Cuoc doi la mot

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

Cuộc đời

Cuộc đời là một “quán không”, tựu trung lại chỉ là một hành trình chu chuyển, bắt đầu bằng cái đến và kết
thúc bằng một sự ra đi như Trịnh Công Sơn nhắc đến trong một ca khúc bất hủ <i>Một cõi đi về</i>. Mọi sinh vật
trong đời này nói cho cùng chỉ là những kẻ ở trọ: con chim ở đậu cành cây, con cá ở trọ trong khe nước, và
con người chúng ta <i>ở trọ trần gian</i>để rồi một ngày nào đó ra đi <i>về chốn xa xăm cuối trời</i>, sau cuộc hành
trình dương thế: <i>Đường trần rồi khăn gói / Mai kia chào cuộc đời/ Nghìn trùng cơn gió bay</i>.

<i>Cuộc đời có bao lâu mà hững hờ</i>. Trịnh Cơng Sơn đã, nói theo lời của chính anh, "ra đi về chốn xa xăm cuối
trời" vào ngày 01.04.2001, sau khi đã ở trọ trần gian được 22650 ngày (hay 62 năm). Theo tiêu chuẩn về
tuổi thọ trung bình ngày nay ở các nước Tây phương và ngay cả ở Việt Nam, thời điểm ra đi của Trịnh
Công Sơn có thể nói là hơi sớm. Nhưng có lẽ Trịnh Cơng Sơn khơng hối tiếc, vì anh đã sống trọn một cuộc
đời mà anh từng chọn, để rồi cuối cùng được yên giấc ngủ dài trong lòng quê hương, và quan trọng hơn hết
là anh đã để lại một gia tài đồ sộ với hơn 600 tác phẩm mà phần lớn được phổ biến rộng rãi không những ở
Việt Nam mà còn ở Nhật Bản.

Đề cập đến sự ra đi của Trịnh Cơng Sơn, báo <i>Sài Gịn Giải Phóng</i> viết: "Nhạc sĩ Trịnh Cơng Sơn mất đi là
một tổn thất lớn cho nền âm nhạc Việt Nam, để lại niềm thương tiếc vô hạn cho hàng triệu người yêu âm
nhạc và các tầng lớp đồng bào". Quả đúng như thế. Trong các nhà viết tân nhạc nổi tiếng của Việt Nam, có
lẽ Trịnh Cơng Sơn là một trong những người sẽ sống rất lâu, nếu khơng nói là "sống mãi", trong lịng người
nghe. Những bài nhạc ca ngợi quê hương thần thoại, nhưng không quên nhắc người nghe về thân phận
của một dân tộc nhược tiểu và chia rẽ đã làm nhiều người, dù đồng ý hay không đồng ý với tác giả, cũng
phải để tâm suy nghiệm. Những lời ca trong <i>Kinh Việt Nam</i> hay <i>Ca khúc da vàng</i> chắc chắn sẽ tiếp tục làm
cho nhiều thế hệ sau phải chiêm nghiệm về một dân tộc có quá nhiều bất hạnh.

Một văn hào người Hi Lạp từng nói rằng trên đời này chỉ có hai điều đáng nói, đó là tình u và
chiến tranh. Nếu ơng đúng thì Việt Nam quả thật là mảnh đất “lí tưởng” để nói về hai chủ đề tài này.
Có lẽ quý vị cũng đồng ý với tôi rằng Trịnh Công Sơn là một trong những người đã nói một cách
xuất sắc về hai chủ đề này. Biết bao máu lửa đã đổ xuống mảnh đất Việt Nam, và Trịnh Công Sơn
không những đã ghi lại một cách đậm nét một giai đoạn chiến tranh ác liệt đó, mà còn đánh thức cả
một thế hệ thanh niên về sự tàn phá và nhẫn tâm của chiến tranh, mà hệ quả của nó vẫn cịn kéo

dài qua nhiều hình thức cho đến nay. Trịnh Cơng Sơn đã mang chút khói lửa của chiến tranh vào
tình u, và đem hai khía cạnh này vào âm nhạc Việt Nam hiện đại.

Mấy mươi năm trước, nhạc sĩ Phạm Duy chia nhạc của Trịnh Cơng Sơn thành ba chủ đề: tình yêu,
thân phận, và quê hương. Tình yêu, dĩ nhiên, là một đề tài mn thuở cho thi ca, vì vậy Trịnh Công
Sơn hay bất cứ nhạc sĩ nào viết nhạc tình cũng là điều khơng ngạc nhiên. Tuy nhiên tình u trong
nhạc của anh khơng phải chỉ loanh quanh ở những câu chuyện tình vụn vặt, ủy mị, hay những lời
xưng tụng tình yêu tầm thường, thậm chí vơ nghĩa như một số bản nhạc khác. Tình u đối với Trịnh
Cơng Sơn khơng phải là loại tình u trai gái, gặp nhau trong hồn cảnh ngang trái, hay nhung nhớ
trong một đêm mùa thu lá rơi, hay một đêm mưa rỉ rả mà chúng ta thường hay thấy trong các bài
nhạc Việt Nam; tình u đối với Trịnh Cơng Sơn có mùi bom đạn trong đó: <i>Tình u như bom đạn </i>
<i>trên da thịt người</i>.

Tình u trong những bài hát của Trịnh Cơng Sơn, theo Bửu Ý, cịn là những "Diễm tình", là “Đẹp trong
từng lời bội bạc bước chân quay gót, trong dang dở và tan vỡ … Cái đẹp ở đây là cái đẹp siêu thực”.
Nhưng nhà văn Nguyễn Đình Tồn thì có nhận xét rằng những nhạc tình của Trịnh Cơng Sơn là “Những
bản tình ca khơng có hạnh phúc”. Hai nhận xét tương tác và bổ sung cho nhau. Tơi muốn nói thêm là những
bài nhạc tình của Trịnh Cơng Sơn, dù tuyệt vọng hay khơng hạnh phúc, thường lạc quan và cố đem lại một
niềm hi vọng: <i>Ngày mai em đi / Đồi núi nghiêng nghiêng đợi chờ / Sỏi đá trông em từng giờ / Nghe buồn </i>
<i>nhịp chân bơ vơ. </i>Hay là<i>: Tìm em xa gần đất trời rộn ràng / Tìm trong sương hồng, trong chiều bạc mệnh / </i>
<i>Trăng tàn nguyệt tận, chưa từng tuyệt vọng đâu em</i>.

Những năm cuối thập niên 60 và đầu thập niên 70s, thời gian mà chiến tranh tàn phá lên đến cao độ, những

<b>Trịnh</b>
<b>Công</b>
<b>Sơn</b>

<b>đã</b>
<b>mang</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

ca khúc về quê hương của Trịnh Công Sơn càng sơi sục. Anh nói lên sự vơ lí của chiến tranh (<i>người chết </i>
<i>hai lần, thịt da nát tan</i>), cái vô tâm của bom đạn và những người sử dụng nó (<i>Một buổi sáng mùa xuân / một</i>
<i>em bé ra đồng / Đạp trái mìn nổ chậm / xác khơng cịn đơi chân</i>). Anh lớn tiếng kêu gọi hịa bình cho q
hương. Anh kêu gọi lên đường, không phải để cầm súng giết nhau, mà để đấu tranh cho một Việt Nam
không chiến tranh, và xây dựng lại căn nhà Việt Nam tươi đẹp hơn. Và anh vững niềm tin: <i>Dù hôm nay tôi </i>
<i>chưa về Hà Nội / Dù hôm nay tôi chưa thấy Sài Gịn / Nhưng trong lịng tơi vẫn chưa mất niềm tin</i>.

Một kí giả ngoại quốc đã từng viết rằng chỉ cần nghe những bài hát của Trịnh Công Sơn, người ta có thể có
một ý tưởng khá chính xác về lịch sử chiến tranh ở Việt Nam! Những lời nhạc đơn giản như “<i>Một ngàn năm</i>
<i>đô hộ giặc Tàu / Một trăm năm đô hộ giặc Tây / Hai mươi năm nội chiến từng ngày</i>” quả đã đủ cho người
nghe về một đất nước chiến tranh triền miên và xâu xé nhau từng ngày. Có thể giới kí giả Tây phương đã
không ngoa khi cho rằng Trịnh Công Sơn là một Bob Dylan của Việt Nam.

<b>Trịnh Công Sơn</b>

Chiến tranh chấm dứt vào năm 1975, và cũng như mọi người Việt Nam, Trịnh Công Sơn vui mừng. Anh
chọn cho mình một tương lai: ở lại quê hương. Sự lựa chọn và sự im lặng của anh sau năm 1975 đã làm
cho một số người vốn không ưa anh từ trước tỏ ra khó chịu và hằn học với anh. Họ cịn đổ sự hằn học đó

lên những ai thưởng thức nhạc của anh. Ngay cả đêm nhạc mang tính bỏ túi “Vườn xưa” này cũng gặp
khơng ít khó khăn trong q trình tổ chức! Nhưng nói như Cao Huy Thuần, chiến tranh đã chấm

dứt lâu rồi, bây giờ là lúc chúng ta nên gác những hằn học qua một bên, và hãy hát những bài tình
ca, những bài hương ca bất hủ của Trịnh Cơng Sơn.

Có lẽ trong chúng ta, mỗi người có phong cách hát và nghe nhạc khác nhau. Đơn giản nhất là
nghe nhạc trong một khơng gian giải trí tâm thần, khơng gị bó, không cần suy nghĩ đắn đo với âm
thanh và lời nhạc. Ngược lại với cái không gian đơn giản trên là thứ khơng gian nhạc, mà trong đó
người nghe để tâm nghiền ngẫm sự chuyển động của từng nốt nhạc như là một "quân lính" trong

chiến trận đang được điều khiển bởi người viết nhạc. Thế giới thứ ba là thứ không gian mà tôi tạm
đặt tên là "không gian diễn cảm", trong đó người nghe nhạc phải để tâm suy nghĩ, tìm hiểu ý nghĩa

của nốt và lời nhạc, bởi vì nói cho cùng, một ca khúc có chứa ít nhiều tâm tình của người viết
nhạc. Vậy thì chúng ta nghe nhạc Trịnh Công Sơn như thế nào đây?

Tôi xin chia sẻ với quý vị một vài cảm nhận về nhạc và ca từ của Trịnh Công Sơn. Nếu tác phẩm
đầu tay là một tín hiệu về phong cách sáng tác của một người nghệ sĩ, thì <i>Ướt mi</i> đã báo hiệu cho
khán giả biết về một nét nhạc rất ... Trịnh Công Sơn. Cái “rất Trịnh Công Sơn” đó được định nghĩa
bằng một cấu trúc nhạc đơn giản, chẳng có gì cầu kì, phức tạp. Nhạc sĩ Văn Cao có lần nhận xét

là các ca khúc của Trịnh Công Sơn "không thấy dấu vết của âm nhạc cổ điển theo cấu trúc bác

học phương Tây". Thật vậy, phần lớn những ca khúc đều được viết theo thể điệu chậm (slow), boston, hay
nhanh lắm là điệu fox. Suốt hơn 40 năm sáng tác, Trịnh Công Sơn không khai phá gì thêm ngồi những giai

điệu đơn giản đó.

Với hàng trăm bài nhạc được cấu trúc một cách đơn giản như thế, nhưng lại làm cho hàng triệu người say
mê thì quả là một điều đáng suy ngẫm. Có thể tâm lí người Việt khơng thích cấu trúc nhạc lớn, phức tạp,

cao siêu, nên tiếp cận dễ dãi với loại nhạc đơn giản.

Nhưng cũng có thể một khía cạnh khác làm cho nhạc Trịnh Công Sơn khác với các nhạc sĩ khác.
Tơi muốn nói đến ca từ. Trong nhạc của anh, chúng ta khơng thấy bóng dáng của sáo ngữ, hay
những lời ca tủn mủn về cuộc sống, những kể lể lí sự vụn vặt về tình u, mà là những ca từ có độ
minh triết cao: <i>Em là phấn thơm cho rừng chút hương / Là lời hát ca cho trần gian</i>. Ca từ trong nhạc
Trịnh Công Sơn tuy trừu tượng, nhưng không đến nổi bí hiểm để người nghe phải bứt tóc suy nghĩ,
mà rất hình tượng dễ hiểu: <i>Hạt bụi nào hóa kiếp thân tơi / Để một mai tơi về làm cát bụi / Ôi cát bụi </i>
<i>tuyệt vời / Mặt trời soi một kiếp rong chơi</i>.

Trịnh Công Sơn có tài hốn chuyển những ý tưởng trừu tượng thành những lời nhạc mà ai cũng có
thể hiểu được dễ dàng. Thay vì viết như vần thơ cổ <i>Triêu như thanh mộ như tuyết</i> (Cao Bá Quát),
anh chỉ dùng một câu mà thoạt nghe qua như một câu ca dao: <i>Giật mình ơi chiếc lá thu phai</i>. Nói về
tài dùng chữ của anh, nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát từng viết, “Trịnh Công Sơn viết dễ như lấy chữ
từ trong túi ra”. Chính anh cũng có lần tự hào nhận như thế, trong một phỏng vấn, anh trả lời: “Tơi có cảm
tưởng cái túi này chưa vơi đi bao nhiêu”.

Thi sĩ khai thác thế giới của chữ nghĩa để tìm ra một đường thẳng, nhưng là một cấu trúc hài hòa. Nhạc sĩ
khai thác thế giới toán học để biến những đường thẳng chữ nghĩa thành âm thanh và nhịp điệu. Trong phần
lớn ca khúc của Trịnh Công Sơn, thơ và nhạc quyện vào nhau một cách khắng khít, đến nỗi nhiều khi người

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

nghe, nói như Văn Cao, khơng phân biệt được đâu là phần chính và đâu là phần phụ. Hãy nghe thử một
đoạn nhạc: <i>Một người già trong công viên / Một người điên trong thành phố / Một người nằm không hơi thở /</i>
<i>Một người ngồi nghe bom nổ, </i>hay<i> Tim em người trọ là tôi / Mai kia dù có xa xơi cũng đành</i>. Có lẽ cái quyến
rũ của nhạc Trịnh Công Sơn là ở chỗ này: chỗ mà những lời hay ý đẹp được đan xen khắng khít nhau qua
giai điệu nhạc cực kì đơn giản.

Theo tơi, có lẽ nên nhìn Trịnh Cơng Sơn như là một <i>thi nhạc sĩ</i> hơn là nhạc sĩ thuần túy, bởi vì hầu như bài
nhạc nào của anh cũng có cấu trúc thơ trong đó. Chẳng hạn như trong<i>Hạ trắng</i>, anh viết: <i>Đời xin có nhau / </i>
<i>Dài cho mãi sau / Nắng không gọi sầu / Áo xưa dù nhầu / Cũng xin bạc đầu / Gọi mãi tên nhau</i>. Có thể nhìn
những lời nhạc này như một bài thơ bốn chữ. Hay: <i>Thôi em đừng bối rối / Trong ta chiều đã tàn / Thôi em </i>
<i>đừng tiếc nuối / Cho môi chút thanh xuân / Tóc em cười trong gió / Trong ta giọt máu mù / Khô theo ngày </i>
<i>thương nhớ</i> ... cũng như là một bài thơ năm chữ.

Nhạc và thơ tuy hai mà một, một mục đích chinh phục con tim, đánh thức và làm lắng đọng nỗi đam mê của
con người. Và đó là cái tài của nhạc sĩ họ Trịnh mà mấy mươi năm nữa không biết có ai làm được như anh!

</div>

<!--links-->