Chữ hán và hiện tượng hán hóa ở một số nước đông á

1
ĈҤI HӐC QUӔC GIA THÀNH PHӔ HӖ CHÍ MINH
TRѬӠNG ĈҤI HӐC KHOA HӐC XÃ HӜI VÀ NHÂN VĂN

LѬU TUYӂT NGA

CHӲ HÁN VÀ HIӊN TѬӦNG
HÁN HĨA Ӣ MӜT SӔ NѬӞC
ĈƠNG Á
LUҰN VĂN THҤC SƬ NGÀNH CHÂU Á HӐC
Mã sӕ: 60.31.50
Ngѭӡi hѭӟng dүn khoa hӑc:
TS. LÊ ĈÌNH KHҬN

THÀNH PHӔ HӖ CHÍ MINH - 2009


2

LӠI CҦM ѪN

Nhân dӏp này,
Em xin ÿѭӧc trân trӑng gӱi lӡi cҧm ѫn ÿӃn quý thҫy, cô khoa Ĉông
phѭѫng hӑc và nhà trѭӡng ÿã tҥo mӑi ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi ÿӇ em hồn thành
chѭѫng trình cao hӑc.
Em xin cҧm ѫn GS.VS.TSKH Trҫn Ngӑc Thêm, TS. Hӗ Minh Quang,
TS. NguyӉn Tҩn Lӝc, TS. NguyӉn Thӏ Minh Hӗng ÿã nhiӋt tình phê bình,
ÿóng góp ý kiӃn cho em trong buәi bҧo vӋ thӱ, giúp em hoàn thành luұn văn
tӕt nghiӋp.
Ĉһc biӋt, em xin bày tӓ lòng biӃt ѫn chân thành ÿӃn TS. Lê Ĉình Khҭn
– ngѭӡi thҫy ÿã tұn tình dìu dҳt em trong nhӳng bѭӟc ÿi ban ÿҫu ÿӃn vӟi khoa

hӑc.
Em xin cҧm ѫn gia ÿình, nhҩt là anh HuǤnh Vƭnh Phѭӟc ÿã tҥo ÿiӅu
kiӋn thuұn lӧi ÿӇ em có thӇ hӑc tұp và nghiên cӭu khoa hӑc.
Trân trӑng
Thành phӕ Hӗ Chí Minh Tháng 08 năm 2009
Hӑc viên cao hӑc: Lѭu TuyӃt Nga


3

MӨC LӨC
Lӡi cҧm ѫn ....................................................................................................... 2
Mөc lөc ............................................................................................................. 3
Dүn nhұp .......................................................................................................... 5
Chѭѫng Mӝt: Quan hӋ giӳa Trung Hoa vӟi mӝt sӕ nѭӟc Hán hóa12
§1. Khái niӋm và mӝt sӕ vҩn ÿӅ cѫ bҧn............................................. 13
1.1...................................................................................................K
hái niӋm Ĉông Á......................................................................... 13
1.2...................................................................................................S
ѫ lѭӧc vӅ mӝt sӕ nѭӟc trong khu vӵc Hán hóa .......................... 15
1.2.1.......................................................................................K
hái niӋm Hán hóa.............................................................. 15
1.2.2.......................................................................................S
ѫ lѭӧc vӅ Trung Quӕc, Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên .................. 15
1.3...................................................................................................V
ài nét vӅ chӳ Hán ........................................................................ 22
§2. Giao lѭu văn hóa Trung Hoa vӟi các nѭӟc ................................ 35
2.1...................................................................................................T
rung Hoa vӟi Nhұt Bҧn............................................................... 35
2.2...................................................................................................T

rung Hoa vӟi TriӅu Tiên ............................................................. 45
2.3...................................................................................................T
rung Hoa vӟi ViӋt Nam .............................................................. 53


4

TiӇu kӃt chѭѫng Mӝt........................................................................... 60
Chѭѫng Hai: HiӋn tѭӧng Hán hóa ӣ ViӋt Nam ............................... 61
§3. Ngun nhân Hán hóa ӣ ViӋt Nam.............................................. 62
3.1...................................................................................................N
guyên nhân cѭӥng bӭc................................................................ 62
3.2...................................................................................................N
guyên nhân phi cѭӥng bӭc.......................................................... 66
§4. Vai trị cӫa chӳ Hán trên các phѭѫng diӋn Hán hóa................. 67
4.1...................................................................................................C
hӳ Hán vӟi ngơn ngӳ văn tӵ ....................................................... 67
4.2...................................................................................................C
hӳ Hán vӟi tѭ tѭӣng triӃt hӑc, tôn giáo ...................................... 69
4.3...................................................................................................C
hӳ Hán vӟi văn hӑc ViӋt Nam.................................................... 79
4.4...................................................................................................C
hӳ Hán vӟi nghӋ thuұt ................................................................ 86
4.5...................................................................................................C
hӳ Hán vӟi phong tөc tұp quán................................................... 91
TiӇu kӃt chѭѫng Hai ........................................................................... 97
Chѭѫng Ba: Chӳ Hán, nhӏp cҫu nӕi giӳa ViӋt Nam vӟi các nѭӟc
khu vӵc Hán hóa ........................................................................................... 99
§5. Chӳ Hán vӟi nӅn văn tӵ các nѭӟc Hán hóa ............................. 100
5.1...................................................................................................C

hӳ Hán vӟi chӳ Nơm ӣ ViӋt Nam ............................................ 100
5.2...................................................................................................C
hӳ Hán vӟi nӅn văn tӵ Nhұt Bҧn .............................................. 102


5

5.3...................................................................................................C
hӳ Hán vӟi nӅn văn tӵ TriӅu Tiên ............................................ 105
§6. Chӳ Hán trong quan hӋ bang giao ............................................ 108
6.1...................................................................................................V
iӋt Nam và Trung Hoa .............................................................. 108
6.2...................................................................................................V
iӋt Nam và TriӅu Tiên............................................................... 115
6.3...................................................................................................V
iӋt Nam và Nhұt Bҧn ................................................................ 121
TiӇu kӃt chѭѫng Ba ........................................................................... 127
KӃt luұn ........................................................................................................ 128
Tài liӋu tham khҧo ...................................................................................... 134


6

DҮN NHҰP
1. Lý do chӑn ÿӅ tài
Tӯ nhұn ÿӏnh cӫa mӝt triӃt gia phѭѫng Tây cho rҵng: Văn minh phѭѫng
Tây và văn minh phѭѫng Ĉông ÿã phác hӑa lên bӭc tranh nhân loҥi, nӃu nhѭ
văn minh phѭѫng Tây ÿi tìm vҿ ÿҽp rӵc rӥ cӫa ban ngày, thì văn minh
phѭѫng Ĉơng ÿi tìm vҿ ÿҽp huyӅn bí cӫa bóng ÿêm. Xuҩt phát tӯ tinh thҫn
hiӃu hӑc và sӵ yêu thích văn hóa Trung Hoa, chúng tơi ln ơm ҩp mӝt ao

ѭӟc sӁ ÿѭӧc nӕi tiӃp các bұc tiӅn bӕi ÿi tìm “vҿ ÿҽp huyӅn bí cӫa bóng ÿêm
ҩy”. Tuy nhiên, trѭӟc mӝt nӅn văn hóa ÿӗ sӝ phát triӇn rӵc rӥ và lâu ÿӡi nhѭ
vұy, chúng tôi chӍ dám ÿӃn vӟi nó bҵng nhӳng bѭӟc ÿi chұp chӳng ban ÿҫu
mà thôi. Chúng tôi nhұn thҩy hѭӟng nghiên cӭu này là phù hӧp vӟi chuyên
môn rӝng ÿã ÿѭӧc ÿào tҥo ӣ bұc Cao hӑc.
Thӭ hai, qua bài viӃt cӫa nhà nghiên cӭu lão thành Phҥm Ĉӭc Dѭѫng
[30: 215 – 224], chúng tôi nhұn ÿѭӧc nhӳng gӧi ý cho hѭӟng nghiên cӭu cӫa
mình. Trong bài viӃt này, ơng ÿã nêu nhӳng ÿһc trѭng cӫa các nӅn văn hóa
trong sӵ so sánh mӝt cách tinh tӃ và hҩp dүn, rҩt có giá trӏ cho các nhà nghiên
cӭu thӃ hӋ sau. Ĉó là hѭӟng quan sát văn hóa mӝt cách khách quan trong viӋc
ÿѭa ra nhұn ÿӏnh vҩn ÿӅ “tiӃp xúc và giao lѭu văn hóa”. Tuy nhiên, ÿây chӍ là
mӝt bài viӃt mang tính gӧi mӣ, chӭ khơng phҧi là mӝt cơng trình có chiӅu sâu
nghiên cӭu cҫn thiӃt. Ĉó chính là mӝt trong nhӳng lý do thúc ÿҭy chúng tôi
cҫn phҧi kӃ thӯa và tiӃp tөc ÿi sâu hѫn.
Thӭ ba, trong quá trình theo hӑc ngành Châu Á hӑc, chúng tơi ÿã ÿѭӧc
hӑc và ÿӑc nhӳng giáo trình, nhӳng bài nghiên cӭu cӫa tác giҧ Lê Ĉình Khҭn
vӅ nhӳng vҩn ÿӅ “tiӃp xúc ngôn ngӳ Hán ViӋt”, vӅ “chӳ Hán”… và nhұn thҩy


7

rҵng, ӣ lƭnh vӵc này vүn còn chӛ trӕng dành cho chúng tôi. Hѫn nӳa, chúng
tôi muӕn trӣ lҥi vӕn kiӃn thӭc vӅ chӳ Hán, vӅ văn hóa Hán… ÿã ÿѭӧc hӑc ӣ
bұc ÿҥi hӑc xem ÿó nhѭ là kiӃn thӭc ban ÿҫu cho cơng viӋc nghiên cӭu.
Vì tҩt cҧ nhӳng lý do nêu trên, chúng tôi quyӃt ÿӏnh chӑn vҩn ÿӅ “chӳ
Hán và hiӋn tѭӧng Hán hóa ӣ mӝt sӕ nѭӟc Ĉông Á” làm ÿӅ tài nghiên cӭu.
2. Mөc ÿích nghiên cӭu
-

Chúng tơi làm rõ vai trị cӫa chӳ Hán trong q trình Hán hóa ӣ

mӝt sӕ nѭӟc Ĉơng Á.
-

Góp phҫn giӟi thiӋu mӝt vùng văn hóa ÿһc thù ӣ Châu Á – “vùng

văn hóa chӳ Hán”. Sӵ thành cơng cӫa ÿӅ tài này, sӁ góp phҫn nhӓ trong kho
tàng tѭ liӋu nghiên cӭu kiӃn thӭc văn hóa vùng Ĉông Á, làm tài liӋu tham
khҧo cho các bҥn sinh viên, nhҩt là sinh viên ngành Ĉông phѭѫng hӑc, là
nguӗn thông tin cho nhӳng ai muӕn quan tâm ÿӃn văn hóa Ĉơng Á.
3. Lӏch sӱ vҩn ÿӅ
Chúng tơi nhұn thҩy có rҩt nhiӅu cơng trình nghiên cӭu có liên quan
ÿӃn mӝt sӕ vҩn ÿӅ văn hóa Ĉơng Á. Ví dө: ҧnh hѭӣng văn hóa Hán ÿӃn ViӋt
Nam, Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên hoһc là nhӳng cơng trình ÿѫn thuҫn nghiên cӭu vӅ
chӳ Hán, ngôn ngӳ Hán, quan hӋ giӳa Trung Hoa và ViӋt Nam trong tiӃn
trình lӏch sӱ, quan hӋ giӳa Trung Hoa vӟi Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên hay là tiӃp
xúc văn hóa ViӋt Nam và Trung Hoa…
Theo sӵ hiӇu biӃt cӫa chúng tơi vӅ tài liӋu, chúng tơi chѭa tìm thҩy
cơng trình nào nghiên cӭu vӅ vai trị cӫa chӳ Hán trong q trình Hán hóa ӣ
danh mөc tài liӋu tham khҧo. ĈӅ tài “Chӳ Hán và hiӋn tѭӧng Hán hóa ӣ mӝt
sӕ nѭӟc Ĉơng Á” cӫa chúng tơi sӁ nghiên cӭu vҩn ÿӅ này.
4.

Ĉӕi tѭӧng và phҥm vi nghiên cӭu


8

Hán hóa là hiӋn tѭӧng ÿã xҧy ra tӯ rҩt lâu ÿӡi ӣ nhӳng quӕc gia trong
khu vӵc Ĉông Á. Trong ÿó: Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên và ViӋt Nam là nhӳng quӕc

gia bӏ Hán hóa nһng nӅ nhҩt và vүn cịn ÿang tiӃp diӉn. Vì lӁ này, ngѭӡi viӃt
chӑn ba quӕc gia trên làm “ÿӏa bàn” nghiên cӭu. Nӝi dung cӫa luұn văn ÿӅ
cұp ÿӃn: Sӵ ҧnh hѭӣng mӝt chiӅu cӫa văn hóa Trung Hoa (ngѭӡi viӃt chӍ xét
nhӳng phѭѫng diӋn văn hóa có liên quan ÿӃn vai trị cӫa chӳ Hán) ÿӕi vӟi các
nѭӟc ViӋt Nam, Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên; ngun nhân dүn ÿӃn q trình Hán
hóa mҥnh mӁ, lâu dài và sâu sҳc ҩy trong quá trình giao lѭu tiӃp xúc văn hóa
thӡi cә - trung ÿҥi.
5. Ý nghƭa khoa hӑc và thӵc tiӉn
Suӕt thӡi gian dài trong lӏch sӱ, quan hӋ giӳa ViӋt Nam vӟi Trung Hoa
ÿã có nhӳng lúc thăng trҫm. Song, quan hӋ giao lѭu lâu ÿӡi vӅ các mһt lӏch
sӱ, kinh tӃ, văn hóa, ngôn ngӳ, phong tөc, “không thӇ chӕi cãi ÿѭӧc rҵng,
chúng ta ÿã bӏ tiêm nhiӉm q sâu, thұm chí có thӇ nói rҵng văn hóa phѭѫng
Bҳc nhѭ mӝt thӭ ma phiӃn mà chúng ta vӕn quen dùng” [54: 191]. Trong xu
thӃ hӝi nhұp nhѭ hiӋn nay, viӋc cӫng cӕ và bҧo tӗn văn hóa dân tӝc là trӑng
yӃu. Hѭӟng phát triӇn chung cӫa nhân loҥi tiӃn bӝ là “không chҩp nhұn chҥy
theo tăng trѭӣng kinh tӃ ÿѫn thuҫn mà hy sinh văn hoá, hy sinh con ngѭӡi
nhѭ chӫ nghƭa tѭ bҧn cә ÿiӇn ÿã tӯng thӵc hiӋn” [80: 23] mà xác ÿӏnh văn hóa
là mөc tiêu, là ÿӝng lӵc cho sӵ phát triӇn cӫa xã hӝi. Vì thӃ, cӫng cӕ và bҧo
tӗn phát huy văn hóa dân tӝc là viӋc làm cҩp bách. Chúng ta cҫn phҧi phân
biӋt cái gì là văn hóa cӫa dân tӝc, cái gì là văn hóa du nhұp trong q trình
giao lѭu tiӃp xúc văn hóa. Nghiên cӭu văn hóa dân tӝc cҫn phҧi so sánh vӟi
nhӳng dân tӝc khác ÿӇ nhұn dҥng ÿúng ÿҳn vӅ nӅn văn hóa dân tӝc mình, rút
ra nhӳng tѭѫng ÿӗng và dӏ biӋt trong quá trình giao lѭu tiӃp xúc. Chúng tôi
nhұn thҩy ÿӅ tài “Chӳ Hán và hiӋn tѭӧng Hán hóa ӣ mӝt sӕ nѭӟc Ĉơng Á”


9

ÿáp ӭng ÿѭӧc nhӳng nhu cҫu thӵc tiӉn ÿã nêu trên, cҫn thiӃt cho viӋc nghiên
cӭu trong bӕi cҧnh nѭӟc ViӋt Nam hiӋn nay.

6. Phѭѫng pháp nghiên cӭu và nguӗn tѭ liӋu
Văn hóa cӫa nhân loҥi thӇ hiӋn mn hình vҥn trҥng khác nhau. Nhӳng
nhà khoa hӑc, nhӳng ngѭӡi làm nghiên cӭu văn hóa chӍ có thӇ tiӃp cұn văn
hóa ӣ mӝt hay mӝt vài bình diӋn nhҩt ÿӏnh. Vì vұy, ÿӇ ÿҧm bҧo tính xác thӵc
và khách quan cao, trong quá trình hӑc tұp nghiên cӭu ÿӅ tài, ngѭӡi viӃt ÿã
ÿӑc và so sánh rҩt nhiӅu tài liӋu có liên quan cӫa rҩt nhiӅu bұc thҫy uy tín,
tham khҧo nhӳng nhұn xét ÿánh giá vҩn ÿӅ cӫa tӯng tác giҧ, t̵p phân tích ÿúc
k͇t, t͝ng hͫp nhͷng nh̵n xét ̭y, k͇t hͫp vͣi vi͏c bày t͗ quan ÿi͋m và nh̵n
ÿ͓nh riêng cͯa chính mình. ĈӇ sҳp xӃp hӋ thӕng cơng trình nghiên cӭu này,
chúng tơi ÿã sӱ dөng phѭѫng pháp quy nҥp và phѭѫng pháp diӉn dӏch. Ngoài
ra, chúng tơi cịn kӃt hӧp nhӳng phѭѫng pháp nghiên cӭu khác nhѭ là:
Ph˱˯ng pháp nghiên cͱu văn hóa h͕c so sánh, cho phép chúng tôi
nhұn ÿӏnh và rút ra nhӳng nét tѭѫng ÿӗng, dӏ biӋt cӫa nhӳng nӅn văn hóa khác
nhau trong cùng khu vӵc.
Ph˱˯ng pháp nghiên cͱu ÿ͛ng ÿ̩i – l͓ch ÿ̩i, giúp chúng tơi có cái
nhìn chi tiӃt vӅ tiӃn trình văn hóa qua các thӡi kǤ, các giai ÿoҥn trong lӏch sӱ
cӫa tӯng dân tӝc ÿѭӧc ÿӅ cұp trong quá trình nghiên cӭu.
Nguӗn tѭ liӋu ÿѭӧc sӱ dөng chӫ yӃu bҵng tiӃng ViӋt, tiӃng Hán ÿѭӧc
ghi cө thӇ trong mөc tài liӋu tham khҧo. Ngoài ra, ngѭӡi viӃt còn khai thác
chӑn lӑc tài liӋu trên Internet. ĈӇ ÿҧm bҧo tính trung thӵc và chính xác cӫa
luұn văn, nhӳng tài liӋu ÿѭӧc sӱ dөng trích dүn trong luұn văn ÿѭӧc ngѭӡi
viӃt ghi chú dүn nguӗn cө thӇ.
7. Bӕ cөc cӫa luұn văn gӗm ba phҫn:


10

Dүn nhұp, nӝi dung, kӃt luұn
Trong phҫn nӝi dung gӗm có ba chѭѫng:
Chѭѫng I: Quan h͏ giͷa Trung Hoa vͣi m͡t s͙ n˱ͣc Ĉông Á

Chѭѫng này làm rõ mӝt sӕ khái niӋm cѫ bҧn, cung cҩp mӝt cái nhìn
tәng thӇ vӅ các nѭӟc thành viên (Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên, ViӋt Nam) nҵm trong
vùng xҧy ra hiӋn tѭӧng Hán hóa ӣ khu vӵc Ĉông Á. Ĉây là chѭѫng cѫ sӣ,
bѭӟc ÿҫu nói vӅ ҧnh hѭӣng mӝt chiӅu cӫa văn hóa Trung Hoa vӟi các nѭӟc
Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên và ViӋt Nam trong q trình giao lѭu tiӃp xúc văn hóa
thӡi cә – trung ÿҥi, gӗm có ba tiӇu mөc:
Ti͋u mͭc thͱ nh̭t và ti͋u mͭc thͱ hai là ҧnh hѭӣng cӫa văn hóa Trung
Hoa ÿӕi vӟi văn hóa Nhұt Bҧn và TriӅu Tiên, ngѭӡi viӃt lҩy niên ÿҥi lӏch sӱ
theo Trung Hoa và chӍ chӑn nhӳng yӃu tӕ, sӵ kiӋn, niên ÿҥi cҫn thiӃt nhҵm
làm rõ sӵ tác ÿӝng cӫa văn hóa Trung Hoa ÿӕi vӟi các nѭӟc này.
Ph̯n ti͋u mͭc thͱ ba viӃt vӅ quan hӋ giӳa Trung Hoa và ViӋt Nam,
ngѭӡi viӃt hӑc theo các nhà nghiên cӭu lӏch sӱ văn hóa ViӋt Nam, phân chia
lӏch sӱ giao lѭu văn hóa ViӋt Nam vӟi Trung Hoa làm hai giai ÿoҥn (thӡi kǤ
Bҳc thuӝc và thӡi kǤ nhà nѭӟc phong kiӃn ViӋt Nam giành ÿӝc lұp) làm cѫ sӣ
cho hai chѭѫng nӕi tiӃp và phát triӇn thêm.
Chѭѫng II: Hi͏n t˱ͫng Hán hóa ͧ Vi͏t Nam
HiӋn tѭӧng Hán hóa ӣ ViӋt Nam bàn ÿӃn vҩn ÿӅ xã hӝi ViӋt Nam chӏu
ҧnh hѭӣng sâu sҳc, lâu dài nӅn văn hóa Hán. Sau thӡi gian dài giao lѭu tiӃp
xúc vӟi Văn hóa Trung Hoa, nӅn văn hóa ViӋt Nam bӏ Hán hóa trên các
phѭѫng diӋn: ngôn ngӳ văn tӵ, triӃt hӑc, tôn giáo, văn hӑc nghӋ thuұt, phong
tөc tұp quán. Nguyên nhân cӫa viӋc ҧnh hѭӣng ҩy là sӵ cѭӥng bӭc văn hóa và
sӵ tӵ nguyӋn tiӃp thu văn hóa Trung Hoa.


11

Trong q trình Hán hóa ҩy, vai trị cӫa chӳ Hán vơ cùng quan trӑng.
Nó vѭӧt khӓi chӭc năng văn tӵ bình thѭӡng trӣ thành cơng cө tri thӭc văn
hóa có tác ÿӝng mҥnh mӁ ÿӃn các phѭѫng diӋn văn hóa xã hӝi ViӋt Nam.
Chѭѫng III: Chͷ Hán, c̯u n͙i giͷa Vi͏t Nam vͣi các n˱ͣc trong

khu v͹c Hán hóa
Chӳ Hán khơng nhӳng có vai trị quan trӑng ÿӕi vӟi viӋc hình thành
nӅn văn tӵ cӫa các nѭӟc trong khu vӵc Hán hóa, mà nó cịn là phѭѫng tiӋn tҥo
mӕi quan hӋ bang giao giӳa các nѭӟc trong khu vӵc Hán hóa vӟi nhau, có thӇ
xem chӳ Hán nhѭ mӝt nhӏp cҫu nӕi. Vì thӃ, chѭѫng Ba nêu nhӳng vҩn ÿӅ sau:
-

Vai trò cӫa chӳ Hán ÿӕi vӟi nӅn văn tӵ cӫa các nѭӟc Nhұt Bҧn,

TriӅu Tiên, chӳ Nôm ӣ ViӋt Nam.
-

Vai trò cӫa chӳ Hán trong quan hӋ bang giao cӫa ViӋt Nam vӟi

Trung Hoa, Nhұt bҧn, TriӅu Tiên.
Nӝi dung cӫa chѭѫng Ba nhѭ là mӝt minh chӭng vӅ vai trị quan trӑng
cӫa chӳ Hán trong viӋc hình thành nӅn văn tӵ các nѭӟc Hán hóa TriӅu Tiên,
Nhұt Bҧn, cNJng nhѭ ÿӕi vӟi viӋc hình thành và phát triӇn chӳ Nôm ӣ ViӋt
Nam, dүn ÿӃn hiӋn tѭӧng ÿӗng văn trong khu vӵc Ĉông Á.
Nhӡ hiӋn tѭӧng ÿӗng văn này mà các dân tӝc ViӋt Nam, TriӅu Tiên,
Nhұt Bҧn, Trung Quӕc hiӇu nhau, thông cҧm, chia sӁ, giúp ÿӥ, gҳn bó vӟi
nhau hѫn.
Thơng qua nӝi dung cӫa chѭѫng Ba cNJng nhѭ tồn luұn văn, ngѭӡi viӃt
muӕn giҧi thích mӝt nhân tӕ vơ cùng quan trӑng làm nên q trình Hán hóa
lâu dài và sâu sҳc ӣ mӝt sӕ nѭӟc Ĉơng Á. Ĉó là chӳ Hán. Chӳ Hán khơng
nhӳng ҭn chӭa nhӳng giá trӏ luân lý tѭ duy cӫa dân tӝc Hán mà cịn là cơng cө
chuyӇn tҧi văn hóa Trung Hoa sang các nѭӟc Ĉơng Á, giӳ vai trị cӵc kǤ quan


12

trӑng trong q trình Hán hóa Ĉơng Á. Nó ÿã khiӃn cho các dân tӝc Ĉông Á
hiӇu nhau hѫn, gҫn gNJi và gҳn bó hѫn trong viӋc thúc ÿҭy mӕi quan hӋ giao
lѭu tiӃp xúc văn hóa.


13

QUAN Hӊ GIӲA
TRUNG HOA VÀ MӜT SӔ
NѬӞC ĈÔNG Á


14

§1. Khái niӋm và mӝt sӕ vҩn ÿӅ cѫ bҧn
1.1.

Khái niӋm Ĉông Á

Ĉông Á là mӝt phҫn lãnh thә cӫa lөc ÿӏa châu Á, nhiӅu triӋu năm trѭӟc,
do các vұn ÿӝng kiӃn tҥo vӓ trái ÿҩt, sӵ trôi dҥt va chҥm cӫa các ÿӏa mҧng,
nhӳng vө nә dӳ dӝi dѭӟi ÿáy ÿҥi dѭѫng nên khu vӵc này trӣ thành nѫi có ÿӏa
hình ÿa dҥng, bao gӗm cҧ ÿҥi lөc, bán ÿҧo, quҫn ÿҧo, vӟi nhӳng dãy núi hùng
vƭ nhѭ Himalaya, Côn Luân trên lãnh thә Trung Quӕc, Bҥch Ĉҫu Sѫn trên
biên giӟi ÿҥi lөc và bán ÿҧo TriӅu Tiên…
Khái niӋm Ĉơng Á cịn ÿѭӧc hiӇu là mӝt vùng văn hóa trong sӵ phân
biӋt vӟi nhӳng vùng văn hóa khác: Nam Á, Tây Á, Bҳc Á. “Ĉông” ÿѭӧc sӱ
dөng trong sӵ phân biӋt ÿӕi lұp vӟi Ĉông, Tây, Nam, Bҳc, Ĉông Nam, Ĉông
Bҳc, Ĉông Tây, Tây Bҳc, Tây Nam. Bài viӃt này dùng theo kiӇu ÿӕi lұp ÿôi:

Ĉông Á bao gӗm văn hóa Ĉơng Nam Á và Ĉơng Bҳc Á (chính Ĉơng). Các
quӕc gia thuӝc khu vӵc này gӗm có: Trung Quӕc, ViӋt Nam, Lào,
Campuchia, Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia, Phillipines, Myanma,
Brunei, Ĉông Timor, Ĉài Loan, Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên.
Theo các nhà nghiên cӭu châu Á tiӅn sӱ, tӯ hàng triӋu năm vӅ trѭӟc,
khu vӵc Ĉông Á này ÿã diӉn ra quá trình chuyӇn biӃn tӯ ngѭӡi vѭӧn thành
ngѭӡi. Tҥi Vân Nam Trung Quӕc, ÿã tìm thҩy nhӳng di cӕt hóa thҥch cӫa
ngѭӡi vѭӧn ӣ Nguyên Mѭu, di cӕt hóa thҥch cӫa Homo Erectus – tә tiên
ngѭӡi hiӋn ÿҥi ӣ Chu Khҭu ĈiӃm, Lam ĈiӅn (Trung Quӕc), ӣ Chichibu (Nhұt
Bҧn). Hóa thҥch cӫa Homo Sapiens (ngѭӡi thông minh, ngѭӡi hiӋn ÿҥi) cNJng
ÿã ÿѭӧc tìm thҩy ӣ Chu Khҭu ĈiӃm và nhiӅu nѫi khác trên bán ÿҧo TriӅu
Tiên và quҫn ÿҧo Nhұt Bҧn, hàng loҥt các di chӍ khҧo cә thӡi ÿӗ ÿá cNJ ÿѭӧc


15

phát hiӋn ӣ khu vӵc này ÿӅu có niên ÿҥi cách ÿây tӯ dѭӟi mӝt triӋu năm cho
tӟi vài chөc nghìn năm. Nhӳng di chӍ có niên ÿҥi dѭӟi 30.000 năm cách ngày
nay ӣ khu vӵc Ĉông Bҳc Á ÿӅu có dҩu vӃt hiӋn diӋn cӫa con ngѭӡi hiӋn ÿҥi.
NhiӅu luӗng di cѭ lӟn tӯ lөc ÿӏa (phía bҳc và tây bҳc) hѭӟng vӅ miӅn duyên
hҧi, bán ÿҧo và quҫn ÿҧo ӣ phía ÿơng ÿã tҥo nên nhӳng q trình cӝng cѭ hӛn
huyӃt lâu dài. Các nhà nghiên cӭu nhân chӫng hӑc cho rҵng cѭ dân khu vӵc
này chӫ yӃu thuӝc chӫng Mongoloid phѭѫng Bҳc là tә tiên cӫa ngѭӡi Trung
Quӕc, TriӅu Tiên, Nhұt Bҧn [3: 61 – 81]. ĈӃn thӡi ÿӗ ÿá giӳa (khoҧng 10.000
năm), mӝt dòng ngѭӡi thuӝc chӫng Mongoloid này thiên di vӅ phía Ĉơng
Nam, tӟi vùng nay là Ĉơng Dѭѫng thì dӯng lҥi. Tҥi ÿây ÿã diӉn ra sӵ hӧp
chӫng giӳa hӑ vӟi cѭ dân Melanesien bҧn ÿӏa (thuӝc ÿҥi chӫng Úc), dүn ÿӃn
kӃt quҧ là sӵ hình thành chӫng Indonesien (cịn gӑi là cә Mã Lai) vӟi nѭӟc da
ngâm ÿen, tóc dӧn sóng, tҫm vóc thҩp… Hӑ cѭ trú trên tồn bӝ ÿӏa bàn Ĉơng
Nam Á cә ÿҥi. Chӫng Indonesien ÿѭӧc chia thành hai chӫng nhӓ là chӫng

Nam Ĉҧo (Austronesien) và chӫng Nam Á (Austroasiatic, Bách ViӋt) [84: 55
– 58].
Do khu vӵc Ĉông Á rӝng lӟn, ÿӏa hình ÿa dҥng, khí hұu thuӝc vành ÿai
ơn ÿӟi và cұn nhiӋt ÿӟi nên văn hóa vùng Ĉơng Á cNJng rҩt ÿa dҥng, phӭc tҥp:
có cҧ văn hóa cӫa các dân tӝc gӕc du mөc, văn hóa gӕc nơng nghiӋp, văn hóa
vùng hҧi ÿҧo. Tuy nhiên, các dân tӝc này ÿӅu chӏu ҧnh hѭӣng nӅn văn hóa
Trung Hoa sâu sҳc, lâu dài trong tiӃn trình giao lѭu tiӃp xúc, tiӃp biӃn văn hóa
(nhҩt là văn hóa cӫa Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên và ViӋt Nam), làm nên nhӳng nét
tѭѫng ÿӗng vӅ văn hóa cӫa các quӕc gia này. Ĉó là mӝt phác ÿӗ vӅ tә chӭc và
thӇ chӃ quҧn lý xã hӝi dӵa trên hӑc thuyӃt Nho giáo, mӝt nӅn văn chѭѫng và
hӑc thuұt phong phú, ÿa dҥng ghi bҵng chӳ Hán, mӝt tôn giáo ÿѭӧc ҧnh
hѭӣng rҩt sâu rӝng là Phұt giáo ÿã ÿѭӧc Trung Quӕc hóa.


16

Các nhà nghiên cӭu ÿã tӯng gӑi các quӕc gia ӣ khu vӵc Ĉông Á là
nhӳng nѭӟc ÿӗng chӫng ÿӗng văn. Có lӁ do nhӳng quӕc gia này giao lѭu tiӃp
xúc vӟi văn hóa Trung Hoa. Chӳ Hán ÿã thӇ hiӋn vai trò là mӝt phѭѫng tiӋn
giao lѭu tiӃp xúc có nhiӅu ѭu thӃ và ÿѭӧc chҩp nhұn rӝng rãi. Chӳ Hán cịn là
nhân tӕ quan trӑng trong q trình Hán hóa mӝt sӕ nѭӟc Ĉơng Á.
1.2.

Sѫ lѭӧc vӅ mӝt sӕ nѭӟc trong khu vӵc Hán hóa

1.2.1. Khái niӋm Hán hóa
Hán hóa là hiӋn tѭӧng văn hóa xã hӝi cӫa mӝt sӕ nѭӟc chӏu ҧnh hѭӣng
cӫa văn hóa Trung Hoa. Trong bài viӃt này, ngѭӡi viӃt muӕn nói khái niӋm
Hán hóa theo quan niӋm cӫa nhà nghiên cӭu L. Vandermeerch. “Hán hóa hay
“thӃ giӟi Hán hóa mӟi” là tұp hӧp nhӳng nѭӟc chӏu ҧnh hѭӣng nӅn văn hóa,

văn minh Trung Hoa lâu dài và sâu sҳc nhѭ Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên, Singapore,
ViӋt Nam… do lӋ thuӝc mӝt sӕ nguyên nhân vӅ chính trӏ, văn hóa hoһc vӅ
dân sӕ. Hán hóa còn là thuұt ngӳ chӍ nhӳng nѭӟc sӱ dөng văn tӵ cӫa ngѭӡi
Hán” [35: 279] (Trích lҥi).
1.2.2. Sѫ lѭӧc vӅ Trung Hoa, Nhұt Bҧn, TriӅu Tiên, ViӋt Nam
a.

Trung Hoa

Trung Hoa là mӝt nѭӟc rӝng lӟn, có lӏch sӱ văn hóa lâu ÿӡi. Ngѭӡi
Trung Hoa cho rҵng tә tiên cӫa hӑ là Hoàng ĈӃ và Viêm ĈӃ, sinh sӕng ӣ lѭu
vӵc Hồng Hà. Theo nghiên cӭu khoa hӑc, thì tә tiên cӫa ngѭӡi Hán có
nguӗn gӕc du mөc, xuҩt phát tӯ phía tây bҳc vùng Trung Á. Văn hóa cӫa
ngѭӡi Hán ÿѭӧc trҧi qua hai giai ÿoҥn:
Giai ÿoҥn ÿҫu: tә tiên ngѭӡi Hán sӕng ÿӏnh cѭ tҥi thѭӧng nguӗn sơng
Hồng Hà và làm nông nghiӋp khô (trӗng kê, mҥch). VӅ sau, hӑ tiӃn dҫn ÿӃn
hҥ lѭu và thâu tóm cҧ vùng lѭu vӵc sơng Hồng Hà cùng vӟi nӅn văn hóa
nơng nghiӋp khô ӣ ÿây.


17

Giai ÿoҥn thӭ hai: ngѭӡi Trung Hoa bành trѭӟng lãnh thә tӯ bҳc xuӕng
nam. ĈӃn thӡi Tҫn Hán, nѭӟc Trung Hoa ÿã trӣ thành mӝt ÿӃ quӕc rӝng lӟn.
Cùng vӟi sӵ bành trѭӟng vӅ phía nam, văn hóa sơng Hồng Hà ÿã hҩp thө
nhӳng tinh hoa văn hóa nơng nghiӋp cӫa văn hóa Bách ViӋt ӣ phía nam sơng
Dѭѫng Tӱ. Vӟi óc phân tích, ngѭӡi Trung Hoa ÿã nhanh chóng hӋ thӕng hóa,
quy phҥm hóa ÿӇ phát triӇn thành văn hóa Trung Hoa rӵc rӥ, ÿӃn lѭӧt mình
phát huy ҧnh hѭӣng trӣ lҥi phѭѫng Nam và các dân tӝc khác [84: 66].
Vӏ trí ÿӏa lý cӫa nѭӟc Trung Hoa ngày nay ÿѭӧc xác ÿӏnh ӣ phҫn phía

ÿơng lөc ÿӏa Á – Âu, giáp vӟi TriӅu Tiên ӣ tây bҳc, vӟi Liên Xơ và Mơng Cә
ӣ phía bҳc, vӟi Apganixtan, Pakixtan, Nepan, Xích Kim, Butan và Ҩn Ĉӝ ӣ
phía tây nam, vӟi MiӃng ĈiӋn, Lào và ViӋt Nam ӣ phía nam, ӣ phía ÿơng và
ÿơng nam có biên giӟi biӇn giáp vӟi Nhұt Bҧn, Philippin, Malaysia, Brunei và
Indonesia.
DiӋn tích lãnh thә ÿѭӧc xác ÿӏnh là 9.600.000km2, chiӅu dài nam – bҳc
trên lãnh thә ÿҩt liӅn khoҧng 5.500km, chiӅu rӝng ÿông – tây trên ÿҩt liӅn
khoҧng 5.200km. Ĉӏa hình cao ӣ phía tây, nhiӅu núi non và cao nguyên, thҩp
dҫn vӅ phía ÿông và ÿông nam, nhiӅu ÿӗng bҵng châu thә, sông ngòi. Nѭӟc
Trung Hoa còn ÿѭӧc mӋnh danh là con ÿҿ cӫa hai dịng sơng huyӅn thoҥi. Ĉó
là Hồng Hà dài trên 5.400km và Trѭӡng Giang dài khoҧng 6.300km, là nѫi
bҳt ÿҫu cӫa nӅn văn minh Trung Hoa cә ÿҥi. Ĉҩt nѭӟc vӟi 33% là ÿӗi núi,
26% là cao nguyên, 19% là bӗn ÿӏa, 12% bình ngun, 10% là gị núi. MiӅn
tây bҳc khô hҥn, bán khô hҥn tҥo nên quҫn thӇ thӵc vұt – chӫ yӃu là thӵc vұt
hoang mҥc, và thҧo nguyên. Nhӡ ÿӗng cӓ mênh mông, ngành chăn nuôi cӫa
Trung Hoa ÿã phát triӇn tӯ rҩt sӟm. Bên cҥnh nӅn chăn ni du mөc lâu ÿӡi,
Trung Hoa cịn có nӅn kinh tӃ nơng nghiӋp trù phú. Vùng Hồng thә – lѭu
vӵc trung và hҥ lѭu sơng Hồng Hà – rҩt thích hӧp cho nӅn nơng nghiӋp khơ


18

ӣ phía bҳc, và phù sa cӫa sơng Trѭӡng Giang là dịng sӳa ni dѭӥng nӅn
nơng nghiӋp lúa nѭӟc ӣ vùng Giang Nam, hình thành nӅn văn hóa, văn minh
nơng nghiӋp ӣ Trung Hoa. Nѭӟc Trung Hoa ngày nay trên mӝt tӍ dân, gӗm 56
dân tӝc, trong ÿó chiӃm sӕ ÿông là dân tӝc Hán, Mãn, Mông, Hӗi, Tҥng
[Encyclopedia of newchina 1991: 11 - 59].
b.

Nhұt Bҧn

Nhұt Bҧn là mӝt quҫn ÿҧo ӣ vӅ phía tây Thái Bình Dѭѫng, phía Ĉơng
lөc ÿӏa Á – Âu, gӗm bӕn ÿҧo lӟn: Hokaido, Honshu, Shikoku, Kyushu và
khoҧng 3.900 ÿҧo nhӓ, tҥo thành mӝt dãy vòng cung kéo dài tӯ bҳc xuӕng
nam khoҧng 4.000km, cách Trung Quӕc khoҧng 650km, cách TriӅu Tiên
khoҧng 200km, tәng diӋn tích là 378.000km2 [23: 181].
Nѭӟc Nhұt 70% diӋn tích là ÿӗi núi, trong ÿó có nhiӅu núi lӱa. BiӇu
tѭӧng cӫa Nhұt Bҧn là hoa anh ÿào và ngӑn núi Phú Sƭ cao 3.776m. Khí hұu
Nhұt Bҧn có bӕn mùa rõ rӋt. Vùng phía bҳc, mùa ÿơng giá lҥnh và có băng
tuyӃt. Sơng ngịi thѭӡng ngҳn, ÿӝ dӕc cao, nѭӟc chҧy xiӃt. Mӝt vài ÿӗng bҵng
rӝng lӟn, ÿҩt ÿai màu mӣ, tҥo ÿiӅu kiӋn tӕt cho viӋc trӗng trӑt và cuӝc sӕng
ÿӏnh cѭ cӫa ngѭӡi Nhұt nhѭ: ÿӗng bҵng Kanto, ÿӗng bҵng Kinai, ÿӗng bҵng
vӏnh Ise [2: 18 – 55].
Ngѭӡi Nhұt tӵ hào nѭӟc Nhұt ÿѭӧc tҥo nên do hai vӏ thҫn Izanaghi
(nam thҫn) và Izanami (nӳ thҫn). Thӫy tә cӫa Hoàng gia Nhұt Bҧn là Thái
dѭѫng thҫn nӳ Amaterasu. Vӏ thiên hoàng (Nhұt hoàng) ÿҫu tiên cӫa ngѭӡi
Nhұt là Jimmu Tenno [61: 193].
Theo nghiên cӭu khoa hӑc, nѭӟc Nhұt ÿѭӧc tҥo nên do sӵ vұn ÿӝng cӫa
vӓ trái ÿҩt. Dân cѭ sӟm nhҩt cӫa quҫn ÿҧo Nhұt Bҧn là ngѭӡi Ainu vӟi ÿһc
ÿiӇm vóc dáng lӵc lѭӥng, râu tóc rҩt rұm. TiӃp theo ÿó nhiӅu dịng ngѭӡi tӯ
các miӅn tây, tây bҳc, ÿông bҳc, ÿông nam lөc ÿӏa theo hai ngã ÿѭӡng bӝ,


19

ÿѭӡng thӫy và có lӁ cҧ tӯ các quҫn ÿҧo ӣ phía nam xa xơi nӳa, ÿã kéo ÿӃn
quҫn ÿҧo này. Qua nhiӅu ÿӧt di cѭ liên tiӃp kéo dài hàng chөc nghìn năm, lâu
dҫn hịa trӝn vӟi nhau thành mӝt tӝc ngѭӡi thӕng nhҩt cao ÿӝ vӅ thӇ hình,
ngơn ngӳ, phong tөc tұp quán – ÿó là dân tӝc Nhұt Bҧn, thuӝc ÿҥi chӫng
Mongoloid, nhánh Mongoloid phѭѫng bҳc. Mӝt bӝ phұn ngѭӡi Ainu ÿã

chuyӇn dҫn lên phѭѫng bҳc và tiӃp tөc tӗn tҥi thành nhӳng cӝng ÿӗng có
nhiӅu sҳc thái riêng biӋt ӣ nhiӅu vùng, chӫ yӃu là Hokaido. Nhұt Bҧn còn
ÿѭӧc mӋnh danh là ÿҩt nѭӟc mһt trӡi mӑc [23: 181].
c.

TriӅu Tiên

TriӅu Tiên là mӝt trong nhӳng quӕc gia cә xѭa nhҩt trên thӃ giӟi.
Tѭѫng truyӅn, nѭӟc TriӅu Tiên cә (choson cә) do mӝt nhân vұt thҫn thoҥi là
Tangun lұp nên vào năm 2.333 trѭӟc Công nguyên. CNJng có mӝt sӕ ngѭӡi
cho rҵng nѭӟc TriӅu Tiên cә ÿѭӧc lұp nên ӣ tây nam Mãn Châu, kinh ÿô ӣ
Asadal và lãnh thә cӫa nó cNJng bao trùm lên cҧ miӅn tây bҳc cӫa bán ÿҧo
TriӅu Tiên, lҥi có ý kiӃn khác cho rҵng cӝi nguӗn cӫa nѭӟc TriӅu Tiên cә là
Cӝng hòa dân chӫ nhân dân TriӅu Tiên, kinh ÿơ ÿѭӧc ÿһt ӣ Waggomsong,
nay là Pyongyang (Bình Nhѭӥng). Thӡi Choson cә ÿѭӧc chia làm ba giai
ÿoҥn: Tangun, Kija và Wiman. Theo “Tam quӕc di sӱ” vào khoҧng năm
1.120 trѭӟc Công nguyên, Kija là cháu cӫa vua Yi ӣ Trung Hoa ÿã cùng vӟi
khoҧng 2000 thuӝc hҥ thân tín kéo sang bán ÿҧo TriӅu Tiên, xѭng vѭѫng khӣi
ÿҫu thӡi kǤ Kija Choson. CNJng theo tài liӋu này khoҧng năm 194 trѭӟc Công
nguyên, Wiman là mӝt tѭӟng quân cӫa Trung Hoa ÿã cѭӟp ngơi hồng ÿӃ
Choson cә sau khi theo phị vӏ vua này mӝt thӡi gian, lұp ra Wiman Choson.
Bҩy giӡ vua cӫa Choson cә là Chun buӝc phҧi lui xuӕng miӅn phía nam, nѫi
tѭѫng truyӅn ÿã ra ÿӡi vѭѫng quӕc Chin. Theo các tѭ liӋu cә, thì Choson
ÿѭӧc xem là mӝt quӕc gia ngҥo mҥn và tàn bҥo. Vѭѫng triӅu này có thӃ lӵc


20

rҩt hùng mҥnh ӣ miӅn tây nam Mãn Châu thӕng trӏ cҧ vùng tây bҳc bán ÿҧo
và thѭӡng gây chiӃn vӟi các tӍnh miӅn bҳc Trung Hoa [69: 32].

Tên cӫa TriӅu Tiên bҳt nguӗn tӯ triӅu ÿҥi Koryo (Cao Ly) tӯ năm 936
ÿӃn năm 1392. Ngồi ra, TriӅu Tiên cịn ÿѭӧc biӃt vӟi các tên gӑi khác nhѭ
Choson (TriӅu Tiên cә), hay là “vùng ÿҩt buәi sáng yên tƭnh” [13: 11]. Ĉây là
mӝt bán ÿҧo nҵm ӣ phía ÿơng bҳc lөc ÿӏa châu Á, diӋn tích trên 222.209km2
vӟi hѫn 3.400 ÿҧo nhӓ nҵm rҧi rác trên cҧ biӇn. Phía bҳc bán ÿҧo giáp Cӝng
hòa nhân dân Trung Hoa và Cӝng hịa liên bang Nga, phía tây bҳc, phía ÿơng,
phía ÿơng nam là biӇn. ChiӅu ngang ÿông – tây cӫa bán ÿҧo hҽp (trung bình
khoҧng trên 220km), chiӅu bҳc – nam cӫa bán ÿҧo dài khoҧng 800 ÿӃn 900km
(tӯ vƭ ÿӝ bҳc 43000’36’’ xuӕng ÿӃn vƭ ÿӝ bҳc 33006’43’’).
Phía ÿơng và ÿơng – bҳc bán ÿҧo nhiӅu núi, phía tây nam nhiӅu gò ÿӗi.
Núi cao nhҩt trên bán ÿҧo là dãy Paektusan (Bҥch ÿҫu Sѫn) ӣ mӓm ÿông –
bҳc, cao tӟi 2.750m, trên ÿҧo Cheju – ÿҧo lӟn nhҩt ӣ biӇn Nam, có núi Halla
cao 1.920m. Paektusan là núi lӱa ÿã ngѭng hoҥt ÿӝng, trên ÿӍnh là hӗ nѭӟc
trong suӕt. Sѭӡn phía ÿơng bán ÿҧo có dãy Taebaeksan (Thái Bҥch Sѫn) cao
trên 1.554m – nѫi tѭѫng truyӅn là chӕn ÿӃ ÿô cӫa vѭѫng quӕc cә xѭa trong
huyӅn sӱ TriӅu Tiên. Núi Keumgang (Kim Cѭѫng) cao 1.685m, vӟi hàng
nghìn mӓm ÿá hình thù kǤ lҥ xen giӳa rӯng xanh thác bҥc, vӕn là mӝt thҳng
cҧnh nәi tiӃng. Sông Amnok (Yalou, Áp Lөc Giang) dài 790km, là biên giӟi
thiên nhiên giӳa TriӅu Tiên và Trung Hoa. Sông Tuman (Ĉӗ Môn Giang, Ĉұu
Mãn giang) dài 521km ÿә ra biӇn Ĉông, là biên giӟi thiên nhiên giӳa TriӅu
Tiên và Nga. Sông Han (Hán Giang) dài 514km chҧy qua Seoul ÿѭӧc coi nhѭ
mӝt trong nhӳng ÿӏa bàn tҥo dӵng nên nӅn văn hóa cә xѭa cӫa TriӅu Tiên. Do
chӏu ҧnh hѭӣng cӫa gió mùa, nhìn chung nѭӟc TriӅu Tiên có mùa ÿơng khơ
hanh, lҥnh giá và mùa hè nóng ҭm, mѭa nhiӅu. Mùa xuân cây cӕi tѭѫi tӕt, hoa


21

nӣ khҳp nѫi, mùa thu tiӃt trӡi khô ráo, là mùa thu hoҥch các cây lѭѫng thӵc
gieo giӕng tӯ mùa xuân và cây ăn quҧ lѭu niên. Mùa xuân cNJng là thӡi ÿiӇm

diӉn ra nhiӅu lӉ hӝi tҥ ѫn Trӡi Ĉҩt cҫu cho mѭa thuұn gió hịa, ăn mӯng mùa
màng bӝi thu.
VӅ mһt dân tӝc: ngѭӡi TriӅu Tiên thuӝc vӅ gia ÿình các chӫng tӝc
Turkic, Tungusic và Mơng Cә. Dù con ngѭӡi thuӝc thӡi kǤ ÿӗ ÿá cNJ bҳt
nguӗn tӯ TriӅu Tiên, nhѭng ngѭӡi ta tin rҵng các dân tӝc thӡi kǤ ÿӗ ÿá mӟi,
trong tiӃn trình lӏch sӱ lâu dài, ÿѭӧc hӧp nhҩt lҥi vӟi nhau giӕng nhѭ hӑ ÿã kӃt
hӧp vӟi các nhóm sҳc tӝc mӟi ÿӃn TriӅu Tiên sau này, cuӕi cùng ÿã trӣ thành
tә tiên cӫa ngѭӡi TriӅu Tiên hiӋn nay [23: 117 - 148].
d.

ViӋt Nam

Nѭӟc ViӋt Nam nҵm ӣ phía ÿơng nam lөc ÿӏa châu Á, phía bҳc giáp vӟi
Trung Hoa, phía tây giáp vӟi Lào và Campuchia, phía ÿơng và nam giáp vӟi
biӇn Ĉơng (Thái Bình Dѭѫng), có diӋn tích là 331.590km2 ÿҩt liӅn và 700km2
thӅm lөc ÿӏa. Ĉӏa hình khá ÿһc biӋt: hình cong nhѭ chӳ S, miӅn Bҳc và miӅn
Nam phình rӝng ra, ӣ giӳa miӅn Trung thì eo hҽp lҥi.
Ĉӏa hình miӅn Bҳc tѭѫng ÿӕi phӭc tҥp, rӯng núi trҧi dài suӕt tӯ biên
giӟi ViӋt – Trung cho ÿӃn tây bҳc Thanh Hóa vӟi nhiӅu ngӑn núi cao nhѭ
Phanxipang 3.142m, nhiӅu khu rӯng rұm, rӯng cә (Cúc Phѭѫng), ӣ ÿây có
nhӳng dҧy núi ÿá vơi nhѭ Cao Bҵng, Bҳc Sѫn, Hịa Bình – Ninh Bình… cùng
vӟi hàng loҥt nhӳng hang ÿӝng, mái ÿá, nhiӅu rӯng rұm và loҥi cây ăn quҧ
khác nhau, ÿӝng vұt phong phú, nhiӅu loҥi ÿá, quһng ÿã tҥo nên hoang cҧnh
ÿӝc ÿáo và nhӳng ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho sӵ sӕng và phát triӇn cӫa con ngѭӡi
miӅn Bҳc.
Ĉӏa hình miӅn Trung vӟi dҧi Trѭӡng Sѫn trҧi dӑc phía tây cNJng tҥo nên
nhiӅu ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho con ngѭӡi sinh sӕng, vùng ÿҩt ÿӓ Tây Nguyên


22

ÿѭӧc phӫ lӟp dung nham núi lӱa nên bҵng phҷng và phì nhiêu, sӟm trӣ thành
nѫi cѭ trú lâu dài cӫa con ngѭӡi cNJng nhѭ là nѫi phát triӇn nhiӅu loҥi thӵc vұt,
ÿӝng vұt quý hiӃm.
Nѭӟc ViӋt Nam có nhiӅu sơng ngịi. Hai con sơng lӟn nhҩt là sơng
Hӗng và sông Cӱu Long. Sông Hӗng bҳt nguӗn tӯ Vân Nam (Trung Hoa)
chҧy xuôi ra biӇn Ĉông theo hѭӟng tây bҳc – ÿông nam vӟi lѭu lѭӧng lӟn (tӯ
700m3/giây ÿӃn 28.000m3/giây), hàng ngày hàng giӡ chuyӇn phù sa bӗi lҩp
vӏnh biӇn góp phҫn tҥo nên cҧ mӝt ÿӗng bҵng rӝng lӟn (diӋn tích khoҧng
16.000km2, thuұn lӧi cho sӵ phát triӇn nơng nghiӋp và tө cѭ cӫa con ngѭӡi, là
nѫi hình thành nӅn văn minh ViӋt bҧn ÿӏa. Sông Cӱu Long ӣ phía nam, bҳt
nguӗn tӯ Tây Tҥng (Trung Hoa) sau khi chҧy qua ÿӏa phұn cӫa hai nѭӟc Lào,
Campuchia vӟi lѭu lѭӧng lӟn tӯ 4000m3/ giây ÿӃn 100.000m3/giây, ÿã chuyӇn
dҫn phù sa tҥo nên ÿӗng bҵng Nam bӝ rӝng lӟn vӟi diӋn tích là 40.000km2,
ÿây là vӵa thóc lӟn nhҩt nѭӟc. ViӋt Nam thuӝc khu vӵc nhiӋt ÿӟi và mӝt phҫn
xích ÿҥo. Nhӡ gió mùa hàng năm, khí hұu trӣ nên ÿiӅu hòa, ҭm, thuұn lӧi cho
sӵ phát triӇn cӫa sinh vұt. Nhìn chung, khí hұu ViӋt Nam thuұn lӧi cho sӵ
phát triӇn nông nghiӋp – nhҩt là nông nghiӋp lúa nѭӟc.
Theo truyӅn thuyӃt kӇ rҵng, dân tӝc ViӋt Nam thuӝc hӑ Hӗng Bàng.
TruyӋn kӇ: vua ÿҫu tiên cӫa hӑ Hӗng Bàng là Lӝc Tөc, cháu cӫa Viêm ĈӃ hӑ
Thҫn Nông, con mӝt nàng tiên ӣ núi NgNJ Lƭnh. Lӝc Tөc làm vua ӣ phѭѫng
nam, lҩy hiӋu là Kinh Dѭѫng. Kinh Dѭѫng vѭѫng Lӝc Tөc lҩy con gái cӫa
vua hӗ Ĉӝng Ĉình là Long Nӳ, sinh ra Sùng Lãm, nӕi ngơi vua xѭng là Lҥc
Long Quân. Lҥc Long Quân lҩy Âu Cѫ, sinh ra trăm trӭng, nӣ thành trăm con
trai. Năm mѭѫi con theo cha xuӕng biӇn, năm mѭѫi con theo mҽ vӅ núi. ĈӃn
ÿҩt Phong Châu, nhӳng ngѭӡi con này cùng tôn ngѭӡi con trѭӣng làm vua,
xѭng là Hùng vѭѫng, ÿһt tên nѭӟc là nѭӟc Văn Lang. Nѭӟc này ÿông giáp


23

vӟi biӇn Nam Hҧi, tây ÿӃn Ba Thөc, bҳc ÿӃn hӗ Ĉӝng Ĉình, nam giáp nѭӟc
Hӗ Tơn (Chiêm Thành). Vua chia nѭӟc ra làm mѭӡi lăm bӝ: Giao ChӍ, Chu
Diên, VNJ Ninh, Phúc Lӝc, ViӋt Thѭӡng1, Ninh Hҧi, Dѭѫng TuyӅn, Lөc Hҧi,
VNJ Ĉӏnh, Hồi Hoan, Cӱu Chân, Bình Văn, Tân Hѭng, Cӱu Ĉӭc ÿӅu là ÿҩt
thҫn thuӝc cӫa Hùng Vѭѫng, cịn bӝ gӑi là Văn Lang nѫi ÿóng ÿơ 2 [60: 131 –
140]. Nhà nghiên cӭu khoa hӑc ViӋt Nam Trҫn Ngӑc Thêm [84: 53 - 58] thì
cho rҵng dân tӝc ViӋt Nam có nguӗn gӕc tӯ chӫng Nam Á (Austroasiatic,
Bách ViӋt) Trѭѫng Hӳu Quýnh [92: 10] chia dân tӝc ViӋt Nam ra thành tám
nhóm theo ngơn ngӳ:
x

ViӋt – Mѭӡng (gӗm ViӋt, Mѭӡng, Chӭt…)

x

Tày – Thái (gӗm Tày, Nùng, Thái, Bӕ Y, Cao Lan, Lào…)

x

H’mông – Dao (gӗm H’mông, Dao, Pà Thҿn)

x

Tҥng – MiӃng (gӗm Hà nhì, Lơ Lơ, Xá…)

x

Hán (Hoa, Sán Dìu…)

x

Mơn – Khѫme (khѫ – mú, Kháng, Xinh – mun, Hrê, Xѫ – ÿăng,

Bana, Cѫ – ho, Mҥ, Khѫ – me…).

1

x

Mã Lai – Ĉa Ĉҧo (gӗm Chăm, Gia – rai, Êdê, Ra – glai…).

x

Hӛn hӧp Nam Á (Gӗm La Chí, La Ha, Pu Péo…).

1.3.

Vài nét vӅ chӳ Hán

ViӋt Thѭӡng : “Sӱ Tàu chép rҵng năm tân mão (1109tcn. Tây lӏch), ÿӡi vua Thành Vѭѫng nhà Chu có nѭӟc

ViӋt Thѭӡng ӣ phía nam xӭ Giao ChӍ sai xӭ ÿem chim bҥch trƭ sang cӕng, nhà Chu tìm ngѭӡi làm thông
ngôn mӟi hiӇu ÿѭӧc tiӃng, và ông Chu Công Ĉán lҥi chӃ ra xe chӍ nam ÿӇ ÿem sӭ ViӋt Thѭӡng vӅ nѭӟc” [91:
25].
2

ViӋt sӱ lѭӧc chép nѭӟc Văn Lang gӗm 15 bӝ lҥc, trong ÿó có 10 nhѭ Tồn thѭ ÿã viӃt (Giao ChӍ, VNJ Ninh,

ViӋt Thѭӡng, Ninh Hҧi, Lөc Hҧi, Hồi Hoan, Cӱu Chân, Bình Văn, Cӱu Ĉӭc, Văn Lang), và 5 bӝ lҥc vӟi tên

khác (Quân Ninh, Gia Ninh, Thang TuyӅn, Tân Xѭѫng, Nhұt Nam).


24

Trung Quӕc có mӝt nӅn văn tӵ ÿӗ sӝ và sӟm ÿѭӧc hồn thiӋn. Chӳ Hán
ÿóng vai trị vơ cùng quan trӑng trong q trình Hán hóa ӣ Nhұt Bҧn, TriӅu
Tiên, ViӋt Nam và mӝt sӕ nѭӟc ӣ Ĉông Á khác. Có ngѭӡi gӑi chӳ Hán là loҥi
chӳ vng, là văn tӵ biӇu ý, chӳ Hán xuҩt phát tӯ ngôn ngӳ ÿѫn lұp, cNJng có
nhiӅu ngѭӡi cho rҵng chӳ Hán là loҥi văn tӵ ngӳ tӕ hoһc văn tӵ âm tiӃt ngӳ
tӕ. Mҩy nghìn năm nay, chӳ Hán theo văn hóa, chính trӏ, xã hӝi, lӏch sӱ cӫa
dân tӝc Trung Hoa khơng ngӯng phát triӇn và tӵ hồn thiӋn.
Phѭѫng pháp tҥo chӳ Hán có tӯ rҩt lâu ÿӡi, phѭѫng thӭc biӇu ý trӵc
tiӃp, có nhӳng chӳ chӍ căn cӭ vào hình chӳ mà tìm ra ý nghƭa cӫa nó – ngѭӡi
Trung Hoa gӑi là “㗽 ㇱ 侱 ⃘”. VӅ phѭѫng diӋn chӭc năng cҩu trúc chӳ Hán
xѭa nay ÿӅu mang tính biӇu ý ÿһc thù. Vì thӃ, các nhà nghiên cӭu văn tӵ hӑc
gӑi chӳ Hán là văn tӵ biӇu ý, sӵ phӕi hӧp giӳa mӛi nét chҩm, nét phҭy cӫa nó
ÿӅu biӇu thӏ ý nghƭa nhҩt ÿӏnh. Chҷng hҥn nhѭ chӳ nh̵t 㡴 biӇu thӏ mһt trӡi,
chӳ nguy͏t 㦗 biӇu thӏ mһt trăng, chӳ s˯n ⼀ biӇu thӏ núi hay chӳ h˱u ↠
ngѭӡi dӵa vào cây, biӇu thӏ nghӍ ngѫi… Chӳ Hán dùng ÿѭӡng nét ghi lҥi ý
nghƭa cӫa sӵ viӋc. Mӝt sӕ nhà nghiên cӭu chӳ Hán tӯng phát biӇu: chӳ Hán là
loҥi chӳ phát triӇn tӯ văn tӵ ÿӗ hӑa. Trong quá trình hình thành chӳ Hán,
nhӳng chӳ ÿѭӧc tҥo ra ÿҫu tiên là nhӳng chӳ mang tính ÿӗ hӑa tѭѫng ÿӕi ÿұm
nét, gӑi là chӳ biӇu ý nhѭ chӳ mã 氻, chӳ ng˱ 淩. Còn nhӳng chӳ khơng thӇ
dùng phѭѫng pháp tѭӧng hình ÿӇ vӁ ra thì dùng cách chӍ ra ý nghƭa ӣ mӝt bӝ
phұn nào ÿó cӫa mӝt chӳ nhҩt ÿӏnh hoһc phӕi hӧp mҩy chӳ lҥi ÿӇ biӇu thӏ chӳ
mӟi. Ví dө: chӳ b̫n 㦻 là thêm mӝt nét ngang ӣ phҫn dѭӟi cӫa chӳ m͡c 㦷
biӇu thӏ gӕc cӫa cây [22: 804].

25

Phѭѫng pháp biӇu ý ÿӇ tҥo chӳ sӕ lѭӧng có hҥn, nên ngѭӡi xѭa ÿã dùng
mӝt chӳ hoһc hình vӁ mӝt sӵ vұt nào ÿó làm phù hiӋu biӇu thӏ âm ÿӑc, ghi lҥi
mӝt tӯ ÿӗng âm hoһc gҫn âm vӟi chӳ này. Nhӳng chӳ ÿѭӧc cҩu tҥo theo cách
nhѭ vұy, mһt chӳ khơng hӅ có liên quan gì vӟi ý nghƭa mà nó biӇu thӏ. Ví dө
nhѭ chӳ tài 㓜 vӕn là chӳ tѭӧng hình có nghƭa “cây non”, ngѭӡi xѭa ÿã lҩy
âm cӫa nó ÿӇ chӍ mӝt nghƭa khác nhѭ tài năng trong chӳ 㓜 厌 hay nhân tài
㓜 ⅉ. Hoһc là ÿӝng tӯ lai ∕ có nghƭa là ÿӃn ÿѭӧc mѭӧn âm cӫa chӳ lai 嚙
biӇu thӏ lúa mҥch. Cách tҥo chӳ này cNJng có nhiӅu hҥn chӃ, vì bӣi tӯ ÿӗng âm
hay gҫn âm trong ngơn ngӳ cNJng không nhiӅu, dҫn dҫn cách tҥo chӳ theo kiӇu
hình thanh ÿѭӧc hình thành. Vӟi cách này, ngѭӡi ta dùng phù hiӋu biӇu thӏ ý
nghƭa kӃt hӧp lҥi vӟi phù hiӋu biӇu thӏ âm ÿӑc, tҥo ra chӳ mӟi.
VӅ sau, nhӳng nhà văn tӵ hӑc mӟi quy nҥp và khái quát lҥi, tәng cӝng
có sáu cách tҥo thành chӳ Hán, ÿѭӧc gӑi là “Lөc thѭ”.
Tӯ “Lөc thѭ” ÿѭӧc tìm thҩy rҩt sӟm trong thѭ tӏch cә Trung Quӕc (⛷
䯋ᇭ⦿ ⸧) nhѭng khơng thҩy ngѭӡi ta phân tích tên gӑi cNJng nhѭ giҧi thích
gì ÿӃn “Lөc thѭ”. ĈӃn thӡi Ĉơng Hán, xuҩt hiӋn sӵ giҧi thích khác nhau giӳa
các hӑc thuyӃt cӫa nhӳng nhà nghiên cӭu Hán tӵ. ThuyӃt thӭ nhҩt (㻘 ⃵ᇭ唉
㠖 ㉦ cӫa Ban Cӕ 䙼 ⦉) nói vӅ “Lөc thѭ” là cách tҥo chӳ, gӗm có: tѭӧng
hình, tѭӧng sӵ, tѭӧng ý, tѭӧng thanh, chuyӇn chú, giҧ tá. ThuyӃt thӭ hai (⛷
䯋 cӫa 捠 ↦) có ghi “Lөc thѭ: tѭӧng hình, hӝi ý, chuyӇn chú, giҧ tá, khҧi
thanh”. ThuyӃt thӭ ba (trong thuyӃt văn giҧi tӵ 広 㠖 屲 ⷦ cӫa Hӭa Thұn) thì