Tài liệu Kể chuyện về kim loại (Quyển 2) pptx

KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 1
http://ebooks. vdcmedia. com
MC LC

Zn..........................................................................................................................................3
“Têëm vẫi ph” ca thếp ................................................................................3
Zr........................................................................................................................................18
“Trang phc” ca nhûäng thanh urani.....................................................18
Nb.......................................................................................................................................29
Thûá bưën mûúi mưët........................................................................................29
Mo.......................................................................................................................................39
Bẩn àưìng minh ca sùỉt ...............................................................................39
Ag .......................................................................................................................................53
Kim loẩi ca mùåt trùng...............................................................................53
Sn .......................................................................................................................................70
“Cûáng” mâ lẩi... mïìm...................................................................................70
Ta........................................................................................................................................82
Sinh trûúãng trong àau khưí.........................................................................82
W ........................................................................................................................................90
Kễ cho ta ấnh sấng.......................................................................................90
Pt......................................................................................................................................102
Sau ba lêìn khốa..........................................................................................102
Au .....................................................................................................................................113
“Vua ca cấc kim loẩi” – kim loẩi ca cấc vua.....................................113
Hg.....................................................................................................................................132
“Nûúác bẩc”....................................................................................................132
2
http://ebooks. vdcmedia. com
Pb......................................................................................................................................144
Keó diùồt trỷõ ùở chùở La Maọ..........................................................................144
U.......................................................................................................................................157

Nhiùn liùồu cuóa thùở kyó XX .........................................................................157

KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 3
http://ebooks. vdcmedia. com
Zn
“TÊËM VẪI PH” CA THẾP
Hưìi àêìu nhûäng nùm 60, tẩi vng ven triïìn ni bùỉc Capcazú
àậ tiïën hânh nhûäng cåc khai qåt khẫo cưí hổc úã lâng cưí Mesưco.
Tûâ xa xûa lùỉm, khoẫng 2.500 nùm trûúác cưng ngun, àêy lâ núi
sinh sưëng ca cấc bưå lẩc chùn ni sc vêåt; nhûäng bưå lẩc nây àậ
biïët sûã dng cưng c lao àưång lâm bùçng àưìng vâ àưìng àỗ. Trong sưë
nhiïìu àưì trang sûác nhỗ lâm bùçng kim loẩi tòm thêëy úã àêy, cố mưåt
vêåt nhỗ mêìu nêu húi àiïím àưi cht xanh lc, hònh ưëng nhỗ, han gó
nùång, àậ khiïën mổi ngûúâi phẫi ch àùåc biïåt. Cố lệ xûa kia nố lâ
vêåt àeo úã cưí ca mưåt thiïëu ph “ùn diïån”. Thûá àưì trang sûác nhỗ
mổn nây cố gò mâ hêëp dêỵn cấc nhâ khẫo cưí hổc vâ cấc nhâ sûã hổc
hiïån àẩi àïën thïë?
Phếp phên tđch bùçng quang phưí àậ cho biïët rùçng, trong vêåt
liïåu lâm thûá àưì trang sûác hònh ưëng nây, kệm chiïëm ûu thïë rộ rïåt.
Phẫi chùèng thûá kim loẩi nây àậ tûâng biïët àïën tûâ ngốt nùm ngân
nùm trûúác àêy?
Tûâ xa xûa, con ngûúâi àậ lâm quen vúái qúång kệm: ngay tûâ
thúâi cưí àẩi, hún ba ngân nùm vïì trûúác, nhiïìu dên tưåc àậ biïët nêëu
luån àưìng thau lâ húåp kim ca àưìng vúái kệm. Nhûng sët mưåt
thúâi gian dâi, cấc nhâ hốa hổc vâ luån kim khưng thïí thu àûúåc
kệm úã dẩng tinh khiïët: tấch àûúåc thûá kim loẩi nây ra khỗi oxit ca
nố àêu phẫi lâ viïåc dïỵ dâng. Àïí phấ àûát súåi dêy gùỉn bố giûäa kệm
vúái oxi, phẫi cố nhiïåt àưå cao hún hùèn nhiïåt àưå sưi ca kệm, vò vêåy,
khi gùåp khưng khđ, húi kệm vûâa sinh ra lẩi kïët húåp vúái oxi àïí trúã
thânh oxit.

Mưåt thúâi gian dâi, ngûúâi ta khưng phấ nưíi cấi vông khếp kđn
lín qín êëy. Thïë rưìi àïën khoẫng thïë k thûá V trûúác cưng ngun,
X.I. Venetxki 4
http://ebooks. vdcmedia. com
nhûäng ngûúâi thúå ÊËn Àưå vâ Trung Hoa àậ biïët ngûng t húi kệm
trong cấc bònh bùçng àêët sết kđn mđt mâ khưng khđ khưng lổt vâo
àûúåc. Bùçng cấch àố, hổ àậ thu àûúåc mưåt thûá kim loẩi mâu trùỉng
phún phúát xanh. Sau àố vâi trùm nùm, mưåt sưë nûúác úã chêu Êu
cng nùỉm àûúåc k thåt luån kệm. Chùèng hẩn, úã Tranxinvania
thåc lậnh thưí Rumani ngây nay (hưìi àêìu cưng ngun, àêy lâ
tónh Àakia ca àïë chïë La Mậ) àậ tòm thêëy mưåt tûúång thúâ àûúåc àc
bùçng húåp kim chûáa nhiïìu kệm (hún 85%). Nhûng vïì sau, bđ quët
ca viïåc àiïìu chïë kim loẩi nây àậ bõ thêët truìn. Cho àïën giûäa thïë
k XVII, kệm vêỵn àûúåc àûa tûâ cấc nûúác phûúng Àưng àïën chêu Êu
vâ àûúåc coi lâ mốn hâng khan hiïëm.
Chđnh vò thïë mâ hiïån vêåt tòm àûúåc úã Mesưco àậ lâm cho cấc
nhâ khẫo cưí hổc phẫi kinh ngẩc vâ quan têm àïën nhû vêåy. Qua
phên tđch mưåt lêìn nûäa, cấc vẩch quang phưí vêỵn khùèng àõnh rùçng,
vêåt nây chó gưìm kệm vâ mưåt đt tẩp chêët lâ àưìng mâ thưi. Cố thïí,
vêåt trang sûác bùçng kệm nây cố ngìn gưëc mån hún vâ ngêỵu nhiïn
lổt vâo àấm àưì vêåt thêåt sûå rêët cưí chùng? Song giẫ thuët nây trïn
thûåc tïë àậ bõ bấc bỗ, vò sau khi xem xết lẩi thêåt chđnh xấc cấc àiïìu
kiïån khai qåt thò thêëy rùçng, vêåt trang sûác bùçng kệm nây àûúåc
tòm thêëy úã àưå sêu tûúng ûáng vúái thiïn niïn k thûá ba trûúác cưng
ngun; núi àêy, nhûäng àưì vêåt “trễ hún” chûa chùỉc àậ rúi vâo àûúåc.
Khưng loẩi trûâ khẫ nùng vêåt trang sûác tòm thêëy úã Mesưco lâ àưì vêåt
cưí nhêët trong têët cẫ cấc sẫn phêím bùçng kệm mâ chng ta biïët hiïån
nay.
Thúâi trung cưí àậ àïí lẩi cho chng ta khấ nhiïìu tû liïåu nối vïì
kệm. Mưåt sưë tâi liïåu ca ÊËn Àưå vâ Trung Hoa thåc thïë k thûá VII

vâ thûá VIII àậ àïì cêåp àïën vêën àïì nêëu luån thûá kim loẩi nây. Nhâ
du lõch nưíi tiïëng qụ úã Venezia (nûúác Italia) tïn lâ Marco Pưlo
tûâng àïën thùm Ba Tû hưìi cëi thïë k XIII àậ kïí lẩi trong quín
sấch ca mònh vïì cấch luån kệm ca nhûäng ngûúâi thúå Ba Tû. ÊËy
thïë mâ mậi àïën thïë k XVI, kim loẩi nây múái bùỉt àêìu àûúåc gổi lâ
“kệm” sau khi thåt ngûä nây xët hiïån trong tấc phêím ca
Paratxen - nhâ bấc hổc nưíi tiïëng thúâi k phc hûng. Trûúác àố, kim
loẩi nây chùèng cố tïn gổi hùèn hoi: bẩc giẫ, spenter, tucia, spauter,
thiïëc ÊËn Àưå, conterfei. Tïn La tinh mâ nố àậ mang (“zincum”) cố
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 5
http://ebooks. vdcmedia. com
nghơa lâ “sùỉc trùỉng” (theo mưåt ûác thuët khấc thò tïn gổi nây lêëy
gưëc úã tûâ Àûác cưí “zinco”, nghơa lâ “vẫy cấ úã mùỉt”).
Nùm 1721, nhâ hốa hổc kiïm nhâ luån kim ngûúâi Àûác tïn
lâ Johann Fridrich Henkel (trong thúâi gian du hổc úã Freiberg,
châng Lúmanưxop trễ tíi àậ hổc ưng thêìy nây) àậ tấch àûúåc kệm
tûâ khoấng vêåt ganmei. Henkel àậ “àưët” ganmei vâ tûâ àấm “tro”
múái sinh ra, ưng thu àûúåc kệm kim loẩi sấng lêëp lấnh mâ trong cấc
tấc phêím ca mònh, ưng àậ vđ nố vúái chim phûúång hoâng hưìi sinh
tûâ àưëng tro tân.
Nhâ mấy luån kệm àêìu tiïn úã chêu Êu àậ àậ àûúåc xêy dûång
nùm 1743 tẩi thânh phưë Brixtưn (nûúác Anh), tûác lâ bưën nùm sau
khi Jưn Champion nhêån àûúåc bùçng phất mònh vïì phûúng phấp
chûng cêët àïí àiïìu chïë kệm tûâ cấc qúång kệm oxit. Vïì ngun tùỉc,
cưng nghïå úã Brixtưn khưng khấc gò mêëy so vúái cưng nghïå mâ cấc
nhâ luån kim vư danh thúâi xûa àậ sûã dng, nhûng vò hổ khưng
côn sưëng àïí àùng k phûúng phấp nây nïn cânh nguåt qụë dânh
cho ngûúâi phất minh ra quy trònh cưng nghïå sẫn xët kệm àậ rúi
vâo tay “Nhâ vư àõch” (Champion cố nghơa lâ “nhâ vư àõch”). Gêìn
hai mûúi nùm sau àố, Champion tiïëp tc kiïn trò “ têåp luån”

trong lơnh vûåc nêëu luån kệm vâ àậ hoân thiïån àûúåc mưåt quy trònh
nûäa, trong àố, ngun liïåu khưng phẫi lâ qúång oxit mâ lâ qúång
sunfua.
Nïëu nhû nhâ mấy úã Brixtưn mưỵi nùm lâm ra 200 têën kệm,
thò nay nay, sẫn lûúång kim loẩi nây trïn thïë giúái àậ lïn àïën hâng
triïåu têën. Vïì quy mư sẫn xët thò kệm chiïëm võ trđ thûá ba trong sưë
cấc kim loẩi mâu, chó thua cấc bêåc àân anh tûâng àûúåc thûâa nhêån
trong ngânh kim loẩi mâu lâ nhưm vâ àưìng. Nhûng kệm cố mưåt ûu
àiïím khưng thïí chưëi cậi: so vúái àậ sưë cấc kim loẩi cưng nghiïåp, giấ
thânh ca nố thêëp vò nố dïỵ àiïìu chïë (trïn thõ trûúâng thïë giúái, chó cố
sùỉt vâ chò rễ hún kệm). Bïn cẩnh phûúng phấp chûng cêët cưí xûa,
cấc nhâ mấy luån kệm ngây nay àang sûã dng rưång rậi phûúng
phấp àiïån phên, trong àố, kệm lùỉng àổng lẩi trïn cấc catưt bùçng
nhưm vâ sau àêëy àûúåc nêëu lẩi trong lô cẫm ûáng.
X.I. Venetxki 6
http://ebooks. vdcmedia. com
Mưåt àiïìu th võ lâ nhâ phất minh ngûúâi Anh rêët cố tïn tíi
Henry Bessemer tûâng nưíi tiïëng vïì viïåc phất minh ra lô chun àïí
luån thếp, cng àậ thiïët kïë mưåt cấi lô dng nùng lûúång mùåt trúâi,
trong àố cố thïí nêëu àûúåc kệm hóåc àưìng. Tuy nhiïn, lô nây chûa
hoân hẫo vïì mùåt k thåt, vẫ lẩi, nhûäng àiïìu kiïån thiïn nhiïn ca
xûá súã m sûúng nây khưng thån lúåi cho viïåc sûã dng nố trong
thûåc tïë.
Nhû ngûúâi ta vêỵn nối, kệm àậ ài vâo cåc sưëng lao àưång ca
mònh tûâ rêët lêu trûúác khi ra àúâi: cấc nhâ luån kim thúâi cưí xûa àậ
nếm nhûäng cc àấ mâu xấm chûáa cấc húåp chêët ca kệm vâo lûãa
cng vúái than, qúång àưìng vâ àậ thu àûúåc àưìng thau - mưåt húåp
kim tuåt diïåu cố àưå bïìn vâ dễo cao, chõu àûång àûúåc sûå ùn môn vâ
cố mâu sùỉc àểp, hay nối cho àng hún lâ cố khoẫng biïën àưíi mâu
sùỉc ty thåc vâo hâm lûúång kệm vâ cấc thânh phêìn khấc. Khưng

nhû àưìng àỗ thưng thûúâng, úã nûúác Nga ngây xûa ngûúâi ta gổi àưìng
thau lâ àưìng vâng: khi tùng hâm lûúång kệm, mâu sùỉc ca húåp kim
thay àưíi tûâ àỗ nhẩt àïën vâng tûúi. Nïëu pha thïm mưåt đt nhưm thò
àưìng thau cố mâu tûúi mất, húi giưëng vâng vâ hiïån nay àûúåc dng
lâm huy hiïåu vâ àưì m nghïå. Tûâ xûa, Aristote àậ mư tẫ thûá àưìng
nây lâ thûá àưìng “chó khấc vâng úã mi võ mâ thưi”. Rộ râng, thûá
“àưìng giưëng nhû vâng” êëy chùèng phẫi lâ cấi gò khấc mâ lâ àưìng
thau àêëy thưi.
Mưåt thúâi gian dâi ngûúâi ta cho rùçng, tûúång k niïåm Minin vâ
Pogiacxki àûúåc dûång hưìi àêìu thïë k trûúác trïn Quẫng trûúâng Àỗ úã
Maxcúva lâ bùçng àưìng àỗ. Nhûng cưng tấc phc chïë gêìn àêy àậ
àđnh chđnh àiïìu àố: hốa ra khưng phẫi lâ àưìng àỗ mâ chđnh lâ àưìng
thau àậ àûúåc dng cho tấc phêím k diïåu ca nhâ àiïu khùỉc I. P.
Martưt.
ÚÃ ÊËn Àưå cố lâng Bidar nưíi tiïëng búãi nhûäng thûá àưì trang trđ
mâ cấc nghïå nhên àõa phûúng lâm ra tûâ húåp kim ca àưìng, kệm vâ
thiïëc. Cấc àưì m nghïå nhû bònh àûång nûúác, àơa, tûúång nhỗ àûúåc
trấng mưåt dung dõch àùåc biïåt àïí cho kim loẩi trúã thânh àen tuìn.
Sau àêëy, cấc hổa sơ khùỉc lïn àêëy nhûäng bưng hoa hóåc nhûäng hònh
vệ trang trđ trưng y nhû khẫm bẩc vêåy. Cấc hònh vệ trang trđ nây
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 7
http://ebooks. vdcmedia. com
khưng bao giúâ bõ múâ ài. Do vêåy, cấc sẫn phêím m nghïå ca Bidar
rêët nưíi tiïëng khưng nhûäng úã ÊËn Àưå, mâ côn úã nhiïìu nûúác khấc.
Thưng thûúâng, kệm vâ àưìng trong cấc húåp kim lâ àưi bẩn
àưìng minh, chng bưí sung vâ cẫi thiïån tđnh chêët cho nhau. Thïë mâ
gêìn àêy, chng úã trong tònh trẩng “cẩnh tranh lêỵn nhau” vâ chđnh
kệm àậ loẩi àưìng ra khỗi húåp kim. Àiïìu àố àậ xẫy ra úã M, núi mâ
cho àïën gêìn àêy, àưìng xen (àưìng tiïìn nhỗ nhêët ca M) vêỵn àûúåc
dêåp tûâ húåp kim chûáa 95% àưìng vâ 5% kệm. Cấch àêy mêëy nùm

ngûúâi ta quët àõnh thay àưíi thânh phêìn ca húåp kim. Vêỵn nhûäng
ngun tưë êëy cố mùåt trong húåp kim, nhûng vúái t lïå hoân toân
khấc hùèn: 97,6% kệm vâ vễn vẩn chó cố 2,4 % àưìng. Súã dơ cố sûå
“thay bêåc àưíi ngưi” nhû vêåy lâ vò kệm rễ hún àưìng rêët nhiïìu, do àố,
àïì nghõ húåp l hốa ca cấc nhâ tâi chđnh àậ hûáa hển mưåt mốn lúåi
khưng nhỗ cho ngên khưë
Khấ nhiïìu húåp kim ca kệm àậ àûúåc biïët àïën (pha thïm
nhưm, àưìng, magie, vúái lûúång khưng àấng kïí), mâ àùåc àiïím nưíi bêåt
ca chng lâ rêët dïỵ àc vâ cố nhiïåt àưå nống chẫy thêëp. Tûâ cấc húåp
kim nây, ngûúâi ta àc àûúåc nhûäng chi tiïët phûác tẩp cố thânh mỗng
vâ nhûäng sẫn phêím chđnh xấc khấc, trong àố cố nhûäng con chûä in
cúä nhỗ. Hưìi giûäa thïë k trûúác, theo thiïët kïë ca nhâ àiïu khùỉc
ngûúâi Nga I. P. Vitali, ngûúâi ta àậ àc vâ dûång úã phông
Gheorghiepxki trong cung lúán àiïån Cremli úã Maxcúva mûúâi tấm
cêy cưåt bùçng kệm cố hoa vùn trang trđ vâ nhûäng bûác tûúång mang
nhûäng vông hoa nguåt qụë.
Mưåt ngûúâi úã Cưång hôa dên ch Àûác cố mưåt bưå sûu têåp àưåc àấo
vïì cấc vêåt àc bùçng kệm. Mêëy chc nùm qua, ưng àậ dng kệm àïí
tûå tay àc nhûäng hònh ngûúâi vâ àưång vêåt nhỗ, cao khưng quấ 5 cm.
Bưå sûu têåp nây gưìm khoẫng 1500 phưëi cẫnh rêët th võ. Tuåt diïåu
nhêët trong sưë àố lâ phưëi cẫnh nối vïì trêån àấnh úã gêìn Lepzich nùm
1813, tẩi àố, àưåi qn ca Napolïon chûa lẩi sûác sau trêån
Borồinư àậ bõ thua thïm mưåt trêån lúán nûäa khi àấnh nhau vúái liïn
qn cấc nûúác Nga, Phưí, ấo vâ Thy Àiïín. Phưëi cẫnh “trêån àấnh
ca cấc dên tưåc” gưìm khoẫng mưåt ngân phêìn tûã - àố lâ nhûäng
ngûúâi lđnh vâ ngûåa, xe cưå, v khđ.
X.I. Venetxki 8
http://ebooks. vdcmedia. com
ÚÃ mưåt chûâng mûåc àấng kïí, nhiïåt àưå nống chẫy khưng cao
lùỉm ca kệm (khoẫng 420 àưå C) àậ lâm cho nhâ sûu têåp ngûúâi Àûác

phẫi say mï. Nhiïìu tđnh chêët ca kim loẩi nây ph thåc vâo àưå
tinh khiïët ca nố. Thưng thûúâng, kệm dïỵ tiïu hốa trong cấc axit,
nhûng nïëu àưå tinh khiïët àẩt àïën “nùm con sưë chđn” (99,999%) thò
chđnh cấc axit êëy khưng thïí nâo àng chẩm àûúåc àïën kệm ngay cẫ
khi nung nống. Àưëi vúái kệm, àưå tinh khiïët khưng nhûäng bẫo àẫm
cho nố trúã nïn “bêët khẫ xêm phẩm vïì hốa hổc”, mâ côn àem lẩi cho
nố tđnh dễo cao: kệm tinh khiïët lẩi dïỵ kếo thânh súåi hïët sûác mẫnh.
Côn kệm thûúâng dng trong k thåt thò biïíu lưå tđnh cấch khấ bêët
thûúâng: nố chó cho phếp cấn thânh dẫi, thânh lấ, thânh têëm trong
khoẫng nhiïåt àưå nhêët àõnh - tûâ 100 àïën 150 àưå C, côn úã nhiïåt àưå
bònh thûúâng vâ cao hún 250 àưå C cho àïën àiïím nống chẫy thò kim
loẩi nây rêët giôn, cố thïí dïỵ dâng nghiïìn nất thânh bưåt.
Trong cấc ngìn àiïån hốa hổc hiïån nay, cấc têëm kệm àống
“vai trô êm”, tûác lâ àûúåc dng lâm àiïån cûåc êm - núi àêy diïỵn ra
quấ trònh oxi hốa kim loẩi. Lêìn àêìu tiïn, kệm àậ thûã sûác mònh
trong mưi trûúâng hoẩt àưång nây nùm 1800, khi nhâ bấc hổc ngûúâi
Italia lâ Alexanàro Vonta chïë tẩo ra bưå pin ca ưng. Hai nùm sau
àố, nhúâ mưåt bưå pin rêët lúán (so vúái thúâi bêy giúâ) gưìm 4200 têëm àưìng
vâ kệm mâ nhâ bấc hổc Nga V. V. Petrưp àậ lêìn àêìu tiïn tẩo àûúåc
hưì quang àiïån.
Nùm 1838, nhâ k thåt àiïån ngûúâi Nga lâ B. X. Iacobi àậ
chïë tẩo mưåt chiïëc thuìn gùỉn àưång cú àiïån mâ ngìn àiïån lâ mưåt
bưå pin. Thuìn nây àậ xi ngûúåc dông sưng Nïva mưåt thúâi gian,
chúã àûúåc 14 hânh khấch. Nhûng loẩi àưång cú nây tỗ ra khưng kinh
tïë, àiïìu àố khiïën nhâ hốa hổc ngûúâi Àûác lâ Iuxtux Libic (Justus
Liebig) cố cú súã àïí tun bưë: “Cûá trûåc tiïëp àưët than àïí thu nhiïåt
hóåc sinh cưng côn phêìn cố lúåi hún nhiïìu so vúái chi phđ than àố àïí
khai thấc kệm, rưìi sau àố sinh cưng trong cấc àưång cú àiïån bùçng
cấch àưët kệm trong cấc bưå pin”. Lc bêëy giúâ, nhûäng àưì sûã dng
sûác kếo ca cấc àưång cú àiïån chẩy bùçng pin àậ khưng thu àûúåc kïët

quẫ úã trïn cẩn. Nhâ vêåt l hổc nưíi tiïëng ngûúâi Anh lâ Jamú Jun
(James Precotr Joule) hònh nhû àậ cố lêìn nhêån xết nûãa àa nûãa
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 9
http://ebooks. vdcmedia. com
thêåt rùçng, chùèng thâ ni ngûåa vêỵn côn rễ hún lâ phẫi thay kệm
trong cấc bưå pin.
Trong thúâi àẩi chng ta, tûúãng àố àậ àûúåc sưëng lẩi: hâng
ngân hâng vẩn ư tư àiïån àang lûúát nhanh trïn cấc nễo àûúâng ca
nhiïìu nûúác, hún nûäa, khi chổn ngìn àưång lûåc, cấc nhâ thiïët kïë
thûúâng ûu chång loẩi ùcquy kệm - khưng khđ. Bưå ùcquy nây thay
thïë cho hâng chc con ngûåa, nố cho phếp ư tư chẩy àûúåc hún 100
kilưmet mâ khưng cêìn “cho ùn thïm”, nghơa lâ khưng phẫi nẩp
thïm àiïån. Nhûäng ngìn àiïån tđ hon kiïíu nhû vêåy àang àûúåc sûã
dng trong cấc mấy nghe, trong cấc àưìng hưì so giúâ, trong khđ c ào
àưå lưå sấng (ca mấy ẫnh), trong cấc mấy tđnh loẩi nhỗ. Trong bưå
“pin vng” ca cấc àên pin bỗ ti, dûúái lúáp vỗ giêëy cố ba ưëng kệm:
khi chấy (tûác lâ khi bõ oxi hốa), kệm sinh ra dông àiïån àïí thùỉp
sấng bống àên pin. Àưëi vúái cấc thiïët bõ lúán thò ngìn àiïån rêët àấng
tin cêåy, à sûác cung cêëp àiïån cho hâng chc khđ c cng mưåt lc lâ
nhûäng bưå ùỉcquy cố àiïån cûåc bùçng bẩc vâ bùçng kệm. Chùèng hẩn,
mưåt bưå ùcquy nhû vêåy àậ lâm viïåc trïn mưåt vïå tinh nhêån tẩo ca
Liïn Xư bay vông quanh trấi àêët.
Cåc khng hoẫng nùng lûúång diïỵn ra trong nhûäng nùm gêìn
àêy àậ båc nhiïìu tưí chûác cúä lúán vïì khoa hổc vâ cưng nghiïåp phẫi
tòm kiïëm cấc ngìn nùng lûúång múái. Song nhûäng “tay chúi” nghiïåp
dû cng khưng chõu thua kếm cấc nhâ sấng chïë chun nghiïåp.
Chùèng hẩn, mưåt ngûúâi thúå àưìng hưì úã thânh phưë Kiàerminxstú nûúác
Anh àậ sûã dng... quẫ chanh bònh thûúâng vâo cưng viïåc nây. Khi
cùỉm vâo quẫ chanh mưåt thanh kệm vâ mưåt thanh àưìng cố dêy dêỵn
ra ngoâi, nhâ phất minh nây nhêån àûúåc mưåt ngìn àiïån àưåc àấo.

Do phẫn ûáng ca axit limonic vúái àưìng vâ kệm, mưåt dông àiïån àậ
sinh ra, à cung cêëp cho mưåt àưång cú tđ hon lâm quay têëm biïín
quẫng cấo trong t trûng bây ca hiïåu àưìng hưì trong vâi thấng.
Chùèng lệ àêy khưng phẫi lâ mưåt phất minh hay sao? Tiïëc thay,
theo tđnh toấn ca cấc nhâ chun mưn, àïí cung cêëp à àiïån cho
mưåt mấy thu hònh chùèng hẩn, cêìn phẫi cố mưåt bưå pin lâm tûâ vâi
triïåu quẫ chanh.
Nhâ sinh hốa hổc Menvin Canvin (Melvin Calvin) ngûúâi M
tûâng àûúåc giẫi thûúãng Nưben àậ àïì nghõ dng mưåt ngìn àiïån
X.I. Venetxki 10
http://ebooks. vdcmedia. com
thûåc vêåt mẩnh hún. Ưng àậ hoân chónh mưåt bưå pin mùåt trúâi, trong
àố, kệm oxit vâ chêët diïåp lc ca thûåc vêåt cng nhau tẩo ra dông
àiïån. Tûâ bïì mùåt ca mưåt “vûúân phất àiïån mâu xanh” cố kđch thûúác
bùçng mưåt cùn phông nhỗ, cố thïí “thu hoẩch” àûúåc mưåt ngìn àiïån
cố cưng sët 1 kilưoat.
Cố lệ trong tûúng lai khưng xa, mâ cố thïí lâ ngay úã cëi thïë
k nây, chng ta sệ àûúåc chûáng kiïën nhûäng thânh tûåu múái ca
ngânh nùng lûúång hổc mùåt trúâi - thûåc vêåt, nhûng bêy giúâ thò hậy
trúã lẩi thïë k trûúác àïí tòm hiïíu ba sûå kiïån quan trổng cố liïn quan
trûåc tiïëp vúái kệm.
Sûå kiïån thûá nhêët xẫy ra nùm 1850: mưåt ngûúâi Phấp tïn lâ
Ghilo (Gillot) àậ àïì nghõ mưåt phûúng phấp àưåc àấo àïí lâm bẫn in
kệm. Hònh àûúåc vệ bùçng tay lïn mưåt têëm kệm bùçng mưåt thûá mûåc
chưëng axit, sau àêëy dng axit nitric àïí rûãa bïì mùåt têëm kệm. Khi
àố, nhûäng chưỵ cố mûåc thò vêỵn ngun vển, khưng bõ hû hẩi gò, côn
nhûäng chưỵ khưng cố mûåc thò axit sệ “ùn” kệm, tẩo thânh nhûäng vïët
lộm. Hònh vệ sệ trúã thânh hònh nưíi vâ khi in lïn giêëy thò sệ nhêån
àûúåc hònh ẫnh cêìn thiïët. Vïì sau, phûúng phấp nây ca Ghilo àûúåc
hoân thiïån thïm vâ trúã thânh phûúng phấp lâm bẫn kệm ngây

nay, nhúâ nố mâ cấc mấy in trïn toân thïë giúái hâng ngây àang tấi
tẩo lẩi vư sưë hònh vệ vâ tranh ẫnh trong cấc sấch bấo vâ tẩp chđ.
Nùm 1887, nhâ bấc hổc nưíi tiïëng ngûúâi Àûác lâ Heinrich
Rudolph Hertz àậ phất hiïån ra hiïån tûúång hiïåu ûáng quang àiïån:
dûúái tấc àưång ca ấnh sấng, mưåt chêët nâo àố sệ phất ra cấc àiïån
tûã. Mưåt nùm sau, nhâ vêåt l hổc ngûúâi Nga lâ A. C. Xtoletưp àậ
nghiïn cûáu k lûúäng hiïåu ûáng quang àiïån nây. Tẩi phông thđ
nghiïåm ca trûúâng àẩi hổc tưíng húåp Maxcúva, ưng àậ tiïën hânh
mưåt thđ nghiïåm tinh tïë tûâng ài vâo lõch sûã ca khoa hổc. Ưng nưëi
têëm kệm vúái cûåc êm ca mưåt bưå pin vâ nưëi têëm lûúái kim loẩi vúái
mưåt cûåc dûúng, rưìi àùåt àưëi diïån vúái têëm kệm, cấch xa mưåt khoẫng
nâo àố. Têët nhiïn, trong mẩch àiïån húã nây khưng cố dông àiïån ài
qua vâ kim ca àiïån kïë vêỵn chó sưë khưng. Khi nhâ bấc hổc chiïëu
mưåt lìng ấnh sấng chối lổi vâo têëm kệm thò kim ca àiïån kïë lêåp
tûác rúâi khỗi võ trđ sưë khưng. Àiïìu àố cố nghơa lâ àậ xët hiïån dông
àiïån trong mẩch. Xtoletưp tùng thïm ngìn sấng chiïëu vâo têëm
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 11
http://ebooks. vdcmedia. com
kệm vâ nhêån thêëy kim àưìng hưì dõch ài xa hún, àiïìu àố chûáng tỗ
dông àiïån tùng lïn. Ngay sau khi ngùỉt ngìn chiïëu sấng, dông
àiïån nây biïën mêët vâ kim ca àiïån kïë trúã vïì võ trđ sưë khưng. Dng
c nây thûåc tïë àậ lâ tïë bâo quang àiïån àêìu tiïn - mưåt linh kiïån mâ
k thåt hiïån àẩi khưng thïí thiïëu àûúåc.
Cng trong nùm mâ Xtoletưp thûåc hiïån thđ nghiïåm lõch sûã
ca mònh, têëm kệm àậ trúã thânh “ngûúâi cng tham gia” mưåt phất
minh th võ: k sû Beclinú (Berliner), ngûúâi Àûác, vưën lâm viïåc úã
M, àậ chïë tẩo ra mưåt khđ c dng àïí ghi vâ phất lẩi êm thanh, gổi
lâ mấy hất vâ ưng àậ àïì nghõ dng àơa lâm bùçng kệm cố ph mưåt
lúáp sấp mỗng àïí lâm vêåt tẫi êm. Tûâ àơa nây cố thïí chuín sang
mưåt bẫn sao bùng kim loẩi, tûác lâ lâm khn àïí sẫn xët hâng loẩt

àơa hất. Chiïëc àơa hất àêìu tiïn trïn thïë giúái do chđnh Beclinú chïë
tẩo hiïån àang àûúåc lûu giûä tẩi viïån bẫo tâng qëc gia Hoa K úã th
àư Oasinhtún. Nùm 1907, úã Pari, cấc àơa ghi lẩi giổng hất ca
Enrico Caruzo, Franchexco Tamanho, Anàelina Patti vâ ca cấc ca
sơ xët sùỉc khấc àậ àûúåc trõnh trổng àùåt vâo trong cấc hưåp kđn cố
trấng kệm àïí bẫo quẫn lêu dâi. Ngûúâi ta dûå àõnh sệ múã cấc hưåp àố
sau 100 nùm. Tûác lâ vâo nùm 2007.
Trong k thåt hiïån àẩi khưng chó sûã dng kệm ngun khưëi
mâ cẫ bi kệm nûäa. Chùèng hẩn, bi kệm gip nhûäng ngûúâi lâm
thëc phấo nhåm ngổn lûãa thânh mâu xanh lam. Cấc nhâ luån
kim dng bi kệm àïí lêëy vâng vâ bẩc ra khỗi cấc dung dõch
xianua. Ngay cẫ khi àiïìu chïë kệm, nïëu khưng cố bõ kệm thò cng
khưng xong: bi kệm àûúåc dng àïí loẩi àưìng vâ cầimi ra khỗi
dung dõch kệm sunfat trong phûúng phấp thy luån (phûúng
phấp àiïån phên). Cêìu cưëng vâ cấc kïët cêëu nhâ cưng nghiïåp bùçng
kim loẩi, cấc mấy mốc cú lúán thûúâng àûúåc ph mưåt lúáp sún mâu
xấm àïí giûä cho kim loẩi khỗi bõ ùn môn: trong thânh phêìn ca loẩi
sún àố cng cố bi kệm.
Nïëu àậ nhùỉc àïën sûå ùn môn thò phẫi nối àïën vai trô quan
trổng nhêët ca kệm: gêìn mưåt nûãa sẫn lûúång kệm trïn thïë giúái àûúåc
dng vâo viïåc bẫo vïå thếp trûúác mưåt kễ th hung ấc nhêët - àố lâ sûå
han gó mâ hâng nùm nët mêët hâng chc triïåu têën sùỉt thếp. Xư vâ
chêåu trấng kệm, mấi nhâ vâ ưëng thoất nûúác trấng kệm thò dng
X.I. Venetxki 12
http://ebooks. vdcmedia. com
àûúåc nhiïìu nùm, trong khi àố, mưåt têëm tưn khưng trấng kệm thò
chó cêìn qua mưåt trêån mûa nhỗ lâ àậ cố thïí bõ hoen gó.
Vêåy do àêu mâ chđnh kệm àûúåc giao phố nhiïåm v àêìy khố
khùn vâ vinh quang lâ bẫo vïå “biïn cûúng” ca sùỉt thếp? Thïë mâ
nố hoân toân khưng àûúåc mang danh lâ “chiïën sơ kiïn cûúâng”

chưëng lẩi cấc hốa chêët xêm thûåc nhû crom, niken hóåc coban, vò
sao? Thò ra lúâi giẫi àấp cho cêu hỗi nây cng êín giêëu úã chđnh àiïìu
nây. Theo lưëi diïỵn àẩt ca mưåt nhâ hiïìn triïët nâo àố thò cng giưëng
nhû ngûúâi ph nûä, súã dơ mẩnh chđnh lâ vò sûå ëu úát ca mònh. Kệm
bẫo vïå sùỉt mưåt cấch chùỉc chùỉn, giûä cho sùỉt khưng bõ ùn môn, búãi vò
chđnh nố... lẩi khưng à sûác chưëng lẩi sûå ùn môn. Kệm cố tđnh hoẩt
àưång hốa hổc mẩnh hún sùỉt, nïn khi xët hiïån nguy cú bõ oxi hốa
thò kệm liïìn àûa mònh ra àïí chưëng àúä: nố hy sinh thên mònh àïí
cûáu sùỉt khỗi sûå hy diïåt. Khưng phẫi ngêỵu nhiïn mâ àưi khi ngûúâi
ta gổi phûúng phấp bẫo vïå nhû vêåy lâ phûúng phấp “thđ mẩng”.
Ngay cẫ khi trïn lúáp “ấo giấp” bùçng kệm xët hiïån nhûäng vïët
xûúác thò sûå ùn môn cng khưng thïí thûåc hiïån àûúåc àưì tẩo gó ca
mònh: chûâng nâo trïn bïì mùåt ca chi tiïët lâm bùçng thếp côn lẩi d
chó lâ vâi hẩt kệm nhỗ thưi thò sùỉt vêỵn khưng bõ phấ hy. Vïì àiïím
nây, cấc lúáp mẩ bùçng crom vâ niken tuy cố sûác chưëng ùn môn cao,
nhûng trong thûåc tïë àưi khi lẩi tỗ ra khưng àấng tin cêåy: chng chó
cố tấc dng tưët khi chûa xẫy ra bêët k sûå hû hỗng nâo, côn mưåt khi
trïn lúáp mẩ àố àậ xët hiïån hiïån cho d chó lâ mưåt lưỵ thng rêët
nhỗ, bùçng dêëu chêëm thưi, cng à àïí cấc tấc nhên xêm thûåc cố
àûúâng àưåt nhêåp vâo sùỉt, lâm cho sùỉt bùỉt àêìu bõ gó “ngay trûúác mùỉt”
niken hóåc crom vưën lâ nhûäng kim loẩi “bêët khẫ xêm phẩm” vïì
hốa hổc.
Nïëu tđnh àïën viïåc dng kệm àïí giûä cho thếp khưng bõ ùn
môn sệ rễ hún rêët nhiïìu so vúái dng cấc thûá kim loẩi khấc, thò thêåt
dïỵ hiïíu tẩi sao mâ lúáp mẩ bùçng kệm lẩi àang àûúâng àûúâng chiïëm
võ trđ sưë mưåt - cẫ vïì quy mư lêỵn têìm quan trổng - trong sưë têët cẫ
mổi lúáp mẩ bùçng kim loẩi.
Trong thúâi gian gêìn àêy, lúáp mẩ bùçng kệm àậ múã rưång phẩm
vi hoẩt àưång bẫo vïå ca mònh: kệm bùỉt àêìu àûúåc trấng lïn bïì mùåt
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 13

http://ebooks. vdcmedia. com
cấc kïët cêëu kim loẩi chõu lûúång tẫi nhiïåt lúán. Chùång hẩn, trûúác
àêy, cấc kïët cêëu ca tưí húåp thiïët bõ khúãi àưång dng àïí phống cấc
con tâu v tr thûúâng giẫm àưå bïìn theo thúâi gian do chng bõ àưët
quấ nống. Hiïån nay, àïí trấnh àiïìu àố, ngûúâi ta ph lïn chng mưåt
lúáp kệm. Do cố nhiïåt àưå sưi thêëp nïn trong thúâi gian diïỵn ra “cún
sưët” khúãi àưång, lúáp kệm bưëc húi rêët nhanh, hêëp th mưåt lûúång
nhiïåt lúán, vâ nhúâ vêåy mâ giûä cho kïët cêëu kim loẩi khưng bõ quấ
nống.
Cưng nghïå mẩ kệm khấ àún giẫn. Thưng thûúâng àïí lâm viïåc
nây, cấc lấ thếp, ưëng thếp, hóåc cấc chi tiïët bùçng thếp àûúåc nhng
trûåc tiïëp vâo kệm nống chẫy. Song bẩn hậy thûã nhng vâo kệm
nống chẫy, chùèng hẩn mưåt cêy cưåt àiïån xem sao: khi àố thò bïí kệm
phẫi cố kđch thûúác ca mưåt bïí búi cúä lúán. Trong nhûäng trûúâng húåp
nhû vêåy phẫi dng àïën phûúng phấp phun bi kệm nhúâ cấc khđ c
búm phun. Ngûúâi ta àậ chïë ra mưåt loẩi sng chun dng “àẩn” lâ
mưåt súåi kim loẩi lỗng àïí khi àưng àùåc lẩi thò tẩo thânh mưåt lúáp mẩ
bẫo vïì dân àïìu trïn kïët cêëu cêìn xûã l. Côn mën cho lúáp mẩ kệm
àûúåc nhùén bống thò dng phûúng phấp àiïån phên.
Phẩm vi hoẩt àưång khưng nhûäng ca bẫn thên kệm, mâ cẫ
ca cấc húåp chêët ca kệm cng rêët àa dẩng. Thúâi trung cưí, cấc
thêìy thëc Arêåp vâ Têy Êu dng “tuët trùỉng” - thûá bưåt kệm oxit
xưm xưëp nhû lưng tú mâ cấc nhâ giẫ kim thåt gổi lâ “len mêìu
nhiïåm” - vâo mc àđch chûäa bïånh. Ngây nay, trong bêët k hiïåu
thëc nâo, chng ta àïìu cố thïí bùỉt gùåp cấc thûá thëc múä, phêën
rưm trễ em, thëc nhỗ mùỉt v.v... chûáa ngun tưë kệm úã mưåt dẩng
nâo àố. Hiïëm cố mưåt ngûúâi ph nûä nâo lẩi khưng dng àïën kệm
oxit. Chùèng nïn nghi ngúâ gò àiïìu àố, búãi vò phêën xoa mùåt chùèng
phẫi lâ cấi gò khấc mâ chđnh lâ bưåt kệm oxit pha thïm cấc chêët
thúm, chêët mâu vâ mưåt sưë chêët khấc. Nïëu phống àẩi lïn thò cấc

hẩt phêën trưng hao hao nhû mưåt con nhïån àêìy lưng vúái nhûäng cấi
chên lóçng ngóçng xoê ra khùỉp mổi phđa.
Khoẫng hai trùm nùm trûúác àêy, bưåt kệm trùỉng àậ xët hiïån
úã Phấp vâ Anh. Khấc vúái bưåt chò trùỉng vêỵn àûúåc dng tûâ lêu, bưåt
kệm trùỉng khưng àưåc hẩi àưëi vúái cú thïí con ngûúâi, vò thïë mâ nố àậ
nhanh chống ài vâo cåc sưëng hâng ngây. Khưng bao lêu, thûá bưåt
X.I. Venetxki 14
http://ebooks. vdcmedia. com
trùỉng múái nây àậ àûúåc sẫn xët úã nhiïìu nûúác khấc. Chùèng hẩn,
nùm 1807, mưåt tẩp chđ xët bẫn úã nûúác Nga àậ àùng bâi “Vïì viïåc
sẫn xët bưåt trùỉng bùçng kệm oxit - thûá bưåt cố thïí thay thïë cấc thûá
bưåt trùỉng thưng thûúâng”. Kệm cố thïí lâm tang chûáng chùỉc chùỉn àïí
båc tưåi cấc hổa sơ lâm giẫ mẩo tấc phêím ca cấc bêåc danh hổa
thúâi trûúác. Nïëu àem giấm àõnh mưåt bûác tranh àûúåc xûng lâ tấc
phêím ca Bruegel de Oude, ca Rubens hóåc ca El Greco, mâ
phếp phên tđch mâu lẩi cho thêëy trong àố cố bưåt kệm trùỉng thò cố
thïí khùèng àõnh ngay rùçng, àố lâ mưåt bûác tranh giẫ mẩo.
Nïëu khưng cố kệm oxit thò cấc xđ nghiïåp lâm cao su vâ vẫi
sún sệ khưng lâm ùn gò àûúåc. Kệm cng quen biïët thy tinh tûâ lêu:
nùm 1851, tẩi triïín lậm qëc tïë úã London, mưåt mùåt hâng múái ca
cưng nghïå thy tinh lâ pha lï chûáa kệm cố àưå nhùén bống vâ ấnh
quang àùåc biïåt khiïën mổi ngûúâi rêët ûu thđch. Hiïån nay, cấc hổa sơ
trang trđ àưì thy tinh àậ dng kệm sunfua lâm thëc vệ vò nố cho
phếp nhåm thy tinh vúái mâu sùỉc vâ sùỉc àưå rêët phong ph, biïën
thy tinh thânh ngổc bđch hóåc cêím thẩch, thânh ngổc mùỉt mêo
hóåc ngổc lam.
Trong nhûäng nùm 20 ca thïë k chng ta, tinh thïí kệm oxit
lêìn àêìu tiïn hậnh diïån ài vâo ngânh thưng tin vư tuën: nhúâ nố
mâ lc bêëy giúâ ngûúâi ta àậ lêåp àûúåc k lc vïì cûå ly thu tđn hiïåu vư
tuën. Cấc húåp chêët ca kệm cng tòm àûúåc viïåc lâm trong k

thåt truìn hònh: ba mâu cú bẫn - xanh lam, xanh lc vâ àỗ -
xët hiïån trïn mân ẫnh truìn hònh nhúâ nhûäng tđnh chêët phất
quang ca kệm sunfua, kệm selenua vâ kệm fotfat àûúåc hoẩt hốa
búãi bẩc, mangan hóåc cấc chêët ph gia khấc. Tinh thïí kệm selenua
nhên tẩo àẫm nhêån vai trô àêìy trổng trấch trong viïåc xêy dûång k
thåt truìn hònh laze sau nây: diïån tđch mân ẫnh ca mấy thu
hònh laze mâu sệ àïën vâi mết vng, nghơa lâ hònh ẫnh mâu rûåc rúä
sệ choấn hïët cẫ bûác tûúâng trong cùn phông. Cấc húåp chêët ca kệm
côn mang tđnh bấn dêỵn, àiïìu àố hûáa hển vúái chng mưåt tûúng lai
sấng lẩn.
Khưng phẫi chó cố k thåt múái cêìn àïën kệm - cú thïí àưång
vêåt vâ thûåc vêåt cng rêët cêìn àïën ngun tưë nây vúái liïìu lûúång nhỗ.
Nhu cêìu trong mưåt ngây àïm ca con ngûúâi vïì ngun tưë vi lûúång
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 15
http://ebooks. vdcmedia. com
nây dao àưång trong khoẫng tûâ 5 àïën 20 miligam. Côn nhûäng ngûúâi
nghiïån rûúåu thò cố nhu cêìu rêët lúán: hònh nhû rûúåu gẩt kệm ra khỗi
cú thïí thò phẫi. ÚÃ Iran vâ Ai Cêåp, cấc cåc khấm nghiïåm àưëi vúái
ngûúâi ln àậ cho thêëy, súã dơ chiïìu cao khưng phất triïín àûúåc lâ vò
trong khêíu phêìn thûác ùn ca nhûäng ngûúâi nây chûáa mưåt hâm
lûúång kệm rêët thêëp. Côn nhûäng con chåt cấi mâ khêíu phêìn ca
chng hoân toân khưng cố kệm thò chùèng bao lêu sệ trúã nïn hung
dûä, hay cùỉn xế nhau. Àùåc àiïím tđnh cấch nây sau àố àûúåc truìn
lẩi cho thïë hïå kïë tiïëp, mâ thïí hiïån rộ nhêët lâ úã “phấi ëu”.
ÚÃ mưåt sưë àưång vêåt biïín khưng xûúng sưëng, kệm giûä vai trô
nhû sùỉt trong mấu ngûúâi: trong tro ca cấc loâi thên mïìm, àưi khi
cố àïën 12% kệm. Trong nổc àưåc ca rùỉn, nhêët lâ rùỉn lc vâ rùỉn hưí
mang, cố mưåt hâm lûúång kệm àấng kïí. Cấc nhâ bấc hổc cho rùçng,
ngun tưë nây bẫo vïå rùỉn khỗi chđnh nổc àưåc ca mònh.
Kệm giûä vai trô quan trổng cẫ trong giúái thûåc vêåt. Chùèng

hẩn, la mò cố thïí bõ chïët nïëu trong àêët khưng cố kệm. Trong cấc
loẩi quẫ nhû nho, cam, lï, cố khấ nhiïìu kệm; trong câ chua, hânh,
xâ lấch cng cố kệm; cấc loẩi nêëm nhû nêëm xếp vâng, nêëm xếp
nêu, nêëm mâo gâ, àïìu chûáa nhiïìu kệm.
Tûâ thúâi xa xûa ngûúâi ta àậ nhêån thêëy rùçng, nhiïìu loẩi thûåc
vêåt ûa sưëng gêìn cố mỗ qúång. Chùèng hẩn, hoa violet rûâng vâ hoa
pùng - xï àưìng thđch mổc úã nhûäng núi cố kệm. Nhûäng ngûúâi tòm
qúång thúâi xûa àậ biïët àïën nhûäng àùåc tđnh nây ca cêy cỗ; vâ ngay
cẫ cấc nhâ àõa chêët hiïån nay cng sûã dng dêëu hiïåu àố àïí tòm
kiïëm cấc khoấng sẫn êín nấu trong lông àêët.
Khoấng vêåt hay gùåp nhêët ca kệm lâ sfalerit mâ ngûúâi ta côn
gổi lâ “àưì giẫ bùçng kệm”. Vò nhûäng tưåi lưỵi gò mâ thûá àấ nây phẫi
mang cấi tïn nhẩo bấng nhû vêåy? Cố lệ lâ vò tẩp chêët ca cấc
ngun tưë khấc lâm cho khoấng vêåt nây cố à mâu sùỉc khiïën
ngûúâi ta dïỵ lêỵn lưån vâ nhêån nhêìm sfalerit thânh mưåt thûá qúång
khấc nâo àố. Tẩi vng ni Antai hay gùåp loẩi qúång cố tïn lâ “sốc
vùçn” - mưåt thûá hưỵn húåp ca sfalerit vâ fenspat nêu. Loẩi àấ vùçn
nây thûåc sû giưëng nhû con sốc vùçn.
X.I. Venetxki 16
http://ebooks. vdcmedia. com
Trong thiïn nhiïn, kệm thûúâng úã dẩng cấc qúång àa kim
chûáa cẫ àưìng, chò, sùỉt, vâ nhiïìu ngun tưë hiïëm. Mưåt trong nhûäng
mỗ chò - kệm úã chêu Êu àậ tûâng lâ ngun nhên ra àúâi ca hùèn
mưåt qëc gia. Chuån nây xẫy ra hưìi thïë k trûúác, sau khi àïë chïë
Napolïon bõ àấnh bẩi thò mưåt phêìn àêët àai thåc àïë chïë nây phẫi
gẩt vïì cho cấc nûúác thùỉng trêån. Khi phên chia “tâi sẫn àêët àai”,
giûäa nûúác Hâ Lan vâ nûúác Phưí àậ nẫy sinh sûå tranh chêëp vïì vng
Morene nùçm úã ranh giúái hai nûúác nây. Cëi cng, nùm 1816, mưåt
giẫi phấp nhên nhûúång àậ àûúåc chêëp nhêån: mưåt phêìn ca vng
nây àûúåc nhêåp vâo nûúác Hâ Lan, mưåt phêìn nhêåp vâo nûúác Phưí,

côn phêìn mâ trïn àố cố mỗ kệm vâ chò rêët qu giấ (vò thïë mâ xẫy
ra sûå tranh chêëp) thò àûúåc tun bưë lâ vng trung lêåp. Nûúác cưång
hôa tđ hon Morene ra àúâi trong bưëi cẫnh nhû vêåy, nố chiïëm mưåt
diïån tđch chó vễn vển cố 3,3 kilưmet vng vâ vúái dên sưë chó vâi
trùm ngûúâi. Song d sao chùng nûäa thò ch quìn vâ khoấng sẫn
ca àêët nûúác vêỵn cêìn àûúåc bẫo vïå. Àïí bẫo vïå nûúác cưång hôa, mưåt
qn àưåi gưìm... mưåt qn nhên àậ àûúåc thânh lêåp - ngûúâi nây thûåc
hiïån chûác nùng ca cẫ ngûúâi lđnh lêỵn chûác nùng ca mưåt võ tưíng tû
lïånh. (Hùèn rùçng, khi cố mùåt ưng ta thò ai nêëy àïìu khố khùèng àõnh:
“mưåt ngûúâi trïn trêån tiïìn thò khưng phẫi lâ chiïën binh”). Àïën giûäa
nhûäng nùm 80 ca thïë k trûúác, trûä lûúång kệm vâ chò trïn thûåc tïë
úã àêy àậ cẩn kiïåt, nhûng qëc gia Morene vêỵn tưìn tẩi cho àïën nùm
1920, sau àố múái àûúåc sấp nhêåp vâo nûúác Bó.
Trong thúâi gian gêìn àêy, nhûäng ngìn ca cẫi thiïn nhiïn
khấc thûúâng àậ thu ht sûå ch ca cấc nhâ chun mưn: trong
lông biïín Àỗ, úã àưå sêu khoẫng hai kilưmet, ngûúâi ta àậ phất hiïån
àûúåc nhûäng vóa qúång sïìn sïåt chûáa kệm, àưìng, bẩc. Tûâ àố ra àúâi
dûå ấn chïë tẩo mưåt chiïëc tâu àùåc biïåt: tûâ mẩn tâu, mưåt ưëng ht sệ
àûúåc thẫ xëng àấy biïín - qua ưëng ht nây, qúång úã dẩng bn
nhậo sệ àûúåc ht tûâ àấy biïín lïn. Trïn tâu, bn nhậo sệ àûúåc chïë
biïën thânh tinh qúång giâu kệm.
Nhû vêåy, qúång kệm khưng nhûäng àûúåc khai thấc úã trïn cẩn
mâ côn àûúåc khai thấc cẫ úã dûúái nûúác nûäa. Vâ nhûäng tđnh chêët ca
kim loẩi nây cng nhû cấc húåp kim chûáa nố àang àûúåc nghiïn cûáu
chùèng nhûäng trong cấc àiïìu kiïån ca trấi àêët mâ cẫ trong khưng
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 17
http://ebooks. vdcmedia. com
gian v tr: trong sưë cấc thò nghiïåm do cấc nhâ vêåt liïåu hổc
Bungari chín bõ àïí thûåc hiïån trïn trẩm qu àẩo “Châo mûâng”
ca Liïn Xư, cng cố thđ nghiïåm vïì viïåc ni cấc tinh thïí kệm vâ

àiïìu chïë húåp kim ca kệm vúái sùỉt. Tûâ v tr, liïåu kệm sệ àem lẩi
àiïìu gò vui mûâng cho chng ta ?
X.I. Venetxki 18
http://ebooks. vdcmedia. com
Zr
“TRANG PHC” CA NHÛÄNG THANH URANI
Nùm 1789, khi phên tđch mưåt trong nhûäng biïën chng ca
khoấng vêåt ziricon, nhâ hốa hổc ngûúâi Àûác lâ Martin Henrich
Claprưt àậ phất hiïån àûúåc mưåt ngun tưë múái mâ ưng gổi lâ
Ziriconi, nhúâ mâu sùỉc àểp àệ, khi thò lống lấnh nhû vâng, khi thò
mâu da cam, lc khấc lẩi mâu hưìng, nïn ngay tûâ thúâi Alecxanàrú
xûá Macedonia, ziricon àậ àûúåc coi lâ mưåt thûá àấ qu. Tïn gổi nây
cố lệ lâ xët phất tûâ mưåt tûâ Ba Tû lâ “zargun”, nghơa lâ lống lấnh
nhû vâng.
Ziricon (trong cấc tâi liïåu côn gùåp nhûäng tïn gổi khấc ca
khoấng vêåt nây: hyacinth, jacinth, jargon) tûâ thúâi cưí xûa chùèng
nhûäng àậ àûúåc dng lâm àưì trang sûác, mâ côn àûúåc coi lâ mưåt thûá
ba “lâm cho trấi tim rưån râng, xua tan mổi nưỵi phiïìn mån vâ
nhûäng nghơ sêìu bi, khiïën cho trđ thưng minh vâ lông cao thûúång
àûúåc nhên lïn gêëp bưåi”. Trong mưåt tấc phêím nối vïì y hổc, vúái sûå
tinh thưng nghïì nghiïåp, mưåt võ y sû úã nûúác Nga cưí xûa àậ khùèng
àõnh rùçng, “kễ nâo àeo hưìng ngổc (úã nûúác Nga ngây xûa, ngûúâi ta
gổi nhiïìu thûá àấ qu, trong àố cố ziricon, bùçng mưåt tïn chung lâ
“hưìng ngổc”. Hiïån nay, tûâ “hưìng ngổc” dng àïí gổi cấc thûá àấ qu
chûáa crom nhû ruby, corundum(N. D.).) àỗ thêỵm bïn mònh thò sệ
khưng mú thêëy nhûäng àiïìu gúám ghiïëc vâ hậi hng, sệ vûäng têm vâ
cao thûúång trûúác mổi ngûúâi”.
Nùm 1824, nhâ hốa hổc Thy Àiïín lâ Becxïliut àậ tấch àûúåc
ziriconi úã dẩng tûå do. Tuy nhiïn, thúâi bêëy giúâ ngûúâi ta chûa thïí
àiïìu chïë àûúåc ziriconi ngun chêët, vò vêåy, sët mưåt thúâi gian dâi

khưng ai nghiïn cûáu àûúåc nhûäng tđnh chêët vêåt l ca kim loẩi nây.
Cng nhû nhiïìu kim loẩi múái khấc, sët hâng chc nùm, ziriconi
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 19
http://ebooks. vdcmedia. com
khưng thïí tòm cho mònh mưåt “cưng viïåc” vûâa , trong khi àố, cấc
kim loẩi àûúåc biïët àïën tûâ lêu nhû sùỉt, àưìng, chò thò àậ biïët “châo
hâng”, do vêåy mâ chng khưng bõ lêm vâo cẫnh ïë êím.
Mậi àïën àêìu thïë k ca chng ta, cấc nhâ bấc hổc múái cûáu
àûúåc ziriconi thoất khỗi mổi tẩp chêët vâ bùỉt àêìu nghiïn cûáu k
lûúäng nhûäng tđnh chêët ca kim loẩi nây. Hốa ra, nố cố mưåt bẩn
àûúâng thûúâng xun lâ hafini. Trong sët hún 130 nùm, cấc nhâ
hốa hổc khưng nhêån thêëy rùçng, hafini ln cố mùåt trong ziriconi,
mâ àưi khi vúái lûúång khấ lúán. Súã dơ nhû vêåy lâ vò tđnh chêët hốa hổc
ca hai ngun tưë nây giưëng nhau àïën mûác àấng ngẩc nhiïn. Tuy
vêåy, trong mưåt sưë vêën àïì thò giûäa chng lẩi cố nhûäng mưëi bêët àưìng
nghiïm trổng - àiïìu àố sệ àûúåc nối àïën sau.
Ziriconi ngun chêët cố bïì ngoâi giưëng nhû thếp, nhûng lâ
mưåt kim loẩi bïìn hún thếp vâ cố tđnh dễo cao. Mưåt trong nhûäng
tđnh chêët quan trổng ca ziriconi lâ nố cố tđnh bïìn vûäng rêët cao àưëi
vúái nhiïìu mưi trûúâng xêm thûåc. Vïì tđnh chêët chưëng ùn môn thò
ziriconi vûúåt xa cấc kim loẩi bïìn vûäng nhû niobi vâ titan. Trong
axit clohiàric 5 % vâ úã nhiïåt àưå 60 àưå C, thếp khưng gó bõ ùn môn
khoẫng 2,6 milimet trong mưåt nùm, titan - gêìn mưåt milimet, côn
ziriconi thò đt hún mưåt ngân lêìn so vúái titan. Khi chõu tấc àưång ca
cấc chêët kiïìm, ziriconi cố sûác chưëng àúä rêët cao. Vïì mùåt nây thò
tantali vưën àûúåc mïånh danh lâ “chiïën sơ xët sùỉc” chưëng ùn môn
hốa hổc cng phẫi chõu thua ziriconi. Chó cố ziriconi múái dấm
“tùỉm” lêu trong cấc chêët kiïìm chûáa amoniac lâ nhûäng chêët kiïìm
rêët mẩnh mâ têët cẫ cấc kim loẩi khấc, khưng cố ngoẩi lïå nâo, àïìu
phẫi kiïng k.

Nhúâ cố àưå bïìn ùn môn cao nïn ziriconi àậ àûúåc sûã dng trong
mưåt lơnh vûåc y hổc rêët quan trổng lâ phêỵu thåt thêìn kinh. Cấc
húåp kim ca ziriconi àûúåc dng àïí sẫn xët kểp cêìm mấu, dng c
phêỵu thåt vâ thêåm chđ trong nhiïìu trûúâng húåp, côn lâm chó khêu
cấc chưỵ nưëi trong cấc ca mưí nậo.
Sau khi cấc nhâ hốa hổc nhêån thêëy rùçng, nïëu pha thïm
ziriconi vâo thếp thò nhiïìu tđnh chêët ca thếp sệ àûúåc cẫi thiïån,
ziriconi liïìn àûúåc xïëp vâo hâng cấc ngun tưë àiïìu chêët cố giấ trõ.
X.I. Venetxki 20
http://ebooks. vdcmedia. com
Trong lơnh vûåc nây, hoẩt àưång ca ziriconi thïí hiïån úã rêët nhiïìu
mùåt: nố gốp phêìn lâm tùng àưå cûáng vâ àưå bïìn, nêng cao khẫ nùng
gia cưng, àưå thêëm tưi vâ tđnh dïỵ hân ca thếp, lâm cho thếp lỗng
dïỵ rốt, lâm tan cấc hẩt sunfua trong thếp khiïën cho cêëu trc ca
thếp trúã nïn min hẩt.
Nïëu pha thïm ziriconi vâo thếp kïët cêëu thò tđnh khưng sinh
vẫy ca thếp tùng lïn rộ rïåt: khưëi lûúång mêët mất ca loẩi thếp
chûáa 0,2 - 0,3 % ziriconi sau khi nung úã nhiïåt àưå 820 àưå C trong ba
giúâ liïìn nhỗ hún 6 - 7 lêìn so vúái cng thûá thếp êëy, nhûng khưng
pha thïm ziriconi.
Ziriconi côn lâm tùng àưå bïìn ùn môn ca thếp lïn rêët nhiïìu.
Chùèng hẩn, sau ba thấng ngêm mònh trong nûúác, khưëi lûúång mêët
mất ca thếp kïët cêëu tđnh quy àưíi cho 1 mết khưëi lâ 16,3 gam,
trong khi àố cng vêỵn loẩi thếp êëy, song cố pha thïm 0,2 %
ziriconi, thò chó bõ “gêìy” ài 7,6 gam.
Cố thïí nung thếp ziriconi àïën nhiïåt àưå cao mâ khưng súå “quấ
lûãa”. Àiïìu àố cho phếp tùng tưëc àưå cấc quấ trònh rên, dêåp, nhiïåt
luån vâ thêëm cacbon àưëi vúái thếp.
Cêëu trc min hẩt vâ àưå bïìn cao ca thếp ziriconi cưång thïm
vúái tđnh chẫy lỗng tưët àậ cho phếp dng nố àïí àc cấc vêåt cố thânh

mỗng hún hùèn so vúái khi àc bùçng thếp thûúâng. Chùèng hẩn, tûâ
thếp ziriconi ngûúâi ta àậ àc àûúåc cấc chđ tiïët cố thânh mỗng 2
milimet, trong khi àố, nïëu àc bùçng thếp giưëng nhû vêåy nhûäng
khưng pha thïm ziriconi thò bïì dây ca thânh đt nhêët cng phẫi
bùçng 5 - 6 milimet.
Ziriconi côn lâ ngûúâi bẩn tưët ca nhiïìu kim loẩi mâu. Pha
thïm ngun tưë nây vâ àưìng thò àưå bïìn vâ sûác chõu nống ca àưìng
tùng lïn rêët nhiïìu mâ àưå dêỵn àiïån hêìu nhû khưng giẫm. Húåp kim
àưìng cầimi vúái hâm lûúång nhỗ ziriconi cố àưå bïìn vâ àưå dêỵn àiïån
cao. Pha ziriconi vâo cấc húåp kim nhưm thò àưå bïìn, àưå dễo, khẫ
nùng chưëng ùn môn vâ sûác chõu nhiïåt ca chng tùng lïn rộ rïåt.
Khi àûúåc pha thïm mưåt lûúång ziriconi khưng àấng kïí, àưå bïìn ca
cấc húåp kim magie - kệm tùng lïn gêìn gêëp àưi. Trong dung dõch
axit clohiàric 5 % úã 100 àưå C, àưå bïìn ùn môn ca húåp kim titan -
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 21
http://ebooks. vdcmedia. com
ziriconi cao gêëp hâng chc lêìn so vúái titan ngun chêët thûúâng
dng trong k thåt. Thïm ziriconi vâo molipàen cng lâm cho
kim loẩi àưå cûáng ca kim loẩi nây tùng lïn rộ rïåt. Ziriconi côn àûúåc
pha thïm vâo àưìng thau chûáa mangan, vâo cấc loẩi àưìng àỗ chûáa
nhưm, niken, chò.
Mùåc dêìu vai trô ngun tưë àiïìu chêët àưëi vúái thếp vâ húåp kim
lâ rêët quan trổng vâ àêìy vinh dûå, song ziriconi khưng thïí thỗa
mận vúái vai trô àố. Nố tiïëp tc tòm kiïëm vâ àậ tòm àûúåc sûá mïånh
thûåc sûå ca mònh. Nhûng trûúác khi kïí àïën chuån nây, chng ta
hậy trúã lẩi cấi nưi ca nố - phông thđ nghiïåm ca Martin Claprưt.
Àêìu ài lâ vâo nùm 1789, Claprưt àậ khấm phấ ra khưng
nhûäng ziriconi, mâ côn mưåt ngun tưë tuåt diïåu nûäa cố vinh hẩnh
àống vai trô to lúán trong khoa hổc vâ k thåt ca thïë k XX - àố
lâ urani. Cẫ bẫn thên Claprưt lêỵn bêët k ngûúâi nâo khấc thúâi bêëy

giúâ àïìu khưng thïí thêëy trûúác àûúåc sưë phêån ca “hai anh em”
ziriconi vâ urani sau nây ra sao. Mưåt thúâi gian dâi, àûúâng ài ca
chng xa rúâi nhau: trong sët 150 nùm, khưng mưåt cấi gò liïn kïët
àûúåc cấc ngun tưë nây. Mậi àïën ngây nay, sau mưåt cåc chia ly
dâi àùçng àùéng, “hai anh em” nây múái xum hổp lẩi vúái nhau. Ban
àêìu, biïët àûúåc àiïìu nây chó cố mưåt sưë rêët đt cấc nhâ bấc hổc vâ k
sû lâm viïåc trong lơnh vûåc nùng lûúång hẩt nhên - lơnh vûåc mâ
chng ta àïìu biïët, ngûúâi lẩ khưng àûúåc phếp àïën. Cåc gùåp gúä àậ
diïỵn ra trong lô phẫn ûáng ngun tûã, núi mâ urani àûúåc dng lâm
ngun liïåu hẩt nhên, côn ziriconi thò àûúåc dng lâm vỗ bổc cho
cấc thanh urani. Tuy nhiïn, àïí cho chđnh xấc thò phẫi ghi nhêån
rùçng, trûúác àố mêëy nùm, cấc nhâ bấc hổc M àậ thûã dng ziriconi
lâm vêåt liïåu cho lô phẫn ûáng hẩt nhên àùåt trïn tâu “Nautilus” lâ
tâu ngêìm ngun tûã àêìu tiïn ca M. Nhûng ngay sau àố ngûúâi ta
nhêån thêëy rùçng, dng ziriconi lâm vỗ bổc cho cấc thanh nhiïn liïåu
thò cố lúåi hún lâ àïí lâm cấc chi tiïët dûâng ca vng hoẩt àưång trong
lô phẫn ûáng. Thïë lâ tûâ lc bêëy giúâ, urani àậ lổt vâo vông ưm êëp ca
ziriconi.
Khưng phẫi ngêỵu nhiïn mâ ngûúâi ta chổn ziriconi: cấc nhâ
vêåt l hổc àậ biïët rùçng, khấc vúái nhiïìu kim loẩi, ziriconi àïí cho cấc
nútron ài qua mưåt cấch dïỵ dâng, mâ chđnh tđnh chêët nây - gổi lâ
X.I. Venetxki 22
http://ebooks. vdcmedia. com
tđnh trong sët àưëi vúái nútron - phẫi cố úã loẩi vêåt liïåu dng lâm vỗ
bổc cấc thanh urani. Thûåc ra, mưåt sưë kim loẩi nhû nhưm, magie,
thiïëc cng tûúng tûå ziriconi vïì àiïím nây, nhûng chng lẩi dïỵ nống
chẫy vâ khưng chõu àûúåc nhiïåt. Côn ziriconi thò nống chẫy úã mậi
1850 àưå C nïn hoân toân cố thïí chõu àûång àûúåc nhiïåt àưå cao ca
ngânh nùng lûúång hổc hẩt nhên.
Tuy nhiïn, ziriconi cng cố nhûäng nhûúåc àiïím nâo àố cố thïí

cẫn trúã cưng viïåc ca nố trong lơnh vûåc quan trổng nây. Vêën àïì lâ úã
chưỵ chó vúái àưå tinh khiïët cao thò ziriconi múái trong sët àưëi vúái
nútron. Thïë lâ mưåt lêìn nûäa lẩi phẫi nhúâ àïën hafini - mưåt kim loẩi
mâ xết vïì cấc tđnh chêët hốa hổc thò cố thïí gổi lâ anh em sinh àưi
vúái ziriconi. Nhûng thấi àưå ca chng àưëi vúái nútron thò hoân toân
trấi ngûúåc nhau: hafini hêëp th nútron mưåt cấch tham lam (mẩnh
gêëp hâng trùm lêìn so vúái ziriconi). Ngoâi ra, tẩp chêët hafini d vúái
liïìu lûúång rêët nhỗ cng cố thïí lâm hỗng “mấu” ca ziriconi vâ lâm
cho nố mêët tđnh trong sët àưëi vúái nútron. Àưëi vúái ziriconi, nhûäng
àiïìu kiïån k thåt ca cấi gổi lâ “àưå tinh khiïët ca lô phẫn ûáng”
chó cho phếp hafini cố mùåt trong ziriconi dûúái mûác vâi phêìn vẩn.
Song ngay cẫ úã mûác àưå đt ỗi nhû vêåy, hafini vêỵn lâm giẫm àưå trong
sët ca ziriconi àưëi vúái nútron xëng vâi lêìn.
Búãi vò trong thiïn nhiïn, hai kim loẩi nây thûúâng chung sưëng
vúái nhau, nïn àiïìu chïë ziriconi mâ hoân toân loẩi bỗ àûúåc hafini lâ
mưåt viïåc vư cng khố khùn. Tuy nhiïn, cấc nhâ hốa hổc vâ luån
kim vêỵn phẫi nghiïn cûáu giẫi quët k àûúåc vêën àïì nây, vò cưng
nghiïåp ngun tûã rêët cêìn vêåt liïåu kïët cêëu lâ ziriconi.
Sau khi giẫi quët xong nhiïåm v nây thò mưåt nhiïåm v cêëp
bấch khấc lẩi nẫy sinh: phẫi lâm thïë nâo àïí khi chïë tẩo cấc kïët cêëu
bùçng ziriconi tinh khiïët, trong quấ trònh hân, cấc ngun tûã xa lẩ
khưng rúi vâo ziriconi vò chng cố thïí lâ trúã ngẩi khưng vûúåt qua
àûúåc trïn àûúâng ài ca nútron vâ chđnh vò thïë mổi ûu àiïím ca
kim loẩi nây àïìu mêët hïët tấc dng. Ngoâi ra, cêìn phẫi hân bùçng
cấch thïë nâo àố àïí khưng phấ hỗng tđnh àưìng nhêët ca kim loẩi:
mưëi hân cng phẫi cố nhûäng tđnh chêët nhû chđnh vêåt liïåu àûúåc
hân. Àïí hoân thânh àûúåc nhiïåm v nây, tia àiïån tûã àậ gip sûác.
Sûå tinh khiïët vâ tinh chđnh xấc ca phûúng phấp hân bùçng tia
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 23
http://ebooks. vdcmedia. com

àiïån tûã àậ cho phếp giẫi quët àûúåc vêën àïì nây. Thïë lâ ziriconi àậ
trúã thânh “trang phc” ca cấc thanh urani.
Tûâ lc àố, viïåc sẫn xët ziriconi àậ tùng vổt lïn mưåt cấch àưåt
ngưåt: chó trong vông mưåt chc nùm - tûâ nùm 1949 àïën nùm 1959 -
sẫn lûúång ziriconi trïn thïë giúái àậ tùng lïn mưåt ngân lêìn! Nhûäng
khưëi tđch t cất ziricon rêët lúán mâ trûúác àêy lâ phïë thẫi khi khai
thấc cấc khoấng sẫn khấc àïìu àûúåc moi ra àïí sûã dng. Chùèng hẩn,
úã California, khi khai thấc vâng bùçng nhûäng chiïëc tâu nẩo vết cấc
lông sưng cưí, ngûúâi ta àậ xc lïn rêët nhiïìu cất ziricon cng vúái cất
chûáa vâng àïí sâng àậi, nhûng vò khưng dng àïën cất ziricon nïn
ngûúâi ta àậ àưí nố ra cấc bậi thẫi. Tẩi bang Oregon (nûúác M),
trong nhûäng nùm chiïën tranh thïë giúái thûá hai, ngûúâi ta àậ khai
thấc àûúåc nhiïìu qúång cromit vâ tiïån thïí àậ thu àûúåc mưåt lûúång
ziricon nâo àố, nhûng lc bêëy giúâ, cưng nghiïåp chûa quan têm àïën
khoấng vêåt nây nïn nố vêỵn phẫi nùçm lẩi núi khai thấc. Chùèng bao
lêu sau chiïën tranh, dû lån êìm ơ vïì sûå qu giấ ca ziriconi àậ bùỉt
àêìu nưíi lïn, nïn cấc bậi thẫi nây àậ trúã thânh nhûäng miïëng mưìi
bếo búã.
Hiïån nay, cấc mỗ lúán kim loẩi qu bấu nây àang àûúåc khai
thấc úã M, Australia, Braxin, ÊËn Àưå, cấc nûúác têy Phi. Liïn Xư
cng cố àấng kïí trûä lûúång ngun liïåu ziriconi. Cất úã ven búâ biïín
thûúâng lâ qúång ziriconi rêët tưët. Chùèng hẩn úã Australia, sa khoấng
ziricon trẫi dâi sët gêìn 150 kilưmet dổc theo búâ àẩi dûúng. Gêìn
àêy, úã phêìn phđa têy ca lc àõa nây, cấch thânh phưë Micatarra
khưng xa, nhốm sinh viïn àõa chêët ài khẫo sất lông sưng khư cẩn
ca mưåt con sưng mâ xûa kia tûâng chẫy qua àêy tûâng phất hiïån
àûúåc nhûäng tinh thïí ziricon trong cấc àấ thåc loẩi sa thẩch bõ
phong hốa. Àố lâ nhûäng tinh thïí ziricon cưí nhêët trïn trấi àêët. Cấc
nhâ àõa vêåt l úã trûúâng àẩi hổc qëc gia Canbúrú àậ ài àïën kïët
lån nây sau khi xấc àinh àûúåc rùçng, tíi ca cấc àưëm ziricon tòm

thêëy úã àêy lâ vâo khoẫng 4,1 - 4,2 tó nùm, nghơa lâ chng giâ hún
vâi triïåu nùm so vúái khoấng thïí mâ khoa hổc àậ biïët trûúác àố. Nối
cấch khấc, ziricon tòm thêëy úã Australia àậ xët hiïån vâo khoẫng
300 - 400 triïåu nùm sau khi hânh tinh ca chng ta ra àúâi.
X.I. Venetxki 24
http://ebooks. vdcmedia. com
Nhu cêìu vïì ziriconi mưỵi nùm lẩi tùng lïn vò kim loẩi nây
câng ngây câng cố thïm nhiïìu nghïì múái. ÚÃ trẩng thấi nung nống,
nố rêët hấo cấc chêët khđ - tđnh chêët nây àûúåc sûã dng, chùèng hẩn,
trong k thåt àiïån - chên khưng, k thåt vư tuën.
Trong quấ trònh hro hốa, tûác lâ quấ trònh bậo hôa khđ
hiàro, mưåt sưë kim loẩi, trong àố cố ziriconi, thay àưíi cêëu trc mẩng
tinh thïí ca mònh vâ tùng thïí tđch lïn rộ rïåt - tùng hún nhiïìu so
vúái khi nung nống thưng thûúâng. Dûåa trïn tđnh chêët “núã phònh”
nây, cấc chun gia Liïn Xư àậ àïì ra mưåt phûúng phấp àưåc àấo àïí
nưëi cấc bïì mùåt kim loẩi hóåc bïì mùåt cấc vêåt liïåu khấc trong nhûäng
trûúâng húåp khưng thïí hân hóåc gùỉn àûúåc, chùèng hẩn, khi sẫn xët
loẩi ưëng thếp gưìm hai lúáp bùçng hai thûá vêåt liïåu khấc nhau - loẩi dïỵ
nống chẫy (nhưm, àưìng, chêët dễo) vâ loẩi khố nống chẫy (thếp chõu
nhiïåt, vonfram, gưëm). Thûåc chêët ca phûúng phấp nây nhû sau.
Nïëu ta lưìng chùåt hai ưëng khưng àưìng chêët vâo vúái nhau rưìi lìn
vâo mưåt ưëng lâm bùçng thûá kim loẩi dïỵ “núã phònh”, sau àố tẩo àiïìu
kiïån cho kim loẩi nây bõ hiàro hốa, nố sệ núã phònh ra vâ ếp chùåt
hai ưëng nây vâo nhau. Chùèng hẩn, cấc ưëng lốt ưí trc bùçng thếp
khưng gó vâ bùçng húåp kim nhưm àûúåc lưìng vâo nhau vâ àûúåc lìn
vâo mưåt khoanh vông bùçng ziriconi, thò sau mưåt giúâ “ngêm” trong
mưi trûúâng khđ hiàro úã nhiïåt àưå 400 àưå C, chng sệ dđnh chùåt vâo
nhau àïën nưỵi khưng thïí thấo gúä ra àûúåc nûäa.
Hưỵn húåp bưåt ziriconi kim loẩi vúái cấc húåp chêët chấy àûúåc
dng àïí lâm phấo hiïåu phất ra ấnh sấng rêët mẩnh. Lấ ziriconi khi

bõ àưët chấy sệ phất ra ấnh sấng mẩnh gêëp rûúäi so vúái khi àưët lấ
nhưm. Cấc quẫ àẩn phấo hiïåu àưët bùçng ziriconi rêët tiïån lúåi vò
chng chiïëm chưỵ rêët đt, cố khi chó bùçng chiïëc nhêỵn ca thúå may.
Cấc cưng trònh sû vïì k thåt tïn lûãa ngây câng ch hún àïën cấc
húåp kim ca ziriconi: rêët cố thïí, cấc húåp kim chõu nống ca ngun
tưë nây sệ lâ ngun liïåu àïí lâm cấc dẫi gúâ cho cấc con tâu v tr
trong nhûäng chuën bay thûúâng k vâo khưng gian v tr sau nây.
Cấc mëi ca ziriconi cố mùåt trong mưåt loẩi nh tûúng àùåc
biïåt àïí têím lïn vẫi, lâm cho vẫi khưng thêëm nûúác àïí may ấo mûa.
Chng côn àûúåc sûã dng àïí lâm ra cấc loẩi mûåc in mâu, cấc loẩi
sún chun dng, cấc loẩi chêët dễo. Cấc húåp chêët ca ziriconi àûúåc
KÏÍ CHUÅN VÏÌ KIM LOẨI (quín 2) 25
http://ebooks. vdcmedia. com
dng lâm chêët xc tấc trong viïåc sẫn xët ngun liïåu cố chó sưë
octan cao cho àưång cú. Cấc húåp chêët sunfat ca ngun tưë nây
dng àïí thåc da rêët tưët.
Ziriconi tetraclorua cố cưng dng rêët àùåc biïåt. Àưå dêỵn àiïån
ca cấc têëm mỗng lâm bùçng chêët nây thay àưíi tûúng ûáng vúái ấp
sët tấc àưång lïn nố. Tđnh chêët nây àậ àûúåc ấp dng vâo viïåc chïë
tẩo ấp kïë vẩn nùng (khđ c ào ấp sët). D ấp sët thay àưíi rêët đt,
cûúâng àưå dông àiïån trong mẩch ca ấp kïë vêỵn thay àưíi vâ àiïìu nây
àûúåc thïí hiïån trïn thanh ào cố àấnh sưë tûúng ûáng àưëi vúái cấc àún
võ ào ấp sët. Kiïíu ấp kïë nây rêët nhẩy: chng cố thïí xấc àõnh àûúåc
ấp sët tûâ mưåt phêìn trùm ngân atmưtfe àïën hâng ngân atmưtfe
Cấc tinh thïí ấp àiïån rêët cêìn cho cấc khđ c dng trong k
thåt vư tuën nhû mấy phất siïu êm, bưå ưín àõnh têìn sưë v. v...
Trong mưåt sưë trûúâng húåp, chng phẫi lâm viïåc úã nhiïåt àưå cao. Cấc
tinh thïí chò ziriconat hoân toân thđch húåp vúái àiïìu kiïån lâm viïåc
nhû vêåy, vò trïn thûåc tïë, tđnh chêët ấp àiïån ca chng khưng thay
àưíi cho àïën 300 àưå C.

Kïí vïì ziriconi, khưng thïí khưng nối àïën oxit ca nố - mưåt
trong nhûäng chêët khố nống chẫy nhêët trong thiïn nhiïn: nhiïåt àưå
nống chẫy ca nố lâ gêìn 2.900 àưå C. Ziriconi oxit àûúåc sûã dng
rưång rậi àïí sẫn xët cấc chi tiïët chõu nhiïåt àưå cao, cấc loẩi men vâ
thy tinh chõu nống. Borua ca kim loẩi nây lẩi câng khố nống
chẫy hún nûäa. Cấc cùåp nhiïåt àûúåc bổc bùçng chêët nây cố thïí nhng
trong gang nống chẫy sët 10 - 15 giúâ liïn tc, côn trong thếp lỗng
thò àûúåc 2 - 3 giúâ (cấc vỗ bổc bùçng thẩch anh chó chõu àûång àûúåc
mưåt vâi lêìn nhng, mưỵi lêìn khưng quấ 20 - 25 giêy).
Ziriconi oxit cố mưåt tđnh chêët rêët àưåc àấo: khi bõ àưët nống àïën
nhiïåt àưå rêët cao, nố phất ra ấnh sấng mẩnh àïën mûác cố thïí sûã
dng trong k thåt chiïëu sấng. Ngay tûâ cëi thïë k XIX, nhâ vêåt
l hổc nưíi tiïëng ngûúâi Àûác lâ Vante Hecman Nerxtú àậ nhêån thêëy
tđnh chêët nây. Trong loẩi àên do ưng sấng chïë (àên nây àậ ài vâo
lõch sûå k thåt vúái tïn lâ àên Nerxtú), cấc thanh phất sấng àûúåc
lâm bùçng ziriconi oxit. Hiïån nay, trong cấc phông thđ nghiïåm, loẩi
àên nay àưi khi vêỵn côn àûúåc dng lâm ngìn chiïëu sấng.