Tài liệu Nói thêm về chữ i và y trong chính tả tiếng Việt pptx

Nói thêm về chữ i và y trong chính tả tiếng Việt
1.
Trên diễn đàn Talawas, anh Vũ Dũng có đặt lại vấn đề một số vấn đề liên quan
đến chính tả tiếng Việt, trong đó có chuyện "I dài I ngắn". Trước anh, đã nhiều
người bàn về chuyện chữ I và Y. Có người đè nghị thay đổi cách viết vì hợp lí
hơn, có người cho rằng phải sửa lại cho đúng cách viết truyền thống.

Trong bài viết khá công phu, anh Dũng đã tìm cách giải quyết vấn đề bằng lối
dùng kĩ thuật vi tính để thay thế y bằng i trong một số cấu trúc vần. Cần nói
ngay là biện pháp máy móc này không xác đáng, vì anh đã sử dụng một số cấu
trúc rất hình thức, chẳng hạn: iay, iai… Kế nữa là thiết tưởng chúng ta không
nên bàn đến chuyện "có cần thay thế, và có thể thay thế" hay không, mà nên
giải quyết theo hướng: "tại sao phải sửa đổi một vài lối viết (
chứ không nhất loạt
thay thế
) chữ i và y ?"
Sách báo trong nước và hải ngoại thỉnh thoảng vẫn đặt vấn đề theo hướng nói
trên. Chẳng hạn trong mục "Bạn Đọc Viết" trong tập san
Thế Kỷ 21
số 111
(tháng 7.98) có đăng ý kiến một độc giả về chuyện này. Đại khái các ý kiến có
thể tóm trong mấy ý như sau: (1) viết i trong một số trường hợp "làm vướng
mắt người đọc"; (2) cách viết đổi y thành i là sự cưỡng bức từ nhà nước Hà Nội
đối với miền Nam; (3) viết i trong một số trường hợp là cải cách hay một cách
viết cho "lạ" để độc giả chú ý đến bài viết hoặc tờ báo. Để trả lời những thắc
mắc nêu trên, trước nay chúng ta thường nghĩ đơn giản như ban biên tập tạp chí
Thế Kỷ 21
khi cho rằng: (1) tiếng Việt có thể chấp nhận cả I và Y trong một số
trường hợp; (2) "và cũng không có luật chính tả nào quy định chữ nào thì phải
dùng I, chữ nào phải dùng Y để diễn tả âm I"; (3) nhưng có một "trường phái"
muốn thống nhất cho tiện; (4) "công việc vận động này đã có từ ba bốn thập

niên, nhưng chưa tới đâu, vì tuy hợp lý nhưng không thắng được thói quen". Nói
chung thì cho đến nay, người mình thường xem chuyện "I dài I ngắn" chẳng qua
cũng chỉ là thứ nhiễu sự chữ nghĩa cuả mấy thầy đồ gàn.


2.

Trước hết, chúng tôi thấy cần đính chính rằng chuyện dài về chữ
i và y đã tròn
thế kỉ rồi chứ chẳng phải là gần đây mới có chuyện này. Câu chuyện bắt đầu từ
năm 1902. Năm đó có mở một Hội Nghị Khảo Cứu Viễn Đông, trong đó có một
Uỷ ban xét việc sưả đổi chữ quốc ngữ. Uỷ ban này đã đệ trình một bản đề nghị
lên chính phủ thuộc điạ để chuẩn y. Bản đề nghị rất dài cuả Uỷ ban này có nói
đến việc sưả đởi cách viết chữ i và y đại khái như sau: "Uỷ ban cũng nghĩ rằng
ta phải bỏ hẳn thói quen mà vài tác giả vẫn có., trái với phương pháp do cố De
Rhodes đặt ra, là thay
y vào chỗ cuả i trong một số trường hợp (chẳng hạn
ky
,
ly
,
my
) mà không có gì chứng minh được". Bài tường trình đầy đủ về những đề
nghị cuả Uỷ ban sưả đổi chữ quốc ngữ này được đăng trong Kỉ Yếu Viện Viễn
Đông Bác Cổ Hà Nội. (Xem: "Compte-rendu du premier Congrès international des
Etudes Extrême-Orient", in trong BEFEO, tome III, 1902, tr. 126-127.) Nói cách
khác những nhà trí thức dạo ấy đã chủ trương khôi phục lại cách chính tả hai
chữ i và y mà họ xem là những nguyên tắc chính tả "truyền thống" từ thời mới
hình thành chữ quốc ngữ.
Như thế thì chắc những vị đó không phải là những kẻ hiếu sự, thích lập dị để gây

chú ý cuả công chúng đâu. Việc làm như thế hẳn phải là rất có ý thức. Sở dĩ gần
một thế kỉ qua, việc chưa đi đến đâu, thì chẳng phải vì "không thắng được thói
quen" đâu, mà là do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên nhân
chủ yếu là đất nước mình thiếu một chính sách ngôn ngữ hợp lí. Thật ra thì
chuyện chính tả tiếng Việt đã tốn khá nhiều giấy mực, nhưng cho đến nay vẫn
chỉ là giữa những người sử dụng chữ viết hoặc dăm ba nhà nghiên cứu mà thôi.
Cuộc thảo luận chưa có nhiều cơ duyên đến với những người có trách nhiệm trực
tiếp đến chính sách ngôn ngữ. Chính vì có sự can dự của những người làm chính
sách nên mới có trường hợp nước Đức mà anh đưa ra như một minh chứng cho
sự thành công (?) của việc cải cách chữ viết.
Ai trong chúng ta cũng có thể đã hơn một lần để ý thấy những điều "bất hợp lí"
trong cách viết chính tả tiếng Việt, vì chúng đi chệch khỏi nguyên tắc chính tả
ghi âm của "chữ quốc ngữ". Một trong những điều bất hợp lí ấy là vấn đề chữ i
và y. Trong số những điều bất hợp lí kia, có những điều đã đi vào tập quán ngôn
ngữ: chẳng hạn, chúng ta có bài và bày, khi nói ra chỉ khác nhau ở âm chính a
đọc bình thường, và ă là thể ngắn cuả a. Thế nhưng khi viết, thể ngắn cuả âm
chính đã chuyển trách nhiệm về âm cuối i và y để phân biệt a ngắn và a dài.
Tuy nhiên, cũng có những bất nhất tạo ra do sự nhầm lẫn hay tuỳ tiện của một
số người biên soạn từ điển và sách báo. Để tiện theo dõi, xin bắt đầu từ cái mốc
năm 1651. Năm 1651 đánh dấu sự ra đời của bộ từ điển
Dictionarium
Annamiticum-Lusitanum et Latinum
(thường gọi là Từ điển Việt-Bồ-La) của
Alexandre de Rhodes. Bộ từ điển này có in kèm một phần "Báo Cáo Vắn Tắt Về
Tiếng An Nam Hay Đông Kinh". Đây chính là bản văn về ngữ pháp tiếng Việt đầu
tiên được viết bằng chữ quốc ngữ nay còn giữ được.
Trong mục viết về chữ
i , tác giả viết: "I, chúng tôi chỉ sử dụng i nguyên âm, bởi
vì tất cả công dụng của i phụ âm được thực hiện tốt hơn bằng chữ g , vả lại i
nguyên âm sử dụng như chúng ta; tuy nhiên, để tránh sự lẫn lộn, chúng tôi chỉ

dùng i nguyên âm ở giữa và cuối tiếng: ở giữa tiếng, thí dụ biết, scire (hiểu biết),
và ở cuối tiếng, thí dụ bí , cucurbita Indica (quả bí); nhưng cần ghi nhận rằng
chúng tôi sẽ dùng y ở cuối tư khi nào nó làm thành nhị trùng âm mà vẫn tách
biệt, thí dụ éy , ille (cái ấy), còn khi chúng tôi viết với i nguyên âm thì đó là dấu
hiệu vẫn không tách biệt, thí dụ ai, quis (ai); chúng tôi không dùng hai chấm ở
trên các nguyên âm để tránh sự gia tăng quá nhiều dấu hiệu; cần lưu ý một lần
cho xong là i ở cuối từ sau một nguyên âm khác thì không làm thành một vần
khác tách biệt, còn khi viết với y Hi lạp thì bấy giờ vẫn bị tách biệt, thí dụ cai ,
superior (cao hơn, bề trên), cây, arbor (cây cối). Cũng ở đầu tiếng, nhất là trước
một nguyên âm khác, thì chúng tôi dùng y Hi lạp, nhưng đừng ai cho đó là phụ
âm, thí dụ yêó, debilis (yếu đuối), yả, cacare (ỉa, phóng uế)."
Đại ý của đoạn văn trên là đưa ra bốn nguyên tắc viết chữ
i và y như sau:
(a) chữ i dùng để ghi nguyên âm của âm tiết, có thể là nguyên âm đơn / i / hay
nguyên âm đôi / ie / :
bí , biết;
(b) khi là bán âm thì i được viết sau nguyên âm thường: cai;
(c) chữ cái y dùng để ghi nguyên âm / i / đứng đầu âm tiết:
yếu , yả (iả);
(d) chữ y bán âm đi sau nguyên âm ngắn:
cây, ấy.


Cứ dựa theo chuẩn mực nói trên thì những hiện tượng bất nhất lâu nay phần rất
lớn là từ sự rối loạn của nguyên tắc (a) này. Chúng tôi đã lập một bảng thống kê
từ một số các từ điển và sách báo in ở hai miền Nam Bắc trước và sau 1975, và
ghi nhận những trường hợp viết chính tả chữ i và y sau đây:
1.
si/sy - li/ly - kí/ký
: chữ i và y đặt ở sau phụ âm đầu, làm phần âm chính

của âm tiết
2.
sinh - lính - kính -xỉu
- : chỉ dùng chữ i trong phần chính cuả âm tiết mà
không bao giờ dùng chữ y
3.
hia - bìa - đĩa - hiền - biết - giếng
: chữ i đi kèm với nguyên âm ê để làm
thành tổ hợp âm chính của âm tiết
4.
yêu - yến - yểng
: tương tự như trường hợp 3 trên đây, nhưng chỉ dùng
chữ y
5.
im - ỉu - ý - y - ỷ/ỉ
: chữ i và y đều đứng ở đầu âm tiết
6.
quí/quýt - huyện - thuý - nguy
: chữ i và y trong các tổ hợp nguyên âm
chúm môi (nghĩa là khi viết thì có chữ u đặt trước nguyên âm chính)
7.
mai - cúi - mây - cay - cai
: chữ i và y là hai âm cuối đi theo sau một
nguyên âm để khép âm tiết lại.

Trong số những trường hợp trên đây, chỉ có hai trường hợp 2 và 3 là dứt khoát,
không có tình hình nước đôi, dùng lẫn cả i và y; ngoại giả, năm trường hợp còn
lại hình như có tình trạng hai chữ i và y dùng thông lẫn nhau.
Xem xét kĩ hơn thì thấy là hiện tượng i và y không phải là có thể dùng tuỳ tiện,
không theo nguyên tắc nào. Trong năm trường hợp còn lại, có thể nhận thấy

ngay là chúng ta có thể tách được hai nhóm 4 và 5, vì chúng có những nét sóng
đôi với hai nhóm 2 và 3: tất cả đều là thành phần âm chính cuả âm tiết. Chỉ có
điểm khác biệt duy nhất: một đằng i và y đứng ở đầu âm tiết (nhóm 4 và 5),
một đằng thì có phụ âm đầu đi trước (nhóm 2 và 3).
Tuy vậy, trong khi chúng ta viết y thị, ỷ lại thì sự thiên vị trong tâm lí ngôn ngữ
đã dẫn đến thói quen viết âm ỉ, ầm ĩ, đi ỉa theo đúng nguyên tắc âm vị học.
Khuynh hướng viết các từ hán việt có âm / i / với chữ y làm âm chính có thể tìm
thấy trong các tiếng đứng đầu âm tiết: y, ỷ; hoặc các từ có phụ âm đầu là h, k,
l, m, q, t. Nhưng về mặt ngữ âm, không có lí do gì để tách số từ vựng hán việt
ra theo quy tắc chính tả khác với những quy tắc chung. Hoặc giả có người nêu ra
lí do thẩm mĩ. Đây là thái độ kì thị không cần thiết trong ngôn ngữ: tại sao "vua
nhà Lý" thì phải viết y cho đẹp, còn
lí nhí
thì viết i ? Một nhà nho ở thế kỉ XVIII
mà viết hai chữ lý và lí ắt hẳn là phải viết bằng một chữ nôm (mượn chữ lí trong
chữ nho) thôi. Viện lí do hai từ đồng âm cho nên phải viết khác đi như Cao Xuân
Hạo nêu ra là không hợp lí !
Nhóm 6 cũng đáng nói: Trong chính tả tiếng Việt hiện nay, âm / k / được kí hiệu
bằng ba chữ cái tuỳ theo trường hợp: c, k, q. Chữ q chỉ dùng khi có chúm môi
mà thôi. Vả chăng, q không bao giờ đứng một mình cả, mà luôn kèm với u. Do
vậy, đã có quan niệm cho rằng phụ âm đầu trong trường hợp / k / chúm môi
phải là qu. Lập luận này sẽ dẫn đến hệ quả là những từ quý, quýt sẽ viết là
quí, quít vì âm / i / nay là nguyên âm đứng làm phần âm chính của âm tiết.
Nhưng cách phân tích âm tiết như thế tự mâu thuẫn: trước hết, phần âm chính
của âm tiết là tổ hợp âm chúm môi /ui/ chứ không phải là /i/, và phụ âm đầu chỉ
là /k/; vì thế, nếu tổ hợp này đã xuất hiện đều trong các kết hợp khác như trong
quyết, quyền, thì không thể có ngoại lệ là quí được. Sau nữa, không thể lấy cớ
là trong các ngôn ngữ Ấn Âu có qu để cho rằng phụ âm đầu là âm chúm môi, vì
chúm là thuộc về phần âm chính của âm tiết.
Dựa trên nét khác biệt này mà chúng tôi quy bốn nhóm vào một loại để phân

tích bậc hai ngõ hầu có thể nhận ra nguyên tắc chính tả của chúng.
Chúng tôi nhận thấy là ẩn dưới mớ bòng bong tùy tiện về cách viết hai chữ i và
y, có một nguyên tắc chung mà người viết chữ quốc ngữ từ thời Alexandre de
Rhodes đến thời chúng ta đều thừa nhận. Nguyên tắc đó gồm có năm điểm như
sau:

Chỉ viết
y trong những trường hợp sau đây:
1. khi tổ hợp âm / iê / ở đầu một tiếng. Ví dụ:
yên, yêu, yết
.
2. trong các tổ hợp âm chúm môi / ui / và / uiê / (viết là uy, uyê, uya). Ví
dụ:
uy, chuyện, khuya, nguy, tuy
.
3. ở sau âm ngắn của a [ trong chính tả hiện nay cũng viết bằng đồ vị / a/ ]
và âm ngắn của ơ [tức là đồ vị /â/ ]. Ví dụ:
cay, dày, may, cây, đây, mây
.
Chỉ viết
i trong những trường hợp sau đây:
1. khi âm / i / là nguyên âm, hay là phần âm chính của âm tiết. Ví dụ:
ỉ, bí,
chim, hí, kìm, lì, lính, sĩ, tị, vì, vinh
.
2. khi âm / i / là âm cuối, đứng sau phần âm chính ở thể thường, để khép
âm tiết. Ví dụ:
ngùi, đói, người, củi, hời, trai
.

Nói thêm về chữ i và y trong chính tả tiếng Việt

1.

Trên diễn đàn Talawas, anh Vũ Dũng có đặt lại vấn đề một số vấn đề liên quan đến chính
tả tiếng Việt, trong đó có chuyện "I dài I ngắn". Trước anh, đã nhiều người bàn về chuyện
chữ I và Y. Có người đè nghị thay đổi cách viết vì hợp lí hơn, có người cho rằng phải sửa
lại cho đúng cách viết truyền thống.
Trong bài viết khá công phu, anh Dũng đã tìm cách giải quyết vấn đề bằng lối dùng kĩ
thuật vi tính để thay thế y bằng i trong một số cấu trúc vần. Cần nói ngay là biện pháp
máy móc này không xác đáng, vì anh đã sử dụng một số cấu trúc rất hình thức, chẳng
hạn: iay, iai… Kế nữa là thiết tưởng chúng ta không nên bàn đến chuyện "có cần thay
thế, và có thể thay thế" hay không, mà nên giải quyết theo hướng: "tại sao phải sửa đổi
một vài lối viết (chứ không nhất loạt thay thế) chữ i và y ?"
Sách báo trong nước và hải ngoại thỉnh thoảng vẫn đặt vấn đề theo hướng nói trên. Chẳng
hạn trong mục "Bạn Đọc Viết" trong tập san Thế Kỷ 21 số 111 (tháng 7.98) có đăng ý
kiến một độc giả về chuyện này. Đại khái các ý kiến có thể tóm trong mấy ý như sau: (1)
viết i trong một số trường hợp "làm vướng mắt người đọc"; (2) cách viết đổi y thành i là
sự cưỡng bức từ nhà nước Hà Nội đối với miền Nam; (3) viết i trong một số trường hợp
là cải cách hay một cách viết cho "lạ" để độc giả chú ý đến bài viết hoặc tờ báo. Để trả lời
những thắc mắc nêu trên, trước nay chúng ta thường nghĩ đơn giản như ban biên tập tạp
chí
Thế Kỷ 21 khi cho rằng: (1) tiếng Việt có thể chấp nhận cả I và Y trong một số trường
hợp; (2) "và cũng không có luật chính tả nào quy định chữ nào thì phải dùng I, chữ nào
phải dùng Y để diễn tả âm I"; (3) nhưng có một "trường phái" muốn thống nhất cho tiện;
(4) "công việc vận động này đã có từ ba bốn thập niên, nhưng chưa tới đâu, vì tuy hợp lý
nhưng không thắng được thói quen". Nói chung thì cho đến nay, người mình thường xem
chuyện "I dài I ngắn" chẳng qua cũng chỉ là thứ nhiễu sự chữ nghĩa cuả mấy thầy đồ gàn.

2.

Trước hết, chúng tôi thấy cần đính chính rằng chuyện dài về chữ i và y đã tròn thế kỉ rồi
chứ chẳng phải là gần đây mới có chuyện này. Câu chuyện bắt đầu từ năm 1902. Năm đó
có mở một Hội Nghị Khảo Cứu Viễn Đông, trong đó có một Uỷ ban xét việc sưả đổi chữ
quốc ngữ. Uỷ ban này đã đệ trình một bản đề nghị lên chính phủ thuộc điạ để chuẩn y.
Bản đề nghị rất dài cuả Uỷ ban này có nói đến việc sưả đởi cách viết chữ
i và y đại khái