Tài liệu Chương 6 Tương ứng bội và phương thức ảo ppt

Chương 6
Tương ứng bội và phương thức ảo
Tương ứng bội và phương thức ảo là công cụ mạnh của C++
cho phép tổ chức quản lý các đối tượng khác nhau theo cùng một lược
đồ. Một khái niệm khác liên quan là: lớp cơ sở trừu tượng. Chương
này sẽ trình bầy cách sử dụng các công cụ trên để xây dựng chương
trình quản lý nhiều đối tượng khác nhau theo một lược đồ thống nhất.
§
1. Phương thức tĩnh
1.1. Lời gọi tới phương thức tĩnh
Như đã biết một lớp dẫn xuất được thừa kế các phương thức của
các lớp cơ sở tiền bối của nó. Ví dụ lớp A là cơ sở của B, lớp B lại là
cơ sở của C, thì C có 2 lớp cơ sở tiền bối là B và A. Lớp C được thừa
kế các phương thức của A và B. Các phương thức mà chúng ta vẫn
nói là các phương thức tĩnh. Để tìm hiểu thêm về cách gọi tới các
phương thức tĩnh, ta xét ví dụ về các lớp A, B và C như sau:
class A
{
public:
void xuat()
{
cout << "\n Lop A " ;
}
};
class B:public A
{
public:
void xuat()
{
cout << "\n Lop B " ;
}

};
class C:public B
{
public:
void xuat()
{
cout << "\n Lop C " ;
}
};
Lớp C có 2 lớp cơ sở tiền bối là A , B và C kế thừa các phương
thức của A và B. Do đó một đối tượng của C sẽ có tới 3 phương thức
xuat. Hãy theo rõi các câu lệnh sau:
C h ; // h là đối tượng kiểu C
h.xuat() ; // Gọi tới phương thức h.D::xuat()
h.B::xuat() ; // Gọi tới phương thức h.B::xuat()
h.A::xuat() ; // Gọi tới phương thức h.A::xuat()
Các lời gọi phương thức trong ví dụ trên đều xuất phát từ đối
tượng h và mọi lời gọi đều xác định rõ phương thức cần gọi.
Bây giờ chúng ta hãy xét các lời gọi không phải từ một biến đối
tượng mà từ một con trỏ. Xét các câu lệnh:
A *p, *q, *r; // p, q, r là con trỏ kiểu A
A a; // a là đối tượng kiểu A
B b; // b là đối tượng kiểu B
C c; // c là đối tượng kiểu c
Chúng ta hãy ghi nhớ mệnh đề sau về con trỏ của các lớp dẫn
xuất và cơ sở:
317 318
Phép gán con trỏ: Con trỏ của lớp cơ sở có thể dùng để chứa địa
chỉ các đối tượng của lớp dẫn xuất.
Như vậy cả 3 phép gán sau đều hợp lệ:

p = &a ;
q = &b ;
r = &c ;
Chúng ta tiếp tục xét các lời gọi phương thức từ các con trỏ p, q, r:
p->xuat();
q->xuat();
r->xuat();
và hãy lý giải xem phương thức nào (trong các phương thức A::xuat,
B::xuat và C::xuat) được gọi. Câu trả lời như sau:
Cả 3 câu lệnh trên đều gọi tới phương thức A::xuat() , vì các con
trỏ p, q và r đều có kiểu A.
Như vậy có thể tóm lược cách thức gọi các phương thức tĩnh như
sau:
Quy tắc gọi phương thức tĩnh: Lời gọi tới phương thức tĩnh bao
giờ cũng xác định rõ phương thức nào (trong số các phương thức
trùng tên của các lớp có quan hệ thừa kế) được gọi:
1. Nếu lời gọi xuất phát từ một đối tượng của lớp nào, thì phương
thức của lớp đó sẽ được gọi.
2. Nếu lời gọi xuất phát từ một con trỏ kiểu lớp nào, thì phương
thức của lớp đó sẽ được gọi bất kể con trỏ chứa địa chỉ của đối tượng
nào.
1.2. Ví dụ
Xét 4 lớp A, B, C và D. Lớp B và C có chung lớp cơ sở A. Lớp D
dẫn xuất từ C. Cả 4 lớp đều có phương thức xuat(). Xét hàm:
void hien(A *p)
{
p->xuat();
}
Không cần biết tới địa chỉ của đối tượng nào sẽ truyền cho đối con
trỏ p, lời gọi trong hàm luôn luôn gọi tới phương thức A::xuat() vì con

trỏ p kiểu A. Như vậy bốn câu lệnh:
hien(&a);
hien(&b);
hien(&c);
hien(&d);
trong hàm main (của chương trình dưới đây) đều gọi tới A::xuat().
//CT6-01
// Phuong thuc tinh
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
#include <iostream.h>
#include <ctype.h>
class A
{
private:
int n;
public:
A()
{
n=0;
}
A(int n1)
{
n=n1;
}
void xuat()
319 320
{
cout << "\nLop A: "<< n;
}

int getN()
{
return n;
}
};
class B:public A
{
public:
B():A()
{
}
B(int n1):A(n1)
{
}
void xuat()
{
cout << "\nLop B: "<<getN();
}
};
class C:public A
{
public:
C():A()
{
}
C(int n1):A(n1)
{
}
void xuat()
{

cout << "\nLop C: "<<getN();
}
};
class D:public C
{
public:
D():C()
{
}
D(int n1):C(n1)
{
}
void xuat()
{
cout << "\nLop D: "<<getN();
}
};
void hien(A *p)
{
p->xuat();
}
void main()
{
321 322
A a(1);
B b(2);
C c(3);
D d(4);
clrscr();
hien(&a);

hien(&b);
hien(&c);
hien(&d);
getch();
}
§
2. Sự hạn chế của phương thức tĩnh
Ví dụ sau cho thấy sự hạn chế của phương thức tĩnh trong việc sử
dụng tính thừa kế để phát triển chương trình.
Giả sử cần xây dựng chương trình quản lý thí sinh. Mỗi thí sinh
đưa vào ba thuộc tính: Họ tên, số báo danh và tổng điểm. Chương
trình gồm ba chức năng: Nhập dữ liệu thí sinh, in dữ liệu thí sinh ra
máy in và xem - in (in họ tên ra màn hình, sau đó lựa chọn hoặc in
hoặc không). Chương trình dưới đây sử dụng lớp TS (Thí sinh) đáp
ứng được yêu cầu đặt ra.
//CT6-02
// Han che phuong thuc tinh
// Lop TS
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
#include <iostream.h>
#include <ctype.h>
class TS
{
private:
char ht[25];
int sobd;
float td;
public:
void nhap()

{
cout << "\nHo ten: " ;
fflush(stdin); gets(ht);
cout << "So bao danh: " ;
cin >> sobd;
cout << "Tong diem: " ;
cin >> td;
}
void in()
{
fprintf(stdprn,"\n\nHo ten: %s", ht);
fprintf(stdprn,"\nSo bao danh: %d", sobd);
fprintf(stdprn,"\nTong diem: %0.1f", td);
}
void xem_in()
{
int ch;
cout << "\nHo ten: " << ht ;
cout << "\nCo in khong? - C/K" ;
ch = toupper(getch());
if (ch=='C')
this->in();
}
} ;
323 324
void main()
{
TS t[100];
int i, n;
cout << "\nSo thi sinh: ";

cin >> n;
for (i=1; i<=n; ++i)
t[i].nhap();
for (i=1; i<=n; ++i)
t[i].xem_in();
getch();
}
Giả sử Nhà trường muốn quản lý thêm địa chỉ của thí sinh. Vì sự
thay đổi ở đây là không nhiều, nên chúng ta không đả động đến lớp
TS mà xây dựng lớp mới TS2 dẫn xuất từ lớp TS. Trong lớp TS2 đưa
thêm thuộc tính dc (địa chỉ) và các phương thức nhap, in. Cụ thể lớp
TS2 được định nghĩa như sau:
class TS2:public TS
{
private:
char dc[30] ; // Dia chi
public:
void nhap()
{
TS::nhap();
cout << "Dia chi: " ;
fflush(stdin); gets(dc);
}
void in()
{
TS::in();
fprintf(stdprn,"\nDia chi: %s", dc);
}
};
Trong lớp TS2 không xây dựng lại phương thức xem_in, mà sẽ

dùng phương thức xem_in của lớp TS. Chương trình mới như sau:
//CT6-03
// Han che phuong thuc tinh
// Lop TS TS2
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
#include <iostream.h>
#include <ctype.h>
class TS
{
private:
char ht[25];
int sobd;
float td;
public:
void nhap()
{
cout << "\nHo ten: " ;
fflush(stdin); gets(ht);
cout << "So bao danh: " ;
cin >> sobd;
cout << "Tong diem: " ;
325 326
cin >> td;
}
void in()
{
fprintf(stdprn,"\n\nHo ten: %s", ht);
fprintf(stdprn,"\nSo bao danh: %d", sobd);
fprintf(stdprn,"\nTong diem: %0.1f", td);

}
void xem_in()
{
int ch;
cout << "\nHo ten: " << ht ;
cout << "\nCo in khong? - C/K" ;
ch = toupper(getch());
if (ch=='C')
this->in(); //Goi den TS::in() (Vi this la con tro
//kieu TS)
}
} ;
class TS2:public TS
{
private:
char dc[30] ; // Dia chi
public:
void nhap()
{
TS::nhap();
cout << "Dia chi: " ;
fflush(stdin); gets(dc);
}
void in()
{
TS::in();
fprintf(stdprn,"\nDia chi: %s", dc);
}
};
void main()

{
TS2 t[100];
int i, n;
cout << "\nSo thi sinh: ";
cin >> n;
for (i=1; i<=n; ++i)
t[i].nhap();
for (i=1; i<=n; ++i)
t[i].xem_in();
getch();
}
Khi thực hiện chương trình này, chúng ta nhận thấy: Dữ liệu in ra
vẫn không có địa chỉ. Điều này có thể giải thích như sau:
Xét câu lệnh (thứ 2 từ dưới lên trong hàm main):
t[i].xem_in() ;
Câu lệnh này gọi tới phương thức xem_in của lớp TS2 (vì t[i] là
đối tượng của lớp TS2). Nhưng lớp TS2 không định nghĩa phương
thức xem_in, nên phương thức TS::xem_in() sẽ được gọi tới. Hãy
theo rõi phương thức này:
327 328
void xem_in()
{
int ch;
cout << "\nHo ten: " << ht ;
cout << "\nCo in khong? - C/K" ;
ch = toupper(getch());
if(ch=='C')
this->in(); //Goi den TS::in() (Vi this la con tro kieu TS)
}
Các lệnh đầu của phương thức sẽ in họ tên thí sinh. Nếu chọn có

(bấm phím C), thì câu lệnh:
this->in() ;
sẽ được thực hiện. Mặc dù địa chỉ của t[i] (là đối tượng của lớp TS2)
được truyền cho con trỏ this, thế nhưng câu lệnh này luôn luôn gọi
tới phương thức TS::in(), vì con trỏ this ở đây có kiểu TS và vì in() là
phương thức tĩnh. Kết quả là không in được địa chỉ của thí sinh.
Như vậy việc sử dụng các phương thức tĩnh in() (trong các lớp TS
và TS2) đã không đáp ứng được yêu cầu phát triển chương trình. Có
một giải pháp rất đơn giản là: Định nghĩa các phương thức in() trong
các lớp TS và TS2 như các phương thức ảo (virtual).
§
3. Phương thức ảo và tương ứng bội
3.1. Cách định nghĩa phương thức ảo
Giả sử A là lớp cơ sở, các lớp B, C, D dẫn xuất (trực tiếp hoặc dán
tiếp) từ A. Giả sử trong 4 lớp trên đều có các phương thức trùng dòng
tiêu đề (trùng kiểu, trùng tên, trùng các đối). Để định nghĩa các
phương thức này là các phương thức ảo, ta chỉ cần:
+ Hoặc thêm từ khoá virtual vào dòng tiêu đề của phương thức bên
trong định nghĩa lớp cơ sở A.
+ Hoặc thêm từ khoá virtual vào dòng tiêu đề bên trong định nghĩa
của tất cả các lớp A, B, C và D.
Ví dụ:
Cách 1:
class A
{
...
virtual void hien_thi()
{
cout << “\n Đây là lớp A” ;
};

} ;
class B : public A
{
...
void hien_thi()
{
cout << “\n Đây là lớp B” ;
};
} ;
class C : public B
{
...
void hien_thi()
{
cout << “\n Đây là lớp C” ;
};
329 330
} ;
class D : public A
{
...
void hien_thi()
{
cout << “\n Đây là lớp D” ;
};
} ;
Cách 2:
class A
{
...

virtual void hien_thi()
{
cout << “\n Đây là lớp A” ;
};
} ;
class B : public A
{
...
virtual void hien_thi()
{
cout << “\n Đây là lớp B” ;
};
} ;
class C : public B
{
...
virtual void hien_thi()
{
cout << “\n Đây là lớp C” ;
};
} ;
class D : public A
{
...
virtual void hien_thi()
{
cout << “\n Đây là lớp D” ;
};
} ;
Chú ý: Từ khoá virtual không được đặt bên ngoài định nghĩa lớp.

Ví dụ nếu viết như sau là sai (CTBD sẽ báo lỗi).
class A
{
...
virtual void hien_thi() ;
} ;
virtual void hien_thi() // Sai
{
cout << “\n Đây là lớp A” ;
};
Cần sửa lại như sau:
class A
{
...
virtual void hien_thi() ;
331 332
} ;
void hien_thi() // Đúng
{
cout << “\n Đây là lớp A” ;
};
3.2. Quy tắc gọi phương thức ảo
Để có sự so sánh với phương thức tĩnh, ta nhắc lại quy tắc gọi
phương thức tĩnh nêu trong
§
1.
3.2.1. Quy tắc gọi phương thức tĩnh
Lời gọi tới phương thức tĩnh bao giờ cũng xác định rõ phương thức
nào (trong số các phương thức trùng tên của các lớp có quan hệ thừa
kế) được gọi:

1. Nếu lời gọi xuất phát từ một đối tượng của lớp nào, thì phương
thức của lớp đó sẽ được gọi.
2. Nếu lời gọi xuất phát từ một con trỏ kiểu lớp nào, thì phương
thức của lớp đó sẽ được gọi bất kể con trỏ chứa địa chỉ của đối tượng
nào.
3.2.2. Quy tắc gọi phương thức ảo
Phương thức ảo chỉ khác phương thức tĩnh khi được gọi từ một
con trỏ (trường hợp 2 nêu trong mục 3.2.1). Lời gọi tới phương thức
ảo từ một con trỏ chưa cho biết rõ phương thức nào (trong số các
phương thức ảo trùng tên của các lớp có quan hệ thừa kế) sẽ được gọi.
Điều này phụ thuộc vào đối tượng cụ thể mà con trỏ đang trỏ tới: Con
trỏ đang trỏ tới đối tượng của lớp nào thì phương thức của lớp đó sẽ
được gọi.
Ví dụ A, B, C và D là các lớp đã định nghĩa trong 3.1. Ta khai báo
một con trỏ kiểu A và 4 đối tượng:
A *p ; // p là con trỏ kiểu A
A a ; // a là biến đối tượng kiểu A
B b ; // b là biến đối tượng kiểu B
C c ; // c là biến đối tượng kiểu C
D d ; // d là biến đối tượng kiểu D
Xét lời gọi tới các phương thức ảo hien_thi sau:
p = &a; // p trỏ tới đối tượng a của lớp A
p->hien_thi() ; // Gọi tới A::hien_thi()
p = &b; // p trỏ tới đối tượng b của lớp B
p->hien_thi() ; // Gọi tới B::hien_thi()
p = &c; // p trỏ tới đối tượng c của lớp C
p->hien_thi() ; // Gọi tới C::hien_thi()
p = &d; // p trỏ tới đối tượng d của lớp D
p->hien_thi() ; // Gọi tới D::hien_thi()
3.3. Tương ứng bội

Chúng ta nhận thấy cùng một câu lệnh
p->hien_thi();
tương ứng với nhiều phương thức khác nhau. Đây chính là tương ứng
bội. Khả năng này rõ ràng cho phép xử lý nhiều đối tượng khác nhau,
nhiều công việc, thậm chí nhiều thuật toán khác nhau theo cùng một
cách thức, cùng một lược đồ. Điều này sẽ được minh hoạ trong các
mục tiếp theo.
3.4. Liên kết động
Có thể so sánh sự khác nhau giữ phương thức tĩnh và phương thức
ảo trên khía cạnh liên kết một lời gọi với một phương thức. Trở lại ví
dụ trong 3.2:
A *p ; // p là con trỏ kiểu A
A a ; // a là biến đối tượng kiểu A
B b ; // b là biến đối tượng kiểu B
333 334
C c ; // c là biến đối tượng kiểu C
D d ; // d là biến đối tượng kiểu D
Nếu hien_thi() là các phương thức tĩnh, thì dù p chứa địa chỉ của
các đối tượng a, b, c hay d, thì lời gọi:
p->hien_thi() ;
luôn luôn gọi tới phương thức A::hien_thi()
Như vậy một lời gọi (xuất phát từ con trỏ) tới phương thức tĩnh
luôn luôn liên kết với một phương thức cố định và sự liên kết này xác
định trong quá trình biên dịch chương trình.
Cũng với lời gọi:
p->hien_thi() ;
như trên, nhưng nếu hien_thi() là các phương thức ảo, thì lời gọi này
không liên kết cứng với một phương thức cụ thể nào. Phương thức mà
nó liên kết (gọi tới) còn chưa xác định trong giai đoạn dịch chương
trình. Lời gọi này sẽ:

+ liên kết với A::hien_thi() , nếu p chứa địa chỉ đối tượng lớp A
+ liên kết với B::hien_thi() , nếu p chứa địa chỉ đối tượng lớp B
+ liên kết với C::hien_thi() , nếu p chứa địa chỉ đối tượng lớp C
+ liên kết với D::hien_thi() , nếu p chứa địa chỉ đối tượng lớp D
Như vậy một lời gọi (xuất phát từ con trỏ) tới phương thức ảo
không liên kết với một phương thức cố định, mà tuỳ thuộc vào nội
dung con trỏ. Đó là sự liên kết động và phương thức được liên kết
(được gọi) thay đổi mỗi khi có sự thay đổi nội dung con trỏ trong quá
trình chạy chương trình.
3.5. Quy tắc gán địa chỉ đối tượng cho con trỏ lớp cơ sở
+ Như đã nói trong
§
1, C++ cho phép gán địa chỉ đối tượng của
một lớp dẫn xuất cho con trỏ của lớp cơ sở. Như vậy các phép gán sau
(xem 3.2) là đúng:
A *p ; // p là con trỏ kiểu A
A a ; // a là biến đối tượng kiểu A
B b ; // b là biến đối tượng kiểu B
C c ; // c là biến đối tượng kiểu C
D d ; // d là biến đối tượng kiểu D
p = &a; // p và a cùng lớp A
p = &b; // p là con trỏ lớp cơ sở, b là đối tượng lớp dẫn xuất
p = &c; // p là con trỏ lớp cơ sở, c là đối tượng lớp dẫn xuất
p = &d; // p là con trỏ lớp cơ sở, d là đối tượng lớp dẫn xuất
+ Tuy nhiên cần chú ý là: Không cho phép gán địa chỉ đối tượng
của lớp cở sở cho con trỏ của lớp dẫn xuất. Như vậy ví dụ sau là sai:
B *q ;
A a ;
q = &a;
Sai vì: Gán địa chỉ đối tượng của lớp cơ sở A cho con trỏ của lớp

dẫn xuất B
3.6. Ví dụ
Ta sửa chương trình trong
§
1 bằng cách định nghĩa các phương
thức xuat() là ảo. Khi đó bốn câu lệnh:
hien(&a);
hien(&b);
hien(&c);
hien(&d);
trong hàm main (của chương trình dưới đây) sẽ lần lượt gọi tới 4
phương thức khác nhau:
A::xuat()
B::xuat()
C::xuat()
D::xuat()
//CT6-01B
// Phuong thuc ảo và tương ứng bội
335 336