Tài liệu Đàn tính tẩu: Nhạc cụ phổ biến của đồng bào Thái – Tây Bắc pdf

Đàn tính tẩu: Nhạc cụ phổ biến của đồng bào Thái – Tây
Bắc


Ðàn tính là nhạc cụ phổ biến của đồng bào Thái ở Tây Bắc. Người Tày, Nùng và một số
người Mông cũng chơi đàn tính tẩu.

Người Thái thường dùng tiếng đàn để tỏ tình, giao duyên, đệm cho hát múa dân gian, đặc
biệt là các làn điệu hát then, hát thơ (tiếng Thái là "khắp then, khắp sư") cùng với "pí
pặp" (hát cúng các vị thần linh trên trời). Người hát là thầy mo, thầy cúng, nên trong quan
niệm của người Thái, tiếng đàn trở thành linh thiêng trong cúng lễ, nó là "vật thiêng" trời
ban, trời cho.

Anh Lò Văn Ơn ở bản Ten, xã Thanh Nưa (Ðiện Biên) năm 1975 tập đánh đàn tính tẩu.
Tiếng đàn của anh êm ái, gần gũi, hòa quyện cùng lời ca. Anh đã trở thành một nhạc
công của bản, đệm cho nghệ nhân hát múa trong những buổi giao lưu văn nghệ và chế tác
một số nhạc cụ khác của các dân tộc anh em.

Trong nhà, anh treo nhiều loại nhạc cụ mới sản xuất, đàn tính tẩu đến các loại "pí", sáo
Mông, khèn Mông, "hưn mạy" (loại đàn gõ vào tay của dân tộc Khơ Mú). Ðáng chú ý là
những cây đàn tính tẩu các cỡ to, nhỏ khác nhau, gần 20 đàn mới được chế tác còn thơm
mùi dầu bóng, anh treo cẩn thận trên sợi dây buộc giữa hai cột nhà. Mỗi đàn bán cho
khách du lịch từ 200 - 300 nghìn đồng tùy theo kích cỡ và chất lượng của từng đàn.

Hồi kỷ niệm 50 năm Chiến thắng Ðiện Biên Phủ (2004), anh bán 30 đàn, thu nhập gần 8
triệu đồng. Anh cho biết: "Tiếng đàn tính đã xe duyên cho tôi một cô gái xinh đẹp nhất
bản và bây giờ là mẹ của bốn đứa con".

Ðàn được làm bằng "mák tẩu" (quả bầu) già, nên có tên gọi là "tính tẩu". Cấu tạo đàn
gồm sáu phần chính, là: "tẩu tính" bầu đàn; "căm tính" cần đàn; "sai tính" dây đàn; "xe
tính" khóa đàn; "kho tính" đuôi đàn; "tép tính" mặt đàn.

Bà con thường có câu:

Mặt đàn làm bằng gỗ may mằn
Cần đàn làm bằng cây may lẹ
Khóa đàn làm bằng sừng trâu
Dây đàn làm bằng tơ màu vàng
Gẩy ít mà hay nhiều, em ơi!

Ðầu đàn được trang trí hình mặt trăng khuyết, hoặc hình con gà trống, cần đàn trơn
không có phím để tiện việc vuốt nốt lên hoặc xuống, cho tiếng đàn mượt mà, quyến rũ.
Trong những đêm trăng sáng, thanh niên trong bản "pay púc sạo" (đi chọc sàn đánh thức
con gái dậy). Chàng trai đứng ngoài sân, vừa đàn, vừa hát:

Dậy đi em, dậy đi em ơi!
Ra đầu sàn để ngắm trăng sao
Ra đầu sàn để ngắm sao nhấp nháy
Ði uyển chuyển cầm ghế ngồi chung.

Dù đang nằm trong chăn ấm, đệm êm, cô gái cũng "xiêu lòng" ra mở cửa để chàng trai
vào tâm sự. Nghe nhiều thành quen, các lần sau, chàng trai gẩy đàn từ xa, cô gái đã mở
cửa chờ chàng trai đến. Những đêm vui chơi "hạn khuống", các cô gái Thái ngồi quay xe,
dệt vải, hát đối đáp giao duyên với những làn điệu "tói then; tói sai pánh...".

Người con gái Thái, lần đầu tiên được nghe tiếng đàn như tâm sự của chàng trai đến làm
quen, tiếng đàn như sợi dây tình quyến rũ, họ yêu nhau. Nhiều cặp đã nên vợ chồng qua
tiếng đàn tính tẩu.