Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (180.09 KB, 6 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
CHAU MY NGAY NAY SO 10-2009 <b>23 </b>
3) T a n g cUdng vai trd cua qud'c hdi
va n h a n d a n dUdc cif dai dien t h a m dii
hop qud'c hoi, t h a m chi dUdc de xua't
dii l u a t .
4) H a mufc tudi va t h a n h p h a n dUdc
quyen b a u cif. TrUdc kia, m e t sd' nUdc
My L a t i n h quy d i n h cdng d a n p h a i 21
tudi trd len mdi dUdc di be p h i e u va
gidi h a n k h a t k h e t h a n h p h a n dUdc
quyen b a u cif. H i e n nay, t a t ca cac
nUdc My L a t i n h deu chd p h e p cdng
dan tii 18 tudi trd len dUdc di bd phieu
va chi ca'm n h i i n g ngUdi dudi mifc tudi
5) N h a n d a n dUdc t n i c tie'p quye't
dinh nhiing v a n de t r o n g dai cua qud'c
gia. H i n h thifc h i e u q u a nha't la trUng
cau y d a n da dUdc ap d u n g t a i n h i e u
nUdc My L a t i n h h i e n n a y . C h a n g b a n ,
tai Peru, trUng c a u y d a n dien r a khi
cc viec sifa ddi mot p h a n h a y t d a n bd
Hien p h a p ; t h d n g q u a cac n g u y e n tac
vdi quy che p h a p l u a t ; t h d n g qua cac
quy dinh cua t h a n h phd'; va cac v a n de
lien q u a n tdi tie'n t r i n h p h a n quyen.
TrUng cau y d a n ciing da ap d u n g tai
Venezuela vdi va'n de t a i ifng cif tdng
thd'ng, tai Bolivia vdi va'n de qud'c hUu
hoa cac cdng ty n a n g lUdng...
N h u vay, cd t h e ndi, day la xu
hudng r d n g r a i va da d a n g nha't cua
tie'n t r i n h d a n c h u h c a My L a t i n h ,
ddng thdi ciing la xu h u d n g quye't
dinh hieu q u a , gia t r i va mifc dd cua
tie'n t r i n h d a n chu. Dii cd nhutng biit
pha, tie'n be d a n g ke va chac c h a n se
tie'p tuc p h a t t r i e n t r c n g tUdng lai,
nhiing xu hUdng n a y ciing cdn h a n
che k h d n g de k h a c p h u c la t a c n e n
nguy cd ldn xdn, m a t dn d i n h xa hdi
Vdt, n h i e u n h d m ngUdj ldi d u n g quyen
d a n chu r d n g r a i da bai cdng, bieu
t i n h rdi bie'n t h a n h bao loan, cUdp pha
t r i e n mien k h a p da't nUdc; chinh
quyen ba't liic, k h d n g giai quye't ndi dii
trong 18 t h a n g da p h a i 5 lan t h a y ddi
Tdng thd'ng.
<b>2. C a c d a n g p h a i m d i h o a c n h o </b>
<i><b>d e u CO s\i p h a t t r i e n viidt b a e , </b></i>
<i><b>n a m giiJ dvtdc q u y e n liic c h i n h tri </b></i>
<i><b>v a t a o d\idc v i t h e q u a n t r o n g </b></i>
<b>t r o n g x a h o i </b>
Xu hudng nay h i n h t h a n h va p h a t
trien m a n h tif dau nhiing n a m 1990.
Nguyen n h a n la do cac dang phai ldn
truyen thd'ng da m a t dan uy tin,
nhudng vi t h e cho nhUng dang va
phong trao mdi vd'n budc vao vii dai
chinh tri vdi nhieu muc dich, ke hoach
la, thiic te va r a t cud'n hiit sii thif
nghiem thudng cd d cif tri. Ddng thdi,
cac dang nhd ciing thay ddi cd ban
N h i n chung, xu h u d n g n a y d a n g
k h a phd bie'n, nhUng chUa cd sii d a m
bao lau ben va vufng chac do mot so'
<i>nguyen n h a n . Thvt nhdt, cac d a n g </i>
mdi, d a n g nhd chifa cd n h i e u t h a n h
tich va kinh nghiem n h u cac d a n g ldn,
<i>d a n g cam quyen t r u y e n thd'ng. Thti </i>
<i>hai, t a m ly va n h u can cif tri My </i>
L a t i n h hien nay r a t n h a n h bien ddi.
<i>Thii ba, cac d a n g mdi h a u het chi nhif </i>
cac lien minh vdi cd can td chiic va
boat ddng long leo. thieu sii r a n g budc
va ldng t r u n g t h a n h . Vi vay, de giU
vUng va p h a t trien vi t h e q u a n t r o n g
ciia minh, cac dang mdi va nhd can
tiep tuc cai td. thd'ng nha't va thiic
hien nhUng chien lifdc ddi phd. c a n h
t r a n h thich hdp vdi cac d a n g ldn
3. H i n h t h a n h d a d a n g , p h o n g
p h i i n h i i n g t o c h i f c x a h o i , n h i i n g
p h o n g t r a o d a i d i e n c h o ldi i c h
c u a d a n c h i m g
Xu hudng nay d a n g p h a t t r i e n
m a n h . 0 mdi nUdc My L a t i n h , ngoai
cac dang phai chinh tri, hien cdn cd
tdi h a n g t r a m , h a n g ngan td chifc,
phong trao dai dien cho ldi ich ngifdi
dan, tieu bieu n h a t la "cac td chifc
khdng d a n g phai". Lcai h i n h "cac td
chuc khdng d a n g phai" bao gdm
nbUng td chiic h a n g xdm, nhiing
nhdm dau bep trong cdng ddng, nhiing
hdi k m h te binh dan, nhUng td chifc
phi chinh phu... Mdi ngudi d a n My
L a t m h cd the cd hoac k h d n g t h a m gia
mot d a n g phai chinh tri, nhUng
thUdng ludn t h a m gia vai td chifc nhU
vay bdi nhutng td, chiic dd dai dien
hieu qua cho quyen ldi thiet thiic cua
ho. N h u n g td chiic ay chh yeu q u a n
t a m den cudc sd'ng thifdng ngay d mile
VI md (nhu n h a n dUdc cac dich vu
<i>dien, nu'dc, h a n g hoa, giao due va y </i>
te...) va t h u d n g img ho cac d a n g p h a i
c h i n h tri theo each thich hdp de dat
dUdc m u c dich cua m i n h , nhUng cung
de n i t lai sii i m g h e dd k h i nd khdng
tad r a ke't q u a ro r a n g . Cac td chifc
k h d n g d a n g p h a i a n h hUdng d a n g ke
de'n n h i e u h o a t ddng c h i n h tri, nha't la
viec b a u cif d ca'p dia phUdng, cd sd.
4. Co SLf l i e n m i n h r o n g r a i giiJa
c a c d a n g p h a i , t o chifc, p h o n g t r a o
Day ciing la m e t xu h u d n g phd bie'n
t r d n g tie'n t r i n h d a n chu hca d cac
nudc My L a t i n h h i e n nay. Sii lien
m i n h ra't r d n g r a i , t h e hien dudi ba
h i n h thifc cd b a n :
1) Lien m i n h t r o n g cimg mot md
h i n h , p h o n g t r a o , C h a n g b a n , dang
Xa hoi Chile (PS) dUdc t h a n h lap tren
cd sd lien m i n h va s a p n h a p 5 dang
p h a i c a n h ta: H e a t ddng Xa hdi chu
n g h i a (ARS), Xa hdi chu nghia
M a r x i s t (PSM), Xa hdi thd'ng n h a t
(PSU), H a n h ddng cong chiing mdi
(NAP) va M e n h l e n h Xa hdi chu nghia
(OS). Tai V e n e z u e l a , d a n g Xa hdi Dan
chil thd'ng nha't dUdc t h a n h lap ngay
29/1/2007 t r e n cd sd lien m i n h va hdp
nha't P h o n g t r a o N e n cdng boa thif
CHAU MY NGAY NAY SO 10-2009 25
3) Lien m i n h khac linh viic. Chang
b a n , d a n g chinh tri Gamble d Peru cd
lien m i n h m a t thiet va dUdc hd trd dac
lUc bdi cac td chifc k i n h te' q u a n trong d
nudc nay n h u Td chute Cdng nghiep
qud'c gia (SNI) va Lien minh qud'c gia
c a c doanh nghiep t u n h a n (CONFIEP).
Tuy n h i e n , b a n c h a t cua nhiing
h i n h thifc lien m i n h r d n g r a i t r e n deu
k h a long leo va k h d n g lau ben. Lien
minh thUdng chi c a n thie't k h i cimg
hdp sifc giai q u y e t n h i i n g va'n de ldn
hoac trUdc cac ky b a u cif q u a n trong.
Xong viec, lien m i n h t h u d n g t a n ra
hdac t u giai t a n .
<b>5. K i m c h e h i e u q u a h o a t d o n g </b>
<b>va a n h hifdfng c u a c a c liic lifdng </b>
<b>p h i d a n c h i i t r u y e n t h o n g </b>
Song h a n h cimg tien t r i n h d a n chu
hoa d nhutng nUdc My L a t i n h trong
thdi gian gan day la viec kim che hieu
qua boat ddng va a n h hUdng cua cac
Ilic lUdng phi d a n chu t r u y e n thd'ng
Q u a n ddi vd'n la cdng cu bad ve va
tra'n ap dac liic cua cac n h a nUdc tai
My L a t i n h . Liic lUdng n a y t h u d n g til
gia t a n g q u y e n lUc b a n t h a n , can
thiep s a u rdng vao cac chinh sach va
boat ddng cua n h a nUdc (dinh cao la
<i>lat do che do d a n sii, thie't lap che do </i>
ddc tai q u a n sii), ddng thdi giam bdt,
bai bd, n g a n ca'm n h i e u q u y e n d a n
chu cua n h a n d a n . Tuy n h i e n , tif cudi
nhiing n a m 1980, h i e n p h a p n h i e u
nUdc My L a t i n h da dUa r a va thiic
hien sii gidi b a n d a n g ke vai trd cua
q u a n ddi: q u a n ddi p h a i la liic lUdng
t r u n g lap, k h d n g t h a m gia cac h e a t
ddng c h i n h t r i , k h d n g sif d u n g cac
bien p h a p p h a n d a n chu, ngUdi difng
dau liic lUdng vii t r a n g (bd trUdng
qud'c phdng, bd trUdng a n ninh...) p h a i
la q u a n chifc d a n sii chii k h d n g phai
la cac t u d n g linh q u a n sii .v.v...
Nhutng ke't q u a dem lai t h a t k h a
q u a n , c h a n g h a n : sud't thdi ky
1930-1980, cd tdi 40% nhutng t h a y ddi n h a
nUdc d My L a t i n h dien r a sau dad
chinh q u a n sii; giai d e a n 1981-1990
giam mot nifa - chi chiing cdn 20%, va
CHAU MY NGAY NAY SO 10-2009 <b>27 </b>
ddng. dieu c h i n h met sd' l u a t theo
h u d n g coi t r o n g ldi ich qud'c gia va cd
ldi chd ngUdi lad ddng. Ve ddi ngoai,
Ben c a n h n h i i n g t h u a n ldi va t h a n h
tUu d a n g ke, liic lUdng canh ta My
L a t i n h cung d a n g p h a i dUdng dau,
vUdt qua n h i e u khd k h a n , thif thach.
Trcng chien lUdc toan cau ndi chung
va chien lUdc cci My L a t i n h la "san
sau" cua minh, chac c h a n My se tim
mci each chd'ng pha, n g a n can liic
lUdng c a n h ta len cam quyen, ngan
chan chinh p h u tie'n be tai mdi qud'c
gia thiic hien cac chUdng trinh, ke
beach thien ta de ra. Met sd' dang canh
ta (d El Salvador. Nicaragua...) tifng
t h a m gia t r a n h cif tdng thd'ng nhieu
phii tie'n be cam quyen, dc phai lien
minh rdng rai de dac cut, nen da gap
nhieu khd k h a n t r c n g dieu h a n h vi cd
nhieu t u tUdng, k h u y n h hudng khac
n h a u t r c n g b a n l a n h dad, khd di den
<i>sii thd'ng nha't chung. O nhieu dang </i>
canh ta (nha't la thudc phai ta dan
tuy), te Sling bai ca n h a n cdn phd bien,
tac cd hdi cho l a n h t u dang phd trUdng
va lam quyen... NhUng khd k h a n , b a n
che nay khdng de va khdng the sdm
khac phuc, p h u thudc vac nhieu ye'u
td', a n h hudng chu quan, khach q u a n
va ca vao nhUng t h a y ddi cua tien
trinh dan chu boa •
<i>Tdi lieu tham khdo: </i>
<i>1, Richard Hillman, Understanding Contemporary </i>
<i>Latin America, Lynne Rienner, London, 2001, </i>
<i>2, Diana Kapiszewski, Encyclopedia of Latin </i>
<i>American Politic;. Oryx Press. Westport, 2002, </i>
<i>3, David De Ferranti, Inequality in Latin America, </i>
The World Banl^, Washington DC, 2004.
<i>4, Siri Gloppen & Lise Rakner, Globalization and </i>
<i>Democratization: Changllenges for Political Parties, </i>
Fagbok, Bergen, 2007.
<i>.5, Eduardo Lora, The State and State Reform in Latin </i>
<i>America. American Development Bank, New York, </i>
2007,
<i>6. Ho Chau, Tran Mai Chi & Nguyen Viet Thao, My </i>
<i>Latinh - mot viing ndng dong, NXB Chinh tri quo'c </i>
gia, Ha Npi, 1998.
<i>7. Nguyen Dang Dung, Hinh thu'c ciia cdc nhd niidc </i>
<i>duang dai, Nxb The gidi, Ha Noi, 2004. </i>
<i>8. Nguyen Chu Dudng, The che nhd niidc ciia cdc qudc </i>
<i>gia tren the gidi, Nxb Tit phap, Ha Noi. 2005, </i>
<i>lanh thd tren the gidi, Nxb The gidi, Ha Noi, 200.5. </i>
<i>10. Do Minh Hdp & N g u y i n Kim Lai, Nhiing vdn dS </i>
<i>todn cdu trong thdi dgi ngdy nay. Nxb Giao duc, </i>
Ha Noi, 2006.
<i>11. Pham Thai Viet, Todn cdu hod: Nhiing bien ddi </i>
<i>ldn trong ddi sdng chinh tri qudc te vd vdn hod. </i>
Nxb Khoa hoc Xa hoi, Ha Noi, 2006,
<i>12. Peter Calvocoressi, Chinh tri the gidi ,sau ndm </i>
<i>1945. Nxb Lao dong, Ha Noi. 2007. </i>
<i>13. N g u y i n Dang Dung & Nguyen Chu DUdng. Liic/c </i>
<i>gidi to chiic bq mdy nhd niidc cua cdc qudc gia, </i>
Nxb Lao dong Xa hoi, Ha Noi, 2007.
14. Cac website: