Giáo trình Bảo dưỡng hệ thống điều khiển trong thiết bị cơ khí (Nghề: Bảo trì hệ thống thiết bị cơ khí) - CĐ Cơ Giới Ninh Bình

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
TRƯỜNG CAO ĐẲNG CƠ GIỚI NINH BÌNH
---------o0o---------

GIÁO TRÌNH
MƠ ĐUN: BẢO DƯỠNG HỆ THỐNG ĐIỀU KHIỂN TRONG THIẾT BỊ
CƠ KHÍ
NGHỀ: BẢO TRÌ HỆ THỐNG THIẾT BỊ CƠ KHÍ
TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG
Ban

hành

kèm

theo

Quyết

định

số:

......

/QĐ-TCGNB

ngày…….tháng….năm 2017 của Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình

Năm 2018
1

2


TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thơng tin có thể
được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và
tham khảo.
Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.

3


LỜI GIỚI THIỆU

Trong những năm qua, dạy nghề đã có những bước tiến vượt bậc cả về số
lượng và chất lượng, nhằm thực hiện nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật
trực tiếp đáp ứng nhu cầu xã hội. Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ
trên thế giới, lĩnh vực cơ khí chế tạo Việt đã có những bước phát triển đáng kể.
Chương trình khung Nghề Bảo trì hệ thống thiết bị cơ khí đã được xây
dựng trên cơ sở phân tích nghề, phần kỹ thuật nghề được kết cấu theo các
môđun. Để tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ sở dạy nghề trong quá trình thực
hiện, việc biên soạn giáo trình kỹ thuật nghề theo theo các môđun đào tạo nghề
là cấp thiết hiện nay.
Mô đun 20: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển trong thiết bị cơ khí là mơ đun
đào tạo nghề được biên soạn theo hình thức tích hợp lý thuyết và thực hành.
Trong q trình thực hiện, nhóm biên soạn đã tham khảo nhiều tài liệu cơ khí
trong và ngồi nước, kết hợp với kinh nghiệm trong thực tế sản xuất.

Mặc dầu có rất nhiều cố gắng, nhưng khơng tránh khỏi những khiếm
khuyết, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của độc giả để giáo trình được
hồn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Ninh Bình, ngày tháng năm 2018
Tham gia biên soạn
1. Chủ biên: Đàm Văn Tới
2. Đỗ Hữu Việt
3. Nguyễn Thị Hạnh

4


Mục lục
BÀI 1: CÔNG TÁC CHUẨN BỊ TRƯỚC KHI BẢO DƯỠNG HỆ THỐNG
ĐIỀU KHIỂN ...................................................................................................... 13
I. Cấu tạo, nguyên lý làm việc và đặc tính lắp ghép của hệ thống điều khiển . 13
1. Cấu tạo chung của các cơ cấu điều khiển ................................................. 13
2. Nguyên lý làm việc một số cơ cấu điều khiển điển hình thường dùng trong
các máy cơng cụ ............................................................................................ 15
3. Đặc tính lắp ghép của các chi tiết trong các cơ cấu điều khiển ................ 18
II. Lập phiếu công nghệ tháo lắp và bảo dưỡng............................................... 18
1. Phiếu công nghệ tháo lắp ........................................................................ 18
III. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị, vật tư cho tháo lắp và bảo dưỡng ................... 21
1. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị ......................................................................... 21
2. Chuẩn bị vật tư, nguyên liệu cho bảo dưỡng ............................................ 22
IV. Cơng tác an tồn và vệ sinh công nghiệp .................................................. 22
BÀI 2: THÁO HỆ THỐNG ĐIỀU KHIỂN ........................................................ 27
I. Cấu tạo, chức năng và nguyên lý làm việc của hệ thống điều khiển trong
máy khoan kiểu K125 ...................................................................................... 27

1. Giới thiệu chung: ...................................................................................... 28
2. Cơ cấu điều khiển của hộp tốc độ. ............................................................ 28
3. Cơ cấu điều khiển hộp chạy dao ............................................................... 29
BÀI 3: LÀM SẠCH VÀ KIỂM TRA CHI TIẾT SAU KHI THÁO .................. 34
I. Cấu tạo, nguyên lý làm việc và phương pháp sử dụng thiết bị, chất liệu làm
sạch ................................................................................................................... 34
II. Rửa các chi tiết của hệ thống điều khiển ..................................................... 37
III. Thổi khô chi tiết ......................................................................................... 39
IV. Kiểm tra chất lượng chi tiết ....................................................................... 40
BÀI 4: BẢO DƯỠNG, SỬA CHỮA NHỎ VÀ CHUẨN BỊ CHI TIẾT THAY
THẾ 42
I. Các phương pháp gia công cơ khí ................................................................ 42

5


1. Phương pháp công nghệ tiện ..................................................................... 42
2. Phương pháp công nghệ phay ................................................................... 43
3. Phương pháp công nghệ bào ..................................................................... 44
II. Các phương pháp sửa chữa nhỏ chi tiết ...................................................... 47
1. Phương pháp hàn .................................................................................... 47
2. Phương pháp phụ thêm từng phần kích thước cho chi tiết ..................... 48
BÀI 5: LẮP HỆ THỐNG ĐIỀU KHIỂN ............................................................ 52
I . những quy định khi tập hợp chi tiết để lắp: ................................................. 52
II. Tính năng của dụng cụ dùng khi lắp: .......................................................... 53
III. Chất liệu và phương pháp bôi trơn cho hệ thống điều khiển của máy khoan
K125. ................................................................................................................ 55
Bài 6 Thử hệ thống điều khiển ............................................................................ 58
I. Thử hệ thống điều khiển ............................................................................... 58
II. Kiểm tra hệ thống điều khiển và xử lý các sai sót ...................................... 59

6


Giới thiệu về mô đun: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển
Vị trí, ý nghĩa, vai trị mơ đun:
Trong các loại máy cơng cụ nói riêng và các thiết bị cơ khí nói chung; hệ
thống điều khiển là một trong những bộ phận quan trọng. Với chức năng: Điều
khiển việc mở, tắt các loại động cơ điện; đóng, ngắt các bộ ly hợp; điều khiển
quá trình ra khớp, vào khớp của các khối bánh răng di trượt; kẹp và tháo phôi
hay các bộ phận máy với nhau; điều khiển cơ cấu phanh; điều khiển các loại van
khí nén và thủy lực.v.v. Hệ thống điều khiển trong một máy gồm nhiều loại cơ
cấu; nguyên tắc làm việc có thể là sự tác động trực tiếp bằng tay hay chân của
con người; hoặc có thể là q trình điều khiển tự động của các cơ cấu: Cơ khí Điện; Cơ khí - Thủy lực hoặc Cơ khí - Khí nén phối hợp với nhau.
Trong q trình làm việc khi có hiện tượng hư hỏng của cơ cấu điều khiển
sẽ dẫn đến những hiện tượng máy làm việc mất chính xác (hai bánh răng không
vào khớp hết chiều rộng của răng); Gây mất an toàn cho người sử dụng và thiết
bị (Thực hiện phanh, tắt máy khơng kịp thời khi có sự cố xẩy ra).v.v. Do đó việc
thực hiện bảo dưỡng thường xuyên và theo định kỳ đối với hệ thống điều khiển
trong các máy công cụ là một yêu cầu đặt ra cho các cơ sở có sử dụng máy để
sản xuất và thái độ trách nhiệm cao đối với người thợ sửa chữa.
Mục tiêu của mô đun:
Giúp cho học viên hiểu về cấu tạo, nguyên lý làm việc, đặc điểm lắp ghép
của hệ thống điều khiển trong các thiết bị cơ khí làm cơ sở cho việc tuân thủ các
quy trình, điều kiện kiểm tra trong tháo lắp, bảo dưỡng toàn thể hệ thống; đồng
thời rèn luyện cho họ kỹ năng trong công việc bảo dưỡng, hiệu chỉnh hệ thống
một cách đầy đủ, đảm bảo các tiêu chí kỹ thuật, kinh tế và an tồn.
Mục tiêu thực hiện:
- Trình bày cấu tạo, nguyên lý và đặc điểm lắp ghép của hệ thống
điều khiển. Tháo, bảo dưỡng sửa chữa nhỏ và lắp hoàn chỉnh hệ thống điều

khiển của các thiết bị cơ khí theo phiếu công nghệ. Chạy thử, kiểm tra và xử lý
được những sai sót sau khi bảo dưỡng.
- Làm việc cẩn thận, an tồn và năng suất.
Nội dung chính của mô đun: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển
- Công tác chuẩn bị trước khi bảo dưỡng hệ thống điều khiển
- Tháo hệ thống điều khiển
7


- Làm sạch và kiểm tra chi tiết sau khi tháo
- Bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ và chuẩn bị chi tiết thay thế
- Lắp hệ thống điều khiển
- Thử hệ thống điều khiển

8



Ghi chú:
Để học Mô đun bảo dưỡng hệ thống điều khiển học viên phải hồn thành các
mơn học chung; các môn học thuộc khối kiến thức cơ sở và các mơ đun: Kỹ thuật
an tồn và bảo hộ lao động; nhập mơn bảo trì hệ thống thiết bị cơ khí; Chuẩn bị
bảo dưỡng và sửa chữa máy; Nâng cao hiệu quả lao động; Tháo rời máy có cấp
chính xác thường.
Những môn học và mô đun trên là điều kiện để học viên bước vào học mô
đun: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển đạt được kết quả học tập toàn diện theo các
tiêu chí về: Kiến thức; Kỹ năng; Thái độ và được cơng nhận theo cấp trình độ bán
lành nghề để tham gia vào q trình sản xuất khi có nhu cầu hoặc tiếp tục học tập
để đạt trình độ cao hơn.

10


Các hoạt động học tập chính trong mơ đun
Hoạt động 1: Học trên lớp
Lĩnh hội những kiến thức cơ bản về:
- Nội dung công tác chuẩn bị để bảo dưỡng hệ thống điều khiển;
- Cấu tạo, chức năng, nguyên lý làm việc của một số cơ cấu điều khiển thường
dùng trong máy công cụ;
- Vận dụng kiến thức vào quá trình tháo lắp và bảo dưỡng đảm bảo yêu cầu kỹ
thuật và an toàn.
Hoạt động 2: Học thực hành tại phòng học lý thuyết ban đầu ở xưởng thực hành
Luyện tập kỹ năng lập các phiếu công nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng hệ
thống điều khiển của máy tiện kiểu T6M16, Trên cơ sở đó vận dụng để lập được
các phiếu công nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng hệ thống điều khiển của các máy
côn cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật.
Hoạt động 3: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng chuẩn bị các loại dụng cụ tháo, lắp và bảo dưỡng các
cơ cấu điều khiển đẩm bảo khi thực hiện các công việc tháo, lắp, bảo dưỡng
được an tồn và có chất lượng theo u cầu kỹ thuật.
Hoạt động 4: Học trên lớp
Lĩnh hội kiến thức về:
Chức năng, cấu tạo, nguyên lý làm việc và đặc điểm lắp ghép của các chi tiết
trong hệ thống điều khiển của máy khoan K125.
Hoạt động 5: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng tháo hệ thống điều khiển của máy khoan kiểu K125;
vận dụng được kỹ năng vào quá trình tháo các cơ cấu điều khiển trên các máy
công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật
Hoạt động 6: Học trên lớp
Lĩnh hội kiến thức về:

Cấu tạo, nguyên lý của các thiết bị làm sạch; chất liệu làm sạch thường
dùng; vận dụng được kiến thức vào quá trình làm sạch chi tiết sau khi tháo để
bảo dưỡng, sửa chữa.
10


Hoạt động 7: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng làm sạch các chi tiết của hệ thống điều khiển của máy
khoan kiểu K125; vận dụng được kỹ năng vào quá trình tháo các cơ cấu điều
khiển trên các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật
Hoạt động 8: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng bảo dưỡng; sửa chữa nhỏ các chi tiết của hệ thống điều
khiển của máy khoan kiểu K125; vận dụng được kỹ năng vào quá trình bảo
dưỡng, sửa chữa nhỏ các cơ cấu điều khiển trên các máy công cụ khác đạt yêu
cầu kỹ thuật.
Hoạt động 9: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng lắp các chi tiết của hệ thống điều khiển của máy khoan
kiểu K125; vận dụng được kỹ năng vào quá trình lắp các cơ cấu điều khiển trên
các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật.
Hoạt động 10: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng thử và kiểm tra hệ thống điều khiển máy khoan K125
sau khi bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ và lắp hoàn chỉnh vào máy; vận dụng được kỹ
năng vào quá trình tháo các cơ cấu điều khiển trên các máy công cụ khác đạt yêu
cầu kỹ thuật.
Hoạt động 11: Tự nghiên cứu và trao đổi nhóm nhỏ về: Đặc điểm cơng nghệ
của các phương pháp gia công cơ bằng doa; mài; xọc và mài nghiền và phạm vi
áp dụng khi sửa chữa chi tiết máy.
Hoạt động 12: Thi kết thúc mô đun
Thực hiện các nội dung của bài thi về thực hành và lý thuyết đạt điều kiện
cơng nhận hồn thành mô đun: Bảo dưỡng hệ thống điều khiển

Yêu cầu về đánh giá hồn thành mơ đun
a)Về kiến thức:
Trả lời được 75% câu hỏi trắc nghiệm khách quan về:
- Cấu tạo, nguyên lý và công dụng của hệ thống điều khiển
- Nội dung công tác bảo dưỡng điều khiển của máy công cụ
b) Về kỹ năng:
- Tháo, làm sạch, kiểm tra được tất cả các chi tiết trong hệ thống điều khiển
11


- Phát hiện, bảo dưỡng và xử lý được những thiếu sót, hư hỏng nhỏ của chi
tiết cho hệ thống điều khiển.
- Vận hành và kiểm tra được các chỉ tiêu kỹ thuật của hệ thống điều khiển.
Được đánh giá bằng "Quan sát sự thực hiện có bảng kiểm". Học viên đạt
yêu cầu khi đạt 75% các tiêu chí của bảng kiểm.

12


BÀI 1: CÔNG TÁC CHUẨN BỊ TRƯỚC KHI BẢO DƯỠNG HỆ THỐNG
ĐIỀU KHIỂN
Mã bài: MĐ 26.01
Giới thiệu:
Nội dung bài học có tính quyết định đến chất lượng, năng suất cũng như
cơng tác an tồn cho người và thiết bị trước khi thực hiện các công việc bảo
dưỡng hệ thống điều khiển của máy cơng cụ.
Mục tiêu thực hiện:
- Trình bày cấu tạo, nguyên lý làm việc và các đặc tính lắp ghép của hệ
thống điều khiển;
- Lập phiếu công nghệ tháo lắp, bảo dưỡng hợp lý trong điều kiện của phân

xưởng;
- Chuẩn bị dụng cụ, phương tiện, chất liệu cần cho việc bảo dưỡng theo
phiếu đã lập;
- Kiểm tra, xem xét và ghi được những mất mát, hư hỏng hoặc tình trạng
khơng bình thường của bộ phận cần bảo dưỡng;
- Thực hiện cơng tác an tồn và vệ sinh cơng nghiệp.
Nội dung chính:
- Cấu tạo, nguyên lý làm việc của hệ thống điều khiển
- Lập phiếu công nghệ tháo lắp, bảo dưỡng hệ thống điều khiển
- Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị, vật tư cho tháo, lắp và bảo dưỡng
- Kiểm tra kỹ thuật hệ thống điều khiển trước khi bảo dưỡng
- Cơng tác an tồn và vệ sinh cơng nghiệp
Hoạt động 1: Học lý thuyết.
I. Cấu tạo, nguyên lý làm việc và đặc tính lắp ghép của hệ thống điều khiển
1. Cấu tạo chung của các cơ cấu điều khiển
Cơ cấu điều khiển nói chung có rất nhiều loại, tùy thuộc vào từng máy mà
người ta thiết kế và bố trí phù hợp với chức năng điều khiển trên máy. Song về
cấu tạo ta có thể quy về 3 bộ phận chính sau đây:
a) Bộ phận điều khiển:
13


Là bộ phận lấy tín hiệu điều khiển từ phút đầu của q trình điều khiển.
Nơi phát ra tín hiệu điều khiển có thể là tay hay chân của con người, hoặc là cữ
cùng chuyển động với bàn máy, có thể là cam, mẫu chép hình.v.v.
b) Bộ phận truyền động:
Là bộ phận dùng để truyền tín hiệu đã nhận được từ bộ phận điều khiển
đến bộ phận chấp hành, tạo nên những chuyển động điều khiển tương ứng. Việc
truyền tín hiệu thường được hình thành với sự thay đổi hướng và trị số chuyển
động của bộ phận điều khiển, cũng như hình thành lực tác dụng vào bộ phận

điều khiển.
Việc truyền tín hiệu từ bộ phận truyền động đến bộ phận chấp hành trên
máy công cụ hiện đại thường được thực hiện bằng cơ khí, điện, dầu ép, khí nén
hoặc tổ hợp của các biện pháp đó. Ở một số máy, người ta con dùng cơ cấu
quang học. Và máy điều khiển chương trình, tồn bộ q trình truyền tín hiệu
đều được thực hiện bằng các thiết bị điện tử.
c)Bộ phận chấp hành:
Đây là bộ phận trực tiếp thực hiện các chuyển động cần thiết cho các chi
tiết cần điều khiển. Nó có thể là các cơ cấu cơ khí như: Địn bẩy, thanh răng, tay
gạt. v. v.; có thể là các cơ cấu dùng áp suất của dầu ép hay khí nén để di chuyển
piston đẩy các chi tiết cần điều khiển.
Về phạm vi sử dụng của các loại cơ cấu điều khiển thì trong các máy vạn
năng thường dùng cơ cấu điều khiển bằng tay; các cơ cấu điều khiển bằng dầu
ép dùng trong các máy thủy lực; điều khiển khí nén dùng trong các bộ phận
phanh hay các cơ cấu gá kẹp; điều khiển bằng điện hay phối hợp giữa điện – dầu
ép, điện – khí ép phù hợp với yêu cầu phải điều khiển máy từ xa. Đối với các
máy công cụ nhiều động cơ thường dùng cơ cấu điều khiển bằng điện.

14


2. Nguyên lý làm việc một số cơ cấu điều khiển điển hình thường dùng
trong các máy cơng cụ
Tên gọi – Nguyên lý

Cấu tạo

Hình 1.a: Cơ cấu điều khiển
kiểu quạt răng – thanh răng

f'

Hình 1.b: Cơ cấu điều khiển
kiểu quạt có 2 chốt (4)

1
4
f

Hình 1.c: Sơ đồ điều khiển và vị (a)
trí lắp các chốt (4)

3

(b)

b

B

x

x

2
a

Nguyên lý làm việc chung
của loại cơ cấu này là: khi ta
cho quạt (3) quay một góc  thì

răng hoặc chốt của quạt (3) ăn
khớp với răng của thanh răng
(1) làm cho thanh răng chuyển
động tính tiến. Trên thanh răng
(1) có ngàm gạt (2) cố định sẽ
làm dịch chuyển các khối bánh
răng di trượt đến vị trí vào khớp
và ra khớp cần thiết.

f'

2



(c)

R

Hình 1: Cơ cấu điều khiển

Hình 2: Cơ cấu điều khiển kiểu
trục vít răng bước lớn

1

2

Nguyên lý làm việc: Khi
tay gạt (1) quay một góc  làm

quay trục vít (2) có răng bước
lớn. Ngàm gạt (3) có thân lắp
với trục vít như một đai ốc, do
đó nó chuyển động tịnh tiến tác
động vào khối (5). Trục (4) có
tác dụng dẫn hướng và trục (5)
có tác dụng chống quay cho
ngàm (3).

4

3

t
5

Hình 2: Cơ cấu điều khiển kiểu trục vít răng
bước lớn

15


Hình 3: Cơ cấu điều khiển kiểu
ngàm gạt.
Nguyên lý làm việc: Khi
quay vô lăng tay quay (2) sẽ
làm quay trục mang ngàm gạt
(1) và ngàm gạt sẽ làm dịch
chuyển các bánh răng di trượt.
Hình 4: Cơ cấu điều khiển kiểu

ngàm gạt tập trung.
Nguyên lý làm việc: Tay quay
(1) làm quay trục mang ngàm
gạt để dịch chuyển bánh răng
(4), còn tay quay (2) làm quay
trục rỗng mang ngàm gạt bánh
răng (3).

t

3
(b)

4

2

5

(a)
1

2

1

Hình 3: Cơ cấu điều khiển kiểu ngàm gạt.
2

3

4

1

Hình 4: Cơ cấu điều khiển kiểu ngàm gạt tập
trung.

Hình 5: Cơ cấu điều khiển cam
mặt đầu

L
x

x

1
C
b

x

x

(a)

x

x

x

x

A

2



a

h

Nguyên lý làm việc: Đĩa
cam (1) và (2) được lắp cố định
với trục tay gạt phía ngồi nắp
hộp máy. Cần mang ngàm gạt
có con lăn lắp trong rãnh cam
mặt đầu của đĩa (1) và (2). Khi
làm quay đĩa cam sẽ làm các
con lăn dịch chuyển theo vị trí
nâng và hạ của rẵnh cam. Nhờ
vậy cần gạt tác động vào ngàm
gạt làm dịch chuyển các khối
bánh răng.

R1
B

o

R2
(b)

Hình 5: Cơ cấu điều khiển cam mặt đầu.

16


Hình 6: Cơ cấu điều khiển cam
thùng
Nguyên lý làm việc: Cam
thùng (1) lắp cố định trên trục
truyền động IV. Trên mặt ngồi
có các rãnh cam có biên dạng
(2) mặt bên ứng với từng vị trí
ra và vào khớp của các bánh
răng dẫn hướng trên các trục I.
II. III. IV. Khi cam thùng quay
sẽ làm các ngàm gạt (2) dịch
chuyển sang phải hoặc sang trái
để gạt các bánh răng và ly hợp
như trên sơ đồ a

30

B

47

A

I
58
II

62
x

30

64

70

x

x

74
52

23

III

x

x

C

D
61

IV

102
x

Trơc tr t

2

V
A

B

C

D

1

Hình 6: Cơ cấu điều khiển cam thùng.

Hình 7: Cơ cấu điều khiển kiểu
một tay gạt

Nguyên lý làm việc: Tay
gạt (1) có (4) chiều chuyển
động: lên, xuống, phải, trái.
Khi tay gạt (1) chuyển động lê
hay xuống sẽ làm trục chuyển
động (2) chuyển dịch dọc trục
cùng hướng với tay gạt (1), do
đó sẽ làm quay trục răng (10)
mang ngàm gạt (11) để dịch
chuyển khối bánh răng (12) lắp
trên trục (13).
Khi tay gạt (1) sang phải hoặc
sang trái thì trục (2) sẽ quay,
phần răng (4) ở phía dưới làm
Hình 7: Cơ cấu điều khiển kiểu một tay gạt.
thanh răng (5) tịnh tiến và ngàm
gạt lắp trên thanh răng gạt bánh
răng (6) lắp trên trục (7)
17


3. Đặc tính lắp ghép của các chi tiết trong các cơ cấu điều khiển
Nhìn chung các chi tiết trong hệ thống điều khiển thường có kích thước
khơng lớn. Do đó việc thực hiện các tính chất lắp ghép giữa các bề mặt của chi
H
tiết này với chi tiết khác được lựa chọn kiểu lắp lỏng   và tính chất mối ghép
h

H7
H8

H
K
là   ,   , hoặc lắp ghép trung gian   ,   và tính chất mối ghép là
 h6   h 7 

k  h

 H8   K8 


 . Với cách chọn lắp ghép trên vừa đảm bảo yêu cầu chính xác về vị
 k 7   h7 

trí, tháo lắp đơn giản. Tuy nhiên trong một cơ cấu điều khiển thường có nhiều
chi tiết; để định vị chi tiết đúng vị trí cần thiết và ổn định trong quá trình làm
việc người ta sử dụng thêm các mối ghép phụ trợ như chốt, vít, vịng
phanh.v.v.(hình 8. a, b, c)

(b
)

(a

(a)

(b)

(c
)

(c)

Hình 8: Các kiểu định vị.
II. Lập phiếu cơng nghệ tháo lắp và bảo dưỡng
1. Phiếu công nghệ tháo lắp
Là bản chỉ dẫn trình tự và kỹ thuật mới và kỹ thuật tháo lắp một chi tiết,
cơ cấu hay bộ phận của máy. Để tránh được những sai lầm, nó phải được lập
trước khi thực hiện các bước tháo và lắp.
Khi lập phiếu công nghệ tháo, lắp ta cần thống nhất những quy định sau đây:
Ký hiệu
P →: Phương và chiều khi tác dụng lực tháo lắp

M

: Chiều vặn các vít, bulơng

18


I →: Chiều lấy các chi tiết ra không cần lực tác dụng: Vị trí cần ghi nhớ trước
khi tháo và lắp.
Mẫu phiếu công nghệ tháo lắp
Tên các bước

TT
I

1
2

Sơ đồ và chỉ dẫn
cần thiết

Tháo cụm cơ cấu
điều khiển ra khỏi bộ
phận máy
Tháo nắp đậy (mặt
bích)
Tháo chốt lắp tay gạt
với trục điều khiển

Yêu cầu kỹ
thuật

Dụng cụ

Mx

P

Nới đều cả 3 vít Tuốcnơvít số 3
M10
Tông thép, búa
Miệng lỗ không 150g
được biến dạng

Chú ý:
- Trong phiếu công nghệ cho phép chỉ thể hiện sơ đồ những mối ghép quan
trọng, dễ nhầm lẫn phương, chiều khi tháo lắp;
- Phiếu công nghệ tháo, lắp chỉ lập với yêu cầu về cơ sở trang thiết bị, dụng cụ

được trang bị. Nếu cần sáng chế, cải tiến dụng cụ phải minh họa và chỉ ra trong
cột “sơ đồ và chỉ dẫn cần thiết”;
- Đối với phiếu công nghệ tháo lắp có trình tự ngược lại với q trình tháo, có
một số cơng việc trùng lặp. Do đó cho phép chỉ lập cho những bước lắp có yêu
cầu kỹ thuật cao và các mỗi ghép phức tạp.
2. Lập phiếu công nghệ bảo dưỡng
Phiếu công nghệ bảo dưỡng là bản chỉ dẫn trình tự, phương pháp và yêu
cầu kỹ thuật khi bảo dưỡng cho một chi tiết, cơ cấu hay bộ phận máy. Nó được
lập ra trên cơ sở thực tiễn được trang bị về dụng cụ, phương tiện cho phép để
tiến hành công việc bảo dưỡng đạt yêu cầu kỹ thuật đặt ra.
Để lập được phiếu công nghệ bảo dưỡng ta phải tiến hành theo các bước
sau:
a) Tập hợp và phân loại chi tiết
19


Trong bước này yêu cầu tất cả các chi tiết của cơ cấu điều khiển phải đủ
và phân loại theo 2 cách sau:
- Cách thứ nhất: Nhóm các chi tiết có cùng chức năng trong cơ cấu như nhóm
các chi tiết điều khiển, nhóm các chi tiết truyền động, nhóm các chi tiết chấp
hành. Cách phân loại này đảm bảo thực hiện bảo dưỡng dễ dàng hơn, không bị
nhầm lẫn.
- Cách thứ 2: Nhóm các chi tiết có cùng phương pháp công ngệ bảo dưỡng như
các chi tiết phải đánh bóng, các chi tiết phải sửa chữa lại mặt lắp ghép bằng cạo,
nhóm chi tiết phải tẩy vết xước băng giấy nhám, v.v...
Cách phân loại này dễ thực hiện chuyên mơn hóa cơng ngệ bảo dưỡng đối
với hệ thống thiết bị, song sau khi thực hiện xong ta phải tập hợp lại chi tiết theo
cách thứ nhất để lắp.
Ngoài 2 cách trên khi phân loại chi tiết ta còn đưa ra các chi tiết trong cơ
cấu, cụm điều khiển không cần bảo dưỡng hay sửa chữa (để nguyên).

b) Kiểm tra chi tiết trước khi bảo dưỡng
Trong bước này là kiểm tra thực trạng của chi tiết sau khi đã tháo rời khỏi
cơ cấu nhằm phát hiện các sai hỏng nhỏ của chi tiết như: xước, rỗ, bẩn, oxy hóa
hoặc hiện tượng hư hỏng lớn như: mịn, nứt, vỡ,... để có phương án khắc phục
trong quá trình bảo dưỡng.
Phương pháp kiểm tra có thể bằng quan sát hay các loại dụng cụ đo thông
dụng được trang bị. Số liệu kiểm tra được ghi vào bảng quy định sau:
c) Lập bảng kê
Bảng kê tình trạng chi tiết của cơ cấu:
TT

Tên chi tiết

Cơ cấu, bộ phận
máy

1

Càng chữ U

2

Cần điều khiển Hộp tốc độ T6M16

Tình trạng chi tiết đã kiểm
tra

Ghi
chú

Điều khiển 1 hộp tốc - Hai bề mặt làm việc của
độ máy T6M16
càng có vết xước sâu 0,5mm
tạo thành bavia sắc
- Bị cong đầu lắp ghép với
nắp cơ cấu điều khiển

Khảo sát dụng cụ, phương tiện (máy, thiết bị) hiện phục vụ cho bảo
dưỡng. Đây là bước nhằm giúp cho chúng ta xác định khả năng hồn thành cơng
20


tác bảo dưỡng tại cơ sở công nghệ tương hay khơng? Có phần việc nào phải đưa
đi cơ sở khác làm giúp hoặc có khi thay đổi phương pháp ứng để đảm bảo thời
gian quy định (Ví dụ máy đánh bóng bị hỏng ta sử dụng máy khoan để thay thế).
Lập phiếu công nghệ bảo dưỡng (thực hiện theo biểu mẫu và ví dụ sau):
TT

1

2

Tên
chi
tiết

Nội dung cơng
việc

Phương

pháp cơng
nghệ

Ngàm - Tẩy vết xước - Cạo
gạt
trên 2 mặt làm
việc
- Khoan trên
- Khoan mở rộng lỗ ren cũ
lỗ ren M8 để cắt đến chân ren
ren M10 và thay và cắt ren
vít mới.
bằng dụng
cụ cầm tay.

Trục Nắn thẳng cổ trục - Nắn bằng
lắp
lắp tay gạt
dụng cụ cầm
ngàm
tay
gạt

Yêu cầu

Máy

kỹ thuật

(dụng cụ)

Thời
gian
(phút)

- Dao cạo 60
cầm tay
- Đường tâm lỗ - Máy khoan
ren // với mặt - Ta rô M10
đầu càng gạt,
sai lệch cho
phép < 0.3mm

30

- Độ không - Búa bịt 60
đồng tâm giữa đồng
cổ trục với tâm - Bàn máp
trục cho phép
- Khối V
 0,02mm
- Đồng hồ so 10

III. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị, vật tư cho tháo lắp và bảo dưỡng
1. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị
Căn cứ vào các phiếu công nghệ để đưa ra được:
- Dụng cụ, thiết bị cần cho tháo và lắp các cơ cấu điều khiển trong máy;
- Dụng cụ, thiết bị cần cho việc kiểm tra thực trạng các chi tiết sau khi tháo;
- Dụng cụ, thiết bị cần cho các công việc bảo dưỡng.
Tất cả dụng cụ, thiết bị đưa ra phải đảm bảo chất lượng, quy cách và hợp

với tính chất của từng việc; những dụng cụ, thiết bị hư hỏng nếu không khắc
phục được phải loại bỏ và đổi lại cái mới.
21


2. Chuẩn bị vật tư, nguyên liệu cho bảo dưỡng
Căn cứ vào các phiếu công nghệ để đưa ra đủ và đúng các loại vật tư cần
thiết như: Giấy nhám, bột đánh bóng, chất liệu tẩy rửa, làm sạch .v.v.(kể cả các
chi tiết cần thay thế như: ổ bi, ổ trượt, doăng, phớt .v.v.).
Tất cả những thứ trên phải được bao gói cẩn thận và sắp xếp đúng nơi quy
định.
IV. Cơng tác an tồn và vệ sinh cơng nghiệp
1) An toàn về dụng cụ:
Dụng cụ tháo, lắp các mối ghép của các cơ cấu điều khiển với các bộ phận
máy và các mối ghép giữa các chi tiết trong cơ cấu điều khiển với nhau phải
đúng loại, đúng quy cách. Khơng được phép dùng những dụng cụ tháo, lắp có
khả năng làm hỏng bề mặt làm việc của chi tiết hoặc gây tai nạn cho người khi
thực hiện các bước tháo và lắp.
2) An toàn về thiết bị:
- Khi tháo cơ cấu điều khiển của máy nào phải cắt cầu dao
điện của máy đó và treo biển báo “máy đang bảo dưỡng”;
- Trong tháo, lắp các cơ cấu điều khiển của máy có vị trí
trên cao phải dùng bàn nâng hạ (h10) và kê đỡ chắc chắn,
không được khập khiễng;
- Nếu cần dùng phương tiện nâng hạ như cần cẩu, pa lăng
để đưa bộ phận hoặc chi tiết trên cao khi tháo, lắp phải
kiểm tra vị trí móc hay buộc dây đảm bảo khơng bị tuột;

Hình 9: Thiết bị nâng hạ.

- Khay, bàn để cơ cấu, chi tiết phải đặt đúng vị trí thuận lợi để di chuyển chi tiết
sau khi tháo hoặc trước khi lắp.
3) Nơi tháo, lắp, bảo dưỡng:
Phải đảm bảo các yêu cầu sau:
- Đủ ánh sáng
- Thống mát và khơng có vật cản đến hoạt động khi tháo, lắp cũng như sử dụng
trang thiết bị.
- Diện tích đủ và khơ ráo; xung quanh khơng có các chất liệu: dễ cháy, nổ và
gây lửa.
22


4) Trang bị bảo hộ
- Quần,áo, dày, mũ phải mặc đúng loại đã được cấp phát và
cài cúc cẩn thận (H 10)
- Khi giữ các chi tiết có dầu, mỡ trơn dễ tuột phải dùng găng
tay đúng quy định.
- Ở những vị trí trên cao mà tầm với của tay nằm ngoài phạm
vi cho phép, trong trạng thái dễ ngã phải có dây bảo hiểm cột
vào vị trí an tồn.
- Tại những nơi mà ánh sáng thiếu phải dùng đèn chiếu gắn
trên mũ.
- Khi làm sạch chi tiết bằng các loại dầu hóa chất phải đeo
găng tay cao su.

Hình 10: Trang bị bảo
hộ.

Câu hỏi bổ trợ:
1. Tại sao trước khi tháo các cơ cấu điều khiển ta phải nghiên cứu về cấu

tạo, nguyên lý, chức năng và đặc điểm lắp ghép của các chi tiết ?
2. Lập phiếu công nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng nhằm mục đích gì ?
Hoạt động 2: Thực hành.
I. Lập phiếu công nghệ tháo, lắp hệ thống điều khiển của máy tiện kiểu
T6M16
Địa điểm: Phòng học lý thuyết ban đầu tại xưởng trường
Yêu cầu: Lập các phiếu công nghệ tháo, lắp hệ thống các cơ cấu điều khiển
dùng trong các bộ phận của máy tiện kiểu T6M16 phù hợp với trang bị dụng cụ,
thiết bị của xưởng trường.
1. Công việc chuẩn bị
a) Chuẩn bị giấy, bút, thước kẻ:
Khổ giấy phải đúng quy định, đủ số tờ.
b) Thu thập các tài liệu:
Bản vẽ khai triển; mẫu phiếu công nghệ tháo, lắp; bản kê các loại dụng
cụ, phương tiện tháo, lắp được trang bị.
c) Nghiên cứu bản vẽ của loại cơ cấu điều khiển cần lập phiếu công nghệ:
23


Xác định đặc tính các mối ghép, phương, chiều tháo, vị trí cần ghi nhớ
của các chi tiết, lựa chọn dụng cụ để tháo các mối ghép; các phương tiện kê đỡ,
nâng hạ, vận chuyển (nếu cần).
d) Quan sát thực tiễn trên máy:
Cơng việc này chỉ cần khi chưa hình dung được chính xác chi tiết hay cơ
cấu đã thể hiện trên bản vẽ khai triển; hoặc không gian khi tháo, lắp mà trong
bản vẽ không thể hiện.
e) Kẻ bản phiếu cơng nghệ theo mẫu
2. Trình tự lập các phiếu công nghệ tháo, lắp
a) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển của hộp tốc độ
b) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển của hộp trục chính

c) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển của hộp chạy dao
d) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển của hộp bàn dao
e) Phiếu công nghệ tháo các cơ cấu điều khiển khóa nịng và thân ụ động
Tất cả các chi tiết của các cơ cấu điều khiển trong các bộ phận máy phải được
tháo rời hoàn tồn.
3. Kết thúc cơng việc lập phiếu cơng nghệ tháo, lắp
- Kiểm tra và sửa chữa sai sót của các phiếu sau khi lập.
- Đóng các phiếu cơng nghệ thành tệp
II. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị để tháo, lắp
Địa điểm: Xưởng thực hành
Yêu cầu:
- Căn cứ vào phiếu công nghệ đã lập để đưa ra đủ và đúng các loại dụng cụ,
thiết bị, phương tiện dùng khi tháo, lắp một loại cơ cấu điều khiển.
- Phát hiện những sai hỏng của dụng cụ, thiết bị và xử lý các sai hỏng đó đạt
yêu cầu về quy cách và các chỉ tiêu kỹ thuật của dụng cụ, thiết bị.
- Bố trí dụng cụ đúng nơi quy định; đảm bảo thuận lợi và an toàn khi sử dụng
Vật tư, dụng cụ, trang thiết bị:
- Phiếu công nghệ tháo, lắp đã lập
24