khác đang phải làm it giờ đi</i>
<i>vì nhiều xưởng trong số 200 xưởng</i>
<i>may trong nước phải cắt bớt giờ làm</i>
<i>thêm và các ca làm.</i>

<i>Công nghiệp may tại Campuchia</i>
<i>tuyển dụng hơn 200,000 công nhân.</i>
<i>Khoảng 80 phần trăm hàng sản</i>
<i>xuất được đưa sang Hoa Kỳ. Cham</i>
<i>Prasidh nói, ông quan tâm đến hoàn</i>
<i>cảnh của cả những người điều hnh</i>
<i>xng ln cỏc cụng nhõn.</i>

<i><b>Công nhân may tại Campuchia đang khèn khæ</b></i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(136)</span><div class='page_container' data-page=136>

Chúng ta bắt đầu với Bộ Trưởng Thương mại để
khán thính giả biết ngay về nguồn gốc của tin này.
Chúng ta dùng thì hiện tại để cho thấy cảm giác tức
thời. Đoạn mở đầu trong bài viết cho báo in đề cập
đến cả hai yếu tố: xưởng may và nền kinh tế Hoa
Kỳ. Ởû đây, nền kinh tế Hoa Kỳ được đặt xuống
đoạn thứ nhì để phần mở đầu ngắn gọn, đơn giản và
dễ hiểu. Cùng một mục đích, chúng ta để tên của vị
Bộ Trưởng này xuống đọan thứ nhì.

Trong đoạn thứ nhì, chúng ta nói rõ tên của vị bộ
trưởng và ơng nói khi nào. Chúng ta dùng ‘hơm nay’
vì phóng viên radio và TV tường thuật về diễn biến
trong ngày xẩy ra sự kiện.

Trong đoạn ba, từ ‘và’ được dùng để bắc cầu
sang dữ kiện kế tiếp. Trong cách viết cho truyền
thanh truyền hình, bắt đầu câu bằng từ ‘và’ là cách
hay để giữ cho các câu văn ngắn và để cho câu
chuyện diễn tiến triển trôi chẩy.

Trong đoạn bốn, chúng ta lại dùng thì hiện tại cho
khán thính giả thấy là các diễn biến đó đang xẩy ra.
Trong đoạn cuối, chúng ta dùng ít bối cảnh hơn
là bài viết cho báo in vì (1) chúng ta có ít thi giờ hơn
cho một bản tin truyền thanh truyền hình, và (2)
khán thính giả không nhớ đựơc nhiều chi tiết.

Sau đây là bài viết thứ nhì cho báo in, đăng trên
tờ The Cambodia daily (Nhật báo Campuchia).

<i><b>Tài xế tắc xi bất mãn chặn đường 6A</b></i>

<i>Khoảng 20 tài xế tắc xi bất bình trước luật mới</i>
<i>của thành phố không cho họ vào Phnompenh, đã</i>
<i>chặn một đoạn đường trên Quốc Lộ 6A vào thứ ba</i>
<i>vừa rồi, gây kẹt xe trong một tiếng đồng hồ.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(137)</span><div class='page_container' data-page=137>

<i>khác đang tìm cách ngăn không cho xe của họ vào</i>
<i>trong thành phố.</i>

<i>Thứ ba vừa rồi là ngày đầu tiên áp dụng luật cấm</i>
<i>tắc xi vào trong thành phố từ các tỉnh phía Bắc.</i>

<i>Các viên chức cho biết lệnh cấm này nhằm giảm</i>
<i>bớt nạn ùn tắc và làm cho thành phố đẹp hơn.</i>

<i>Tắc xi nay phải đậu trước chợ Prek Leap, khoảng</i>
<i>5 km bên ngoài thành phố và đổ khách xuống để</i>
<i>khách đi tiếp bằng xe buýt vào Phnompenh.</i>

<i>Tài xế tắc xi nói: điều này bất cơng vì cơng ty</i>
<i>vận tải Ho Wah Genting của Malaysia được cấp giấy</i>
<i>phép chạy xe buýt từ Phnompenh đến Prek Leap và</i>
<i>từ Prek Leap ra các tỉnh.</i>

<i>‘Nếu Ho Wah được phép làm như vậy thì chúng</i>
<i>tơi, các tài xế tắc xi, khơng cịn kiếm tiền đựơc nữa</i>

<i>vì hành khách sẽ xuống xe buýt này để leo lên xe</i>
<i>buýt khác’ Houn Hak, một tài xế tắc xi chuyên chở</i>
<i>hành khách qua lại Kompong Cham, nói. </i>

<i>Sin Phearom, Phụ tá quản lý cho cơng ty Ho Wah</i>
<i>nói, tài xế tắc xi khơng nên can thiệp vào cơng việc</i>
<i>làm ăn của Ho Wah vì cơng ty này đã được giấy</i>
<i>phép của Bộ Cơng Chính và thành phố để chạy các</i>
<i>xe bt đó.</i>

<i>Ơng nói, cơng ty ơng đã cố gắng giúp tài xế tắc</i>
<i>xi địa phương bằng cách giảm bớt các chuyến xe từ</i>
<i>Prek Leap đến các tỉnh, từ 12 chuyến xuống còn 7</i>
<i>chuyến mỗi ngày.</i>

<i>‘Nếu chúng tôi không đầu tư ở đây được, chúng</i>
<i>tôi sẽ ra đi và nói với các cơng ty bạn đừng vào đầu</i>
<i>tư nữa’, Sin Phearom nói.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(138)</span><div class='page_container' data-page=138>

<i>‘Tơi cho rằng người dân chọn đi xe buýt của Ho</i>
<i>Wah vì họ đựơc an tồn, xe có máy lạnh và thoải</i>
<i>mái’, ơng nói.</i>

Bài này có thể viết thành phóng sự truyền thanh
truyền hình. Một phóng sự truyền thanh truyền hình
là một sự pha trộn giữa lời của phóng viên, và ít
nhất một lời trích dẫn của một người trong cuộc và,
đơi khi, âm thanh nơi xẩy ra sự kiện hoặc nhạc. Câu
chuyện về xưởng may chỉ là lời tóm lược một số dữ
kiện có thật, vì vậy thích hợp hơn cho một giọng

tường thuật duy nhất do một phát thanh viên đọc lên.
Trong một phóng sự TTTH, cách viết khơng cần
phải chặt chẽ như trong bản tin thời sự, bạn có nhiều
thì giờ hơn để thêm vào bài một ít mầu sắc. Nhưng
các nguyên tắc cơ bản vẫn y như cũ. Kể câu chuyện
một cách giản dị, trực tiếp và hợp lý.

Trong một phóng sự TTTH, bạn có lợi thế hơn vì
có thể dùng trực tiếp lời của người khác. Bạn phải
cố gắng hết sức để cho người trong chuyện kể về
câu chuyện với lời lẽ của chính họ. Những câu trích
dẫn ngắn gọn dùng trong các phóng sự truyền thanh
thường được gọi là ‘clip’-câu trích.

Hãy xem xét đến cách viết bài phóng sự TTTH
sau đây. Nên nhớ rằng, bài này được truyền đi cùng
ngày xẩy ra sự kiện.

Phát thanh viên

<i>Hơm nay, giao thông bị tắc nghẽn</i>
<i>trong hơn một tiếng đồng hồ trên một</i>
<i>trong những quốc lộ quan trọng nhất</i>
<i>dẫn vào Phnompenh, khi 20 tài xế tắc</i>
<i>xi biểu lộ sự tức giận của họ bằng hành</i>
<i>động phản đối. Có mặt tại chỗ, phóng</i>
<i>viên Kay Kimsong của đài chúng tơi:</i>
<i>Đoạn mở đề, dùng để đề</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(139)</span><div class='page_container' data-page=139>

<i>Phóng viên Kay Kimsong</i>

<i>Quốc lộ 6A chỉ đựơc khai thông khi</i>
<i>sáu chiếc xe cứu hỏa được điều đến để</i>
<i>giải tán các tài xế này, họ cãi vã với</i>
<i>cảnh sát đang ngăn không cho họ đưa</i>
<i>xe vào trong thành phố. </i>

<i>Hôm nay là ngày đầu tiên áp dụng</i>
<i>luật cấm xe tắc xi từ các tỉnh phía bắc</i>
<i>vào thành phố.</i>

<i>Các viên chức cho biết lệnh cấm</i>
<i>này nhằm mục đích giảm bớt nạn ùn</i>
<i>tắc và làm cho thành phố đẹp hơn.</i>

<i>Tắc xi nay phải đậu trứơc chợ Prek</i>
<i>Leap, khoảng 5 km bên ngòai thành</i>
<i>phố, và đổ khách xuống để khách đi</i>
<i>tiếp bằng xe buýt vào Phnompenh.</i>

<i>Phóng viên Kay Kimsong tường</i>
<i>thuật tiếp:</i>

<i>Sự tức giận đựơc biểu lộ rất mạnh,</i>
<i>nhất là đối với công ty vận tải Ho Wah</i>
<i>Genting, hãng xe buýt đựơc cấp giấy</i>
<i>phép chở khách từ Phnompenh ra chợ</i>
<i>Prek Leap và rồi đi tiếp ra các tỉnh.</i>

<i>Huon Hak, một tài xế tắc xi chạy</i>

<i>đừơng Kompong Cham giải thích:</i>

<i>Trích lời Huon Hak:</i>

<i>‘’Họ đang cướp miếng ăn của</i>
<i>chúng tơi. Nếu Ho Wah đựơc phép làm</i>
<i>như vậy, tài xế tắc xi chúng tơi sẽ</i>
<i>khơng kiếm ăn dựơc nữa vì hành khách</i>
<i>sẽ xuống xe buýt này để leo lên xe búyt</i>
<i>khác.’</i>

<i>Đọan kế tiếp là hình ảnh của</i>
<i>cuộc phản đối cùng với lời</i>
<i>tường thuật của phóng viên</i>
<i>hoặc là đọc sau đó trong</i>
<i>phịng ghi âm của đài, hoặc</i>
<i>là tường thuật ngay tại chỗ.</i>
<i>Những gì xẩy ra kế tiếp. Cũng</i>
<i>giống như bài viết trên báo</i>
<i>in, nhưng chúng ta dùng</i>
<i>những từ giản dị hơn. Các</i>
<i>khán thính giả chỉ có mỗi một</i>
<i>cơ hội để theo dõi phóng sự</i>
<i>này, cho nên họ sẽ dễ hiểu</i>
<i>hơn với những lời lẽ giản dị.</i>
<i>Cũng giống như trong bài viết</i>
<i>cho báo in, khán thính giả</i>
<i>cần sớm biết về bối cảnh để</i>
<i>hiểu câu chuyện muốn nói gì.</i>
<i>Lưu ý đến lời lẽ tiếp tục giản</i>

<i>dị. Ví dụ“Phải dừng lại” hay</i>
<i>hơn là “Bị yêu cầu phải dừng</i>
<i>lại”</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(140)</span><div class='page_container' data-page=140>

<i>Nhưng lên tiếng thay mặt cho công</i>
<i>ty, phụ tá Quản lý Sin Phearon nhất</i>
<i>mực không đồng ý:</i>

Trích lời Sin Phearon:

<i>‘’Thử nhìn xem, những người này</i>
<i>khơng có quyền gì can thiệp vào cơng</i>
<i>việc làm ăn của chúng tơi. Chúng tơi</i>
<i>có giấy phép của Bộ Cơng chính và</i>
<i>thành phố để chạy các tuyến xe bt</i>
<i>đó. Chúng tơi đã cố gắng gíúp họ bằng</i>
<i>cách cắt bớt các chuyến xe hàng ngày,</i>
<i>từ 12 chuyến xuống còn 7 chuyến. Nếu</i>
<i>chúng tôi không đầu tư được ở đây nữa,</i>
<i>chúng tôi sẽ ra đi và bảo bạn bè đừng</i>
<i>đầu tư vào đây.’’</i>

Phoùng viên Kay Kimsong:

<i>Và Nhem Saran, Giám đốc Cục</i>
<i>Cơng chính của thành phố, có vẻ cịn ít</i>
<i>thơng cảm hơn với tình cảnh của tài xế</i>
<i>tắc xi:</i>

Trích lời ơng Nhem Saran:

<i>Họ nên chú trọng đến việc cải</i>
<i>thiện chất lượng dịch vụ của họ thay vì</i>
<i>trách cứ cơng ty Ho Wah. Tơi cho rằng</i>
<i>người dân chọn đi xe buýt của Ho Wah</i>
<i>vì họ được an tồn, xe có máy lạnh và</i>
<i>thoải mái. Đơn giản có vậy thơi.</i>

Kay Kimsong chào kết thúc bài:

<i>Kay Kimsong, tường thuật từ nơi</i>
<i>vừa được khai thông, quốc lộ 6A dẫn</i>
<i>vào Phnompenh.</i>

<i>Hai trích dẫn nữa thêm phần</i>
<i>lý thú và làm cân đối câu</i>
<i>chuyện qua các quan điểm</i>
<i>khác nhau. Tất cả đều gây</i>
<i>ảnh hưởng mạnh hơn vì chúng</i>
<i>ta nghe chính người trong</i>
<i>cuộc nói lên ý kiến của họ.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(141)</span><div class='page_container' data-page=141>

<b>Phaàn VII</b>

<b>CHƯƠNG 15: ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP</b>

<b>Trách nhiệm làm đúng với đạo đức nghề nghiệp</b>

Cho tới đây, chúng ta đã nói về những kỹ năng
của phóng viên: quan sát, ghi chép, viết bài. Nhưng

các phóng viên giỏi có thêm những đức tính khác
ngồi các kỹ năng chun mơn. Họ đều theo đúng
đạo đức nghề nghiệp: họ biết sự khác biệt giữa cách
hành xử đúng và sai, họ ln ln tìm đủ mọi cách
để hành động đúng.

Ởû đầu cuốn sách này, chúng ta đã nói rằng
phóng viên làm một cơng việc quan trọng-các bài
viết của họ đến tay nhiều người và gây ảnh hưởng
đến ý kiến và hành động của những người đó. Vì
thế, báo chí có thể trở thành một công cụ đắc lực
phục vụ quần chúng. Với thế lực đó, chúng ta phải
có ý thức trách nhiệm: trách nhiệm nói sự thật, độc
lập và cơng bằng.

Khi phóng viên tỏ ra sai lạc với đạo đức nghề
nghiệp, họ có thể làm hại đến nhiều người, rất
nhiều người. Họ có thể làm hại đến nguồn tin của
họ, tờ báo, độc giả của họ và xã hội nói chung.

<b>Nói sự thật </b>

Đừng nói dối để lấy được tin. Khi tự giới thiệu
với một nguồn tin, bạn nên nói rõ tên mình, tên cơ
quan thơng tin của bạn và rằng bạn đang thu thập tin
để viết bài. Đừng nói bạn là bác sĩ hay một viên
chức chính phủ v.v..để lấy tin hoặc để vào một nơi
nào đó. Đừng ghi âm các cuộc nói chuyện của bạn
với người khác mà khơng được phép của họ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(142)</span><div class='page_container' data-page=142>

nói chuyện với tờ báo đó nữa.

Ln ln nói sự thật khi viết bài. Làm mọi cách
để các tin tức bạn thu lượm được chính xác. Chắc
chắn rằng tin của bạn phải thấu đáo, cơng bằng và
cân đối. Chắc chắn rằng tin đó khơng bóp méo sự
thật. Chắc chắn rằng đó khơng phải chỉ là tin đồn.
Nếu sau đó bạn
phát hiện ra một
bài bạn viết trên
báo là sai, bạn
phải đảm bảo là
báo của bạn đăng
lời sửa sai để độc
giả có thể biết đâu
là sự thật.

Luôn nhớ rằng:
bất kể quan điểm
riêng của bạn như
thế nào về một vấn
đề, Bạn phải luôn bao gồm mọi quan điểm vào
trong bài viết của bạn.

Một số phóng viên viết bài chứa đựng đầy rẫy
các ý kiến riêng. Họ muốn truyền bá các ý kiến đó,
hay ý kiến của các nhà tài trợ cho báo của họ. Họ
thường xuyên chỉ trích người khác, như là các chính
trị gia, và khơng cần biết có sự thật hay khơng trong
những lời chỉ trích đó. Mối nguy là nhiều độc giả lại

cho rằng các ý kiến đó là sự thật, vì đã được đăng báo.
Chủ biên của bạn, chủ báo, các cơ quan, cơng ty
đăng quảng cáo hay chính quyền có thể làm áp lực
để bạn thêm vào trong bài viết một số các ý kiến
của họ, hay ngay cả viết về những gì sai sự thật.
Chúng ta biết rằng, trong hầu hết mọi trừơng hợp,
rất khó từ chối các áp lực đó. Nhưng đây là những
lúc bạn phải suy nghĩ về trách nhiệm của bạn với
nghề nghiệp và xã hội.

</div>
<span class='text_page_counter'>(143)</span><div class='page_container' data-page=143>

Một số phóng viên là những người viết các cột
xã luận-họ viết những bài bầy tỏ ý kiến riêng của
họ. Điều này khơng có hại gì cả nếu các cột đó đựơc
đặt riêng ra khỏi các bài về tin tức. Tuy nhiên, các
ý kiến của những phóng viên loại này cần phải đựơc
kèm theo bằng các dữ kiện có thật, họ khơng thể
phổ biến các ý kiến lệch lạc thiên vị của họ mà
khơng có bằng cớ.

Khi bạn viết và đăng tải các tin sai, làm hại đến
thanh danh của một người nào đó, hành động này
được gọi là phỉ báng. Tại nhiều quốc gia, một người
có thể kiện bạn và báo của bạn ra tịa vì tội phỉ
báng. Nếu họ thắng kiện, tịa án có thể ra phán
quyết bắt buộc báo của bạn phải trả cho người này
một khoản tiền lớn để bồi thường. Điều này làm hại
lớn đến tiếng tăm và tài chính của tờ báo hay cơ
quan thơng tin của bạn. Cơ quan này có thể phải
đóng cửa. Luật về phỉ báng khác nhau tại mỗi quốc
gia. Bạn phải nhớ đọc luật lệ của nước bạn.

<b>Đừng phóng đại hay tạo hiềm khích </b>

Chúng ta biết rằng đụng độ tạo ra tin tức, và các
bài về những vụ đụng độ làm cho báo bán chạy hơn.
Va chạm về chủng tộc, tơn giáo, chính trị hay các
vấn đề khác có thể gây ẩu đả ngồi đường phố. Các
phóng viên tơn trọng các quy tắc về đạo đức nghề
nghiệp khơng phóng đại các cuộc đụng độ trong bài
viết và các bức hình vì làm như vậy sẽ khiến cho
tình hình trở nên xấu hơn. Họ cũng khơng dùng bài
viết của họ để làm cho người đọc ghét những người
thuộc các sắc tộc, tơn giáo hay phe nhóm khác.

<b>Phục vụ quần chúng, không phải cho cá</b>
<b>nhân bạn</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(144)</span><div class='page_container' data-page=144>

nguồn tin cung cấp cho bạn để
kiếm tiền thêm. Đừng bắt tay
làm ăn với các nguồn tin của
bạn. Đừng để cho bạn bị lợi
dụng bởi một nhóm chính trị
hay xã hội nào đó.

Đừng để bị dính líu vào
những tình huống làm cho bạn
bị dằng co giữa hai quy tắc ứng
xử khác nhau. Nếu bạn làm
việc cho chính phủ, bạn khơng
nên viết về chính phủ. Nếu

bạn cứ viết thì khơng thể nào
bạn viết một cách vơ tư, trung
lập về chính phủ được. Cũng
vậy, nếu bạn vận động cho một
chính đảng, bạn khơng nên
viết về chính trị.

Đừng nhận tiền, q cáp
hay mang ơn của người khác,
kể cả các viên chức chính phủ,
chính trị gia hay doanh nghiệp. Nhiều người trong số
này có thể nói họ chỉ muốn tỏ ra tử tế với bạn thơi,
nhưng sự thật là họ tìm cách gây ảnh hưởng đến các
bài bạn viết. Họ hối lộ bạn. Chúng ta đều biết là
phóng viên tại vài nơi ở Đơng Nam Á cảm thấy khó
lịng từ chối các khoản hối lộ đó. Họ được trả lương
rất thấp, lại phải trang trải tiền nhà, ni sống gia
đình. Trong mỗi tình huống, bạn phải tự xét mình và
quyết định phải làm sao. Nhưng điều quan trọng là
phải luôn luôn cố gắng vươn lên để hướng đến lý
tưởng nghề nghiệp: độc lập. Bạn khơng thể coi hối
lộ là một phần bình thường của lợi tức bạn kiếm
đựơc.

<b>Đừng đánh cắp bài vở của người khác.</b>

Đừng lấy bài và ảnh của người khác đưa lên báo,

</div>
<span class='text_page_counter'>(145)</span><div class='page_container' data-page=145>

đài truyền thanh hay truyền hình của bạn-trừ khi
bạn được họ cho phép, và khi đăng báo, ghi rõ họ là

tác giả. Quy tắc này cũng áp dụng cho cả các bài và
hình ảnh trên mạng internet. Nếu không bạn sẽ trở
thành dối trá với độc giả của bạn. Và bạn cũng vi
phạm quyền lợi của các phóng viên bạn đánh cắp
bài vở.

Chúng ta biết rằng đơi khi rất khó tơn trọng điều
này. Một số các báo nhỏ nói rằng họ phải đánh cắp
bài và ảnh vì khơng có đủ tiền và phóng viên để tự
thu thập tài liệu và tin tức. Nhưng đánh cắp bài của
người khác là một trong những vi phạm tệ hại nhất
của các quy tắc hành nghề báo chí. Chúng ta gọi đó
là đạo văn. Tại một vài quốc gia bạn có thể bị kiện
ra tịa về tội này.

<b>Công bằng</b>

Trong một chương trứơc đây, chúng ta đã nói đến
tầm quan trọng của việc tỏ ra công bằng và cân đối.
Quy tắc này bao gồm cả việc tìm hiểu một câu
chuyện nào đó hồn tồn thấu đáo, khơng bỏ sót
một yếu tố quan trọng nào. Kể cả việc bạn phải làm
hết sức để tìm kiếm phản ứng của một người bị buộc
tội về mội lỗi lầm nào đó. Nếu bạn viết các bài về
tội ác hay dùng các hình chụp về đề tài này, đừng
mặc nhiên cho rằng người nào đó có tội chỉ vì họ bị
cảnh sát bắt. Ngừơi dân có quyền biện hộ trước tịa.
Họ được coi là vơ tội cho đến khi tòa án xem xét
bằng cớ và quyết định là họ có tội.

<b>Đứng đắn và cảm thơng</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(146)</span><div class='page_container' data-page=146>

nhân. Liệu bạn nghĩ
sao nếu người em gái
của bạn là người chết
trong tin và hình ảnh
xác của cơ bị đưa lên
báo chí? Liệu bạn có
cần nêu danh tính hay
dùng hình chụp một
nạn nhân vị thành
niên bị cưỡng hiếp
hay không nếu điều
này làm cho cô gái bị
nhục nhã trong cộng đồng của cơ?

Chúng ta đều biết tình dục và máu me làm cho
một vài tờ báo bán chạy. Nhưng chức năng của bạn
không phải là bán báo mà là cung cấp tin tức cho
người dân một cách có trách nhiệm.

<b>Tơn trọng quyền được riêng tư của người</b>
<b>khác</b>

Người dân có quyền được yên hưởng cuộc sống
riêng tư của họ. Các bài viết giật gân về đời tư của
một người nào đó khơng có chỗ trên một tờ báo.
Liệu bạn nghĩ sao nếu một tờ báo phanh phui
chuyện tình ái của bạn hay các vấn đề về sức khoẻ
của bạn cho cả thế giới thấy?

Có những trường hợp ngoại lệ.

Các viên chức chính phủ có ít quyền được riêng
tư hơn vì họ là đầy tớ của dân, tiền lương của họ do
người dân đóng góp và hành động của họ ảnh hưởng
đến người dân. Các nhân vật quần chúng khác như
các tài tử xi nê cũng phải biết rằng người ta hay để
ý đến đời tư của mình. Trong những năm gần đây,
báo chí Thái Lan đã phanh phui hành động của một
số sư sãi Phật giáo giao du tình dục với gái mãi dâm.
Các báo này có quyền đăng các bài như vậy. Cơng
chúng có quyền quan tâm đến vấn đề này vì tại Thái

</div>
<span class='text_page_counter'>(147)</span><div class='page_container' data-page=147>

Lan, người dân cúng rất nhiều tiền của và các phẩm
vật khác cho các vị tu hành sinh sống, và coi họ như
các lãnh tụ cộng đồng và các vị thầy về đạo đức.

<b>Tôn trọng nguồn tin</b>

Bạn có trách nhiệm khơng những với cơng chúng
mà còn với các nguồn cung cấp tin cho bạn. Chẳng
hạn, nếu một nguồn tin cho bạn biết một tin nhậy
cảm với điều kiện bạn không nêu tên họ, bạn phải
giữ lời hứa. Bạn khơng thể tiết lộ danh tính nguồn
tin trong bài viết hay ở nơi khác. Nếu tiết lộ, bạn có
thể làm hại rất nhiều đến nghề nghiệp cũng như
cuộc sống riêng tư của nguồn tin, và đôi khi có thể
làm cho họ bị nguy hiểm đến tính mạng.

<b>Bàn luận với đồng nghiệp</b>

Khi có một vấn đề liên quan đến quy tắc hành
nghề đựơc nêu trên, không nên tự giải quyết một
mình. Bàn với các đồng nghiệp. Tìm cách nghĩ xem
sự chọn lựa của bạn sẽ ảnh hưởng đến người khác
như thế nào. Ai đựơc lợi? Ai thiệt thòi? Ai sẽ bị
phương hại? Xét xem các phóng viên khác giải
quyết như thế nào trong các trừơng hợp tương tự.

<b>Quy tắc đạo đức nghề nghiệp</b>

Tất cả mọi cơ quan truyền thông đều nên soạn ra
một bảng quy tắc về đạo đức nghề nghiệp cho
phóng viên và các chủ biên của mình làm theo.
Bảng quy tắc này nên định rõ về cách ứng xử như
thế nào cho mọi phóng viên và cách nào khơng chấp
nhận được.

</div>
<span class='text_page_counter'>(148)</span><div class='page_container' data-page=148>

<b>Phần VIII</b>

<b>CHƯƠNG 16: MẠNG INTERNET</b>

Mạng Internet được phổ biến chậm tại một vài
nước Đông Nam Á. Tuy nhiên, mạng thông tin tồn
cầu này có thể đến tay bạn sớm hơn là bạn tưởng.
Đây là một vũ khí lợi hại mà phóng viên nhiều nước
trên thế giới đã dùng đến hầu như hàng ngày. Vì
vậy, cho dù tờ báo của bạn hay thành phố bạn ở hiện
chưa có mạng Internet, bạn cũng nên học hỏi về

Internet. Bạn có thể dùng các máy vi tính tại các thư
viện, trừơng đại học hay các qn ‘Cà Phê Internet’.

<b>Mạng Internet là gì?</b>

Lúc đầu, Internet có vẻ rắc rối. Đừng sợ. Một khi
bạn bắt đầu sử dụng hệ thống này rồi, bạn sẽ thấy
khơng có gì khó khăn cả. Thực tập vài lần sẽ khiến
cho bạn gia tăng khả năng tìm kiếm những gì bạn
muốn trên mạng Internet.

Internet là một tập hợp vĩ đại nhiều hệ thống
điện tốn computer khác nhau trên tồn cầu. Các hệ
thống này kết hợp với nhau bằng đường dây điện
thoại, dây cáp và vệ tinh viễn thơng. Điều này có
nghĩa là qua mạng Internet, bạn có thể tìm được các
tin tức chứa đựng trong các máy computer ở cách xa
bạn. Internet bao gồm một số các văn kiện gọi là
Mạng Thông Tin Toàn Cầu (World Wide Web), các
địa chỉ thư điện tử (email ) và các diễn đàn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(149)</span><div class='page_container' data-page=149>

communicator hoặc Microsoft Internet Explorer.
Bạn dùng bộ phận dò tìm này để đến một ‘địa điểm’
hay ‘trang’ trên mạng, hay là một tập hồ sơ, gọi là
Website, nếu bạn biết địa chỉ của địa điểm đó (gọi
là URL) . Nếu bạn khơng biết địa chỉ, bạn có thể tìm
các văn kiện hay hồ sơ bằng các máy dị tìm trung
gian như là Alta Vista hay Google. Địa chỉ của hai nơi
này là: và .
Bạn có thể dị tìm bằng nhiều ngơn ngữ khác nhau,

tuy nhiên tiếng Anh vẫn thơng dụng nhất.

<b>Internet có thể giúp ích cho bạn như thế nào?</b>

Mạng Internet giúp cho người phóng viên rất
nhiều trong cơng tác nghiên cứu tìm hiểu bằng cách
cung cấp cho họ

cách thức tìm vào
các kho tài liệu và
tin tức qua máy vi
tính. Mạng Internet
chứa đựng nhiều
địa chỉ của các
chính phủ, các
trường đại học, các
cơng ty, ngân hàng,
NGOs, chính đảng,
các nhóm chun
mơn như bác sĩ hay

luật sư, khách sạn, tiệm bán thú nuôi làm cảnh, các
câu lạc bộ của những người có chung sở thích,
v.v..lấy thí dụ địa chỉ của Tổ Chức Y Tế Thế Giới
( Ngân hàng Phát
Triển Châu Á () và Vietnam
Airlines (). Có rất
nhiều địa chỉ cho ta các tài liệu tham khảo như Tự
Điển Bách Khoa Anh (Encyclopedia Britannica)
().

</div>
<span class='text_page_counter'>(150)</span><div class='page_container' data-page=150>

Nhiều cơ quan thông tin có các địa chỉ riêng
chứa đựng các bản tin và bài vở của họ, kể cả Thông
Tấn Xã Việt Nam. Vietnam News Agency
(), Business Day của
Thái Lan (http://www bday.net) (The Associated
Press) () (Cable News
Network (CNN) () và British
Broadcasting Corporation (BBC) ().
Hãy vào xem ,
nơi đây chưá đựng địa chỉ của hàng ngàn tờ báo trên
thế giới.

Sau khi có một con chó thuộc loại chó dữ gọi là
Rottweiler cắn chết một em bé gái ba tuổi tại
Bangkok, một phóng viên của tờ The Nation đã vào
mạng Internet để tìm bối cảnh. Phóng viên này nhờ
đó đã có thể thêm đoạn sau đây vào bài viết để gíúp
cho độc giả hiểu vì sao con chó đó đã có thể cắn
chết người:

<i>Chó đực loại Rottweiler có thể cao từ 60cm đến</i>
<i>65 cm đo từ vai xuống và nặng từ 43 đến 61 kg. Loại</i>
<i>chó này rất khoẻ so với vóc dáng của nó và có thể</i>
<i>xơ ngã một người lớn. Địa chỉ trên mạng của Club</i>
<i>Rottweiler tại Hoa Kỳ nói đó là lý do tại sao họ đề</i>
<i>nghị khơng nên ni loại chó này ở nơi có người già</i>
<i>hay những người thể chất không được khoẻ.</i>

Cũng vậy, nhiều cơ quan như là các cơ quan

chính phủ và doanh nghiệp đưa các tin đáng nói vào
trong các địa chỉ trên mạng của họ. Khi một chiếc
trực thăng lâm nạn tại Việt Nam khiến cho 7 quân
nhân Mỹ bị thiệt mạng, các phóng viên thường trú
tại Hà Nội đã vào mạng Internet để lấy các tin cập
nhật trên địa chỉ của Bộ Tư Lệnh Mỹ tại Thái Bình
Dương đặt tại Honolulu , Hoa Kỳ.

</div>
<span class='text_page_counter'>(151)</span><div class='page_container' data-page=151>

Thí dụ, bạn vừa tham dự
một cuộc họp báo. Bạn phải
viết bài cho kịp kỳ hạn và cần
tìm hiểu nhanh chóng xem
Việt Nam và Myanmar gia
nhập ASEAN năm nào. Bạn
vào Google để bắt đầu tìm.
Một lần dị tìm gần đây cho
thấy, nếu dùng riêng chữ
‘Asean’, bạn nhận được kết
quả là 368,000 câu trả lời. Lúc
đó, khơng rõ ngay là địa điểm

nào trong số đó sẽ trả lời đúng vào câu hỏi của bạn.
Tìm tiếp , dùng ba chữ ‘Asean’, ‘Myanmar’ và
‘Vietnam’, bạn nhận đựơc 25,600 câu trả lời, hãy
còn quá rộng.

Tìm lần thứ ba, thêm chữ thứ tư ‘gia nhập’, bạn
còn đượcc 2,070 câu trả lời. Câu đầu tiên cho bạn
biết ngay điều muốn tìm: Việt Nam gia nhập Asean
năm 1995 và Myanmar năm 1997.

Cũng giống như các công cụ dị tìm khác, Google
cho phép bạn xác định rõ ràng hơn điều bạn tìm
kiếm qua những từ ngữ, ngày tháng, địa chỉ trên
mạng, v.v.. (nhấn nút Advanced search, help và
search tips)

Tất nhiên, nếu bạn đã thông thạo về các địa chỉ
khác nhau trên mạng, bạn có thể đi thẳng đến nơi
trang chủ của Ban Thư Ký Asean (),
nơi có tin tức về tất cả mọi nước hội viên.

<b>E-mail vaø danh sách tin</b>

Dùng e-mail bạn có thể đặt câu hỏi với các học
giả, viên chức chính phủ, nhân viên các tổ chức phi
chính phủ, và các nguồn tin khác trên khắp thế giới.
Có thể dễ dàng phỏng vấn những người này bằng

</div>
<span class='text_page_counter'>(152)</span><div class='page_container' data-page=152>

email hơn là các cách khác. Họ có thể ở xa, hay
khó gọi điện thọai cũng như khó gặp trực tiếp. Bạn
có thể mở một hộp thư e-mail riêng, miễn phí, tại
nhiều địa chỉ khác nhau, chẳng hạn Hotmail
() hay Yahoo ()

Các phóng viên chú ý đến một vấn đề đặc thù
nào đó có thể ghi tên vào danh sách nhận e-mail
thường xuyên của Internet news hay các nhóm
chuyên thảo luận về vấn đề đó, gọi là ‘’listservs’’
(dịch vụ danh sách). Listservs gửi e-mail thường

xuyên đến cho các thành viên trong nhóm. Các thư
điện tử này chưá đựng những lời bình luận của các
thành viên trong nhóm, hoặc tin tức và các bài viết
liên quan đến đề tài đó. Chẳng hạn, nếu bạn lưu ý
đến Campuchia, bạn có thể ghi danh vào Camnews
(qua địa chỉ: />Nếu bạn quan tâm đến Myanmar, hãy ghi danh vào
Burmanet (qua địa chỉ: ) .
Khơng phải trả lệ phí.

<b>Tuy nhiên, hãy coi chừng...</b>

Bạn phải cẩn thận khi dùng các dữ kiện trên
Internet vào bài của bạn, cũng giống như khi dùng
các nguồn tin khác vậy.

Bạn phải chắc chắn là địa chỉ trên mạng đó có
thể tin được. Nhiều địa chỉ hay trang chủ trên mạng
Internet chứa đựng các tin tức thiên vị hoặc không
đúng. Một vài địa chỉ do các đảng chính trị hay phe
nhóm dùng để tun truyền cho sự nghiệp của họ.
Các địa điểm khác trên mạng có thể khó tin chỉ vì
chúng khơng đựơc thiết kế và thông tin cẩn thận.

</div>

<!--links-->